Recenzja Rozprawy Doktorskiej Mgr Weronika Wolińska Występowanie bezsenności wśród osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo

Transkrypt

1 Dr hab. n. med. Donata Kurpas, prof. nadzw. Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Wrocław, r. Recenzja Rozprawy Doktorskiej Mgr Weronika Wolińska Występowanie bezsenności wśród osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo Zaburzenia snu należą do najczęstszych objawów psychopatologicznych w społeczeństwach krajów rozwiniętych. Z raportu National Institutes of Health wynika, że nawet 30% dorosłych w populacji ogólnej skarży się na bezsenność, a problem ten często współistnieje z innymi zaburzeniami psychicznymi (zwłaszcza depresyjnymi) oraz z chorobami somatycznymi. Badania prowadzone w ramach populacji pacjentów lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej potwierdzają, że krótkotrwałe okresy bezsenności występują u blisko połowy pacjentów, a przewlekłe problemy ze snem zgłasza jeden na pięciu pacjentów. Około 13% populacji ogólnej skarży się na nadmierną senność w ciągu dnia co najmniej kilka dni w tygodniu, a około 7% osób dorosłych zgłasza problemy z nadmierną sennością prawie każdego dnia. Należy pamiętać, że występowanie zaburzeń snu pozostaje w związku nie tylko z innymi objawami psychopatologicznymi, ale również m.in. z: cechami osobowości, stresem lub chorobami somatycznymi. Obecność zaburzeń snu wpływa negatywnie na funkcjonowanie społeczne i zawodowe w wyniku upośledzenia koncentracji, pogorszenie pamięci oraz sprawności uczenia się, nasila już istniejące objawy kliniczne, a także zwiększa prawdopodobieństwo problemów związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Pośrednimi 1/6

2 następstwami długotrwałych zaburzeń snu mogą być wypadki w pracy bądź zdarzenia komunikacyjne. Nasilone trudności ze snem, w których łączny czas trwania snu w trakcie doby nie przekracza 4,5 godziny, wiążą się z większą o 15% umieralnością pacjentów. Co więcej związek ten pozostaje niezależny od współwystępowania chorób przewlekłych. Objawy kliniczne, takie jak nasilony lęk, ataki paniki, obniżenie nastroju i zaburzenia snu, silniej zwiększają ryzyko podjęcia ciężkiej próby samobójczej, niż obecność sprecyzowanego planu samobójstwa, powszechnie oceniana u pacjentów zagrożonych samobójstwem. Występowanie zaburzeń snu, zwłaszcza nasilonej bezsenności i nawracających koszmarów sennych, zwiększa ryzyko podejmowania prób samobójczych u chorych z zaburzeniami psychicznymi leczonych ambulatoryjnie. Zgodnie z powyższym wyniki analiz określających występowanie bezsenności wśród osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo mają potencjał nie tylko poznawczy, ale co więcej wdrożeniowy, wskazując potencjalne interwencje w zakresie prewencji konsekwencji bezsenności. Przedłożona do oceny Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu, napisana pod kierunkiem dr hab. n. zdr. Bożeny Mroczek, prof. PUM, ma układ klasyczny, składa się z 13 rozdziałów, 212 stron, zawiera 54 tabele, 56 rycin, załącznik z kwestionariuszem ankiety i została opracowana na podstawie 298 pozycji piśmiennictwa. Wstęp W rozdziale 1 Doktorantka omawia bezsenność i inne zaburzenia snu (w tym zasady klasyfikacji, przyczyny, dane epidemiologiczne). We Wstępie Autorka umieszcza także bardzo cenny podrozdział opisujący związek senności dziennej i drzemki z występowaniem trudności ze snem oraz omawia czynniki wpływające na bezsenność i inne zaburzenia snu u osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo, a także analizuje wpływ aktywności zawodowej, warunków i trybu pracy na występowanie bezsenności i innych zaburzeń snu. Rozdział ten w przyszłych opracowaniach warto podzielić na sekcje dotyczące epidemiologii, klasyfikacji, etiopatogenezy. Z kolei podrozdział określający wybrane metod leczenia bezsenności warto uzupełnić o zasady farmakoterapii oraz omówienie ryzyka wynikającego z przewlekłej farmakoterapii bezsenności. Pielęgniarki, zwłaszcza pracujące 2/6

3 w ramach zespołów podstawowej opieki zdrowotnej, z założenia będą zaangażowane w monitorowanie skuteczności, w tym efektów ubocznych farmakoterapii. Cel pracy W rozdziale 2 Doktorantka opisuje, że celem pracy było określenie częstości występowania bezsenności wśród osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo, wskazuje 7 obszarów uzyskiwania danych i stawia 7 hipotez, które korespondują z prowadzonym w dalszych sekcjach omówieniem wyników analiz, w tym wnioskowaniem w ramach rozdziału 7. Materiał i metoda badań Rozdział 3 zawiera bardzo szczegółową charakterystykę grupy badanej z uwzględnieniem cech socjodemograficznych, zaburzeń zdrowotnych, zachowań zdrowotnych oraz czynników zakłócających sen. W dalszych sekcjach Doktorantka omawia organizację badań, wymagania etyczne oraz przedstawia charakterystykę terenu badań, metodę i techniki badawcze, a także przeprowadzone analizy statystyczne. W badaniu udział wzięło 597 osób, w tym 360 (60,3%) kobiet i 237 (39,7%) mężczyzn. Aktywnych zawodowo było 396 (66,33%), a nieaktywnych (33,67%) badanych. W projekcie zastosowano standaryzowane narzędzia: Ateńską Skalę Bezsenności (AIS), Skalę Senności Epworth (ESS), Skalę Nasilenia Bezsenności (ISI), Skalę Depresji Becka, Kwestionariusz Oceny Jakości Życia SF - 36, Kwestionariusz Jakości Snu Pittsburgh, Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ). Doktorantka opracowała także autorski kwestionariusza ankiety (AKA). Na przeprowadzenie badania Autorka uzyskała zgodę Komisji Bioetycznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie (KB-0012/63/16). Wyniki W rozdziale 4 omówiono występowanie bezsenności i senności dziennej wśród badanych aktywnych i nieaktywnych zawodowo, czynniki wpływające na występowanie bezsenności, związek między występowaniem bezsenności a chorobami przewlekłymi, stosowaniem leków nasennych i wartością BMI, związek między występowaniem bezsenności i depresyjności a zachowaniami zdrowotnymi wśród osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo, związek bezsenności z odczuwaniem senności 3/6

4 dziennej i depresyjności z uwzględnieniem aktywności zawodowej, związek bezsenności z jakością życia oraz związek jakości snu z aktywnością zawodową. Bezsenność stwierdzono u 17,75% (106) badanych, w tym u 13,38% (53) aktywnych zawodowo i 26,37% (53) nieaktywnych zawodowo. W grupie osób nieaktywnych zawodowo 39,47% (75), z kolei w grupie aktywnych zawodowo 29,04% (115) znajdowało się na pograniczu bezsenności. Wykazano statystycznie istotną zależność między bezsennością i aktywnością zawodową, występowaniem bezsenności oraz rodzajem umowy o pracę. W grupie wszystkich badanych 11 osób odczuwało ciężką senność w ciągu dnia. Wykazano istotny statystycznie związek między występowaniem bezsenności i płcią oraz wiekiem. Bezsenność częściej występowała u kobiet (20,83%), osób w wieku powyżej 56 roku życia (27,08%) oraz do 25 roku życia (14,62%). Wykazano istotny statystycznie związek między bezsennością i aktualnym źródłem utrzymania - najwięcej osób, u których stwierdzono bezsenność wskazało pracę jako aktualne źródło utrzymania. W grupie osób aktywnych zawodowo potwierdzono zależność istotną statystycznie między bezsennością i nadciśnieniem tętniczym, miażdżycą oraz nadczynnością tarczycy. W podskali IZZ określającej prawidłowe nawyki żywieniowe - średnia wartość w całej grupie badanych wyniosła 18,66. Najwyższą średnią w grupie aktywnych zawodowo uzyskano w podskali pozytywne nastawienie psychiczne (19,79), z kolei wśród nieaktywnych zawodowo w podskali praktyki zdrowotne (19,36). Całkowity wynik IZZ dla ogółu badanych wyniósł 75,42. Wykazano istotne statystycznie zależności we wszystkich badanych grupach między ogólnym wynikiem IZZ (przedstawionym w stenach), a występowaniem bezsenności. Wśród badanych z bezsennością najczęściej obserwowano przeciętne nasilenie zachowań zdrowotnych. Doktorantka wykazała istotną statystycznie zależność między bezsennością, a poziomem zachowań zdrowotnych zarówno w grupie aktywnych, jak i nieaktywnych zawodowo oraz między depresyjnością, a poziomem zachowań zdrowotnych (depresyjność istotnie statystycznie obniżała nasilenie zachowań zdrowotnych). W obu badanych grupach wyższą punktację stwierdzono wśród osób niewykazujących depresyjności, najwyższe wyniki zachowań zdrowotnych obserwowano w grupie osób nieaktywnych zawodowo. Wykazano związek bezsenności z sennością dzienną i depresyjnością, w tym najczęściej stwierdzano bezsenność u osób z umiarkowaną depresyjnością. Wykazano istotny statystycznie związek między aktywnością zawodową, a jakością snu (w grupie osób nieaktywnych zawodowo przeważały osoby o niskiej jakości snu). 4/6

5 W ocenie jakości życia (quality of life - QoL) w badanej grupie wykazano istotny statystycznie związek między bezsennością mierzoną skalą AIS i domenami QoL: odczuwanie bólu, ogólne poczucie zdrowia, witalność, funkcjonowanie społeczne, funkcjonowanie fizyczne, ograniczenie w pełnieniu ról społecznych z powodu zdrowia fizycznego, ograniczenie w pełnieniu ról społecznych z powodu problemów emocjonalnych, zdrowie psychiczne oraz ogólne poczucie QoL. W ocenie QoL w grupie osób aktywnych zawodowo wykazano zależność istotną statystycznie między bezsennością i odczuwaniem bólu, ogólnym poczuciem zdrowia, witalnością, funkcjonowaniem społecznym, funkcjonowaniem fizycznym, ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodu zdrowia fizycznego, ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodu problemów emocjonalnych, zdrowiem psychicznym i ogólną QoL. Z kolei w ocenie QoL w grupie osób nieaktywnych zawodowo wykazano zależność istotną statystycznie między bezsennością i ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodu zdrowia fizycznego, oceną dolegliwości bólowych, ogólnym poczuciem zdrowia, witalnością, funkcjonowaniem społecznym, zdrowiem psychicznym, ogólnym wskaźnikiem QoL, funkcjonowaniem fizycznym oraz ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodu problemów emocjonalnych. W przyszłych opracowaniach warto skorygować określenia: poziom BMI, istotność statystyczna, zależność statystyczna, istotne statystycznie związki oraz ujednolicić opisy wyników analiz statystycznych. Podsumowanie wyników badań Umieszczenie rozdziału 5 jest niewątpliwie dobrą decyzją Doktorantki, biorąc pod uwagę skrupulatność analiz, których wyniki przedstawiono w rozdziale 4. Stanowi także logiczne przejście do dalszych sekcji Rozprawy. Dyskusja Rozdział 6 jest przemyślaną konsekwencją wcześniejszych części opracowania i został podzielony na sekcje omawiające: występowanie bezsenności i senności dziennej wśród aktywnych i nieaktywnych zawodowo, czynniki socjodemograficzne, socjoekonomiczne i środowiskowe wpływające na bezsenność, wpływ wybranych chorób przewlekłych i masy ciała na występowanie bezsenności, wpływ zachowań zdrowotnych na bezsenność i jej nasilenie oraz na nasilenie depresyjności wśród aktywnych i nieaktywnych zawodowo, jak również związek: bezsenności z sennością dzienną i depresyjnością wśród aktywnych 5/6

6 i nieaktywnych zawodowo, bezsenności z jakością życia, a także jakości snu z aktywnością zawodową. Rozdział 6 zamyka omówienie ograniczeń badania. Wnioski W rozdziale 7 umieszczono wnioski korespondujące z założonymi celami badania, metodologią oraz uzyskanymi wynikami. Wskazano także perspektywę dalszych badań. Rozprawę Doktorską uzupełniają: streszczenie w j. polskim i angielskim, spis piśmiennictwa, w którym 32% pozycji opublikowano w ciągu ostatnich 5 lat, wykaz rycin i tabel oraz aneks z kwestionariuszem ankiety. Rozprawa Doktorska zawiera pojedyncze błędy stylistyczne i edytorskie, które z pewnością zostaną skorygowane podczas redagowania manuskryptów publikacji, do czego bardzo zachęcam Doktorantkę ze względu na brak publikacji poruszających podobną tematykę, opracowanych na tak wysokim metodologicznie poziomie. Podsumowując: opracowanie Pani mgr Weroniki Wolińskiej spełnia wymogi stawiane rozprawom doktorskim, w tym stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego i potwierdza umiejętności prowadzenia pracy naukowej, a także wykazuje ogólną wiedzę teoretyczną Autorki w dziedzinie nauk o zdrowiu (spełniając tym samym warunki określone w Ustawie z dnia r. o stopniach naukowych i tytule naukowym Dz.U. nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami), mam więc zaszczyt przedstawić Wysokiej Radzie Wydziału Nauk o Zdrowiu Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie wniosek o dopuszczenie Doktorantki do dalszych etapów przewodu doktorskiego. Wnioskuję także o wyróżnienie Rozprawy Doktorskiej Pani mgr Weroniki Wolińskiej ze względu na dojrzałość metodologii oraz wysoką wartość poznawczą i wdrożeniową uzyskanych wyników. Rozprawa stanowi cenne źródło informacji nie tylko dla zespołów podstawowej opieki zdrowotnej, ale również każdego profesjonalisty zaangażowanego w szeroko rozumianą integrację opieki opartej na modelu biopsychospołecznym. Dr hab. n. med. Donata Kurpas, prof. nadzw. 6/6