Dr hab. Joanna Paliszkiewicz, prof. nadzw. SGGW Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Transkrypt

1 Dr hab. Joanna Paliszkiewicz, prof. nadzw. SGGW Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Warszawa, r. Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Anety Broniszewskiej pt.: Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku44 Podstawą opracowania recenzji jest pismo z dnia r. Dziekana Wydziału Zarządzania, Politechniki Częstochowskiej, prof. dr hab. Arnolda Pabiana powierzającego mi sporządzenie recenzji rozprawy doktorskiej Pani mgr. Anety Broniszewskiej. Uzasadnienie podjęcia tematu Problem badawczy podjęty przez mgr. Anetę Broniszewską jest bardzo interesujący i ważny, zarówno z naukowego jak i praktycznego punktu widzenia. Przedsiębiorczość kobiet odgrywa istotną rolę w rozwoju społeczno - gospodarczym naszego kraju. Rola kobiet na rynku pracy jest szczególna, ze względu na konieczność godzenia aktywności zawodowej z rolą pełnioną w rodzinie i w społeczeństwie. Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z elastyczniejszym czasem pracy, co daje większe możliwości w zakresie godzenia różnych ról. Daje również szanse pracy na wyższym stanowisku kierowniczym, gdyż na rynku pracy kobietom zazwyczaj jest trudniej niż mężczyznom otrzymać awans. Warto zauważyć, że pomimo licznych już badań naukowych nad przedsiębiorczością oraz wielu publikacji poświęconych tej tematyce, odczuwany jest niedostatek opracowań dotyczących przedsiębiorczości kobiet. Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzam, że dobór tematu pracy doktorskiej dotyczącego uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku jest w pełni uzasadniony. Autorka właściwie uzasadniła podjęcie tego rodzaju badań. Poddana recenzji rozprawa posiada charakter monografii wnikliwie i dogłębnie opracowanej - w oparciu o rzetelnie przeprowadzony proces badawczy. Utylitarne i metodologiczne aspekty prowadzą do wartościowych zaleceń dla praktyki.

2 Cele i hipotezy pracy doktorskiej W pracy określono cztery rodzaje celów: główny, teoretyczny, badawczy i praktyczny. - Cel główny - ocena uwarunkowań podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez kobiety w wybranych krajach Unii Europejskiej w XXI wieku oraz ich wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem; - Cel teoretyczny - określenie podstaw teoretycznych oraz bieżącego stanu wiedzy w zakresie czynników motywujących i ograniczających prowadzenie działalności gospodarczej; - Cel badawczy - identyfikacja uwarunkowań podejmowania i zarządzania działalnością gospodarczą, przy jednoczesnym uwzględnieniu występujących barier oraz stymulatorów wpływających na zarządzanie przedsiębiorstwem. - Cel praktyczny - wskazanie, które z czynników motywujących i ograniczających podejmowanie działalności gospodarczej mają kluczowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji o pracy na własny rachunek, a które będą mogły być uwzględnione przez organy administracji państwowej w celu wsparcia rozwoju przedsiębiorczości. Przyjęty cele pracy sformułowane zostały w sposób poprawny i nie budzą zastrzeżeń. Autorka sformułowała w pracy jedną hipotezę główną ( Możliwa jest determinacja czynników wpływających motywująco i ograniczająco na podejmowanie własnej działalności gospodarczej przez kobiety oraz ich wpływu na zarządzanie przedsiębiorstwem ) i cztery hipotezy pomocnicze, w których stwierdza, że: 1. Można wskazać różnice w motywacji kobiet do zakładania własnej działalności gospodarczej w Polsce, na Słowacji i w Wielkiej Brytanii; 2. Posiadanie cech osoby przedsiębiorczej jest warunkiem sprzyjającym w zarządzaniu własną działalnością gospodarczą; 3. Obowiązki rodzinne kobiet i brak wsparcia partnera w tym zakresie wpływa negatywnie na decyzje kobiet o podejmowaniu działalności gospodarczej; 4. Jest możliwe wskazanie różnic w postrzeganiu przedsiębiorcy w odniesieniu do predyspozycji charakteryzujących osoby przedsiębiorcze w zależności od wielkości przedsiębiorstwa oraz czasu prowadzonej działalności. 2

3 Hipoteza zostały sformułowane poprawnie. Praca posiada dwie warstwy: teoretyczną i empiryczną, które wzajemnie się uzupełniają i umożliwiają realizację tez i celów pracy. Metody badawcze Badania przeprowadzono w 2015 roku. Procedura badań przedstawiona została w pracy na stronie 169. Badania empiryczne przeprowadzone zostały w sześciu etapach: 1. Wstępne przygotowanie założeń procedury badawczej; 2. Przygotowanie narzędzia badawczego; 3. Przeprowadzenie badania pilotażowego; 4. Przeprowadzenie badania właściwego; 5. Przeprowadzenie badania w grupie kobiet o statusie pracowników najemnych ; 6. Analiza wyników przeprowadzonych badań. W tym opisie brakuje siódmego etapu, w którym powinna się znaleźć dyskusja z wynikami badań innych autorów, określenie ograniczeń tego badania, wnioski jakie wynikają dla teorii i praktyki oraz propozycje przyszłych badań. Pomimo braku tego punktu w procedurze badań empirycznych w pracy można znaleźć te informacje. Kwestionariusz ankietowy składał się z metryczki oraz dwóch części. Pierwsza z nich zawierała jedenaście pytań dotyczących ogólnej charakterystyki przedsiębiorcy i prowadzonego przedsiębiorstwa. Druga część składała się z pytań zamkniętych i podzielona została na siedem obszarów tematycznych: uwarunkowania ekonomiczne, uwarunkowania polityczno - prawne, uwarunkowania społeczno - kulturowe, uwarunkowania techniczne i infrastrukturalne, kobieta - przedsiębiorca, zaangażowanie w prowadzenie działalności gospodarczej. Kwestionariusz ankietowy zaprezentowany został w załączniku. Prośba o wypełnienie kwestionariusza była doręczana respondentkom na dwa sposoby: osobiście oraz drogą elektroniczną. Informacje o osobach wytypowanych do badania pochodziły z następujących źródeł (strona 171): - osobiste kontakty Autorki rozprawy, - dane kontaktowe z oficjalnych stron internetowych organizacji zrzeszających kobiety zarządzające przedsiębiorstwami,

4 - artykuły i raporty branżowe zawierające dane kontaktowe do autorów. W opisanych badaniach wzięło udział łącznie 329 kobiet (120 z Polski, 103 ze Słowacji, 106 z Wielkiej Brytanii] - będących jedynymi właścicielkami bądź współwłaścicielkami podmiotów gospodarczych oraz 116 kobiet będących pracownikami najemnymi w Polsce. Przedstawiony dobór próby ma wiele ograniczeń, które powinny zostać wyraźnie opisane w podsumowaniu pracy a szczególnie w procesie wnioskowania. Badania miały na celu określenie wpływu istniejących uwarunkowań gospodarczych na podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej przez kobiety w trzech wybranych krajach, a także na ocenę siły ich wpływu na zarządzanie przedsiębiorstwem. Otrzymane wyniki, uzupełnione danymi pochodzącymi z bazy Eurostat, zostały poddane analizie statystycznej z wykorzystaniem metod statystyki opisowej, statystyki matematycznej - analizy korelacji z wykorzystaniem miar (p - Youla i X2, testów statystycznych: Manna - Whitney a, istotności X2, równości dwóch wskaźników struktury, analizy dynamiki zjawisk i analizy konwergencji. Do obliczeń wykorzystano pakiet MS Office (EXCEL) oraz STATISTICA 10. Zarówno hipoteza główna, jak i hipotezy pomocnicze weryfikowane były w pierwszej kolejności przy użyciu metody analizy danych zastanych, a następnie dodatkowo sprawdzane w ramach przeprowadzanych badań własnych. Wybór metod można uznać za poprawny, wynikający z natury problemu badawczego i postawionych celów. Ocena pracy pod względem merytorycznym Treść rozprawy zajmuje 281 stron (wraz z załącznikami). Tytuł pracy jest zbyt ogólny. W pracy przeprowadzono badania w trzech krajach na celowo dobranej próbie, więc w temacie powinno być do podkreślone. Układ pracy jest prawidłowy. Praca składa się z pięciu rozdziałów, wstępu i podsumowania oraz bibliografii, spisów tabel, rysunków, wykresów i załączników. W pracy załączono również streszczenie w języku angielskim. We wprowadzeniu przedstawiono uzasadnienie podjęcia tematu, cel pracy, hipotezy badawcze oraz zakres pracy. Wstęp do pracy obejmuje 6 stron. Rozdział pierwszy pt.: Ewolucja postaw przedsiębiorczych kobiet w podejmowaniu działalności gospodarczej obejmuje 45 stron tekstu. W tym rozdziale scharakteryzowano proces podejmowania działalności gospodarczej zdefiniowano 4

5 pojęcie przedsiębiorczości i przedsiębiorcy. Opisano w nim przedsiębiorczość kobiet w kontekście wybranych teorii zarządzania. Scharakteryzowano różnice w postawach przedsiębiorczych kobiet w wybranych regionach świata. Autorka w celu zachowania przejrzystości wywodu załączyła siedem tabel, trzy rysunki i jeden wykres. Rozdział pierwszy pracy oceniam pozytywnie. Cechuje go logika, przejrzystość wywodów oraz dobre podstawy teoretyczne. W rozdziale drugim pt.: Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety scharakteryzowano czynniki motywujące do podejmowania działalności gospodarczej. Przedstawiono charakterystykę czynników ograniczających podejmowanie działalność gospodarczej. Opisano psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania działalności przedsiębiorcy na rynku. Rozdział obejmuje 41 stron, wzbogacony został poprzez dodanie dziewięciu tabel oraz dwóch rysunków. Rozdział jest skonstruowany poprawnie i oceniam go pozytywnie. Rozdział trzeci pt.: Przedsiębiorczość jako forma aktywności zawodowej kobiet obejmuje 59 stron. Przedstawiono w nim charakterystykę aktywności zawodowej kobiet w XXI wieku. Opisano wybrane systemy wsparcia przedsiębiorczości kobiet. W ostatnim punkcie tego rozdziału scharakteryzowano aktywność gospodarczą sektora MSP w odniesieniu do przedsiębiorczości. Opracowanie uzupełnione zostało ośmioma tabelami, trzema rysunkami oraz czterema wykresami. Treść tego rozdziału została opracowana w sposób wyczerpujący i nie budzi zastrzeżeń. Rozdział czwarty pt.: Przedsiębiorczość kobiet w wybranych krajach zawiera informacje dotyczące metodyki badań własnych. W pierwszym punkcie opisano rolę państwa we wspieraniu przedsiębiorczości kobiet. W drugim punkcie opisano podstawy metodologiczne przeprowadzonych badań. Następnie Autorka przedstawiła dane dotyczące przedsiębiorczości kobiet w wybranych krajach. W rozdziale tym obejmującym 40 stron zamieszczono jedenaście rysunków oraz sześć tabel. Rozdział ten jest napisany w sposób rzetelny i wyczerpujący. W rozdziale piątym zatytułowanym Analiza uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety przedstawiono charakterystykę podmiotów gospodarczych objętych badaniami. Oceniono siłę wpływu czynników motywujących i ograniczających rozwój przedsiębiorczości na prowadzenie własnej działalności gospodarczej przez kobiety w wybranych krajach. Scharakteryzowano cechy przedsiębiorczych kobiet prowadzących działalność gospodarczą w świetle 5

6 przeprowadzonych badań. Rozdział ten obejmuje 41 stron. Wykorzystano w nim trzynaście tabel oraz pięć wykresów. Treść tego rozdziału ma dużą wartość poznawczą. Przedstawione w rozdziale czwartym i piątym obliczenia pozwoliły na pozytywną weryfikację hipotez. Rozprawa kończy się podsumowaniem o objętości 5 stron obejmującym ustosunkowanie się do celów i hipotez badawczych. Przedstawione w pracy wnioski, mogą zostać wykorzystane przez pracowników instytucji rządowych i pozarządowych zajmujących się przedsiębiorczością oraz polityką rynku pracy. Na końcu pracy zamieszczono spisy: literatury, tabel, rysunków, wykresów oraz załącznik (w którym przedstawiono kwestionariusz ankietowy). Pracę kończy streszczenie w j. angielskim. Problemy wymagające ustosunkowania się Autora pracy formułuje w postaci następujących pytań: Pytanie 1 Jakie trzy najważniejsze wnioski praktyczne wynikają z Pani badań? Proszę o przedstawienie rekomendacji jak wesprzeć rozwój przedsiębiorczości wśród kobiet, które mogłaby Pani przedstawić pracownikom instytucji rządowych i pozarządowych zajmujących się przedsiębiorczością oraz polityką rynku pracy. Pytanie 2 Proszę scharakteryzować szanse i zagrożenia związane z rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce? Pytanie 3 Proszę o uzasadnienie doboru krajów do badań (Polska, Wielka Brytania, Słowacja)? Pytanie 4 Proszę o przedstawienie propozycji przyszłych badań wynikających z przedstawionego przeglądu literatury i Pani badań? 6

7 Podstawy teoretyczne pracy Praca została oparta na prawidłowych podstawach teoretycznych. Autorka odwołuje się łącznie do 229 publikacji (przedstawione w spisie publikacje numer 44 i 45 oraz 150 i 151 są takie same), 4 aktów prawnych oraz 39 źródeł internetowych. Literatura obcojęzyczna stanowi 49 pozycji z 229, co stanowi około 21 procent. Literatura jest aktualna, prawidłowo wykorzystana. Dobór literatury umożliwił realizację celów pracy. Według mojej wiedzy w opracowaniu wykorzystano najważniejsze pozycje literaturowe z rozpatrywanej dziedziny przedmiotowej, w związku z czym dokonany przegląd literatury, uznaję za pełny. Uwagi szczegółowe Praca została napisana poprawnym językiem. Występują jednak drobne błędy techniczne. Użycie słowa literatura na stronie 241, zaraz po tytule bibliografia budzi pewne wątpliwości, gdyż istnieją teorie, które mówią, że pojęcie literatury jest szersze od pojęcia bibliografii. W pracy jest wyodrębniona kategoria wykresów, niektóre wykresy zostały zaliczone do kategorii rysunków np. rysunek 10, strona 175. W spisie literatury brakuje numerów stron do przywołanych artykułów z czasopism. Brakuje również dat skorzystania ze źródeł internetowych. W tekście do niektórych przypisów z Internetu dołączono daty, ale nie do wszystkich. W tabeli 39 w kolumnie wyszczególnienie przedstawiono odniesienia do kobiet w Polsce (np. Kobiety w Polsce są przedsiębiorcze) podczas gdy tytuł i zawartość tabeli sugerują, że wyniki dotyczą też kobiet ze Słowacji i Wielkiej Brytanii. Te drobne uchybienia nie umniejszają jednak wartości merytorycznej pracy. Ocena pracy 1. Praca spełnia wymagania stawiane pracom doktorskim, jest poprawna pod względem formalnym i merytorycznym; 2. Podjęty przez Doktorantkę temat charakteryzuje się wysokim stopniem aktualności, przydatnością naukową i praktyczną; 3. Przyjęte i wykorzystane metody badawcze są poprawne i umożliwiły osiągnięcie celów postawionych we wstępie pracy; 7

8 4. Autorka wykazał się bogatą wiedzą z zakresu dyscypliny naukowej, w której mieści się rozprawa i posiada dobry warsztat badawczy do prowadzenia dalszych badań naukowych. Wniosek końcowy Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzam, że przedstawiona do recenzji praca doktorska mgr Anety Broniszewskiej pt. Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku spełnia wymagania stawiane pracom doktorskim, zawarte w Ustawie z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Wnoszę o jej dopuszczenie do publicznej obrony przed Radą Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. Przedstawiona do recenzji praca daje podstawę do ubiegania się o stopień doktora nauk ekonomicznych w zakresie zarządzania. 8