MARZEC Cele ogólne:

Transkrypt

1 MARZEC 2012 Cele ogólne: Uczyć się orientować w czasie Co to znaczy dawno-teraz? Co było, co jest, czy mogę przewidzieć co będzie (przewidywanie zaraz potem) Etapy życia, zmienność wyglądu (człowieka, przyrody) Uczyć się określać przyczynę zdarzeń Geneza przedmiotów, działania, zjawiska Ja sprawca zdarzeń (zależności)- co mogę; na co mogę wpłynąć; na co nie mam wpływu; przy pomocy lub bez? Czy jestem przyczyną radości, płaczu, złości, smutku innych? Przewidywanie tego co mogę, czego nie. Umiejętność dostrzegania zjawisk, formułowania uogólnień Umiejętność dostrzegania zjawisk w otoczeniu, obserwowania wybranych zjawisk; Umiejętność klasyfikowania spostrzeżeń; Umiejętność wiązania nowego z posiadanym zasobem wiedzy, stosowania w praktyce; Wybrane treści programowe + propozycje dzieci Tak mija nam czas np. Jestem coraz starszy, Pory dnia, Co było najpierw, a co będzie potem, W zakładzie zegarmistrzowskim, Podróż w przyszłość Muzyka jest wszędzie np. Dźwięk ciężkie i lekkie, Śpiewamy i gramy, Nasi ulubieni wykonawcy, Na pięciolinii, Malujemy muzykę Mamy różne charaktery np. Jaka to emocja?, Zachowania pozytywne i negatywne, Nasze dobre uczynki, Proszę, przepraszam, dziękuję, Jesteśmy wrażliwi na krzywdę Wiosna, wiosna - np. Jaka pogoda jest w marcu?, Witamy wiosnę, Wiosna idzie przez świat, Wiosenne rachunki, Wiosenne porządki Diagnoza zachowań emocjonalno-społecznych, umiejętności poznawczych, kompetencji komunikacyjnych i językowych, motoryki małej i dużej. Pomoc Psychologiczno-pedagogiczna dla dzieci wyłonionych w diagnozie. Zgodnie z PDW i IPET /załącznik nr1/ Formy organizacyjne: indywidualnie, zespołowo, w małych grupach, z całą grupą 1

2 Kolejność poszczególnych form pracy stosowana w zależności od przeprowadzonej diagnozy dzieci; różnicowanie zadań, umożliwienie wyboru zadań (ofert edukacyjnych zabawowo-zadaniowych) oraz sposobu ich realizacji. Cele realizowane są w różnych porach dnia, głównie przez zabawę. Lp. Sytuacje edukacyjne Forma organizacyjna Uwagi 1 Planowanie dnia wspólnie z dziećmi Z całą grupą Czynność stała 2 KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH - porozumiewanie się z innymi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych. ( Poznam siebie, poznam innych, jaki jestem, z kim i jak mogę się bawić) ZABAWY INTEGRACYJNE I INNE ZABAWY DOWOLNE (wybrane i proponowane przez dzieci) lub ZAPROPONOWANE: - dydaktyczno-ruchowe: np. Rano, południe, wieczór; Kasztanowiec i pory roku; Zegarze, zegarze, która godzina; Wolno czy szybko; W jakiej kolejności?; Dodaj jeden, dodaj dwa ; Cięższy od Lżejszy od ; Kolory tańczą; Sala pełna dźwięków; Tańcząca noga; Smutek i radość; Nasze uczucia; - tematyczne (np. w dom, w lekarza, u fryzjera); - teatralne : Orkiestra; - konstrukcyjno-manipulacyjne, techniczne; - plastyczne (plastyczno-słowne, plastyczno-muzyczne itp.); - receptywne, umuzykalniające (muzyczno-rytmiczne, taneczne: np. Słoiki i dźwięki, Sala pełna dźwięków itp.), - ruchowe (różnego typu) i inne wg pomysłów dzieci i nauczyciela. Wyzwalanie spontanicznej aktywności zabawowej dzieci, pomysłowości w zabawie, planowanie przestrzeni do działania; stosowanie form grzecznościowych w zabawie (oraz sytuacjach realnych). Porządkowania miejsc zabawy wspólnie z nauczycielem ustalanie zasad. Przypominanie umów dotyczących bezpiecznej zabawy i zachowań w sali i na placu zabaw. 3 KSZTAŁTOWANIE CZYNNOŚCI SAMOOBSŁUGOWYCH, NAWYKÓW HIGIENICZNYCH I KULTURALNYCH Wykorzystywanie codziennych sytuacji naturalnych, spontanicznych oraz tworzenie sytuacji zabawowo-zadaniwych, np. wiosenne porządki w najbliższym otoczeniu (w sali, na placu zabaw); urodziny w przedszkolu (realne lub zabawowe); zabawy typu: Wiosenne ubranka dla lalek; Przyjęcie Misia; Stosowanie form grzecznościowych w sytuacjach naturalnych i zabawowych; Z całą grupą, w małych grupach, zespołach Indywidualnie, w małych grupach lub zespołach w zależności od potrzeb dzieci. W małych grupach lub indywidualnie, czasami z całą grupą Diagnoza zachowań społecznych i emocjonalnych; diagnoza zdolności rozumienia i zapamiętywania prostych umów, stosowania zasad wspólnej zabawy oraz umiejętności stosowania doświadczeń własnych. Diagnoza umiejętności samoobsługowych i samodzielności oraz umiejętności stosowania umów i współdziałania z innymi. 2

3 podejmowanie działań zmierzających do naprawy wyrządzonej krzywdy. Przypomnienie umów dotyczących zachowań w łazience, szatni, jadalni; w czasie spaceru. Zajęcia utrwalające nawyki higieniczne dbanie o higienę poprzez codzienne mycie ciała, mycie zębów po posiłkach, częste mycie rąk itp. 4 WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY DZIECI oraz WSPIERANIE W ROZWIJANIU CZYNNOŚCI INTELEKTUALNYCH, W POZNAWANIU I ROZUMIENIU SIEBIE I ŚWIATA Zabawy stymulujące kompetencje językowe m.in. ćwiczenia ortofoniczne (szum drzew, szum wiatru, głosy ptaków, owadów itd.). Zabawy i ćwiczenia artykulacyjne, fonetyczne; dźwiękonaśladowcze itp. Inspirowanie do wypowiadania się na tematy bliskie dzieciom np. dotyczące obserwowanych zmian w przyrodzie, dotyczące ulubionych bajek, zabaw; związane z zainteresowaniami i pragnieniami..; wspólne konstruowanie pytań, dłuższych opisów przedmiotów, obrazów itp.; tworzenie własnych piosenek itp. Wyrażanie i nazywanie uczuć swoich i innych. Ocenianie postępowań swoich i bohaterów literackich. Opisywanie wybranych ilustracji (np. Nasze uczucia, Zachowania pozytywne i negatywne; pory dnia, wiosna), opowiadanie historyjek obrazkowych; zagadki słowne; zabawy dialogowe, zabawy parateatralne (zabawy z pacynkami, kukiełkami itp.) Zabawy słowne np. zabawy słowne z rekwizytem; zabawy typu: Dokończ zdanie;, Co by było, gdyby.?; Inne, np.: Jaki rym tu pasuje? Jaki to instrument?, Słuchaj uważnie i ułóż (ilustracje do tekstu) Kształtowanie umiejętności określania kolejności zdarzeń; klasyfikowania: to do tego pasuje; te obiekty są podobne, a te inne. Przewidywanie - co może się zdarzyć. Zabawy typu: Co tu nie pasuje; Prawda, fałsz. Rozwijanie pamięci - umiejętności zapamiętywania poleceń, krótkich tekstów, melodii. Indywidualna pomoc logopedyczna. W małych grupach; indywidualnie, czasami z całą grupą Diagnoza możliwości językowych i komunikacyjnych dzieci(sprawność aparatu mowy); Diagnoza sfery intelektualnej: spostrzegawczości, umiejętności myślenia (logicznego myślenia, analizowania zjawisk, formułowania wniosków; ustalania kolejności zdarzeń itp.); umiejętności kojarzenia, zapamiętywania, łączenia nowego z już znanym. Wzbogacanie informacji i doświadczeń poznawczych dziecka: - dostrzeganie rytmicznej organizacji czasu (nazywanie pór dnia: rano, południe, popołudnie, wieczór, noc, przedwczoraj, wczoraj, jutro, pojutrze); - rozpoznawanie dźwięków, tworzenie muzyki - jaki jestem? Jakie mam emocje? Rozpoznawanie, nazywanie uczuć; 3

4 - obserwowanie zmian zachodzących w przyrodzie; dostrzeganie zmian pogodowych przed zbliżającą się wiosną (m.in. coraz dłuższe dni, coraz wyższa temperatura, topnienie śniegu i lodu, powracające pierwsze ptaki, pojawiające się pierwsze kwiaty); uwrażliwianie na piękno i koloryt nadchodzącej wiosny; 5. WYCHOWANIE ZDROWOTNE I KSZTAŁTOWANIE SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ DZIECI Gry i zabawy na świeżym powietrzu; ćwiczenia gimnastyczne (np. wg metody W. Sherborne - wybrane elementy), gimnastyka rozwojowa. Zabawy z piłką, woreczkami i innymi przyborami gimnastycznymi /zabawy w sali lub na placu zabaw/ Zajęcia doskonalące i utrwalające zachowania prozdrowotne, np. na temat zdrowego stylu życia, zdrowego odżywiania; sposobu ubierania się odpowiedniego do pogody itp. W zależności od pogody zabawy na świeżym powietrzu (na śniegu); spacery; Zabawy ruchowe (różnego typu, np. ruchowo-orientacyjne, ruchowo-muzyczne itp). Gry zespołowe, zabawy z piłką lub innymi przyborami gimnastycznymi (na placu zabaw i w sali gimnastycznej), gimnastyka rozwojowa. Ćwiczenia poranne np. ćw. równowagi, ćw. dużych grup mięśniowych; ćw. rozciągające, rozluźniające mięśnie; ruchy naprzemienne 6. WYCHOWANIE PRZEZ SZTUKĘ muzyka i śpiew, pląsy i taniec; dziecko widzem i aktorem Zabawy muzyczno rytmiczne; taneczne; zgadywanki muzyczne, słuchowe (rozpoznawanie dźwięków z otoczenia, dźwięków instrumentów muzycznych itp.); nauka piosenek związanych z okresem Wielkopostnym oraz nadchodzącą wiosną; Zabawy instrumentami perkusyjnymi; słuchanie muzyki relaksacyjnej, klasycznej Udział w audycjach muzycznych, udział w zajęciach z rytmiki, tańcach. 7. WYCHOWANIE PRZEZ SZTUKĘ różne formy plastyczne Malowanie farbami na różnych płaszczyznach; rysowanie, lepienie z plasteliny (lub ciastoliny, masy solnej itp.); wycinanie i klejenie (m.in. proste formy orgiami), wydzieranki; colage; gniecenie, ucieranie; nawlekanie korali Tematy zaproponowane Mój dzień, Gdzie poleciałabym wehikułem czasu? Malujemy nastrój utworu muzycznego, Upominek dla bliskiej osoby, Jak się dziś czuję? Wiosna idzie Z całą grupą, w małych grupach lub zespołach, indywidualnie Z całą grupą, zespołowo, w małych grupach, indywidualnie Indywidualnie, w małych grupach lub zespołach (nauczyciel demonstruje sposoby posługiwania się przyborami) Diagnoza motoryki dużej, samodzielności oraz umiejętności współdziałania, dostosowania się do zasad wspólnej gry, zabawy. Diagnoza motoryki dużej; ekspresji muzyczno-ruchowej; wrażliwości słuchowej, poczucia rytmu; umiejętności słuchania i zapamiętywania linii melodycznych oraz koncentracji uwagi. Diagnoza myślenia, pomysłowości, sprawności manualnej dłoni (motoryka mała, chwyt, płynność, precyzja, nacisk i siła). 4

5 przez świat, Zwiastuny wiosny. Dowolne prace wg pomysłów i potrzeb dzieci. 8. WSPOMAGANIE ROZWOJU INTELEKTUALNEGO WRAZ Z EDUKACJĄ MATEMATYCZNĄ // BUDZENIE ZAINTERESOWAŃ TECHNICZNYCH Kształtowanie umiejętności liczenia obiektów - umiejętność rozpoznawania liczenia poprawnego od błędnego; umiejętność liczenia z dowolnego miejsca do przodu i tyłu. Elementy przeliczania, dodawania, odejmowania, rozdzielania oraz klasyfikowanie. Układanie działań matematycznych. Kształtowanie pojęcia: liczby 10; utrwalanie pojęcia liczby w aspekcie porządkowym; działania matematyczne. Klasyfikowanie- dobieranie obiektów w kolekcje według ich wielkości, określanie wielkości: mały, duży, mniejszy, większy; tworzenie kolekcji od największego do najmniejszego i odwrotnie, stosuje słowa: lżejsze, mniejsze. Przeliczanie- liczenie obiektów widocznych i niewidocznych, ustalenie wyniku; liczenie w zakresie 10; posługuje się liczebnikami głównymi. Planowanie czynności umiejętność samodzielnego prowadzenia działań - budowanie przestrzeni, planowanie i tworzenie miejsc do działania i zabawy. Doskonalenie orientacji w schemacie ciała, w kierunkach (wokół osi ciała i na kartce papieru); kształtowanie orientacji w otoczeniu bliższym (sala zabaw, szatnia, łazienka) i dalszym (okolica wokół przedszkola, domu) 9. ROZUMIENIE ISTOTY ZJAWISK ATMOSFERYCZNYCH I UNIKANIE ZAGROŻEŃ// WYCHOWANIE DLA POSZANOWANIA ROŚLIN I ZWIERZĄT Doskonalenie umiejętności dostrzegania zjawisk w otoczeniu, obserwowania wybranych zjawisk obserwacje na spacerze itp; doskonalenie umiejętności klasyfikowania spostrzeżeń (wykorzystywanie sytuacji naturalnych lub inspirowanych i zorganizowanych). 10. KSZTAŁTOWANIE GOTOWOŚCI DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA Rozwijanie zainteresowania książkami - oglądanie książek, słuchanie bajek i melodii. Słuchanie wierszy i opowiadań, np.: H. Bechlerowej Wiosenna wędrówka ; M. W małych grupach lub indywidualnie, czasami z całą grupą W małych grupach lub indywidualnie, czasami z całą. Diagnoza kompetencji matematycznych; sfery intelektualnej: spostrzegawczości, umiejętności myślenia (logicznego myślenia, analizowania zjawisk, formułowania wniosków; ustalania kolejności zdarzeń itp.); umiejętności kojarzenia, zapamiętywania, łączenia nowego z już znanym. Diagnoza sfery intelektualnej: spostrzegawczości, umiejętności myślenia (logicznego myślenia, analizowania zjawisk, formułowania wniosków; ustalania kolejności zdarzeń itp.); umiejętności kojarzenia, zapamiętywania, łączenia nowego z już znanym. Diagnoza kompetencji poznawczych (spostrzegawczość, pamięć, analiza- 5

6 Przewoźniak Wędrówka ; M. Orłonia Zbuntowana orkiestra, M. Rosińska Co się zdarzyło w Pluszątkowie ; E. Meyer-Glitzy Pani Rozśmieszaczka ma pomysł ; B. Szurowska Zwiastuny wiosny ; M. Różycka O żółtym tulipanie ; E. Busold Gniazdko i inne. Wprowadzenie w świat kodowanych informacji sens kodowania i dekodowania znaków, symboli. Inspirowanie do wypowiedzi na tematy bliskie dzieciom opisywanie wybranych ilustracji, opowiadanie historyjek obrazkowych; zabawy słowne typu: Dokończ zdanie lub Co by było, gdyby (wspomaganie rozwoju mowy i kompetencji poznawczych). Słowne układanie zdań do ilustracji, tworzenie rymów, tworzenie piosenek. Rozwijanie słuchu fonemowego, zabawy i ćwiczenia doskonalące analizę i syntezę sylabową i głoskową, np. zabawy w wyodrębnianie sylab, zabawy w rozróżnianie głosek w nagłosie, śródgłosie, wygłosie (zabawa robocik, sylabowe zagadki, Co rozpoczyna się na głoskę ) Doskonalenie sprawności manualnych; koordynacji wzrokowo-ruchowej zabawy i ćwiczenia manualne przygotowujące do pisania zabawy w rysowanie /malowanie/ na dużych płaszczyznach różnymi narzędziami pisarskimi oraz na różnych materiałach /piasek, karton, tapeta itp./; dorysowywanie brakujących elementów; zabawy ruchowe, paluszkowe -np. Taniec dłoni, Dyrygent, Pianista, Wędrujący pajączek(usprawnianie motoryki małej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, wodzenia wzrokiem za ruchem ręki od lewej strony do prawej; rysowanie oburącz; wyrabianie umiejętności prawidłowego trzymania i posługiwania się narzędziem piszącym; zmniejszanie napięcia mięśniowego); Zapoznawanie z literami alfabetu - w zależności od stopnia zainteresowania i gotowości dzieci do czytania i pisania (indywidualnie, w małych grupach) Zabawy w rozpoznawanie zapisu własnego imienia metoda I.Majchrzak - Łączenie podpisów z ilustracjami; tworzenie modeli wyrazów (rozróżnianie samogłosek i spółgłosek). Czytanie globalne prostych wyrazów, zabawy w nazywanie świata i inne. Puzzle literowo-obrazkowe lub sylabowe, domino samogłoskowe itp. zagadki słownoobrazkowe Kształtowanie umiejętności skupiania uwagi np. zabawy w rozpoznawanie różnych dźwięków z otoczenia (realnych i wytworzonych), z CD zagadki słuchowe(zabawy receptywne). grupą synteza) i komunikacyjno-językowych; koncentracji uwagi, pamięci.. Diagnoza kompetencji komunikacyjnych i językowych. Diagnoza sprawności manualnej dłoni (motoryka mała, chwyt, płynność, precyzja, nacisk i siła) oraz spostrzegawczości, koordynacji wzrokowo-ruchowej. 6

7 11. WYCHOWANIE RODZINNE, OBYWATELSKIE I PATRIOTYCZNE 12. Podsumowanie dnia: co planowaliśmy, co się udało, a co nie? Z całą grupą lub indywidualnie 13. Inne: - audycja muzyczna; - zajęcia z j.angielskiego -teatrzyk -tańce i rytmika Informacje dotyczące ewentualnych zmian, wprowadzonych modyfikacja planu: jednego dziecka). Zał. Nr 1 Cele wynikające z PDW (kontynuacja celów zamierzonych w lutym z powodu częstej nieobecności dziecka w minionym miesiącu) - kształtowanie umiejętności: - samodzielnego podejmowania decyzji -samodzielnego inicjowania zabaw -podejmowania działań wspólnych Zadania główne: - wzmacniające w zakresie tempa pracy; - wdrażające do podejmowania działań wspólnych - wdrażające do wykonywania poleceń kierowanych do grupy - ćwiczenia w zakresie zapamiętywania poleceń i zadań stawianych do wykonania Zadania pobudzające do samodzielnego inicjowania działań własnych w ścisłej współpracy z rodzicami rozporządzenie z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno- pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1487) rozporządzenie z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 228, poz. 1490) Rozporządzenie z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1489) 7

8 Literatura wykorzystana w planowaniu pracy nauczyciela: Nasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej wspomagającej rozwój aktywności dzieci, M. Kwaśniewska, W. Żaba-Żabińska, MAC Edukacja, 2009 wraz z pakietem Szkoła tuż, tuż. Roczne przygotowanie przedszkolne, M. Skrobacz, W. Żaba-Żabińska, Grupa Edukacyjna S.A., Kielce 2011 Program wspomagania rozwoju, wychowania i edukacji starszych przedszkolaków (czterolatków i pięciolatków), E. Gruszczyk - Kolczyńska, E., Zielińska, Nowa Era 2009 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U 2009 nr 4, poz. 17). Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z 6 stycznia 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 18). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. Nr 89 poz. 730). USTAWA z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela Art. 6. Nauczyciel obowiązany jest: 1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę; 2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju; 3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego; 4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; 5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. Waloszek D., Zabawa. Edukacja. Zielona Góra Waloszek D., Rola zadań w wychowaniu dzieci w wieku przedszkolnym, Zielona Góra Waloszek D., Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej, ODN, Zielona Góra Waloszek D., Pedagogika przedszkolna metamorfoza statusu i przedmiotu badań, WNAP, Kraków Majchrzak I., Wprowadzanie dziecka w świat pisma metoda odimiennej nauki czytania. Kielar-Turska M., Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata. Warszawa Gruszczyk - Kolczyńska E., Zielińska E.,Zajęcia dydaktyczno wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, Edukacja Polska Gruszczyk - Kolczyńska E., Zielińska E., Dziecięca matematyka. Metodyka i scenariusze zajęć z sześciolatkami w przedszkolu, w szkole i w placówkach integracyjnych, WSiP, Warszawa

9 Gruszczyk - Kolczyńska E., Edukacja matematyczna sześciolatków. "Wychowanie w Przedszkolu" 1992 nr 1-10, 1993, nr Gruszczyk - Kolczyńska E., Jak kształtuje się u dzieci psychiczna dojrzałość do uczenia się matematyki? " Wychowanie w Przedszkolu"1988, nr 6-8 Karwowska - Struczyk M., Hajnicz W., Obserwacja w poznawaniu dziecka, Warszawa 1998, WSiP. Dyner W. J., Zabawy tematyczne dzieci w domu i przedszkolu. Wrocław - Warszawa- Kraków- Gdańsk Elkonin D.B., Psychologia zabawy. Warszawa Filip J., Rams T., Dziecko w świecie matematyki. Kraków Muchacka B., Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej. Kraków Popek S., Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa Szuman S., Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka. Warszawa Trojanowska A., Dziecko i plastyka, WSiP, Warszawa