Pojęcia to. porównanie trzech sposobów ujmowania pojęć. Monika Marczak IP, UAM

Transkrypt

1 Pojęcia to. porównanie trzech sposobów ujmowania pojęć Monika Marczak IP, UAM

2 Takiego zwierzęcia nie ma?????????? Jeśli brakuje umysłowej reprezentacji pewnego fragmentu rzeczywistości, fragment ten dla nas nie istnieje. Pojęcia umysłowe reprezentacje rzeczywistości.

3 Reprezentacje pojęciowe Rozwijają się w ciągu całego życia człowieka Ekonomia systemu poznawczego Jednostkowy - ogólny

4 Jednostkowy Ogólny Złożona struktura pojęć oparta na zasadzie hierarchii ogólności

5 Kategoryzacja Kategoryzacja służy redukowaniu różnorodności w ramach danej reprezentacji pojęciowej. Proces ten polega na łączeniu obiektów w grupy charakteryzujące się zestawem wspólnych właściwości

6 Co to jest pojęcie? myślowe odzwierciedlenie istotnych cech przedmiotów lub zjawisk (Słownik Języka Polskiego) pojęcie to zespół skończonej liczby cech przysługujący w jednakowym stopniu wszystkim desygnatom tego pojęcia (Trzebiński, 1981, s. 13)

7 1) Czy istnieje jedna reprezentacja wszystkich obiektów należących do danej klasy? TAK NIE 2) Czy istnieją właściwości charakteryzujące wszystkie obiekty należące do danej klasy? MODEL EGZEMPLARZOWY TAK NIE MODEL KLASYCZNY MODEL PROBABILISTYCZNY Rysunek 1. Podstawowe koncepcje pojęć ( źródło: Smith, Medin, 1981; za: Maruszewski, 1996).

8 Podejście klasyczne pojęcie - reprezentacją zbioru obiektów, która obejmuje wszystkie istotne właściwości tego zbioru. Kryterium istotności jest powtarzalność. Wszystkie cechy istotne są zarazem konieczne i wystarczające do określenia danego pojęcia cechy definicyjne Granice pojęcia są ostre. Nabywanie pojęć abstrahowanie i testowanie hipotez a) Abstrakcja negatywna b) Abstrakcja pozytywna Proces kategoryzacji w ujęciu klasycznym polega na porównywaniu zestawu cech definicyjnych.

9 To ptak? I to też ptak? Pogląd probabilistyczny reprezentacja pojęciowa jest sumarycznym opisem wszystkich cech egzemplarzy będących desygnatami danego pojęcia Cechy te różnią się w zakresie powszechności występowania wśród desygnatów kategorii Każdy egzemplarz kategorii posiada te właściwości z pewnym tylko prawdopodobieństwem cechy uznawane są jako właściwości możliwe ale niekonieczne granice pojęcia są nieostre

10 Podejście probabilistyczne c.d. reprezentacja definiowane jest przez dwa rodzaje cech: a) Cechy definicyjne (rdzeń pojęcia) b) Cechy charakterystyczne (typowość danego obiektu) Proces kategoryzacji przebiega na dwóch etapach 1. Pierwszy etap to porównanie całościowe, obejmujące wszystkie cechy kategoryzowanego obiektu i cechy pojęcia. 2. Drugi etap to porównania szczegółowe dotyczące tylko cech definicyjnych nadrzędnej kategorii pojęciowej

11 Pogląd probabilistyczne c.d. Pogląd probabilistyczny występuje w dwóch odmianach: 1. pojęcia charakteryzowane są za pomocą zbioru cech jakościowych, występujących u egzemplarzy pojęcia z różnym prawdopodobieństwem. 2. pojęcia można scharakteryzować przez podanie zbioru natężeń na poszczególnych wymiarach pojęcia. A prędkość latania *koliber * wróbel B - wielkość *struś *kura

12 Podejście egzemplarzowe reprezentacja pojęcia składa się z oddzielnych opisów egzemplarzy tego pojęcia. egzemplarzami mogą być pojedyncze obiekty jak i podzbiory wchodzące w skład jakiegoś pojęcia ogólnego PIES Własny pies Pies sąsiadki Reszta psów

13 Podejście egzemplarzowe w procesie kategoryzacji oceniamy podobieństwo nowego egzemplarza z pierwszym napotkanym desygnatem pojęcia. Podstawa kategoryzacji ocena podobieństwa

14 Trzy różne podejścia > trzy różne rodzaje pojęć. 1. Pojęcia matrycowe (arystotelesowskie) o ostrych granicach, oparte na ścisłej definicji zawierającej warunki konieczne i wystarczające, by dany obiekt mógł być uznany za reprezentanta danej kategorii. Pojęcia te wywodzą się z podejścia klasycznego a dominują w matematyce, fizyce czy biologii (np. sześcian, ssak) 2. Pojęcia naturalne (probabilistyczne) odzwierciedlają zespół wspólnych cech, które w różnym stopniu przysługują desygnatom (egzemplarzom) danej kategorii. Pojęcia naturalne mają charakter prototypowy, tzn. desygnaty grupują się wokół najbardziej reprezentatywnego egzemplarza Pojęcia te wywodzą się z podejścia probabilistycznego a występują w filozofii czy psychologii (np. byt). 3. Pojęcia egzemplarzowe nie cieszą się w nauce powodzeniem

15 Podsumowanie trzech sposobów ujmowania pojęć Teorie reprezentacji pojęciowej. Struktura reprezentacji Sposób nabywania Sposób kategoryzacji. Klasyczne Zestaw cech definicyjnych Abstrahowanie i testowanie hipotez Porównywanie zestawu cech definicyjnych Probabilistyczne Zestaw cech definicyjnych i charakterystycznych Abstrahowanie Porównywanie zestawów wszystkich cech a następnie ustalenie proporcji cech definicyjnych. Egzemplarzy Wszystkie napotkane egzemplarze Doświadczenie wszelkich egzemplarzy Porównanie z pierwszym napotkanym egzemplarzem Tabela1. Porównanie trzech sposobów ujmowania pojęć (za: Nęcka i in., 2006

16 Dziękuję za uwagę