Teraz wiesz i inwestujesz ANALIZA TECHNICZNA WPROWADZENIE

Transkrypt

1 Teraz wesz westujesz ANALIZA TECHNICZNA WPROWADZENIE Natura ryków fasowych od początków swego stea przycąga ogromą lczbę westorów, których adrzędym celem jest odesee sukcesu westycyjego przez pomaŝae zawestowaych kaptałów, ajczęścej w bardzo krótkm okrese czasu. Przez lata aaltycy oraz westorzy gełdow usłowal adać zjawskom rykowym pewe cechy merzale, aby zmmalzować elemet przypadkowośc epewośc w procese podejmowaa decyzj westycyjych. W kosekwecj, wypracowao wele metod studowaa ryków, które usłują wytłumaczyć zmerzyć ch fluktuacje, oraz słuŝyć wsparcem aaltyczym. Wśród tych metod aalza techcza zajmuje od przeszło weku czołową pozycję. Jako uwersaly język ryku gełdowego aalza techcza przyjęła sę bardzo szybko róweŝ a młodym gruce polskej gełdy, a jej flozofa arzędza zakorzeły sę a trwałe pośród westujących a Gełdze Paperów Wartoścowych w Warszawe. Przewdywae kształtowaa sę otowań strumetów fasowych jest fukcją prawdopodobeństwa - e steje moŝlwość wyelmowaa ryzyka westycyjego, a błęde decyzje westycyje w grze gełdowej są eukoe. W celu ograczaa ryzyka, jake ese ze sobą westowae a rykach fasowych koleje pokolea westorów wykreowały szereg metod słuŝących obserwacj ryków, które słuŝą wsparcem aaltyczym dla podejmujących decyzje o kupe bądź sprzedaŝy a gełdze. Uzyskae wedzy a temat przyszłośc jest emoŝlwe. MoŜa jedak określć hpotetycze waraty przyszłośc poprzez zastosowae aalog do sytuacj zastałych w przeszłośc. Posadae odpowedch metod obserwacj ryku podejmowae decyzj a ch podstawe pozwala aaltykow częścej meć rację Ŝ być w błędze, główe dzęk pogłębau wedzy wycągau wosków z przeszłych zdarzeń. Od stroy psychologczej, duŝo łatwej podejmuje sę decyzje westycyje, posadając wsparce aaltycze, Ŝ gdyby decyzje te mały zaleŝeć jedye od przypadkowego mpulsu, czy euzasadoej przesłak. Określee właścwego mometu kupa sprzedaŝy walorów jest kluczowym, lecz e jedyym czykem powodzea westycj w strumety fasowe. Ogrome zaczee mają róweŝ rozwęte umejętośc zarządzaa peędzm, oraz wewętrza dyscypla westora, które chroą przez admarem emocj towarzyszących westorom a rykach fasowych. Ewolucja ryków kaptałowych doprowadzła do wykształcea ujedolcea szeregu metod oraz sposobów aalzowaa formacj, jake z ch apływają podejmowaa a ch podstawe określoych decyzj westycyjych. Nadrzędym celem tych metod jest efektywe reagowae a dyamkę ryków w przewdywau przyszłych zma ce oraz maksymalzacja stopy zwrotu z westycj przy jedoczesym ograczau ryzyka westycyjego. Do ocey zjawsk, zachodzących a rykach kaptałowych, a w szczególośc a gełdach paperów wartoścowych słuŝą komplemetare względem sebe metody aalzy: aalza techcza oraz fudametala. Aalza techcza jest po częśc auką, a po częśc określaa jest jako prawdzwa sztuka. Słowo techczy, pochodzące z greckego techkos, ozacza umejętość lub sztukę. Aalzę techczą defuje sę jako badae prawdłowośc w zachowaach ryku w zakrese zmeośc ce, wolumeu obrotu lczby otwartych pozycj (a rykach termowych). W szerszym zaczeu aalza techcza jest metodą studowaa wykresów strumetów fasowych, których cea wolume zmeają sę w czase. Celem tej aalzy jest progozowae przyszłych tredów ceowych a podstawe dogłębej aalzy kształtowaa sę daych hstoryczych. Aalza techcza kocetruje swoją uwagę a badau zachowań ryku. Uwzględa oa czyk jake wystąpły a wykrese ceowym ch oddzaływae a poszczególe stroy ryku, oraz a tej podstawe określa beŝącą przyszłą słę popytu podaŝy. Aalza techcza jest wyjątkowo elastyczą dzedzą, którą moŝa uprawać zarówo a rykach termowych jak kasowych, dla wszystkch rodzajów otowaych a gełdach strumetów fasowych. MoŜa ją stosować dla róŝych horyzotów czasowych, bez ograczeń, zarówo dla westycj weloletch o długotermowej perspektywe, jak dla trasakcj jedodowych (daytradg). Okazuje sę oa rówe uŝytecza bez względu a wymar czasu. Aalza techcza to przede wszystkm, poza załoŝeam teoretyczym, warsztat aaltyczy, a który składają sę określoe arzędza: Stroa 1

2 Teraz wesz westujesz Tab. 1. Warsztat aalzy techczej. Metody aalzy techczej Aalza wykresów Źródło: Opracowae włase. Skomputeryzowaa aalza statystycza Narzędza aalzy techczej Tred, wsparce, opór, kaał ceowy, luka ceowa etc. Formacje ceowe Średe ruchome, wskaźk techcze Systemy trasakcyje Przez dzesęcoleca stea aalzy techczej, pojęca aalzy techczej aalzy wykresów były w duŝej merze wzajeme toŝsame. Obece wyraźe wyodręba sę klasyczą, tradycyją aalzę techczą wykresów skomputeryzowaą aalzę techczą, opartą główe a metodach matematyczych statystyczych. Mmo tego podzału wykresy ceowe są podstawowym arzędzem pracy aaltyka techczego, bez względu a fakt czy wykorzystuje o do aalzy komputery, czy teŝ e. Z kole, statystycza aalza techcza sprowadza sę do tworzea, testowaa optymalzacj tzw. systemu trasakcyjego, który w oparcu o zmeość kursów będze automatycze geerował sygały kupa sprzedaŝy walorów. U podstawy tworzea systemów trasakcyjych leŝy załoŝee o ograczeu bądź całkowtym wyelmowau czyka emocj w podejmowau decyzj westycyjych. Charakterystykę aalzy techczej rozszerzają trzy podstawowe załoŝea, które są jej fudametem zarazem fukcjoalą częścą składową. 1) Cey dyskotują wszystko - to załoŝee o efektywośc współczesych ryków kaptałowych. Polega oo a przekoau, Ŝe ryek jest bardzo skuteczym mechazmem w dyskotowau wszystkch zjawsk, które mogą meć wpływ a beŝące cey. Aaltycy techcz zakładają, Ŝe zachowaa ce wyprzedzają w czase zjawska ekoomcze, z uwag a wbudoway w kaŝdy ryek swosty mechazm dyskotujący przyszłość. W marę upływu czasu cey rykowe odzwercedlają juŝ w sobe wszystko co dzeje sę a ryku oraz wszystko co moŝe meć odbce w otowaach strumetu. Aalza techcza wychodz z załoŝea, Ŝe e jest koecze korzystae z dogłębych aalz spółek braŝ, gdyŝ wszystke czyk psychologcze, makroekoomcze, gospodarcze, społecze wszelke formacje rykowe są odzwercedloe w ceach walorów. Nawet wydarzea espodzewae zaskakujące są szybko wkalkulowywae w aktuale cey, a ch beŝąca wartość zawera juŝ w sobe perspektywę a przyszłość. Zmeość ce jest lustracją zachowań popytu podaŝy oraz zma w układach tych sł a ryku. Uczestcy ryku, którzy westują swoje środk dzsaj, kalkulują ryzyko zwązae z przyszłoścą dyskotują moŝlwe jej waraty podejmując określoe decyzje westycyje. NezaleŜe od przyczy, jeŝel cey strumetów fasowych rosą, to popyt, z reguły, przewyŝsza podaŝ. Z kole, jeŝel cey maleją, to podaŝ przewyŝsza popyt. Oczywśce, aby sytuacja taka zastała, wzrostom spadkom ce muszą towarzyszyć odpowede uwarukowaa fudametale, które poruszają ceam w długm okrese czasu w określoych kerukach. JedakŜe w średm krótkm terme rykem rządzą emocje, które w duŝej merze są ezaleŝe od fudametów. Pozae przyczy, dla których ryek porusza sę w określoym keruku, e leŝy w gest zateresowań aalzy techczej, chocaŝ aalza techcza e wyklucza stea tychŝe przyczy. PoewaŜ wszelke uwarukowaa fudametale zajdują odzwercedlee w beŝących ceach, zgłębae ch e jest przedmotem aalzy techczej. 2) Cey podlegają tredom - to załoŝee, które formuje o aturze zmeośc ce a wykresach. Regułą jest moŝlwość wyzaczea keruku, w jakm poruszają sę cey a wykrese zmeośc w daym okrese czasu. Keruek, jak przyjmują cey określa sę tredem. Jedym z podstawowych celów aalzy techczej, a zarazem celem westycyjym jest odpowedo wczese rozpozae kształtującego sę w daym czase tredu. Wększość metod arzędz aalzy techczej słuŝy badau, rozpozawau tredów określau wczesych symptomów jego odwrócea. 3) Hstora sę powtarza - to załoŝee o psycholog mas, którą odzwercedla wykres ceowy. Określoe zachowaa przebegu l ce a wykresach mają tedecję do welokrotego pojawaa sę w postac ujętych w schematy wzorców. Te wzory są ajczęścej rezultatem powtarzaa sę zachowań uczestków ryku w określoych sytuacjach, przy podejmowau decyzj westycyjych. Aalza techcza dostarcza szereg arzędz metod, którym moŝa merzyć skłoość ryku do reagowaa a określoe sposoby w zblŝoych warukach. JeŜel określoe zachowae sę układów sł a ryku sprawdzło sę welokrote w przeszłośc, pozwalając a uogólee tego zachowaa do pewej reguły, to kosekwete aalza techcza keruje sę załoŝeem, Ŝe owo schematycze zachowae (p. formacja ceowa, pozom oporu wsparca td.) zajdze potwerdzee róweŝ w przyszłośc speł przypsaą mu rolę aaltyczą z ustaloą dozą prawdopodobeństwa. Stroa 2

3 Teraz wesz westujesz TWORZENIE I RODZAJE WYKRESÓW CENOWYCH Wykresy gełdowe są grafczą prezetacją hstor rozkładu ce dla paperów wartoścowych czy jakchkolwek ych strumetów fasowych, których kurs zmea sę w czase. Wykres ceowy jest zatem sekwecją ce ałoŝoych a określoej l czasu jako tak staow podstawę pukt wyjśca do aalzy westycj oraz progozowaa przyszłych keruków otowań kursów gełdowych. Aaltycy techcz, przedstawając w forme wykresów hstorę zma otowań strumetów fasowych, dąŝą do zdetyfkowaa tredów powtarzających sę formacj ceowych, by przewdzeć przyszłe keruk, w jakch podąŝy ryek, mając przede wszystkm a uwadze mmalzację ryzyka poesea strat a trasakcjach gełdowych. Zdaem aaltyków wykresy odzwercedlają zachowae ryku podległe pewym powtarzającym sę schematom regułom. Z psychologczego puktu wdzea są oe obrazem przepływów chcwośc, strachu ych emocj, jakm eustae ulegają westorzy gełdow. Wykresy zostały rozwęte w móstwe form stylów by grafcze odzwercedlać prawe wszystko, co dzeje sę a ryku. KaŜdy wykres gełdowy moŝe być sporządzoy w oparcu o ustaloy horyzot czasowy (tck), w zaleŝośc od teresującego as horyzotu westycj dokładośc sporządzaej aalzy. Przy sporządzau wykresu moŝa zatem brać pod uwagę dae rocze, kwartale, mesęcze, tygodowe, dzee, godze, 15 mutowe e. Wykresy gełdowe mogą prezetować jedye cey zamkęca lub uwzględać róweŝ okresowe maksma mma oraz cey otwarca ryku. Mogą oe być skostruowae w oparcu o skalę arytmetyczą, logarytmczą lub przedstawoe w forme p. średch dla kursów czy oscylatorów. Oczywśce lość formacj przedstawoych a wykrese moŝe być zacze wększa, a ch zaawasowae matematycze zacze głębsze, w zaleŝośc od potrzeb aalzy. W celu zrozumea stoty poszczególych rodzajów wykresów stosowaych w aalze techczej ezbęde jest wyjaśee klku podstawowych pojęć wykających z reguł obrotu gełdowego. Zaczee mają tu róŝe rodzaje ce, jake odotowuje sę a otowaym walorze, które berze sę pod uwagę przy tworzeu wykresu oraz wolume obrotu a walorach. Cea otwarca - jest to cea, po której zostaje zawarta perwsza trasakcja w daym okrese czasu. Dla wykresów w układze dzeym jest to cea perwszej trasakcj a otwarce sesj gełdowej. Dla tygodowego tcku będze to cea otwerająca sesję w perwszym du tygoda td. Cea maksymala - jest to ajwyŝsza cea osągęta przez otowaa paperu wartoścowego w przecągu aalzowaego okresu. Wyzacza oa maksmum, jake kupujący są skło zaakceptować abywając day strumet fasowy, powyŝej którego brakuje chętych do kupa. Cea mmala - jest to ajŝsza cea osągęta przez walor w daym okrese. Welkość ta reprezetuje mmum, jake gotow są zaakceptować potecjal sprzedający pozbywając sę paperów wartoścowych. Cea zamkęca - jest to cea, po której została zawarta ostata trasakcja w daym okrese. Najczęścej braa jest pod uwagę cea ustaloa a fxgu kończącym sesję gełdową w daym du. Cey zamkęca mają dla welu westorów ajwększe zaczee, bowem to właśe cey zamkęca wyzaczają podstawę do wycey wartośc portfela po zakończeu da sesyjego. Wolume - jest marą zaagaŝowaa uczestków ryku w daym okrese czasu. O le zmay ce odzwercedlają charakter astrojów domujących a ryku, to wolume pokazuje ch atęŝee, czyl lość paperów wartoścowych będących przedmotem obrotu w daym okrese. WYKRESY UWZGLĘDNIAJĄCE CZYNNIK CZASU Wykres lowy jest ajprostszym w swej forme rodzajem wykresu, przez co jest jedym z ajczęścej stosowaych rodzajów wykresów daych gełdowych. W warukach polskch jest to adal ajpowszechejszy rodzaj prezetacj daych, chocaŝ jego popularość zmejszyła sę z wprowadzeem otowań cągłych, a szczególe po uruchomeu owego sytemu obrotu gełdowego WARSET. Stroa 3

4 Teraz wesz westujesz Rys.1. Przykład wykresu lowego. Źródło: Opracowae włase. Najczęścej jest o tworzoy poprzez łączee ze sobą ce zamkęca otowań waloru z okresu braego pod uwagę, z pomęcem formacj o pozostałych ceach. Ne wyklucza to jedak łączea w wykres lowy p. ce otwarca, czy stosowaa średch dla kursów do budowy wykresów. Z kole w trakce otowań cągłych wykres lowy łączy cey kaŝdej trasakcj zawartej a daym walorze a beŝąco podczas sesj gełdowej. Zaletą tego rodzaju wykresu jest jego przejrzystość prostota podstawowej terpretacj. Welu uŝytkowków wykresów gełdowych preferuje taką formę grafczej prezetacj ce, awet wówczas, gdy wszystke e dae są dostępe, poewaŝ w ch przekoau jest oa bardzej przejrzysta, a włączee ych daych moŝe zacemć obraz sytuacj a ryku. Wykresy lowe pozwalają a szybką, łatwą w terpretacj przejrzystą oceę stau ryku, a jedocześe umoŝlwają stosowae welu arzędz techczych, jak chocaŝby le tredu, średe, czy formacje, a temat których szerzej traktuje ejsza praca w dalszej częśc. Wykres słupkowy jest bardzej zaawasowaą formą prezetacj daych gełdowych. Przedstawa o wzajeme relacje róŝych kategor ce paperu wartoścowego w daym okrese. Do utworzea pojedyczego słupka koecze są formacje a temat cey otwarca, cey maksymalej, mmalej cey zamkęca waloru w daym okrese. Rys.2. Budowa pojedyczego słupka. Źródło: Opracowae włase. Jest o tworzoy poprzez połączee poową lą cey maksymalej mmalej, jake zastały w daym okrese obrotu oraz ozaczee za pomocą poprzeczych kresek cey zamkęca (po stroe prawej słupka) cey otwarca (po stroe lewej). Zatem w przypadku daej sesj gełdowej pojedyczy słupek będze formował o cee otwarca, dzeym maksmum mmum ceowym oraz o cee zamkęca paperu. Wykres słupkowy zawera w sobe zacze węcej formacj a temat faktyczego stau ryku Ŝ wykres lowy, borąc pod uwagę te sam okres czasu. Przedstawa o wzajeme relacje oraz zachowae stroy popytowej podaŝowej ryku, pozwalając a pełejszą oceę sytuacj a daym paperze wartoścowym, przez co staow duŝo dokładejszą prezetację grafczą zmeośc ce w czase. Do wad tego rodzaju wykresu moŝa atomast zalczyć koeczość posadaa wększego zakresu daych do wykreślea pojedyczego słupka, których dostępość w serwsach gełdowych moŝe być ograczoa. Stroa 4

5 Teraz wesz westujesz Rys. 3. Przykład wykresu słupkowego. Źródło: Opracowae włase. Wykresy śwecowe są jedym z ajstarszych sposobów przedstawaa zmeośc ce otowań strumetów fasowych. Ich początk sęgają czasów XVII weku, kedy w Japo (ojczyźe wykresów śwecowych) przy wykorzystau perwowzoru wykresów śwecowych przewdywao zmay ce a ryku płodów rolych. Do Europy Staów Zjedoczoych techka ta dotarła dopero w latach dzewęćdzesątych XX weku. Obece wykresy śwecowe staową dla welu zawodowych westorów aaltyków podstawę warsztatu techczego, który a dobre przyjął sę róweŝ w polskch warukach. W swej budowe śwece przypomają wykres słupkowy, a pojedycza la śwecy składa sę z tych samych elemetów cey otwarca, maksmum, mmum cey zamkęca z daego okresu. W porówau ze słupkem, śwecę cechuje jedak specyfczy dla ej sposób prezetacj daych, pozwalający a szybką jedozaczą obserwację stau ryku, awet a podstawe pojedyczej śwecy. RóŜca pomędzy ceą otwarca a ceą zamkęca waloru tworzy tzw. korpus śwecy - jej ajwaŝejszy elemet aaltyczy. Barwa korpusu śwecy wskazuje a domację daej grupy a ryku, zaś jego wysokość mów o presj daej grupy a zmeość kursu. Bały korpus powstaje, gdy cea zamkęca jest wyŝsza od cey otwarca, zaś czary korpus formuje, Ŝe cea zamkęca zalazła sę poŝej cey otwarca otowań waloru w daym okrese. JeŜel zaś cea otwarca będze rówa cee zamkęca śweca będze pozbawoa korpusu. Korpus śwecy przedstawa zatem e tylko pozom ce, jak są w stae osągąć sły popytu podaŝy, ale mów teŝ o tym, jak pozom ce poszczególe grupy a ryku są w stae utrzymać. Rys. 4. Budowa śwecy japońskej. Źródło: Opracowae włase. JeŜel ampltuda wahań ce w okrese otowań waloru wykracza poza wdełk wyzaczoe otwarcem zamkęcem, korpus śwecy zostaje uzupełoy o tzw. kot lub ceń. Cee ozaczają skraje pozomy ce, jake osągęła cea waloru w daym okrese, ale których daej stroe ryku e udało sę utrzymać. Maksymala cea jest ozaczaa przez góry ceń śwecy, powyŝej jej korpusu, mmala zaś przez doly ceń, poŝej korpusu. Śweca moŝe zatem posadać dwa cee, jede ceń, albo moŝe e posadać ch w ogóle. Wykresy śwecowe przedstawają bardzej szczegółowo dogłębe sytuację a ryku Ŝ wykresy słupkowe. Są bogatsze o wymar kolor. Mogą być stosowae w róŝych ujęcach czasowych a róŝych rykach. Ukazują w obrazowy sposób układy sł pomędzy popytem a podaŝą jaso określają, kto domuje a ryku byk czy edźwedze. Bez wklwej aalzy wykresy słupkowe e dają tej moŝlwośc. Stroa 5

6 Teraz wesz westujesz Rys. 5. Przykład wykresu śwecowego. Źródło: Opracowae włase. WYKRESY NIE UWZGLĘDNIAJĄCE UPŁYWU CZASU Wykresy wolumeowe są pochodą wykresu śwecowego. W prezetacj daych uwzględają dodatkowo w swej budowe wolume zawartych trasakcj a daym walorze, przez co ukazują grafcze zmay aktywośc zaagaŝowaa kupujących sprzedających. Pomjając zatem koeczość stosowaa dodatkowego dagramu zmeośc wolumeu, uzyskuje sę a jedym wykrese połączee formacj zarówo o zmeośc ce, jak o kształtowau sę wolumeu obrotu a daym walorze. Wykres wolume-cea staow osągęce ostatej dekady aalzy techczej ryków fasowych. Dae gełdowe prezetuje o w postac prostokątego korpusu, którego wysokość formuje o zakrese zma ce w daym okrese czasu. Rys. 6. Budowa korpusu equvolume. Źródło: Opracowae włase. Góra krawędź korpusu staow o cee maksymalej otowań waloru, a podstawa formuje o cee osągętego przez ryek mmum. Szerokość korpusu jest uzaleŝoa od wolumeu obrotu, jak towarzyszył zmae ce w daym okrese jest tym wększa, m wększe obroty zaotowao w daym okrese. Wolume zastępuje w tym przypadku a os pozomej wykresu czas (mający w tym ujęcu drugorzęde zaczee). Stroa 6

7 Teraz wesz westujesz Rys. 7. Przykład wykresu equvolume. Źródło: Opracowae włase. Wykres wolume a śwecy staow rozszerzee klasyczego wykresu śwecowego o wartość wolumeu obrotu a walorze. Składa sę o z tych samych elemetów co wykres śwecowy w zaleŝośc od rozkładu ce otwarca zamkęca ryku pustego, lub wypełoego czarym kolorem korpusu, oraz charakterystyczych dla śwec ce. Rys.8. Budowa śwecy z wolumeem. Źródło: Opracowae włase. Pod tym względem aalza wykresu wolume a śwecy jest detycza jak dla wykresu śwecowego. Dodatkowym elemetem jest, podobe jak przy wykrese wolume cea, aesee a wykres wartośc obrotu poprzez oddae jego welkośc w szerokośc korpusu śwecy. Rys. 9. Przykład wykresu śwecy z wolumeem Źródło: Opracowae włase. Wykres kag wywodz sę, podobe jak wykres śwecowy, z Japo, z okresu tworzea japońskej gełdy w latach sedemdzesątych XIX weku. JedakŜe awet w obecych czasach wykresy kag są bardzo mało zaym techkam aalzowaa wykresów, a ch popularość w Polsce Europe jest zkoma. Wykres kag przedstawa Stroa 7

8 Teraz wesz westujesz cąg połączoych ze sobą poowych pozomych l, których keruek grubość zaleŝą od zmeośc ce a ryku. Wykres w swej budowe e uwzględa upływu czasu. Do skostruowaa wykresu kag ezbęde jest ustalee wartość tzw. odwrócea, czyl mmalej wartośc, o jaką mus zmeć sę cea w czase, aby moŝa było aeść a wykres formację o przyjęcu przez cey przecwego keruku do aktualego. Jako pukt a wykrese aos sę perwszą dostępą wartość cey otowaego strumetu w daym czase. JeŜel koleja jest wyŝsza od poprzedej, łączy sę oba pukty wyraźe grubszą lą (jap. jag) dla tej samej jedostk czasu. Jeśl zaś, koleja cea jest Ŝsza od perwszej, łączy sę je ceką lą (jap. j). Rys.10. Jag j. Źródło: Opracowae włase. PrzedłuŜee l astępuje, jeśl ryek wykouje ruch zgody z jego perwotym kerukem, ezaleŝe czy ruch te jest wększy czy mejszy od welkośc odwrócea. Dopero gdy ryek wykoa ruch w keruku przecwym do beŝącego ruchu, a ruch ceowy będze wększy lub rówy welkośc odwrócea, przechodz sę do astępej jedostk czasu rysując pozomą lę tej samej grubośc (tzw. la załamaa ) łącząc ją z docelową ceą a wykrese dla kolejej jedostk czasu. Zmay ce mejsze od welkośc odwrócea e są uwzględae w tym przypadku. Z kole, jeŝel cey wybjają sę poza swoje mma maksma wyzaczoe wcześejszą kolumą wykresu, dokouje sę zmay grubośc l. W te sposób la pogruboa przechodz w ceką lę w przypadku wyjśca poza mmum z ostatej kolumy odwrote, la ceka przechodz w pogruboą, jeśl cea osąge owe maksmum. Rys. 11. Przykład wykresu kag. Źródło: Opracowae włase. Wykresy puktowo-symbolcze były jedą z perwszych metod aalzy ryku paperów wartoścowych, która została spopularyzowaa a gełdach śwatowych juŝ w XIX weku. Przy jego tworzeu czas, jak upływa pomędzy kolejym ceam a wykrese e jest bray pod uwagę, a w kalkulacj, a w terpretacj wykresu. Wykres puktowo-symbolczy przedstawa aprzemey cąg kolum złoŝoych z lter X (gdy popyt przewyŝsza podaŝ) lter O (dla spadków ce). KaŜda koluma moŝe zawerać ltery X, lub ltery O, ale klasycze e moŝe zawerać jedych drugch jedocześe. Na wstępe tworzea wykresu aleŝy przyjąć dwe wartośc: rozpętość ceową pojedyczej fgury (przy czym rozpętość a wykrese obu rodzajów fgur jest jedakowa) mmalą wartość odwrócea. Im wększe będą obe te wartośc, tym wększe zmay ce będą musały meć mejsce, by odotować koleje ruchy ce a wykrese. Od welkośc kratk odwrócea zaleŝy zatem wraŝlwość wykresu lczba powstających a m kolum oraz formacj. Stroa 8

9 Teraz wesz westujesz Rys. 12. Przykład wykresu puktowo-symbolczego. Źródło: Opracowae włase. Aby arysować perwszą fgurę, róŝca pomędzy ceą początkową, a koleją ceą mus być wększa lub rówa przyjętej rozpętośc fgury. Zmay ce mejsze od rozpętośc fgury e są uwzględae a wykrese. Zatem a wykrese będą w daej kolume pojawać sę koleje ltery X, jeśl cea waloru będze rosła o wartość wększą lub rówą rozpętośc fgury. Z drugej stroy, a wykrese pojawą sę w kolume koleje ltery O, jeśl cea będze zmejszać sę o róŝcę przyjętej rozpętośc fgury. By zmeć kolumę z kolumy X a kolumę O, odwrote, przyjmuje sę, Ŝe cea waloru mus spaść lub wzrosąć co ajmej o wartość odwrócea pomoŝoą przez rozpętość ceową fgury. Mmala lczba fgur, które muszą pojawć sę w owej kolume jest rówa co ajmej wartośc lczby odwrócea. Przyjmuje sę róweŝ, Ŝe perwszy symbol O wpsyway jest kratkę poŝej ostatego symbolu X z poprzedej kolumy, zaś perwszy symbol X jest wpsyway kratkę powyŝej ostatego symbolu O z poprzedej kolumy. Zmaa kolum detyfkuje zmaę tredu ce. Gdy pojawa sę owa koluma złoŝoa z fgur X, śwadczy to o wzrośce ce waloru. Pojawee sę kolumy fgur O śwadczy o przewadze podaŝy ad popytem. Wykresy reko są techką tworzea wykresów bazującą wyłącze a ceach zamkęca, która śledz domujące w daym czase tredy ceowe a daym walorze. Wykres reko jest złoŝoy z cągu jedakowych w kształce rozmarze cegełek, które określa sę maem l : koloru bałego (dla tredu wzrostowego), lub czarego (dla zlustrowaa spadków). Le cegełek kreśl sę wyłącze pod dwoma przyjętym kątam achylea. Istotym załoŝeem jest róweŝ fakt, Ŝe le o przecwych zakach wykresu reko achyloe są względem sebe pod kątem zblŝoym do 90 stop. Rys. 13. Przykład wykresu reko. Źródło: Opracowae włase. Do utworzea wykresu reko ezbęde jest ustalee mmalej zmay cey braej pod uwagę, która będze staowć jedocześe rozmar pojedyczej cegełk a wykrese. Im wększy rozmar cegełk przyjme sę tworząc wykres, tym mejsza będze jego podatość a wahaa ce. KaŜda zmaa ce mejsza od mmalej (od Stroa 9

10 Teraz wesz westujesz rozmaru cegełk) e będze uwzględaa a wykrese. Bazując a początkowej cee zamkęca, zmaa ce wększa od welkośc mmalej daje moŝlwość arysowaa perwszej cegełk. W tredze wzrostowym, koleje bałe cegełk będą pojawać sę a wykrese, gdy cea będze rosła co ajmej o przyjętą wartość odwrócea. Aalogcze, dla tredu spadkowego - obŝka ce waloru przyajmej o wartość odwrócea spowoduje dodae do wykresu kolejej czarej cegełk. Podstawowe zmay tredu są wskazywae pojaweem sę owej bałej cegełk po ser czarych, lub czarej cegełk po cągu bałych. Aby taka zmaa astąpła, cey muszą odwrócć sę przyajmej o podwojoą wartość odwrócea. W takej sytuacj, owa bała cegełka wskazuje początek owego tredu wzrostowego. Nowa czara cegła po sekwecj bałych wskazuje, z kole, początek owego tredu spadkowego. PoewaŜ wykres reko prezetuje tredy ceowe przez odrzucee małych wahań ceowych okazuje sę bardzo pomocy przy określau pozomów wsparca oporu a ryku. Wykres przełamaa trzech l jest duŝo bardzej wraŝlwą a zmay ce formą wykresu, gdze o zmaach keruku ce przesądza w duŝej merze kaŝde zachowae ryku, a e odgóre ustaloe zasady kreowaa wykresu. Wykres przełamaa trzech l przedstawa cąg bałych czarych prostokątów (cegełek) róŝących sę od sebe swoją wysokoścą. Rys. 14. Przykład wykresu przełamaa trzech l. Źródło: Opracowae włase. UŜywając ce zamkęca do tworzea wykresu, rysuje sę ową bałą cegełkę, gdy tylko cea przewyŝsza szczyt poprzedej cegełk, a czarą cegełkę - gdy cea spada poŝej wartośc podstawy poprzedej fgury. JeŜel jedak gwałtowy wzrost (lub ew. spadek) jest w stae aeść a wykres trzy koleje bałe cegełk (ew. trzy czare), w takm wypadku by zmeć tred a przecwy cea mus osągąć przyajmej pozom dołka z ostatch trzech fgur (ew. szczyt cągu trzech czarych cegełek). MoŜa dostosować czułość kryterum odwrócea przez zmaę lczby l odwrócea. Dla przykładu krótkotermow westorzy mogą uŝywać dwu l załamaa by uzyskać węcej sygałów odwrócea, podczas gdy długotermow westorzy mogą uŝywać 4, 5, a awet 10 l załamaa, by zredukować lczbę odwróceń. POJĘCIA ANALIZY TRENDU Pojęce tredu ma podstawowe zaczee dla aalzy techczej, poewaŝ wszystke arzędza, jakm posługuje sę aaltyk, czyl m.. le oporu wsparca, rozmate formacje ceowe, średe ruchome e, słuŝą w stoce do badaa tredu paującego a ryku, Wyzaczee aalza beŝącego tredu rykowego staową fudamet decyzj westycyjych. Tred staow w ajprostszym ujęcu keruek w jakm podąŝa ryek. Aalza wykresów otowań gełdowych prowadz do wosku, Ŝe cey mają tedecję do poruszaa sę w określoym keruku w dłuŝszym horyzoce czasu. Określoy keruek e ozacza w tym przypadku l prostej. Cey otowaych a gełdze strumetów eustae zmeają sę w czase, odzwercedlając dzałaa popytu podaŝy a ryku. W zachowau sę ce rykowych a wykresach moŝa dostrzec zjawsko, Ŝe cey zmeają swoje pozomy tworząc wyraźe szczyty dołk. Szczyty ceowe to pozomy, a których wyczerpuje sę popyt, a gdze podaŝ abera sły. Z kole, dołk to mejsca a wykrese, gdze przy skch ceach podaŝ trac sły, a popyt odzyskuje kotrolę ad rykem. Jeśl dwa sąsadujące dołk połączy sę lą, wyzaczy sę w te sposób ajmejszy wspóly maowk sły popytu. Z kole la łącząca dwa sąsede szczyty będze staowć ajmejszy wspóly maowk sły podaŝy. Tak skostruowae le staową le tredu, które detyfkują keruk ce a otowaych walorach. Charakter tredu zaleŝy od tego, czy koleje strefy kosoldacj (szczyty Stroa 10

11 Teraz wesz westujesz dołk) układają sę a wykrese ceowym coraz wyŝej lub Ŝej, czy teŝ przyjmują układ horyzotaly. Tred wzrostowy obrazują połoŝoe coraz wyŝej koleje szczyty oraz lokale dołk ceowe, zaś o tredze spadkowym będą formowały coraz Ŝej połoŝoe obszary kosoldacj. Jeśl szczyty dołk rozkładają sę horyzotale w czase mamy do czyea z tzw. tredem boczym. Rys. 15. Przykład tredu wzrostowego. Źródło: Opracowae włase. Rys. 16. Przykład tredu spadkowego. Źródło: Opracowae włase. Rys. 17. Przykład tredu boczego. Źródło: Opracowae włase. Stroa 11

12 Teraz wesz westujesz Isteją sposoby ocey zaczea daej l tredu, borąc pod uwagę 5 kluczowych czyków dla kaŝdej wyzaczoej l tredu: jego horyzot czasowy, długość l tredu, lość puktów styczych cey z lą tredu, kąt achylea, wolume obrotu. Im wększy jest zakres czasowy bray pod uwagę w aalze tredu, tym wększe jest zaczee wyzaczoej l tredu. Np. wykres sporządzoy w układze tygodowym będze wyzaczał stotejszą lę tredu Ŝ te sam wykres sporządzoy w układze dzeym czy godzowym. DłuŜszy horyzot czasowy dla tcku a wykrese odrzuca formacje o pomejszych wahaach ce skupa sę a jej główych ruchach. Dla daego tcku, kolejym elemetem ocey l tredu jest jej długość. La tredu ma tym wększe zaczee, m jest oa dłuŝsza w czase. Podstawowy podzał tredów wg kryterum długośc ch trwaa zakłada podzał a tredy długookresowe (główe), średo krótkookresowe. Tred główy trwa co ajmej rok, chocaŝ populary jest pogląd, Ŝe tred długotermowy kształtuje sę juŝ po 6 mesącach. Tred średookresowy trwa zazwyczaj od trzech tygod do trzech mesęcy, zaś tred krótkotermowy trwa zwykle e dłuŝej Ŝ dwa do trzech tygod. Przyjmuje sę, Ŝe kaŝda pomejsza la tredu staow część tredu wyŝszego stopa, a sama składa sę z mejszych, krótkookresowych l tredu. KaŜdą lę tredu kostruuje sę poprzez połączee odpowedch puktów kosoldacj. Im węcej moŝa wyróŝć puktów styczych l ce z lą tredu, tym wększa jest jej sła oddzaływaa jej zaczee aaltycze. Oddalee ce od l tredu śwadczy o wększej sle tej stroy ryku, która dyktuje tred. ZblŜee sę ce waloru do l tredu śwadczy zaś o wzrośce sł grupy przecwej do beŝącego tredu. Przełamae l tredu przez lę ce to formacja, Ŝe a ryku zaczya domować grupa przecwa do aktualego tredu. Koleją stotą cechą l tredu jest jej kąt achylea, który formuje o sle daej l tredu. DuŜy kąt achylea l tredu śwadczy o duŝym tempe poruszaa sę domującej a ryku grupy. Z kole, kąt achylea tredu zblŝoy do horyzotalego, śwadczy o braku zateresowaa daym walorem, lub ewdetym braku zdecydowaa wśród westorów. Kąt achylea tredu moŝe ulegać zmae w czase, co śwadczy o zwększeu bądź zmejszeu presj daej stroy ryku. Potwerdzeem opsaych zachowań poszczególych układów sł a ryku jest obserwacja wolumeu obrotu. Klasycze przyjmuje sę, Ŝe jeśl wartość obrotu wzrasta zgode z kerukem l tredu, wówczas potwerdza o prawdłowość kształtowaa sę l tredu. Oddalee sę l ce od l tredu powo być połączoe ze wzrostem wolumeu obrotu. Z drugej stroy, zblŝee sę ce do l tredu wo być poparte zmejszeem sę wolumeu. Zachowae wartośc obrotu przecwe Ŝ wymeoe mogą staowć zapowedź zmay tredu. KaŜdy z puktów kosoldacj, który staow podstawę do wykreślea l tredu, staow jedocześe formację o wyczerpau sę sł jedej ze stro ryku zwroce ce w keruku przecwym. Szczyty oraz dołk a wykresach gełdowych oszą azwę pozomów wsparca oporu. Są to jede z kluczowych arzędz aalzy techczej wykresów. Wsparce to pozom ce, a którym pojawa sę popyt a tyle sly, by zatrzymać tred spadkowy, lub spowodować jego odwrócee. Opór to pozom ce, gdze presja stroy podaŝowej jest a tyle sla, by zatrzymać tred wzrostowy lub awet spowodować jego odwrócee. Rys. 18. Przykład pozomu wsparca. Źródło: Opracowae włase. Stroa 12

13 Teraz wesz westujesz Rys. 19. Przykład pozomu oporu. Źródło: Opracowae włase. W klasyczym ujęcu pozomy wsparca oporu przedstawa sę a wykresach jako pozome, lub zblŝoe do pozomych le. Sła oddzaływaa kaŝdego obszaru wsparca oporu zaleŝy od 3 kluczowych czyków: długośc czasowej obszaru, a zarazem lośc styczych, połoŝea daego obszaru a wykrese welkośc obrotu. Im dłuŝej day obszar wsparca czy oporu skutecze bro daego pułapu ceowego, tym jest o slejszy bardzej marodajy w swej ocee. A. Edler w ksąŝce Zawód westor gełdowy opsuje w obrazowy sposób: Wsparce opór są jak dobre wo, z czasem stają sę lepsze. Dla hstoryczych przedzałów ceowych, m wyŝej zajduje sę opór, a Ŝej wsparce, tym slejsze sygały aaltycze są geerowae w przypadku ch przełamaa. Rys. 20. Przykładowe pozomy wsparca oporu. Źródło: Opracowae włase. Potwerdzeem prawdłowego wyzaczea l wsparca oporu jest wolume obrotu. Wysok wolume w strefe kosoldacj wskazuje a duŝe zaagaŝowae uczestków ryku potwerdza zaczee psychologcze pozomu. Nsk wolume zaś jest ozaką słabośc daego pozomu wsparca czy oporu. PowyŜsze prawdłowośc e mplkują jedozaczego stwerdzea, Ŝe day tred mus sę załamać dokłade a pozome l wsparca czy oporu. Pozomem tym boŝe być róweŝ ajblŝsze otoczee tych obszarów Kolejym arzędzem aalzy tredu jest la kaału. Kaał ceowy zasteje a wykrese otowań w sytuacj, gdy zmeość ce będze przebegać pomędzy lą tredu, a lą kaału, wykreśloą rówoległe do l tredu, obejmującą przecwległe do l tredu lokale strefy kosoldacj. Podobe jak w przypadku tredów, w zaleŝośc od kształtowaa sę ce w czase, moŝa wyróŝć kaał zwyŝkujący, kaał horyzotaly (boczy) oraz kaał zŝkujący. La kaału ozacza maksymaly zasęg sł poszczególych grup a ryku w tredze wzrostowym formuje o maksymalej sle stroy popytowej, a w tredze spadkowym o sle podaŝy. Przyjmuje sę, Ŝe m szerszy jest kaał ceowy, tym wększe jest jego zaczee aaltycze tym slej potwerdza o paujący tred. Le kaałów często stają sę owym pozomam wsparca lub oporu, po przełamau l kaału przez lę ce. Stroa 13

14 Teraz wesz westujesz Rys. 21. Kaał zwyŝkujący. Rys. 22. Kaał horyzotaly. Źródło: Opracowae włase. Źródło: Opracowae włase PODSTAWOWE FORMACJE CENOWE Aalzowae przebegu l wykresu ceowego prowadz do wyróŝea szeregu formacj ceowych, jake tworzą sę w okresach przejścowych, zwłaszcza kedy tredy zmeają swoje keruk, oraz do aalzy tkwących w tych formacjach zapowedz przyszłych trajektor ce. Przez formacje ceowe defuje sę pewe kształty wzory, jake przyjmują le ce a wykresach otowaych walorów. Formacje moŝa ująć w odrębe kategore, względem keruku ruchu ceowego astępującego po pojaweu sę daej formacj a wykrese. Stąd w dalszym cągu opracowaa przedstawoo odrębe: formacje jedodowe, formacje sygalzujące kotyuację tredu, formacje zapowadające odwrócee tredu, oraz te formacje, które e geerują jedozaczych sygałów kotyuacj czy odwrócea. Z formacj jedodowych wyróŝoo luk ceowe. Są to formacje, które kształtują sę a wykrese w krótkm czase, ajczęścej z okresu a okres, w przecweństwe do pozostałych formacj, których utworzee pochłaa dłuŝszy horyzot. Do formacj kotyuacj tredu zalcza sę: flag, chorągewk czworokąty. Formacje, które e geerują jedozaczego sygału kotyuacj czy odwrócea tredu to: trójkąty, kly damety. Z kole, formacje zapowadające odwrócee tredu to: formacja głowy ramo, formacja podwójego szczytu podwójego da, formacje spodka bazy, oraz szczyty dołk w kształce ltery V. Sam proces jedozaczego zaszeregowaa formacj do określoej kategor sesu strcte moŝe przysparzać problemów, gdyŝ e steje formacja, która zawsze będze geerować jede te sam sygał. MoŜa wyróŝć statystycze prawdłowośc w zachowau sę poszczególych formacj, jedak lteratura tematu spera sę co do jedozaczego zaszeregowaa poszczególych formacj do daych kategor. Podzał, który zastosowao w ejszej pracy wyka z własych dośwadczeń aaltyczych lektury lczych pozycj a temat aalzy techczej. FORMACJE JEDNODNIOWE Luk ceowe staową przerwę w cągłośc wykresu. Iformują oe, Ŝe a pewych pozomach ceowych e została przeprowadzoa a jeda trasakcja, co spowodowało przerwę w cągłośc wykresu. Luk ceowe obserwuje sę przy uŝycu wykresów śwecowych lub słupkowych. Na wykrese zachodz wtedy astępująca relacja: ajŝszy pukt daego słupka (ew. śweczk) połoŝoy jest wyŝej Ŝ maksymala cea a sąsedm słupku. WyróŜa sę luk ceowe: zwykłe, startu, uceczk (kotyuacj) luk wyczerpaa (odwrotu). Luk zwykłe pojawają sę a rykach o skej płyośc, w okolcach dołków ceowych, a spokojych rykach przy tredach boczych e mają oe wększego zaczea aaltyczego. Dodatkowo luk zwykłe obserwuje sę w perwszym du otowaa akcj bez prawa do dywdedy czy w du wyłączea prawa poboru. Ulegają oe, z reguły, szybkemu zapełeu w krótkm czase przez powrót ce do wętrza luk. Luk startu powstają, kedy cey wybjają sę poza ograczea tredu boczego, lub gdy astępuje wybce ze strefy kosoldacj zaczya sę owy tred. Jeśl e zostae zapełoa w krótkm okrese czasu, luka startu formuje o zasadczej zmae w układach sł a ryku. Potwerdzoa wzrostem Stroa 14

15 Teraz wesz westujesz wolumeu staow jede z ajslejszych ajbardzej warygodych sygałów geerowaych a wykresach gełdowych. Luk uceczk powstają w trakce slych zwyŝek bądź gwałtowych spadków, gdy cey pozostawają e zapełoą przestrzeń ce. Sygalzują oe fakt, Ŝe grupa domująca w daej chwl a ryku zacząco przybera a sle. Luk wyczerpaa pojawają sę a wykresach ceowych w końcowych fazach tredu, po wydłuŝoym ruchu ceowym. Z początku luk wyczerpaa przypomają lukę uceczk, gdyŝ tworzą sę zgode z kerukem daego tredu. Jej detyfkacja opera sę a obserwacj, Ŝe po utworzeu luk wyczerpaa ryek e osąga owych szczytów lub owych dołków (dla tredu spadkowego), a jej ostateczym potwerdzeem jest powrót ce w keruku jej zapełea. Regułą aaltyczą jest fakt, Ŝe po utworzeu luk wyczerpaa astępuje zmaa keruku tredu a przecwy do beŝącego. Rys. 23. Luk ceowe Źródło: Opracowae włase. FORMACJE ZAPOWIADAJĄCE KONTYNUACJĘ TRENDU Formacje zapowadające kotyuację tredu to róŝego rodzaju zagęszczea a wykrese ceowym, po kształce których moŝa z duŝym prawdopodobeństwem określć zdolość tredu do jego kotyuacj. Formacje te staową jedye przerwę w tredze główym, a samo kształtowae sę tych formacj, z reguły, staow zapowedź ruchów ceowych zgodych z kerukem tredu poprzedzającego ch powstae. Ze względu a czas trwaa formacj kotyuacj powszeche przyjmuje sę je za formacje krótko średookresowe. Flaga jest formacją przypomającą kształtem czworokąt lub kaał ceowy, która tworzy sę, gdy cey oscylują wewątrz dwóch rówoległych l. Le flag są zazwyczaj skerowae w keruku przecwym do stejącego tredu. Rys. 24. Modelowy przykład flag dla tredu wzrostowego. Źródło: Opracowae włase. Stroa 15

16 Teraz wesz westujesz Formacja flag staow z reguły krótką przerwę w dyamce główego tredu, zwłaszcza w trakce slego wzrostu czy spadku. Tworzee sę jej a wykrese wo być potwerdzae spadkem wolumeu obrotu. Słye powedzee aaltycze mówące, Ŝe flag chorągewk powewają w połowe masztu, ozacza, Ŝe formacje kotyuacj pojawają sę z reguły w połowe tredu. Wybca z formacj flag zwykle astępują w keruku przecwym do jej achylea, zazwyczaj a długość tredu poprzedzającego formację. Zatem jeśl flaga skerowaa jest w górę (dla tredu spadkowego), przebce dolej l flag jest bardzej prawdopodobe. Dla flag skerowaej w dół (gdy ryek jest w faze wzrostu) bardzej prawdopodobe jest przebce jej górej l. Wybcu z formacj powe towarzyszyć wzrost wolumeu obrotu. W przypadku stotego przełamaa l flag w keruku przecwym do tredu steje moŝlwość, Ŝe aktualy tred zme swój keruek. Rys. 25. Przykładowe formacje flag. Źródło: Opracowae włase. Chorągewk są formacjam zblŝoym wyglądem do flag trójkątów symetryczych, a w terpretacj są traktowae a rów z flagam. Przyjmuje sę, Ŝe formacja chorągewk kształtuje sę, gdy zmeość ce zamyka sę w dwóch zbeŝych względem sebe lach, których oś symetr kształtuje sę w l zblŝoej do l pozomej. Potwerdzeem zaczea formacj jest wolume obrotu, który maleje w trakce tworzea sę formacj gwałtowe wzrasta z chwlą wybca l ce z formacj. Rys. 26. Modelowy przykład chorągewk dla tredu wzrostowego Źródło: Opracowae włase. Stroa 16

17 Teraz wesz westujesz Rys. 27. Przykładowe formacje chorągewk. Źródło: Opracowae włase. Okres kształtowaa sę formacj chorągewk, podobe jak w przypadku flag, jest stosukowo krótk bo klkutygodowy, staową oe zatem jedye przerwę w główym tredze. Chorągewk razem z flagam staową jede z ajbardzej warygodych formacj zapowadających kotyuację tredu, jedak e moŝa pomąć róweŝ dla ch moŝlwośc wybca w przecwym keruku do modelowego. Zaczące wybce w keruku przecwym do aktualego tredu moŝe być zapowedzą zmay tredu. Prostokąty (czworokąty) to formacje złoŝoe z dwóch rówoległych l, pomędzy którym ujęta została zmeość ce. Formacja prostokąta staow jedye przerwę w begu główego tredu, w trakce której cey poruszają sę w tredze horyzotalym, pomędzy wyzaczoym, rówoległym względem sebe lam tej formacj. Rys. 28. Modelowy przykład czworokąta dla tredu wzrostowego. Rys. 29. Przykładowa formacja czworokąta. Źródło:Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy. Źródło: Opracowae włase. Prostokąty tworzą sę przecęte w horyzoce czasu od mesąca do kwartału. Iterpretacja zmeośc ce w gracach l czworokąta jest toŝsama z horyzotale ułoŝoym pozomam wsparca oporu. Wykształcee sę czworokąta a wykrese formuje o tymczasowej rówowadze pomędzy popytem podaŝą a ryku. Rówowaga ta zostaje zachwaa w sytuacj przebca jedej z l czworokąta. Im dłuŝej w czase kształtuje sę formacja prostokąta, tym wększe zaczee dla tredu ma wybce z formacj. Prawdopodobeństwo wybca z formacj potwerdza rosący wolume obrotu, kedy cea zblŝa sę do jedej z l czworokąta. Stroa 17

18 Teraz wesz westujesz FORMACJE ZAPOWIADAJĄCE KOTYNUACJĘ BĄDŹ ODWRÓCENIE TRENDU Formacje zapowadające odwrócee bądź kotyuację tredu to formacje, których e moŝa jedozacze sklasyfkować do określoej grupy. Ich charakter zaleŝy od keruku, w którym astąp wybce sę ce z daej formacj. Jeśl wybce z formacj astąp w keruku tredu ją poprzedzającego formacja staje sę formacją kotyuacj. Jeśl zaś wybce przyjme keruek przecwy do tredu, daa formacja stae sę formacją odwrócea. Oczywśce e ma zdefowaego prawdopodobeństwa a spełee sę daego, modelowego waratu wybca l ce z formacj - awet ajbardzej pewe formacje mogą dać przecwy do zapowadaego sygał. Trójkąty to formacje ceowe zdefowae przez dwe le zbegające sę w jedym pukce, w marę upływu czasu. Góra la formacj łączy przyajmej dwa szczyty a wykrese, zaś dola - co ajmej dwa dołk ceowe. Przecęce sę l wyzaczających trójkąt wskazuje w jakm mejscu formacja zostae w peł ukształtowaa. Jedak osągęce przez lę ce szczytu trójkąta zdarza sę wyjątkowo rzadko. ZblŜając sę do szczytu trójkąta zakres wahań ce zmejsza sę, przy jedoczesym zmejszeu wolumeu obrotu. Przyjmuje sę, Ŝe warygodym wybcom towarzyszy, z kole, wzrost wolumeu przyajmej o 50% powyŝej średej z 5 ostatch okresów czasu. Najczęścej przyjmuje sę, Ŝe trójkąty kształtujące sę w krótkm okrese są jedye przerwą w główym tredze (por. formacje chorągewek). Z kole, trójkąty kształtujące sę w dłuŝszym okrese czasu, z wększym prawdopodobeństwem będą spełać rolę formacj odwrócea. Formacje trójkątów moŝa podzelć a cztery podstawowe grupy, w zaleŝośc od kątów keruków jake przyjmują ch ramoa. WyróŜa sę trójkąty symetrycze, zwyŝkujące, zŝkujące odwrócoe. NezaleŜe od rodzaju trójkąta wyzaczoego a wykrese metodyka pomaru docelowego ruchu po wybcu jest taka sama. Polega oa a zmerzeu długośc poowego odcka w ajszerszej częśc trójkąta odlczeu jej od puktu wybca. W przypadku trójkąta symetryczego steje jeszcze jeda metoda pomaru, bardzej zachowawcza. Polega oa a wytyczeu ze szczytu podstawy l rówoległej do dolej l tredu. WyŜsza la kaału tredu wyzacza wówczas zasęg wzrostów. Trójkąt symetryczy jest zbudoway z l zbeŝych względem sebe pod tym samym kątem. Formacja ta ajczęścej przyjmuje charakter formacj kotyuacj tredu. Rys. 30. Modelowy przykład trójkąta róworameego dla tredu wzrostowego Rys. 31. Przykładowa formacja trójkąta róworameego Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy. Źródło: Opracowae włase. Trójkąt symetryczy formuje o względej rówowadze a ryku. Stroa popytowa podaŝowa wyczerpują swoje sły rówomere, co przedstawa sę a wykrese formacj w symetryczym zmejszau sę zakresu zmeośc ce. W trójkące zwyŝkującym góra la trójkąta jest stosukowo płaska, zaś jego dola wzos sę w górę. UłoŜee l trójkąta zwyŝkującego jest formacją, Ŝe popyt jest w stae hamować podaŝ przy coraz wyŝszych pozomach ce. NezaleŜe od mejsca a wykrese, w którym formacja ta sę pojaw, śwadczy oa wyraźe o zblŝającym sę tredze wzrostowym lub potwerdza juŝ stejący tred wzrostowy. Stroa 18

19 Teraz wesz westujesz Rys. 32. Modelowy przykład trójkąta zwyŝkującego. Rys. 33. Przykładowa formacja trójkąta zwyŝkującego. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy Źródło: Opracowae włase. Trójkąt zŝkujący staow lustrzae odbce trójkąta zwyŝkującego. Zbudoway jest z płaskej l dolej ze skerowaej ku dołu l ograczającej formację od góry.. Rys. 34. Modelowy przykład trójkąta zŝkującego. Rys. 35. Przykładowa formacja trójkąta zŝkującego. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy. Źródło: Opracowae włase. Jest to formacja typowa dla zŝek a gełdze. Popyt bro pozomu wyzaczoego pozomą lą, ale jedocześe systematycze wyczerpuje swoje sły do odbca od pozomu wsparca. O sle podaŝy śwadczy egatywe ułoŝee kolejych szczytów tworzących górą lę trójkąta. Formacją uzawaą za etypową formację trójkąta, jest formacja trójkąta rozszerzającego sę. Formułuje sę oa w sytuacj, gdy cey ustalają coraz wyŝej owe szczyty coraz Ŝej owe lokale dołk ceowe. Zakres wahań ce powększa sę zatem w czase, śwadcząc o gwałtowych reakcjach po przecwych stroach ryku. Formacja ta kształtuje sę ajczęścej przy wyczerpau tredu wzrostowego moŝe ozaczać jego odwrócee, stąd jest oa często określaa jako formacja bessy. Stroa 19

20 Teraz wesz westujesz Rys. 36. Modelowy przykład trójkąta odwrócoego. Rys. 37. Przykładowa formacja trójkąta odwrócoego. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy Źródło: Opracowae włase. Formacja kla jest w swom wyglądze bardzo podoba do formacj trójkąta. Składa sę z dwóch zbeŝych l, które przecają sę w pukce werzchołka formacj. Cechą, która odróŝa kl od trójkąta jest jego wyraźe skośe ułoŝee a wykresach, z reguły pod przecwym kątem do paującego tredu (por. formacja flag). Stąd kl skeroway w górę jest charakterystyczy dla tredu spadkowego. Z kole, kl skeroway do dołu wykresu jest formacją tredu wzrostowego. Okres kształtowaa sę formacj kla jest zróŝcoway moŝe trwać od klku tygod do klku mesęcy, a awet lat. Formacja kla jest z reguły formacją kotyuacj tredu, jedak aleŝy lczyć sę z moŝlwoścą jego odwrócea po ukształtowau formacj. Rys. 38. Modelowy przykład formacj kla dla tredu wzrostowego. Rys. 39. Przykładowa formacja kla. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy Źródło: Opracowae włase. Formacja dametu (rombu) składa sę z formacj trójkąta odwrócoego, który rozpoczya tę formację oraz z trójkąta róworameego, staowącego jej zakończee. Nastroje westorów ulegają zaczym wahaom w ramach tej formacj, stąd zalcza sę ją do formacj o duŝym ryzyku. Zmeość ce zwększa swoją rozpętość w trakce tworzea sę formacj dametu, czemu towarzyszy zazwyczaj rówoczesy wzrost wolumeu obrotu przy lokalych szczytach dołkac, po czym rozpętość ce zaczya maleć z upływem czasu. O charakterze formacj dametu decyduje keruek wybca ce z formacj względem poprzedzającego ją tredu, czemu towarzyszy z reguły zaczący wzrost wolumeu. Damety są rzadko spotykaym formacjam a wykresach, jedak ch kształtowae sę moŝe staowć zapowedź zaczych zma w główym tredze. Stroa 20

21 Teraz wesz westujesz Rys. 40. Modelowy przykład dametu. Rys. 41. Przykładowa formacja dametu. Źródło: Opracowae włase. Źródło: Opracowae włase. FORMACJE ZAPOWIADAJĄCE ODWRÓCENIE TRENDU Formacje zapowadające odwrócee tredu ukazują w jasy sposób zamaę ról w domacj określoej grupy westorów a ryku. Formację głowy ramo uzaje sę za jedą z ajbardzej warygodych formacj odwrócea tredu. Formacja ta kształtuje sę w sytuacj, gdy tred wytraca swoją słę, wyrówuje swój beg, po czym przyjmuje przecwy do poprzedego keruek. Dla tredu wzrostowego formacja głowy ramo zbudowaa jest z trzech sąsadujących ze sobą szczytów, z których środkowy szczyt zajduje sę powyŝej sąsedch. Rys. 42. Modelowy przykład formacj głowy ramo. Rys. 43. Przykładowa formacja głowy ramo. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy Źródło: Opracowae włase Głowa formacj jest szczytem ceowym otoczoym przez dwa Ŝsze werzchołk - ramoa. Połączee lą kolejych lokalych dołków ceowych przy szczyce głowy określa sę maem l szy, która staow krótkotermowe wsparce dla zmeośc ce a pozome formacj głowy. JeŜel cey e są w stae przekroczyć pozomu szczytu głowy, a ch dalszy spadek powoduje przełamae wsparca l szy, uzaje sę zastałą sytuację za sygał odwrócea sę beŝącego tredu. Przełamae l szy jest decydującą formacją o ukształtowau sę formacj głowy ramo w peł. Dodatkową formacją o prawdłowośc aaltyczej kształtującej sę a wykrese formacj głowy ramo, jest wolume obrotu. Kształtowae sę głowy prawego ramea powo przebegać przy wyraźe zmejszoym wolumee obrotu w porówau z lewym rameem. Przerwau l szy we towarzyszyć, z kole, wzrost wolumeu obrotu, z uwag a pojawee sę sygału zakończea dotychczasowego tredu. Częstym zjawskem jest powrót ce do l szy a krótk czas po jej przełamau, co staow krótkotrwałą reakcję przed dalszym pogłębeem sę spadków. Metoda określea spodzewaego spadku pozomu ce opera sę a wysokośc formacj, którą Stroa 21

22 Teraz wesz westujesz odmerzamy od głowy do l szy a astępe wartość tą odkładamy od puktu, w którym la szy została przełamaa. NaleŜy pamętać Ŝ wyzaczoy w te sposób pozom deprecjacj ce staow mmaly zasęg. Cey w zaczący sposób mogą wykroczyć poza przewdyway zakres. W przypadku tredu spadkowego występuje odwrócoa formacja głowy ramo, której kształt staow lustrzae odbce formacj dla tredu wzrostowego. Formacja ta kształtuje sę, gdy tred spadkowy trac sły jest blsk odwrócea. Wolume, jako potwerdzee kształtowaa sę formacj, we w tym przypadku wzrastać w marę jej tworzea. Sposób pomaru tak jak w przypadku formacj RGR opera sę a wysokośc formacj, którą odmerzamy od l szy do l głowy po czym wartość ta odkładaa jest od mometu przecęca wykresu cey z pozomem l szy. Rys. 44. Modelowy przykład odwrócoej formacj głowy ramo. Rys. 45. Przykład formacj odwrócoej głowy z Ramoam. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy Źródło: Opracowae włase Odwrócoa głowa z ramoam moŝe staowć takŝe formacje kotyuacj tredu, gdze cey wykreślają kształt wyglądający bardzo podobe do formacj prostokąta, tyle Ŝe środkowy dołek jest połoŝoy Ŝej od obu ramo Rys. 46. Formacja odwrócoej głowy jako kotyuacja tredu wzrostowego. Rys. 47. Formacja odwrócoej głowy jako kotyuacja tredu wzrostowego. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy śródło: Opracowae włase Formacje podwójego szczytu M lub podwójego da W są to często spotykae formacje a wykresach ceowych, staowąc zarazem stosukowo łatwy w detyfkacj przykład formacj odwrócea tredu. Jedak w trakce jej kształtowaa steje ryzyko, Ŝe formacja e wykształc sę w peł, a będze staowć jedye meadrujący ruch ceowy, jakm eustae podlegają le wykresów ceowych. Stąd formacja ta, mmo częstego występowaa, moŝe geerować myle sygały odwrócea tredu. Modelowa formacja podwójego szczytu zbudowaa jest z dwóch sąsadujących ze sobą szczytów o porówywalej wysokośc lokalego dołka pomędzy m. Pozom lokalego dołka formacj staow lę Stroa 22

23 Teraz wesz westujesz wsparca, której przełamae, po korekce drugego szczytu formuje o pełym wykształceu sę formacj. Wolume obrotu zwększa sę, gdy cey osągają lokale szczyty, oraz rośe przy przebcu l wsparca. Dodatkowym czykem wpływającym a prawdłowość aaltyczą kształtującej sę formacj jest czas jej kształtowaa. Przyjmuje sę, Ŝe upływ czasu powyŝej jedego mesąca, dla układu dzeego ce moŝe juŝ śwadczyć o warygodośc tworzoej formacj. Pomar spadku wykający z formacj M oparty jest a wysokośc formacj oblczaej od pozomu dwóch ajwyŝszych wartośc staowących opór do l staowącej wsparce. Mmaly zakres deprecjacj (spadku) to odłoŝee wartośc oscylacj od pozomu wsparca po jego przebcu. Rys. 48. Modelowa formacja podwójego szczytu. Rys. 49. Formacja podwójego szczytu. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy. Źródło: Opracowae włase. Symetryczym odbcem formacj podwójego szczytu jest formacja podwójego da W, kształtująca sę w astępstwe zaczych ruchów ceowych przy tredach spadkowych. Wyzaczają ją dwa lokale mma oddzeloe od sebe lokalym szczytem, którego pozom wyzacza jedocześe pozom oporu wybca z formacj. Wolume obrotu dla modelowej formacj zmejsza sę przy tworzeu lokalych dołków, zaś wzrasta przy szczyce formacj a etape przebca l oporu. Rys.50. Modelowa formacja podwójego da. Rys. 51. Przykładowa formacja podwójego da. Źródło: Aalza techcza ryków fasowych Joh J. Murphy. Źródło: Opracowae włase. Spodek staow formację stopowego wyhamowaa tredu paującego a ryku przyjęca przez lę ce łagodego odbca w przecwym keruku. Formacja kształtuje sę przy łagodym przebegu rozkładu sł pomędzy popytem a podaŝą a ryku oraz przy eduŝym wolumee obrotów.. Stroa 23

24 Teraz wesz westujesz Rys. 52. Modelowa formacja spodka. Rys. 53. Przykładowa formacja spodka. Źródło: Opracowae włase. Źródło: Opracowae włase Zazwyczaj okres formowaa sę spodka trwa od klku kwartałów do awet klku lat, stąd zaczee aaltycze formacj prawdopodobeństwo prawdłowego określea dalszego keruku ruchu ce jest dla ej wysoke. ZauwaŜale sk wolume dla formacj spodka śwadczy o braku zateresowaa abywaem, bądź zbywaem waloru. Wolume dla formacj spodka maleje w trakce tworzea sę formacj, z kole, zacząco wzrasta, gdy cey wyraźe wybjają sę z formacj tworząc owy tred, choć dla formacj spodka trude jest ustalee jedozaczej l wybca z formacj. Formacja kla jako formacja odwrócea tredu Pommo Ŝ kly są zazwyczaj formacjam kotyuacj tredu, mogą pojawać sę róweŝ jako formacje sygalzujące jego odwrócee. Z taką sytuacja mamy do czyea w momece gdy podczas tredu wzrostowego/spadkowego moŝa dostrzec a wykrese wyraźy kl zwyŝkujący/zŝkujący. PoewaŜ kl jako kotyuacja tredu wzrostowego/spadkowego powe achylać sę ku dołow/górze, jego wzoszee/opadae powo staowć ostrzeŝee o moŝlwym zakończeu domującego tredu. Rys.54. Formacja kla zwyŝkującego Rys.55. Przykładowa formacja kla zwyŝkującego Źródło; Ecyclopeda of chart patters Thomas N. Bulkowsk Źródło: Opracowae włase Stroa 24

25 Teraz wesz westujesz Rys.54a. Formacja kla zŝkującego Rys.55b. Przykładowa formacja kla zwyŝkującego Źródło; Ecyclopeda of chart patters Thomas N. Bulkowsk śródło: Opracowae włase Baza jest formacją tredu horyzotalego, występującą stosukowo rzadko a wykresach ceowych. Jej pojawee sę jest jedak zauwaŝale szybko, dlatego staow mocy sygał westycyjy. Formacja bazy kształtuje sę, gdy zmeość ce w czase jest ezacza moŝa ją opsać horyzotale połoŝoym lam wsparca oporu. Śwadczy oa o okresowej rówowadze mędzy popytem podaŝą, a zarazem o braku wększego zateresowaa walorem, który tworzy formację bazy a wykrese. Podobe wolume obrotu e podlega zaczym wahaom, do mometu przełamaa jedej z l graczych formacj. Najczęstszym wybcem z formacj jest ruch ce w górę, jedak wybca w dół z formacj bazy moŝa róweŝ spotkać a hstoryczych wykresach otowań gełdowych. Wybcom z l graczych formacj towarzyszy gwałtowy wzrost wolumeu obrotu. Rys. 56. Przykładowa formacja bazy. Źródło: Opracowae włase Szczyty dołk V są to formacje, których przebeg jest zazwyczaj bardzo gwałtowy jedocześe krótkotrwały. Występują w sytuacj, gdy cea waloru bardzo szybko rośe, tworząc owy szczyt, po czym, z okresu a okres spada gwałtowe w dół. Przez aalogę, dla tredu spadkowego, formacja pojaw sę, gdy astąp sle odbce od lokalego dołka, kreśląc fgurę o kształce V. Dyamka wahań ceowych przekłada swą słę po odbcu a ruch w przecwym keruku, stąd zauwaŝala jest duŝa symetra w formacjach V. Tak gwałtowe ruchy e są rzadkoścą a otowaach walorów o charakterze spekulacyjym lub gdy apływają z ryku stote formacje, które mogą skłaać westorów do wzmoŝoej aktywośc a daych walorach. Z reguły, kształtowau sę szczytów dołków V towarzyszy zwększoy wolume w porówau z wcześejszym okresam. Woskowae, czy formacja V e jest tylko przejścową korektą jest bardzo trude, stąd podejmowae decyzj westycyjych w trakce kształtowaa sę formacj jest obarczoe wysokm ryzykem. Formację uzaje sę za wykształcoą w peł, gdy jej ramoa osągają porówywalą długość. Stroa 25