UDZIAŁ CZYNNOŚCI POZNAWCZYCH W PROCESIE UCZENIA SIĘ

Transkrypt

1 UDZIAŁ CZYNNOŚCI POZNAWCZYCH W PROCESIE UCZENIA SIĘ W szkole oprócz realizowania programów szkolnych dba się o wszechstronny rozwój uczniów. Zajęciami prowadzonymi przez nauczycieli terapeutów w gabinecie terapii pedagogicznej objęte są dzieci z różnymi zaburzeniami wynikającymi przede wszystkim z nierównomiernego rozwoju poszczególnych funkcji intelektualnych, percepcyjnych, fizycznych i psychicznych. Potocznie uważa się, że dzieci źle się uczą, ponieważ nie chcą się uczyć (z powodu lenistwa, złej woli itp.) Szczegółowa analiza takich przypadków pozwala stwierdzić, że zależność ta jest odwrotna: dzieci nie chcą się uczyć, ponieważ źle się uczą z powodu różnych niezależnych od nich przyczyn, jak deficyty w sferze poznawczej i motorycznej lub zaburzenia neurodynamiki, które dodatkowo potęgują trudności w nauce spowodowane mikrodefektami. Całokształt działań terapeutycznych musi mieć na celu rozwój i aktywizowanie tych wszystkich właściwości intelektualnych i osobowościowych ucznia, które umożliwiają mu pełne uczestnictwo w procesie dydaktyczno- wychowawczym realizowanym w szkole. Ta specjalistyczna działalność mająca na celu usuwanie, likwidowanie, kompensowanie zaburzeń rozwojowych oraz stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka nazywana jest terapią pedagogiczną. O osiąganiu przez dziecko sukcesów w nauce decyduje prawidłowy i harmonijny rozwój jego procesów poznawczych, do których zaliczamy: - wrażenia - spostrzeżenia - wyobrażenia - myślenie - pamięć i uwagę. Rozwój procesów poznawczych- tzn. rozwój myślenia i mowy, pamięci, wyobraźni i uwagi dowolnej, zapewnia dłuższą koncentrację na przedmiotach, zjawiskach, ułatwia analizowanie ich i łączenie w całość, poprawne ujmowanie stosunków przestrzennych, dokonywanie właściwych operacji znakami i symbolami abstrakcyjnymi, aktywność poznawczą i zainteresowanie nauką.

2 Wrażenia zmysłowe są najprostszą formą poznania rzeczywistości. Powstają na skutek działania bodźców na poszczególne narządy zmysłów, są odzwierciedleniem izolowanych cech przedmiotów, np. barwy, dźwięku, zapachu, smaku. W zależności od receptorów, które odbierają bodźce dzielimy je na: - wzrokowe - skórne - słuchowe - węchowe - smakowe - ustrojowe - równowagi i stawowo- mięśniowe. Natomiast spostrzeżenia, to proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu są selekcjonowane, wiązane oraz sensownie ujmowane. To odzwierciedlenia w świadomości zjawisk, rzeczy, całych przedmiotów. Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń są wrażenia wzrokowe. Dlatego tak wielką rolę w nauce i całym procesie terapeutycznym odgrywa prawidłowe działanie i sprawność analizatorów zmysłów, a zwłaszcza słuchu, wzroku i ruchu. Jedną z częściej występujących przyczyn niepowodzeń szkolnych są deficyty rozwojowe, do których należą zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej, percepcji wzrokowej i słuchowej, orientacji przestrzennej, mowy, zaburzenia emocjonalne oraz wady postawy. Zaburzenia ta często uniemożliwiają osiągnięcie sukcesów szkolnych, co doprowadza dziecko do obniżenia swojej samooceny, frustracji, buntu, a w konsekwencji przeradza się w zachowania patologiczne. Ze względu na czynności wykonywane w szkole począwszy od klasy pierwszej, bardzo ważne są funkcje analizatora wzrokowego oraz słuchowego, dokonywane w ich obrębie procesy analizy i syntezy. Trudności w nauce- zwłaszcza w czytaniu i pisaniu- są przeważnie związane z deficytami analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, które stanowią podstawowy mechanizm czynności czytania i pisania. Dzieci mylą litery podobne (p-b, n-u, n-m), nie radzą sobie ze złożonymi ich układami, dodają lub pomijają głoski i litery, a nawet większe całości, co utrudnia czytanie i rozumienie tekstu. Niezwykle ważny okazuje się odpowiedni rozwój koordynacji wzrokowo- ruchowej. W przypadku niedostatku w jej zakresie pojawiają się problemy.

3 Negatywny wpływ tych zaburzeń nie ogranicza się do okresu nauczania początkowego. Starsze dzieci nierzadko również w klasach wyższych czytają i piszą gorzej od swoich rówieśników. Niski poziom analizy i syntezy wzrokowej odbija się niekorzystnie także na innych czynnościach (np. rysowanie, kreślenie). Trudności ujawniają się w takich przedmiotach, w których szczególnie ważna jest percepcja wzrokowa: w geometrii, geografii, biologii, arytmetyce. Zaburzenia w funkcjonowaniu narządów zmysłów powodują trudności w spostrzeganiu, dostrzeganiu różnic i podobieństw, trudności w czytaniu tekstu i w rozumieniu przekazywanych informacji słownych, w wykonywaniu zadań i poleceń. Równie istotną rolę odgrywa percepcja słuchowa i prawidłowe funkcjonowanie analizatora słuchu. U dzieci z zaburzoną percepcją słuchową można zaobserwować takie objawy, jak np.: - zachowują się tak, jakby nie rozumiały czego się od nich żąda, - nie potrafią dokonać prawidłowej analizy i syntezy głosek w wyrazach, - robią błędy w pisaniu ze słuchu i z pamięci, - mylą litery o podobnym brzmieniu (b- p, w- f...), - trudności w czytaniu- źle scalają słowa, nie wiedzą od którego miejsca czytać dalej. lepiej rozumieją tekst czytany po cichu niż głośno, czytają monotonnie, nie potrafią modulować głosu itp. Dzieci z zaburzeniami w koordynacji wzrokowo- ruchowej lub niezręczne manualnie wolno pracują, mają małą precyzję ruchów, upraszczają rysowane kształty, mają tendencję do zbyt silnego nacisku ołówka, co spowodowane jest nadmiernym napięciem mięśni palców i dłoni. W rysunkach długo utrzymują się formy zgeometryzowane i brak płynności linii. Częste ścieranie, zmazywanie, poprawianie linii spowodowane jest tym, że dzieci widząc jak powinien wyglądać rysunek, są niezadowolone ze swojej pracy. Treść rysunków bywa uboga nie dlatego, że dziecko nie wie co jeszcze można narysować, ale dlatego, ze unika rysowania trudnych elementów, stara się uprościć rysunek do schematu względnie dobrze opanowanego ruchowo. Większość dzieci z trudnościami w spostrzeganiu wzrokowym lub niezręcznością manualną nie lubi rysować, ponieważ sprawia im to trudność i nie daje satysfakcji. Nie rysując dostatecznie często, nie mają okazji ćwiczyć funkcji w nie zaangażowanych. Wskazane więc jest zachęcanie dzieci do rysowania, zwracanie uwagi na pamiętanie szczegółów, zachęcanie do rysowania przez kalkę techniczną, do lepienia, modelowania, wyrywania i wycinania. Wyobraźnia to samodzielny proces tworzenia obrazów (wyobrażeń); to zdolności do przetwarzania informacji w postaci obrazowej. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub

4 zjawisk, które nie spostrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia człowieka jest ściśle związana ze spostrzeganiem, z pamięcią, z myśleniem, a nawet z uczuciami. Wyobraźnia może być mimowolna lub dowolna, odtwórcza lub twórcza, konkretna lub fantazyjna. Odgrywa ogromną rolę w procesie poznawczym dziecka; dziecko zaczyna odbierać rzeczywistość nie tylko zmysłowo, ale i abstrakcyjnie. Jest zdolne do tworzenia w swojej świadomości czegoś nowego w stosunku do uprzedniego doświadczenia. Ma to ogromne znaczenie zarówno w nauce szkolnej, jak i w codziennym życiu jednostki. Myślenie jest procesem poznawczym polegającym na wykrywaniu związków i zależności między przedmiotami i zjawiskami (odbieranymi lub zakodowanymi) oraz na wytwarzaniu nowych informacji, dzięki czemu dochodzi do pośredniego poznania rzeczywistości. W toku myślenia człowiek dokonuje operacji myślowych (analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie, klasyfikowanie, wnioskowanie) dzięki czemu jest zdolny do rozwiązywania różnorodnych problemów- dostrzegania podobieństw i różnic, rozumienia treści poleceń, zagadek, treści obrazków przyczynowo- skutkowych, dokonywania operacji matematycznych itp. Z procesami myślenia łączy się pojęcie inteligencji- ogólnej zdolności do rozwiązywania nowych zadań. Równie istotne w procesie nauczania są indywidualne cechy myślenia, charakterystyczne dla czynności umysłowych poszczególnych ludzi- krytycyzm myślenia, samodzielność, szybkość, giętkość (plastyczność) oraz rozległość. Pamięć jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych. Leży ona u podstaw wszystkich innych procesów psychicznych i bez niej niemożliwe byłoby w ogóle życie psychiczne. Odpowiada ona za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia. Jest warunkiem nabywania doświadczenia, przyswajania wiedzy, nawyków sprawności. Decydują o tym jej cechy: - szybkość zapamiętywania - zakres pamięci - trwałość - wierność - gotowość. W toku nauczania i w terapii istotne znaczenie ma rodzaj pamięci jaką dysponuje dziecko- może być ona mechaniczna lub logiczna, bezpośrednia lub odroczona, wzrokowa, słuchowa, wzrokowo- słuchowa lub mieszana.

5 Uwaga to skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata zewnętrznego i wewnętrznego. Ma charakter selektywny- jeśli człowiek zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko, to tym samym odwraca uwagę od innych. Uwaga jest swoistą cechą wszystkich procesów poznawczych, dzięki niej w ogóle odbieramy rzeczywistość- umożliwia selekcję bodźców docierających do nas. W procesie zdobywania wiedzy ważne są szczególnie jej cechy: podzielność, koncentracja, czułość, wybiórczość. Harmonijny i prawidłowy rozwój procesów poznawczych decyduje o osiąganiu sukcesów i efektywności uczenia się. Dlatego zadaniem prawidłowo przeprowadzanej terapii jest taki dobór ćwiczeń, aby usuwać, kompensować zaburzenia i stymulować ogólny rozwój dziecka kierując się zasadą stopniowania trudności oraz dostosowując je do etapu, jaki dziecko już osiągnęło oraz do jego możliwości percepcyjnych i zainteresowań. LITERATURA: 1. Garson, Butcher: Psychologia zaburzeń, Warszawa J.Hanisz, E. Grzegorzewska: Ocena opisowa rozwoju ucznia, Warszawa B. Kaja: Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz M. Przetacznikowi, G. Makieło- Jarża: Psychologia ogólna, Warszawa H. Spionek: Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa B. Stankiewicz: Wyrównywanie deficytów rozwojowych Nowa Szkoła 1999, nr 6, s I. Tarkowska: Percepcyjne uwarunkowania osiągnięć uczniów, Życie Szkoły 1998, nr 3, s I. Tarkowska: Respektowanie indywidualnych różnic w koncepcji kształcenia zintegrowanego, Życie Szkoły 1999, nr 8, s M. A. Tinker: Podstawy efektywnego czytania, Warszawa B. Zakrzewska: Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1976.