dr hab. n. med. Jolanta Masiak Samodzielna Pracownia Badań Neurofizjologicznych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

Transkrypt

1 Lublin dr hab. n. med. Jolanta Masiak Samodzielna Pracownia Badań Neurofizjologicznych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Recenzja Rozprawy doktorskiej lek med. Ewy Gabrysz - Trybek pt: Analiza wariantów polimorficznych genów receptora i transportera dopaminy w populacji osób obciążonych uzależnieniem od narkotyków Promotor: Prof. dr hab. Anna Grzywacz Promotor pomocniczy: dr n. med. Aleksandra Suchanecka Chciałabym podziękować Radzie Wydziału Lekarsko Stomatologicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, za obdarzenie mnie zaszczytem dokonania recenzji niniejszej rozprawy doktorskiej. Przedkładam recenzję rozprawy doktorskiej lek. med. Ewy Gabrysz Trybek, przygotowanej pod kierownictwem naukowym Pani Prof. dr hab. Anny Grzywacz i pragnę stwierdzić, co następuje: 1. rozprawa doktorska lek. med. Ewy Gabrysz - Trybek pt: Analiza wariantów polimorficznych genów receptora i transportera dopaminy w populacji osób obciążonych uzależnieniem od narkotyków stanowi oryginalne rozwiązanie przez Doktorantkę zagadnienia naukowego; 2. w przedstawionej do oceny rozprawie, Doktorantka wykazała ogólną wiedzę teoretyczną z zakresu prezentowanego tematu; 3. lektura przedłożonej pracy potwierdza umiejętności Doktorantki prowadzenia pracy naukowej. Przygotowana przez Doktorantkę rozprawa doktorska w pełni odpowiada kryteriom wynikającym z ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym. W uzasadnieniu tych ocen przedstawiam następujące uwagi i spostrzeżenia merytoryczne dotyczące recenzowanej rozprawy doktorskiej.

2 1. Uwagi ogólne Definicja uzależnienia, przyjęta w 2011r przez Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Uzależnień, określa uzależnienie jako: przewlekłą i neurobiologiczną chorobę OUN, w której patomechanizmie istotną rolę odgrywa deficyt funkcji układu nagrody, motywacji i pamięci i związanych z nimi obwodów mózgowych. Dysfunkcje tych obwodów prowadzą do charakterystycznych biologicznych, psychologicznych, społecznych i duchowych przejawów. To z kolei odzwierciedlone jest w patologicznym doświadczaniu nagrody lub ulgi poprzez używanie substancji lub podejmowanie innych zachowań. Układ dopaminergiczny jest odpowiedzialny m.in. za modulowanie układu nagrody, procesów poznawczych, nastroju. Dzięki opracowaniu technik neuroobrazowania, takich jak pozytronowa emisyjna tomografia komputerowa i emisyjna tomografia komputerowa pojedynczego fotonu, możliwe jest ilościowe określenie aktywności dopaminergicznej w mózgu (in vivo). Nadal nie znamy jednak genetycznych uwarunkowań predyspozycji do uzależnień i pomimo tak wielu doskonałych metod badawczych nie jest zdefiniowany wzorzec genetyczny warunkujący predyspozycje do wystąpienia zaburzeń w układzie nagrody związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Stąd uzasadnione jest podjęcie przez Doktorantkę badań czynników genetycznych związanych z polimorficznymi wariantami genów kodujących receptory i transporter dopaminy w grupie osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Wybór modelu i metod badawczych badania jest w pełni uzasadniony teoretycznie. 2. Uwagi szczegółowe Praca doktorska liczy łącznie z piśmiennictwem i z załącznikami 181 stron, z tego 22 strony stanowi Wstęp, 25 stron Materiał i Metody wraz z opisem grupy badanej, Wyniki - 65 stronn, Dyskusja - 14 stron, Wnioski - 2 strony. Zamieszczono też streszczenie w języku polskim i angielskim, wykaz skrótów, bibliografię oraz spis rycin i tabel. Została zachowana właściwa proporcja między poszczególnymi częściami rozprawy doktorskiej.

3 Piśmiennictwo jest dobrze dobrane, aktualne. Praca napisana jest w sposób bardzo jasny, ilustrowana jest wieloma, dobrze opisanymi rycinami, tabelami, starannie opracowana pod względem edytorskim. Doktorantka sformułowała następujące cele badania: 1. Analiza częstości występowania poszczególnych genotypów polimorfizmów genów DRD2 (rs , rs , rs , rs6267, rs ), ANKK1 (rs ), DAT i DRD4 u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w porównaniu do grupy kontrolnej. 2. Analiza częstości występowania poszczególnych genotypów polimorfizmów genów DRD2 (rs , rs , rs , rs6267, rs ) i ANKK1 (rs ) u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w porównaniu do grupy kontrolnej w kontekście nasilenia lęku mierzonego za pomocą inwentarza STAI. 3. Analiza częstości występowania poszczególnych genotypów polimorfizmów genów DRD2 (rs , rs , rs , rs6267, rs ) i ANKK1 (rs ) u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w porównaniu do grupy kontrolnej w kontekście cech osobowości mierzonych kwestionariuszem NEO-FFI. 4. Analiza częstości występowania poszczególnych genotypów polimorfizmu genu DAT u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w porównaniu do grupy kontrolnej w kontekście nasilenia lęku mierzonego za pomocą inwentarza STAI. 5. Analiza częstości występowania poszczególnych genotypów polimorfizmu genu DAT u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w porównaniu do grupy kontrolnej w kontekście cech osobowości mierzonych kwestionariuszem NEO-FFI. 6. Analiza częstości występowania poszczególnych genotypów polimorfizmu genu DRD4 u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w porównaniu do grupy kontrolnej w kontekście nasilenia lęku mierzonego za pomocą inwentarza STAI.

4 7. Analiza częstości występowania poszczególnych genotypów polimorfizmu genu DRD4 u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w porównaniu do grupy kontrolnej w kontekście cech osobowości mierzonych kwestionariuszem NEO-FFI. Podjęcie przez Doktorantkę badań wariantów polimorficznych genów receptorów i transportera dopaminy z podziałem na homogenne podgrupy w korelacji z cechami osobowości wydaje się jak najbardziej zasadne. Poprzez badanie korelacji pomiędzy poszczególnymi wariantami genetycznymi Doktorantka poddała weryfikacji biologiczne podstawy uzależnień. Przeprowadzona przez Doktorantkę analiza częstości występowania genotypów wykazała różnice na poziomie istotności statystycznej pomiędzy grupą badaną a kontrolną w odniesieniu do genu DRD4. Badaczka wykazała, że wysoki poziom lęku jako stanu i lęku jako cecha występował w grupie badanej istotnie częściej niż w grupie kontrolnej w zależności od wariantu genotypowego DRD2 (rs , rs , rs , rs 6276, rs ) i ANKK1 (rs ). Wysokie nasilenie cech neurotyczności i otwartości oraz niski poziom ugodowości występował w grupie badanej istotnie częściej niż w kontrolnej zależnie od wariantów genotypowych w następujących polimorfizmach: DRD2 (rs , rs , rs , rs6276, rs ) i ANKK1 (rs ). W zakresie polimorfizmu rs wykazano w grupie badanej istotnie częściej wysoki poziom ugodowości, a w rs średni poziom otwartości zależnie od wariantu genotypowego. W polimorfizmie rs wykazano w grupie badanej istotnie częściej niski bądź średni poziom ekstrawersji zależnie od wariantu genotypowego. Wysoki poziom lęku jako stanu i lęku jako cecha mierzonych kwestionariuszem STAI a także wysoki poziom neurotyczności i otwartości, niski poziom ekstrawersji i ugodowości mierzonych kwestionariuszem NEO-FFI występował

5 w grupie badanej istotnie częściej zależnie od wariantu genotypowego polimorfizmu genu DAT. Wysoki poziom lęku jako stanu i lęku jako cecha mierzonych kwestionariuszem STAI występował w grupie badanej istotnie częściej zależnie od wariantu genotypowego polimorfizmu genu DRD4 także wysoki poziom neurotyczności i otwartości, niski poziom ekstrawersji i ugodowości oraz niski bądź średni poziom sumienności występował w grupie badanej istotnie częściej zależnie od wariantu genotypowego polimorfizmu genu DRD4. Dyskusja przeprowadzona jest w sposób systematyczny. Podsumowanie dyskusji wskazuje na prawidłowy tok rozumowania Doktorantki, świadczy o znajomości zagadnienia i dużej rzetelności naukowej Doktorantki. Sformułowane wnioski są adekwatne do sformułowanych celów pracy. Ambitnie postawione cele zostały skutecznie osiągnięte zapewne dzięki doskonałej organizacji pracy, co wynika z dobrych tradycji warsztatu Promotorki. Doskonała orientacja w tematyce pozwoliła Autorce na odkrywcze konkluzje i samodzielne wnioskowanie. Nie da się nie zauważyć mnogości korelacji przedstawionych przez Autorkę. Zastanawia jednak, dlaczego Doktorantka nie dokonała analizy haplotypów, wiadomo przecież, że analiz haplotypowych w badaniach naukowych z zakresu genetyki uzależnień jest niewiele. W opisie grupy badanej brakuje informacji od jakich substancji psychoaktywnych osoby z badanej grupy były uzależnione jakie było współwystępowanie uzależnień w badanej grupie Doktorantka omawia te wyniki w dyskusji, ale nie jest załączona w rozdziale poświęconym opisie grupy tabela z tymi danymi. Doktorantka użyła słów: narkomani, kontrola - właściwiej używać określeń: grupa badana czy grupa kontrolna. W pracy naukowej właściwiej byłoby także używać określenia, które używane jest w międzynarodowych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych: substancje psychoaktywne a nie narkotyki.

6 Pomimo drobnych uwag pragnę podkreślić, dużą wartość merytoryczną przeprowadzonych przez Doktorantkę badań, analiz jak i wnioskowania. Reasumując mogę stwierdzić, że rozprawa doktorska Pani lek med. Ewy Gabrysz Trybek, dotyczy ważnego problemu badawczego, jest nowatorska i stanowi część projektu OPUS, którego Prof. dr hab. Anna Grzywacz jest kierownikiem i który zajął pierwsze miejsce w konkursie Narodowego Centrum Nauki w 2015 roku. Doktorantka w sposób rzetelny przeprowadziła badania, a także w sposób krytyczny oceniła wyniki swoich własnych badań. Uważam, że rozprawa doktorska wnosi istotne elementy zarówno poznawcze, jak i aplikacyjne w dziedzinie badań dotyczących genetyki addyktologii. Praca spełnia wymogi stawiane rozprawom doktorskim. Przedkładam Radzie Wydziału Lekarsko Stomatologicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie wniosek o dopuszczenie Pani lek. med. Ewy Gabrysz Trybek do dalszych etapów przewodu doktorskiego. dr hab. n.med. Jolanta Masiak Lublin,