ROZWÓJ DEMOGRAFICZNY WOJEWÓDZTW POLSKI DEMOGRAPHIC DEVELOPMENT OF POLISH PROVINCES. Wstęp

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW Rozwó ROLNICTWA demografczy I AGROBIZNESU woewódzw Polsk Roczk Naukowe om XV zeszy Lda Luy Uwersye Rolczy m. Hugoa Kołłąaa w Krakowe ROZWÓJ DEMOGRAFICZNY WOJEWÓDZTW POLSKI DEMOGRAPHIC DEVELOPMENT OF POLISH PROVINCES Słowa kluczowe: rozwó demografczy, aksoomczy merk rozwou Key words: soco-ecoomc developme, he aoomc meer developme Absrak. Celem badań było przedsawee klasyfkac woewódzw Polsk ze względu a pozom rozwou demografczego a ws oraz w masach, w uęcu dyamczym. Wykorzysao, w ym celu aksoomczy merk rozwou pozwalaący opsać zawsko złożoe za pomocą ede lczby, zw. warośc zmee syeycze. W obrębe uporządkowaego zboru obeków wydzeloo podzbory obeków podobych w laach 2000, 2005, 2010, a akże oceoo zgodość układów porządkowych wykorzysuąc współczyk korelac rag Spearmaa. W osach laach lczba ludośc w Polsce ulegała ezaczym wahaom, przy edoczesym zróżcowau eryoralym wskaźków demografczych. Wsęp Demografa ak psze Holzer [1989] es auką o prawdłowoścach rozwou ludośc w kokreych warukach gospodarczych społeczych daego eryorum, a badaa demografcze doyczą zborowośc ludzkch. Zborowoścą może być p. ludość określoego obszaru, osoby żyące w określoym momece urodzoe w określoym odcku czasu, zwązk małżeńske według długośc ch rwaa, p. Welowymarowa aalza porówawcza (WAP) zadue zasosowae w aalze zawsk złożoych, akch ak rozwó demografczy rozwó społeczo-ekoomczy. Zadaem WAP es uporządkowae względe edorodego zboru obeków w welowymarowych przesrzeach cech z puku wdzea pewe charakerysyk, kórą e moża zmerzyć w sposób bezpośred. W Polsce po raz perwszy próbę opsu zawsk złożoych za pomocą zmee syeycze podął Hellwg [1968] w pracy, kóra ukazała sę a łamach Przeglądu Saysyczego. Celem badań było porówae wyków porządkowaa woewódzw pod względem rozwou demografczego a ws oraz w masach, uzyskaych z wykorzysaa względego aksoomczego merka rozwou zapropoowaego przez Hellwga. Merk rozwou pozwolł zarówo uporządkować woewódzwa ze względu a osągęy pozom rozwou, ak wyodrębć grupy obeków podobych. Podeśce dyamcze pozwolło oceć e ylko obecą syuacę, ale akże keruk rozwou. Maerał meodyka badań Aalzę prowadzoo a podsawe daych pochodzących z zesaweń Baku Daych Lokalych (BDL) doyczących la 2000, 2005 oraz Z lsy poecalych, dosępych zmeych opsuących rozwó demografczy a ws oraz w masach wyypowao e zmee dagosycze, dla kórych współczyk zmeośc był a pozome co ame 10%,.: X 1 ludość w weku poprodukcyym a 100 osób w weku przedprodukcyym, X 2 przyros auraly a 1000 ludośc, X 3 zgoy emowlą a 100 ys. urodzeń żywych. Porówuąc warośc mmale oraz maksymale dla przyęych zmeych dagosyczych w badaych laach dla ws oraz mas (ab. 1) obserwue sę duże zróżcowae. Mmale warośc lczby ludośc w weku poprodukcyym a 100 osób w weku przedprodukcyym a wsach są zdecydowae ższe ż w masach, a zróżcowae cechy wększe. Rozsęp przyrosu auralego w masach woewódzw Polsk es zacze meszy ż a wsach, róweż zróżcowae wskaźka umeralośc emowlą es mesze w masach ż a ereach

2 238 Lda Luy Tabela 1. Mmale maksymale warośc zmeych dla woewódzw Polsk Table 1. The mmum ad mamum values of he varables for he Polsh provces Rok/ Year weskch. Przyęe do aalzy zmee X 1, X 3 ależy zakwalfkować do zboru desymula (D). Wysoke warośc ych cech są zawskem epożądaym z puku wdzea ocey obeku, aomas ske warośc są pożądae. Zmea X 2 es symulaą (S), gdze e wysoke warośc są zawskem pożądaym z puku wdzea ocey obeku. Dae saysycze a podsawe, kórych przeprowadzoo aalzę worzą w roku macerz X = Cecha/ Feaure [ ] =,2,..., = 1,2,..., k Charakerysyka/ Characersc 1, gdze ozacza warość cechy X odpowedo ws (mas) w -ym woewódzwe w laach 2000, 2005, 2010 ozaczoym odpowedo = 1, 2, 3. W celu wyzaczea warośc względego aksoomczego merka rozwou dla odpowedo dla ws (mas) poszczególych woewódzw w roku dokoao koleo: sadaryzac zmeych opare a formule: y cech dagosyczych, Na ws/i he rural areas lczba/ woewódzwo/ umber provce =, gdze: S X ) ( 2 = =1 ( ), =1 S ( X ) =, W masach/i he cy lczba/ woewódzwo/ umber provce m 35 pomorske 48 podlaske 1 X 1 81 podlaske 79 mazowecke m -2,2 łódzke -3,8 łódzke 2 X 2 6,4 pomorske 2,1 podkarpacke m 641 opolske 552 opolske 3 X dolośląske 1014 śląske m 40 pomorske 65 podlaske X podlaske 98 łódzke m -3,3 podlaske -3,4 łódzke X 2 2 5,5 pomorske 1,3 podkarpacke m 448 opolske 532 mazowecke X zachodopomorske 789 podkarpacke m 46 pomorske 86 podlaske 1 X 1 99 podlaske 121 łódzke m -2,7 podlaske -2,4 łódzke 2 X 2 6,4 pomorske 2,2 podkarpacke m 347 łódzke 391 welkopolske 3 X śwęokrzyske 622 dolośląske Źródło: oblczea włase Source: ow sudy ma 1 ma 2 ma 3 ma 1 ma 2 ma 3 ma 1 ma 2 ma 3 y warośc uormowae

3 239 Rozwó demografczy woewódzw Polsk ma{y }, X S określea wzorca rozwou w0 = [w0101, w0202,..., w0k0 k ], akego, że: w0 = {y }, X D m, k oblczea odległośc eukldesowe badaych obeków od wzorca: d = ( y w0 ) 2, =1 oszacowaa względego aksoomczego merka rozwou według wzoru: m = 1 d, d 0 gdze: d 0 = d + 2 S ( D), a d, S ( D) ozaczaą odpowedo średą arymeyczą odchy lee sadardowe odległośc od wzorca: d = d, S ( D) = =1 2 (d d ) =1. Wskaźk przymue a ogół warośc z przedzału [0, 1], przy czym wększa warość określa obek lepszy ze względu a opsywae zawsko w badaym roku. Wyk badań Dzęk zasosowau omówoe meody dokoao herarchzac woewódzw według warośc m, ako warośc syeyczego merka opsuącego pozom rozwou demografczego a ws (w masach) w poszczególych woewódzwach w laach 2000, W obrębe uporządkowaych zborów przeprowadzoo klasyfkacę ypologczą podobych obeków, w każdym roku, odpowedo uwzględaąc podzał: weś masa w asępuący sposób: I grupa (bardzo wysok pozom): m > m + S (M ), II grupa (wysok pozom): m < m m + S (M ), III grupa (śred pozom): m S ( M ) < m m, IV grupa (sk pozom): m m S (M ), gdze: m, S ( M ) ozaczaą odpowedo średą arymeyczą odchylee sadardowe merka rozwou dla ws (mas) w roku : m = Rok/Year 2000 grupa/group I m =1 Rok/Year 2005 grupa/group II, S (M ) = 2 ( m m ) =1. Rok/Year 2010 grupa/group III grupa/group IV Rysuek 1. Zróżcowae woewódzw Polsk według merka pozomu rozwou demografczego oszacowaego dla ws Fgure 1. Dffereao of Polsh provces accordg o he meer of demographc level of developme esmaed for he rural areas Źródło: opracowae włase Source: ow sudy

4 240 Lda Luy Na ws, w wszyskch badaych laach co ame wysokm pozomem rozwou demografczego charakeryzowały sę e same woewódzwa: kuawsko-pomorske, małopolske, podkarpacke, pomorske, warmńsko-mazurske, welkopolske (rys. 1). Tak wysoką pozycę woewódzwa e zawdzęczaą dodam waroścom przyrosów auralych, poże przecęe lczbe osób w weku poprodukcyym a 100 osób w weku przedprodukcyym spadaące lczbe zgoów emowlą. W laach 2000, 2005 oraz 2010, w woewódzwe pomorskm przyros auraly był awększy, a lczba osób w weku poprodukcyym a 100 osób w weku przedprodukcyym była aższa a wsach. Nezacze gorsze wskaźk X1, X2 charakeryzowały meszkańców ws woewódzwa warmńsko-mazurskego. Woewódzwo zachodopomorske w perwszym oraz osam badaym roku akże zaklasyfkowao do grupy o wysokm pozome wskaźka pozomu rozwou demografczego. W 2005 r. ego pozyca ezacze spadła (grupa III), wykało o m.. ze spadku przyrosu auralego oraz poad średego wskaźka lczby zgoów emowlą a 100 ys. urodzeń żywych. W 2000 r. oraz 2005 r. do grupy II zosało sklasyfkowae akże woewódzwo lubuske, kórego w 2010 r. pozyca zacze spadła (ab. 2) główe w wyku wzrosu lczby zgoów emowlą a 100 ys. urodzeń żywych. Weś woewódzwa podlaskego w laach 2000, sklasyfkowao do grupy IV. Prakycze wszyske zmee charakeryzował przecwy keruek zma w badaych laach symulaa, przymuąca ueme warośc (X1) spadała, a desymulaa (X3) rosła była awyższa ze wszyskch woewódzw Polsk. W badaych laach wse woewódzw: łódzkego, śwęokrzyskego lubelskego charakeryzował uemy wskaźk przyrosu auralego, zacze poad średą lczba osób w weku poprodukcyym a 100 osób w weku przedprodukcyym, co klasyfkowała e akże w grupe o skm pozome rozwou demografczego. Woewódzwa dolośląske, mazowecke, opolske śląske w badaych laach sklasyfkowao, uwzględaąc dae dla ws do grupy III, czyl o średm pozome rozwou demografczego. Śwadczy o o ym, ż zmay badaych wskaźków e wpływały soe a ch oceę. W masach woewódzw Polsk rozwó demografczy ulegał zaczym wahaom, o czym śwadczą zmay w pozycach woewódzw (ab. 2). We wszyskch aalzowaych laach ze względu a wskaźk charakeryzuące masa grupy e zmeły woewódzwa (rys. 2): Rok/Year 2000 grupa/group I Rok/Year 2005 grupa/group II Rok/Year 2010 grupa/group III grupa/group IV Rysuek 2. Zróżcowae woewódzw Polsk według merka pozomu rozwou demografczego oszacowaego dla mas Fgure 2. Dffereao of Polsh provces accordg o he meer of demographc level of developme esmaed for he ces Źródło: opracowae włase Source: ow sudy

5 Rozwó demografczy woewódzw Polsk 241 Tabela 2. Porówae zma w pozycach woewódzw mędzy laam Table 2. Comparso of chages he posos of he provces bewee years Woewódzwo/Provce Na ws/i he rural areas W masach/i he coures laa/years 2005/ / / /2005 Dolośląske Kuawsko-pomorske Lubelske Lubuske Łódzke Małopolske Mazowecke Opolske Podkarpacke Podlaske Pomorske Śląske Śwęokrzyske Warmńsko-mazurske Welkopolske Zachodopo-morske Obaśea/Eplaaos: 0 lokaa woewódzwa bez zma, + poprawa lokay, - pogorszee lokay/0 place of provce whou chage, + place mproveme, - place deerorao Źródło: oblczea włase Source: ow sudy podlaske (grupa I), lubelske, pomorske (grupa II), dolośląske, łódzke (grupa IV). Pozyce mas woewódzw lubuskego, welkopolskego, mazoweckego śląskego w ocee rozwou demografczego wzrosły główe w wyku wzrosów wskaźka przyrosu auralego. W masach woewódzwa lubuskego odoowao aższy spadek zgou emowlą a 100 ys. urodzeń żywych. Pogorszyła sę aomas syuaca demografcza w masach woewódzw warmńsko-mazurskego, śwęokrzyskego opolskego, główe w wyku wahań wskaźka przyrosu auralego oraz zaczym wzrośce w badaych laach ludośc w weku poprodukcyym. Jedye w masach woewódzwa opolskego odoowao wzros wskaźka zgou emowlą w 2010 r. w sosuku do 2000 r. Woewódzwa podlaske podkarpacke we wszyskch aalzowaych laach w masach mały ede z aższych wskaźków ludośc w weku poprodukcyym a 100 osób w weku przedprodukcyym oraz prawe maksymale wskaźk przyrosu auralego. Przy czym w woewódzwe podkarpackm zaczy spadek zgou emowlą a 1000 urodzeń żywych asąpł dopero w 2010 r., gdy w 2005 r. odoowao wzros (ako edyym woewódzwe) w sosuku do 2000 r. (o 24). Tabela 3. Porówae zgodośc wyków rakgów woewódzw Polsk dla ws mas Table 3. Comparso of compably of resuls of rags for Polsh provces for he rural areas ad he ces Zgodość wyków/ Cossecy of resuls Współczyk korelac rag Spearmaa/ Spearma`s correlao coeffce Na ws/coury 2000/2005 0, /2010 0, /2010 0,879 W masach/i ows 2000/2005 0, /2010 0, /2010 0,568 Na ws/w masach/coury/ ows 2000/2005 0, /2010 0, /2010 0,379 Źródło: oblczea włase Source: ow sudy

6 242 Lda Luy Wysoke warośc współczyków korelac rag Spearmaa [Sobczyk 1982] powerdzaą zgodość wyków uporządkowań woewódzw orzymaych w badaych laach odpowedo a ws oraz w masach (ab. 3). Ne ma aomas zgodośc rakgów wse a masa woewódzw we wszyskch aalzowaych laach. Wosk 1. Woewódzwa Polsk są zróżcowae pod względem pozomu rozwou demografczego zarówo a ws ak w masach, o czym śwadczą warośc zapropoowae mary syeycze do ocey badaego zawska. 2. Podeśce dyamcze pozwolło oceć keruek rozwou woewódzw pod względem zma demografczych,. procesu sarzea sę ludośc, przyrosu auralego zma w umeralośc emowlą. 3. Aalza porówawcza loka zamowaych przez poszczególe woewódzwa pod względem syeycze mary rozwou demografczego pozwala swerdzć dużą zgodość uzyskaych wyków w laach zarówo dla ws ak mas, a słabą w porówau wse masa. 4. Aalza operała sę a wybraych, dosępych w podzale weś, maso wskaźkach, kóre decyduą o rozwou demografczym regou. Leraura Hellwg Z. 1968: Zasosowae meody aksoomcze do ypologczego podzału kraów ze względu a pozom ch rozwou oraz zasoby srukurę wykwalfkowaych kadr, Przegląd Saysyczy, z. 4. Holzer J.Z. 1989: Demografa, PWE, Warszawa. Roczk saysyczy woewódzw. 2001, 2006, 2011: GUS, Warszawa. Sobczyk M. 1982: Elemey saysyk demograf, PWE, Warszawa, s Sokołowsk A., Zaąc K. 1987: Rozwó demografczy a rozwó gospodarczy, PWE, Warszawa. Summary Comparave aalyss of places occuped by parcular provce cosderg a syhec measure of demographc developme allow us o say ha ess hgh compably of obaed resuls years for boh he rural areas ad he ces, ad poor comparso bewee rural areas ad he ces. Idcaes also vared erms of he level of demographc developme boh he rural areas ad he ces. I rece years he populao has flucuaed slghly Polad, whle he erroral dversy of demographc dcaors. The sudy shows he classfcao of he Polsh provces due o he level of developme of he rural areas ad he ces, erms of he dyamc. There was used a aoomc meer of developme allowg o descrbe comple pheomeo wh help of oe umber, so called value of syhec varable. Wh a srucured se of obecs, subses of smlar obecs were seleced he years 2000, 2005, 2010, ad also raed complace of order sysems usg he Spearma correlao coeffce. Comparave aalyss of places occuped by parcular provce cosderg a syhec measure of demographc developme allow us o say ha ess hgh compably of obaed resuls years for boh he rural areas ad he ces, ad poor comparso bewee rural areas ad he ces. Adres do korespodec dr Lda Luy Uwersye Rolczy m. Hugoa Kołłąaa w Krakowe Kaedra Saysyk Maemaycze al. Mckewcza Kraków e-mal: rrduka@cyf-kr.edu.pl