816 PAK vol. 60, nr 10/2014. System oceny statystycznej w badaniu biegłości laboratoriów badawczych

Transkrypt

1 816 PAK vol 60, 10/014 Eugej VOODASKY 1, Zygmut WASZA, aa KOSHEVAYA 3 1 NAODOWY UNIWESYTET TECHNICZNY UKAINY - POITECHNIKA KIJOWSKA PZEMYSŁOWY INSTYTUT AUTOMATYKI I POMIAÓW (PIAP), Wazawa 3 NAODOWY UNIWESYTET OTNICTWA, Kjów, Ukaa Sytem ocey tatytyczej w badau begłośc laboatoów badawczych Pof Еvgey T VOODASKY Pacuje w Naodowym Techczym Uweytece Ukay - Poltechka Kjowka KPI, Kateda Automatyzacj Badań Ekpeymetalych; Pzewodczący Podkomj Metologa w Pańtwowej Agecj Akedytacyjej Ukay Seo membe of IEEE Pezydet Ukańkej Akadem Metolog Zateeowaa aukowe: ytemy opogamowaa pomaowego do motoowaa tetowaa Auto poad 300 publkacj Pof aya A KOSHEVAJA Naodowy Uweytet otctwa, Kev, Ukaa; Kateda Bocybeetyk Medycyy otczej Zateeowaa aukowe: metologcze wpomagae pomaów medyczych bologczych; tatytycze pzetwazae daych Autoka poad 100 publkacj e-mal: vet-1@uket e-mal: lkoh@uket Doc d ż Zygmut ech WASZA Studa 1959, doktoat 1967 paca a Wydz Elektyczym Poltechk Wazawkej oaz w Itytuce Elektotechk Docet od 1970 Zogazował powadzł: Wydzał Tapotu Pol Śwętokzykej , Ośodek Apaatuy Pomaowej IMGW , Zakład Techk Pomaowej Itytutu Chem Pzemyłowej Obece: główy pecjalta w Pzemyłowym Itytuce Automatyk Pomaów PIAP Wazawa Auto około 160 publkacj, 4 moogaf, klku-dzeęcu pac badawczych e-mal: zlw@oppl Stezczee Omówoo poób ocey tatytyczej tooway w poceduach łużących badau oągęca begłośc pzez laboatoum badawcze, czyl wymagaych kompetecj techczych ogazacyjych W tym celu powo być w m wdożoe ytemowe podejśce w zakee ogazacj powadzea badań laboatoyjych, któe poługuje ę wpółczeym zaadam zaządzaa wykozytuje metody tatytycze do twozea ocey dokładośc wyków pomau Słowa kluczowe: laboatoum badawcze, akedytacja, begłość, pocedua badań, wkaźk dokładośc, poówywalość akceptowalość ezultatów, wymagaa om mędzyaodowych Stattcal ytem fo eug the evaluato of techcal competece of tetg laboatoe Abtact It how that ode to acheve techcal competece of a tetg laboatoy eeded to toduce a ytem appoach fo ogazg ad coductg laboatoy tet, guded by the pcple of mode maagemet ad ug the tattcal method fo etablhg ad evaluatg the accuacy of eult Mode tattcal appoache clude: applcato of tattcal dcato of accuacy of techque that ae able to evaluate fluece a adom ad ytematc effect, ug the paametc model of vaace fo aeg the accuacy of eult obtaed the ame laboatoy ad model of vaace compoet whe aeg the accuacy of eult telaboatoy expemet; applcato of tattcal model of tet eult, whch ae focued o defto of vaou dcato of accuacy depedg o cuet tak; etmato of equal fluece facto laboatoe whe aalyzg the temedate peco meaue; etmato of acceptablty of the eult; etmato of ucetaty o tattcal dcato wthout aalyzg ouce of fluece quatte Keywod: tet laboatoy, accedtato, techcal competece, tet method, dcato accuacy, compaablty ad acceptablty of eult, equemet of teatoal tadad 1 Wpowadzee Wzatające wymagaa użytkowków coaz lejza kokuecja poducetów poduktów powodowaa globalzacją yku śwatowego dopowadzły do koeczośc komplekowego badaa ch paametów Podcza takch badań wytępują ówocześe, częto pzecze, teey kletów dotawców Opacowao zaady wzajemego uzawaa wyków ocey jakośc wyobów (ocey ch zgodośc z wymagaam) Ich toowae e jet możlwe bez dobze fukcjoujących ezależych laboatoów badawczych o wyokm pozome pofejoalym Wzajeme uzawae wyków badań może być opate tylko w opacu o potwedzoe kompetecje techcze takch laboatoów [1], uzykwae w pocee ch akedytacj Szczególe ważą olę odgywa tu dokładość waygodość wyków badań, któe umożlwają ch poówywalość W tym celu laboatoum mu oągąć odpowede wauk pzepowadzaa badań utzymywać je jako ezmee oaz toować komplekowo wpółczee metody tatytycze w pzetwazau wyków pomaów Nawet pzy ogaczoym zboze daych ujęce tatytycze pzyczya ę do lepzego zozumea pzebegu pzyczy zmeośc czyków wpływających a dokładość waygodość wyków [] oaz umożlwa uzykae zgodośc poówywalośc badań [3] wykoaych w óżych laboatoach Duża lczba pzepów dotyczących poceu powadzea badań wymagań, któe ma pełć laboatoum, utuda ogaęce całośc zagadeń Pożej pzedtawoo w jedolty zwaty poób ytem ocey tatytyczej, wpółcześe tooway do ocey begłośc laboatoum pzy jego akedytacj kotol Pocedua badań jej jakość Jakość poceduy badań jej ealzacja wpływają a jakość wyków Pzy ocee pzydatośc poceduy weyfkuje ę możlwość jej toowaa dla badaych obektów pzy mogących wytąpć czykach wpływających Pzy toowau daej poceduy kotoluje ę uzykwae wyk, w tym a podtawe udzału we wpólych ekpeymetach mędzylaboatoyjych Popzedo, do ocey paametów uzykwaych wyków wytaczyło wykoać ekpeymet tylko w daym laboatoum Najowze pzepy cetyfkacj wymagają pzejśca do ych fom takej ocey, w zczególośc wykoae wpólego ekpeymetu w celu badzej obektywego wyzaczea dokładośc Zależe od celu badań touje ę odpowede tatytycze modele aalzy waacj [6] oaz óże odzaje wkaźków dokładośc Zakłada ę, że każdy wyk pomau y jet umą tzech kładków (o óżych azwach toowaych w óżych dzedzach), tj:

2 PAK vol 60, 10/ у m у B e, (1) gdze: m - etymato watośc mezoej, B - pzeuęce (ba) у tej watośc (popawość lub błąd ytematyczy), e - wypadkowe oddzaływae loowe óżych welkośc (pecyzja, epewość, błąd pzypadkowy) Wzajeme elacje tych kładków pokazao a y 1 y 1 Fg 1 a Podtawowy tatytyczy model wyku pomau Bac tattcal model of the meauemet eult b р(в) 3 Model ytemu zapewaa jakośc badań laboatoyjych Zapewee jakośc oceę wykoywaych badań laboatoyjych moża uzykać toując podejśce ytemowe yuek pzedtawa model takego ytemu ó σ B р(е) e B + e σ y ó Jego podtawę taow dokładość uzykwaa we wpólym ekpeymece [4] Jet to obektywe azędze do chaakteyzowaa aktualej jakośc ogazacj poobu pzepowadzaa badań laboatoyjych Pzy ealzacj modelu tzeba pzede wzytkm wząć pod uwagę podejśca zapewające dokładość paametów metologczych wykozytywaych metod badań Obejmuje to też wpóle ekpeymety łużące ocee pecyzj pawdłowośc wyków badań [5] Omówmy pokótce koleje poceduy badań ujęte w modelu ytemu z y pooby ch ocey tatytyczej Wpóly ekpeymet ocey dokładośc Wpóly ekpeymet jet fzyczą ealzacją pzyjętej poceduy łużący do ocey dokładośc Beze ę pod uwagę możlwe kombacje wauków badań w laboatoach Pozwala to wyzaczyć tatytycze właścwośc metody Do pzepowadzea wpólego ekpeymetu agażuje ę p laboatoów Ekpeymet zacowaa dokładość wyków Szacowae dokładośc wyków badań ekpeymetalych uzykaych pzez laboatoa w daych waukach obejmuje wyzaczae dwu odchyleń tadadowych: dla powtazalośc (epeatablty) dla odtwazalośc (epoducblty) Na tej podtawe ocea ę ozbeżość mędzy laboatoam, tj pełae wauku powtazalośc w laboatoach W waukach powtazalośc tatytyczej pawdza ę jedoodość waacj wyków w laboatoach Powadzee wpólych ekpeymetów pozwala óweż zbadać chwlowe wkaźk pecyzj (temedate peco), oddzele dla każdego z czyków wpływających Podtawowym założeem jet to, że wpływ pozczególych czyków jet jedakowy we wzytkch laboatoach Najpew ależy węc to pawdzć toując tety tatytycze (p aalzę ANOVA), potwedzające pełee takch wauków Wkaźk dokładośc metod pomaowych toowaych w poceduach badaa begłośc laboatoów zetawoo a y 3 Metodyka 1705: Stadayzacja, waldacja, atetacja, weyfkacja 575: Utalee paametów aboatoum badawcze 575: Wpóly ekpeymet: wyzaczee dokładośc Ekpeymetale wyzaczae pecyzj σ; σ; ; ; σb() Ekpeymetale wyzaczae popawośc ; δ Popawość Tuee Dokładość Accuacy Pecyzja Peco Wyk loścowy Nepewość wyku badań Potokół 1705: Kotola jakośc wyku Idetyfkowalość (wzozec, SD) μ 1705, 575: Kotola wewętza 1705, 575: Kotola zewętza Sytematyczy błąd laboatoum aboatoy ba Sytematyczy błąd metody Вa of the meauеmet method Powtazal- -ość Pośede may pecyzj Itemedate meaue of the peco epeatablty Odtwazalość epoducblty Spawdzae kwalfkowalośc wyku Kotola opeacyja Spawdzae tablośc wyku Wpóla ocea ekpeymetala Poówae z laboatoum odeea Poówae z SD, μ y 3 May dokładośc metod pomaowych Fg 3 Meaue of the accuacy of meauemet method Ekpeymet zacowaa popawośc wyków Ne Akceptowae wyku? y Fg & Ne 1001: Dzałaa koygujące Stablość wyku? Ne w pzedzałach? Kompetecja laboatoum Model ytemu zapewea jakośc badań laboatoyjych Model of the ytem of qualty auace of laboatoy tet Ne,, w pzedzałach? Gwaacją poówywalośc wyków badań z óżych laboatoów jet pzepowadzee ekpeymetu zacowaa popawośc wyków waz z ch pecyzją Pzy ocee popawośc poceduy ależy wyelmować take wpływy błędów laboatoum zwązae z ogazacją ekpeymetu, któe w tym laboatoum pozotają tałe, ale ą ezae, lub ekotolowae Wauk wpólego ekpeymetu pozwalają ozacować tatytyczą oceę popawośc óżce wyków ą powodowae pzez edokoałość poceduy badań δ, dalej zwae pzeuęcem (ag ba) wyku daej metody pomau, czyl jej błędem ytematyczym Do ocey tego pzeuęca używa ę wkaźków pecyzj Dlatego też ekpeymet ocey popawośc popzedza ę ekpeymetem zacowaa pecyzj

3 818 PAK vol 60, 10/014 Ekpeymet wewątz-laboatoyjy Dugm powodem pzeuęca watośc wyku pomau, ozaczoego jako Δ (o agelkej azwe laboatoy ba), jet poób ogazacj poceu badań w daym laboatoum, Według omy PN/ISO 575-1[5] laboatoum taktuje ę komplekowo jak odzaj pewego ytemu, lub pzyządu pomaowego, obejmującego też opeatoa Oceę watośc Δ kładowej pzeuęca B dla każdego laboatoum wyzacza ę w ekpeymece wewętzym z wykozytaem utaloych dla daej metody wkaźków dokładośc Etymacj tych wkaźków dokouje ę toując póbkę wzocową (tadad ample SS), lub dae z takch amych pomaów w laboatoum efeecyjym (efeece laboatoy ) Wytaczalość wkaźków tatytyczych Podejśce tatytycze touje ę e tylko do wyzaczea ma loścowych chaakteyzujących dokładość watośc mezoej, ale także do loścowej ocey ozpozea watośc obewacj Chaakteyzuje oa ezawodość ocey waacj póbk tym amym ezawodość poówywaa óżych laboatoów według wkaźka ch tablośc Każda uzykaa watość waacj pecyzj w daej poceduze badań będze tota tatytycze tylko pzy wytaczająco dużej lczbe obewacj Kytycze jet węc okeślee mmalej lczby laboatoów p uczetczących w ekpeymece mmalej lczby obewacj pomaowych w ch wykoywaych Właścwe ozwązae tego poblemu decyduje o tym, czy otzymywaa watość paametu tatytyczego jet wytaczająca Odchylee tadadowe waacj V( ) zależy od Moża węc utalć lczbę obewacj wymagaą do uzykaa pójych ozacowań, dla któej odchylee V( ) będze dotatecze małe Dla welkośc zomalzowaej cetowaej o ekpeymetalym odchyleu tadadowym póbk, pzedzał ufośc obejmujący 95% watośc okeśla ę według zależośc: А / A 0, 95 Р () ozpozee daych p laboatoów chaakteyzuje ocea o waacj W V p 1 Wówcza paamet А = А ze wzou () pzyjme watość А 196, р 1 Wówcza paa- Pzy zacowau А tzeba uwzględć met А = А wyo: p 1 / p p А 1,96 р 1 (3) gdze / Wzó (3) obowązuje e tylko dla ocey waacj odtwazalośc wyków, ale óweż dla chwlowych ma pecyzj Okeślee wytaczalośc ocey tatytyczej jet tote pzy wyzaczau śedch watośc óżych oce popawośc B We wpólym ekpeymece ocea ę e tylko watość pzeuęca δ daej poceduy, ale także, czy ocea ta jet tota tatytycze Jeżel utal ę, że δ jet zaczące tatytycze, to ależy okeślć makymalą watość δ m, któa w wykach ekpeymetu mogła by pozotać eozpozaa z pewym pawdopodobeńtwem węc dypeję watośc śedej wyków wzytkch ekpeymetów okeśla wzó: 1 ˆ 1 ó V p ð Ze wzou (4) wyka, że V ˆ, а węc δ m zależy od, γ, а óweż od р Wkutek tego pzedzał epewośc ocey pzeuęca (ba) moża opać pawdopodobeńtwem: A ˆ A 0, 95 P, 1 1 gdze: А = 1,96 p Wok o totośc tej ocey zależą od wzajemego położea zea pzedzału ufośc a o δ Poeważ w pzypadku dealym δ = 0, to wówcza pzedzał ufośc dla óżcy ˆ obejmującej watość zeo wkazuje, że pzeuęce chaakteytyk poceduy pzy α = 0,05 jet tatytycze ezaczące Pzy lczbe laboatoów p > 0 > zwękzee р zwykle e zmea epewośc ocey wyków (tj ocey ch ozzutu, wyażaego pzez dypeję) Uzykae dokładośc 30 15% wymaga by 8 р 15, a pzy р = 5 epewość ocey może oągąć 60% Podobe ozwązuje ę poblem wybou lczby obewacj w ekpeymece wewątzlaboatoyjym któy wpływa a watość śedą Wpóle pzetwazae pozwala a wdożee wymagań dotyczących utalea watośc Δ m Oceę Δ pzepowadza ę dopeo po ocee totośc tatytyczej δ Opeając ę a adekwatośc oce ma tatytyczych utwozoo podtawy teoetycze zacowaa ma dokładośc wyków badań okeśloo podtawowe wymagaa dla ekpeymetów pozwalających uzykać wymagaą dokładość Kotola jakośc Potwedzee możlwośc uzykwaa pzez laboatoum waygodych wyków ależy tale motoować za pomocą poceduy kotolej zaówo wewętzej jak zewętzej Wewętza kotola jakośc wyków Kotola ta ma zapewć akceptowalość wyków badań Dokouje ę tu kotol opeacyjej weyfkacj tablośc wauków badań Wyk, w aze potzeby, pozwolą dokoać odpowedch dzałań apawczych [6] mających a celu utablzowae poceu badań Etymacj wkaźków popawośc laboatoum dokouje ę toując póbkę wzocową (SS) z pzyjętą watoścą śedą μ węc Δ będze obejmować óweż epewość póbk wzocowej Δ SS Dlatego też ajpew ależy pawdzć totość ch łączego odchylea, toując tet Studeta: t y AW W SS 3 gdze W ocea waacj wewątzlaboatoyjego ozpozea wyków obewacj Jeżel t > t k, to całkowte pzeuęce ma tote zacze ależy zdetyfkować pzyczyy pzeuęca wyków w laboatoum Wydzela ę kładk wozoy jedye pzez to laboatoum za pomocą aalzy waacj Otzymae ozacowae Δ jet waże tylko w czae twaa daego ekpeymetu Wykazae, że Δ e zmea ę w czae, wymaga wykoywaa kolejych wewętzych kotol jakośc (4)

4 PAK vol 60, 10/ Kotola zewętza Zwykle pzepowadza ę ją z użycem póbek wzocowych (SS), a gdy ch bakuje, wykozytuje ę pomay poówawcze w laboatoum efeecyjym () Dla klku laboatoów ówocześe pzepowadza ę wpóly ekpeymet pecjale zogazoway dla uzykaa ocey daej metody badań [4] W tym pzypadku powo ę uzykać ajlepze ezultaty W pzypadku kozytaa z wyków laboatoum efeecyjego pawdza ę jedoodość dwu zboów daych uzykaych z każdego laboatoum, a pzykład pzez tet Fchea Jeśl waacje wyków ą jedoode, to uzykae dae mogą być potzegae jako watośc pobae z tej amej populacj Natępe pawdza ę hpotezę za pomocą tetu t-studeta, czy pzeuęce (ba) wyków jet take amo w obu tych laboatoach, a óżca mędzy watoścam śedm y y 1 0 powtała wkutek wpływu welkośc loowych ogaczoych ozmaów póbek Ocea dopuzczalośc wyków Do ocey dopuzczalośc wpóle pzetwazaych daych wpowadzoo jako maę tak zway zake kytyczy CD, zwązay z wcześej utaloą zomalzowaą watoścą σ Jeśl watość bezwzględa óżcy kajych wyków badań e pzekacza zakeu CD, to akceptuje ę je jako uzykae w waukach powtazalośc Jako wyk końcowy pzyjmuje ę watość śedą Wówcza CD f, gdze: f() - wpółczyk kytyczego oztępu watośc obewacj, zależy od pzyjętego pawdopodobeńtwa jako topa zaufaa, lczby obewacj pomaowych pzewdywaego odzaju ozkładu Dla ozkładu omalego z pawdopodobeńtwem 0,95 otzymuje ę f(=)=,8 W celu ocey pzydatośc wyków kotol opeacyjej zacuje ę totość ozbeżośc śedch watośc wyków uzykaych w laboatoum dla óżych gup obewacj [7] Pzy pzepowadzau kotol zewętzej laboatoum z użycem póbk wzocowej SS, odchylee śedej watośc у uzykaych wyków od watośc μ paametu SS, zależy od wpływu zmeych loowych od lczby powtazaych obewacj W pzypadku, gdy bakuje zczegółowych daych o kładowej ytematyczej błędu dla daego laboatoum ależy wząć pod uwagę możlwe watośc popawośc B óżca y jet zmeą loową o odchyleu tadadowym ó, któe zależy od waacj ozpozea wyków w laboatoum powtazalośc j Wówcza zake kytyczy CD y z pawdopodobeńtwem 0,95 będze ówy: CD y 1 1,96 (5) W ekpeymece z udzałem laboatoum efeecyjego, do podjęca decyzj o dopuzczalośc wyku у 1 otzymaego w kotolowaym laboatoum, gdy wyk w wyo у 0, wychodz ę z watośc Zake kytyczy dla óżcy ó1 ó 0 у1 у 0 z pawdopodobeńtwem 0,95 jet atępujący CD 0, ,96 (6),8, у1 у0 We wpólym ekpeymece, łużącym do ocey pozomu pofejoalośc klku laboatoów badawczych, akceptowalość wyków okeśla ę w touku do waacj powtazalośc + Poeważ = otzymaych wyków kozyta ę z eówośc:, to dla zaakceptowaa dopuzczalośc 1,, (7) p 1 y y p gdze: 1 1 waacja mędzylaboatoyjego ekpeymetu, - ogóla watość śeda Jeżel zachodz eówość (7), to watość oceająca w poób ztegoway ozzuty pzeuęć watośc śedej (popawośc) wyków pomędzy laboatoam jet dopuzczala Ozacza to, że we wzytkch laboatoach uzykao wyk zadowalające W pzypadku pzecwym ależy zdetyfkować laboatoa o za dużym kładku pzeuęca (lub B), wykozytując p tety Gabba Gdy e pełają oe zomalzowaych wauków powtazalośc, to wyków tych laboatoów e uwzględa ę Na pzykład pzy jedym takm laboatoum wyzacza ę waację dla daych p-1 pozotałych laboatoów Pzy ocee dopuzczalośc otzymaych waacj touje ę tety tatytycze ważlwe a zmay waacj węc, jeśl σ zomalzowaej poceduy było zae lub wcześej okeśloe, to do ocey totośc ozacowaych óżc pomędzy σ touje ę tatytykę o ozkladze χ poówuje ę z С =, (8) / С k = χ (1-α, ν)/ ν (9) Jeśl С С k, то óżca pomędzy jet tatytycze ewelka w dalzych oblczeach łużących ocee dokładośc poce- du ealzacj daej metody pomaowej ezultatów otzymaych w laboatoach moża wykozytać watość W podoby poób moża pawdzć, czy jet akceptowala wewątzlaboatoyja waacja W celu ozacowaa pzeuęca dla daego laboatoum wyzacza ę tatytykę W С"= W / W pzypadku, gdy toowaej poceduy ą wyzaczoe wcześej, to oceę, czy moża zaakceptować pzepowadza ę pośedo wyzaczając touek: Ñ Jeśl С' С' k, to óżca pomędzy 1 1 jet ezacząca tatytycze w dalzym potępowau moża toować zomalzowae watośc, a pzykład do ocey popawośc ezultatów Gdy zaś 1 1 С' С' k, to ależy wyzaczyć pzejścową pecyzję pomaów, aby oceć potecjaly wpływ pzewdywaego czyka węc poówae wyków e jet opate a detyfkacj óżc pomędzy dwoma waacjam lub śedm, a a toowau kyteów totośc tatytyczej łużących pawdzeu, czy wyk ależą do tej amej, czy dwu óżych populacj

5 80 PAK vol 60, 10/014 4 Pzykłady Pzykład 1 ozważymy pzykład weyfkacj begłośc (kompetecj techczej) dla p=6 laboatoów chemczych Według pewej zomalzowaej poceduy zbadao w p=6 laboatoach jedoode póbk wzocowe (SS) pewej ubtacj o kocetacj µ=45 mg/lt watoścach odchyleń tadadowych =16; =5 W każdym laboatoum pzepowadzoo = póby Uzykao watośc śede: 418,5; 449; 409; 494; 445; 375,5 wewątzlaboatoyje óżce 5; 1; 44; 16; 47 Z dotępych daych oblczoo wpólą watość śedą wzytkch wyków 431,8 oceę waacj ch powtazalośc =1104,5 Po podtaweu do (5) daych wejścowych oblczoych uzykao dla lewej toy lczbę 1,676 Jet oa wękza ż 0,7 watośc 1 =3,841 dla =0,05 ν=-1=1 Dochodz ę węc do woku, że wśód laboatoów uczetczących we wpólym ekpeymece co ajmej jedo ma żzy pozom pofejoaly, ż pozotałe Aby wykyć to -te laboatoum wykozytuje ę eówość y 1 y 1, Otzymao, że dla laboatoum 6 e ą pełoe wauk powtazalośc węc ależy pzeaalzować ogazację powadzae badań w tym laboatoum dokoać ezbędych koekcj Wyk pzemezczea dla każdego laboatoum, okeśloe jako Δ = у, wyozą: 6,5; 4; 16; 69; 0; 49,5 Natępe pawdza ę dopuzczalość watośc pzeuęca dla każdego laboatoum według (5) Zake kytyczy CD wyo 4199 y Z oblczeń wyka, że pzemezczea wyków z laboatoów 4 6 pzekaczają zake kytyczy e moża uzać ch kompetecj za właścwą aboatoum 4 ma dopuzczalą watość pecyzj, tj peła wauk powtazalośc, ale wytępują kładk ytematycze, któe pzeuwają wyk pomaów Pzykład Pzy pawdzau kompetecj laboatoów do badaa, czy lk elektycze, tafomatoy tablzatoy apęca pełają odpowede omy techcze pawdza ę akceptowalość wyków pomau paametów badaego obektu w kotolowaym laboatoum w laboatoum efeecyjym (pzypadek baku tadadowych póbek) Таb 1 Tab 1 Pzykład zetawea wyków badań begłośc laboatoum w pocee jego akedytacj Example of data of tet of techcal competece accedtato poce of the tetg laboatoy Podobe, jak w popzedm pzykładze, welokote wykouje ę w obu laboatoach pomay paametów kotolowaych oaz zajduje ch watośc śede odchylea tadadowe Natępe weyfkuje ę czy pełoe ą kytea kwalfkowalośc pecyzj według wyażeń (8) (9), a atępe - czy akceptowale ą pzeuęca wyków według zależośc (5) Dae moża pzedtawć w potac tabel 1 5 Ocea epewośc wyków badań Otzymae ozacowaa dokładośc wyków pomaów taową podtawę do ozacowaa epewośc wyków badań, jako uogóloego wkaźka opu ch dokładośc węc otatm kokem ekpeymetu jet uzykae wyku badań waz z maą dokładośc /lub waygodośc Wkaźkam dokładośc wyku badań pzewdywaym pzez wpółczee omy, ą: pecyzja popawość oaz pezetacja wyku końcowego waz z oceą epewośc Poeważ wkaźk popawośc pecyzj dobze wpółgają z epewoścą pomau, to dla jej ocey ajbadzej kozyte jet podejśce ekpeymetale [8] opate a ocee waacj odtwazalośc W pzyjętym modelu opu wyku pomau wedlug wzou (1) jako paamet opujący pecyzję touje ę waację odtwazalośc wyków pomau Jet oa okeśloa bezpośedo pzez waacje kładków powodowaych pzez e dypeję powtazalośc:, Według pzyjętej temolog [9], wyażee to moża zapać: u у u В u е (10) Uwzględając ogaczoą lczbę daych dośwadczalych, zacuje ę waację dla badań mędzylaboatoyjych waację powtazalośc Wtedy (10) pzyjmuje potać: u уˆ Pzepowadzając mędzylaboatoyje badaa poceduy moża oceć jej pzeuęce ˆ z odchyleem tadadowym ˆ 1 1 p Nepewość powodowaą pzeuęcem (ba) badaej poceduy wyzacza ę z wyażea u ˆ ˆ u Paamet mezoy у 0 σ aboatoum kotolowae у Kyteum pecyzj σ / χ (1-α, ν)/ ν tak/ e у Kyteum pecyzj у 0 tak/ CD y y e gdze: u epewość odpowadająca cetyfkowaej watośc μ, użytej do ocey popawośc pzy wpólym badau paametów dokładośc poceduy węc epewość otzymywaych wyków pzy wytępowau pzeuęca poceduy wyo ezytacja uzwojeń, Ω Pąd, А Moc, Wat Oboty, muta -1 W paktyce у u ˆ ˆ и u ˆ u u e obejmują kutków oddzaływań a wyk pomau wzytkch możlwych źódeł zmeośc Moża to uwzględć w ocee wypadkowej epewośc wpowadzając do wzou (1) dodatkowe kładowe

6 PAK vol 60, 10/ y B c x e, (11) gdze x odchylee od watośc zamoowej х ; c wpółczyk czułośc у / х Dla pzypadku opaego zależoścą (11) epewość moża oceć jako у u ˆ c u x u ˆ, uyˆ u ˆ kładowa gdze: etymata waacj umy В е; zwązaa z epewoścą ocey δ otzymaej w pomaach wzoca lub póbk wzocowej o cetyfkowaej watośc μ; u(x ) - epewość zwązaa z x węc według modelu pzyjętego we wzoze (11), po uzupełeu epewośc otzymaej ekpeymetale pzez kładowe wykające z mogących wytąpć loowych oddzaływań źódeł, któe e były objęte wpólym ekpeymetem ocey powtazalośc, moża badzej waygode oceć edokładość loścowych wyków badań [9] 6 Podumowae Obece, dla właścwego zapewea poówywalośc wyków pomau tzeba toować wpółczee podejśce do ogazacj pzebegu poceu badań, któe e opea ę a deklaatywe utaowoych wymagaach dotyczących dokładośc wyków, a wychodz z obektywych cech techczych ogazacyjych możlwośc laboatoów W podejścu tym wykozytuje metody tatytycze, toowae do: 1) utaowea tatytyczych ma dokładośc (pawdłowośc pecyzj), pozwalających a ozacowae wpływów zaówo loowych, jak ytematyczych; ) ocey jedoodośc wauków powadzea badań w laboatoach pzy aalze beżących oce pecyzj; 3) ocey dopuzczalośc: wyków otzymaych w poówau do popzedch, wyków uzykaych w óżych laboatoach podcza wewętzych zewętzych kotol ch jakośc, a także w takce poceu waldacj pocedu badań 4) zacowaa epewośc, z uwzględeem wzytkch wpływających zmeych bez koeczośc dokoywaa aalzy pozczególych źódeł epewośc Obecy ted w ogazacj pzebegu poceu badań polega a odejścu od toowaa gotowej opacowaej poceduy opatej a pomaach wykoaych pzez poduceta wyzaczoych dopuzczalych pzedzałach odchyleń wyków Ofeuje ę owe zaady ch omalzacj W ejzym atykule omówoo ytem pocedu tatytyczych toowaych w pocee badaa begłośc laboatoum, czyl twedzaa jego kompetecj Umożlwa o obektywą oceę pozomu techczego laboatoum, jego zdolośc do zapewaa waygodych wyków z uwzględeem loowej atuy otzymywaych daych ealych możlwośc laboatoum Wkutek tego moża ukąć pzypadkowego odzucea wyków laboatoum powadzącego koztowe, czaem ukale badaa, gdyż wąże ę to z dużym tatam Ne ucep też doba opa laboatoum, badzo waża pzy zwękzoej kokuecj a yku wykoawców badań Autozy mają też adzeję, że paca ta pzyczy ę do badzej gutowego pozaa zozumea toty zagadeń wytępujących w pocee ocey begłośc laboatoów badawczych Obzeejze omówee tych zagadeń zawea moogafa [10] 7 teatua [1] PN-EN ISO/IEC 1705:005 Ogóle wymagaa dotyczące kompetecj laboatoów badawczych wzocujących [] PKN-ISO/T 10017:003 Wytycze dotyczące techk tatytyczych odozących ę do ISO 9001:000 [3] PKN-ISO/IEC Gude 99:010 - weja polka: Mędzyaodowy łowk metolog -- Pojęca podtawowe ogóle oaz temy z m zwązae (VIM) [4] PN-EN ISO/IEC 17043:011 - weja polka: Ocea zgodośc - Ogóle wymagaa dotyczące badaa begłośc [5] PN-ISO 575-1:00 - weja polka: Dokładość (popawość pecyzja) metod pomaowych wyków pomaów - Część 1: Ogóle zaady defcje [6] PN-EN ISO 1001:004 - weja polka: Sytemy zaządzaa pomaam - Wymagaa dotyczące poceów pomaowych wypoażea pomaowego [7] PN-ISO 575-6:00 - weja polka: Dokładość (popawość pecyzja) metod pomaowych wyków pomaów - Część 6: Stoowae w paktyce watośc okeślających dokładość [8] ISO/TS 1748: 010 Gudace fo the ue of epeatablty, epoducblty ad tuee etmate meauemet ucetaty etmato [9] Gude to the Expeo of Ucetaty Meauemet GUM Ft ed 1993 ISO Swtzelad, lat coected ed JCGM BIPM (008): polke tłum wydaa 1995: Wyażae epewośc pomaów Pzewodk GUM Alfaveo 1999, 00 [10] Volodakj E T, Kohevaja A: Tekhczekje apekty akedytacj pytatelyh laboato Moogafa Vca VNTU 013 UA (w języku o) otzymao / eceved: pzyjęto do duku / accepted: atykuł ecezoway / eved pape INFOMACJE Weja elektocza meęczka PAK Atykuły opublkowae w PAK po oku 1989 ą dotępe w wej elektoczej m w baze atykułów PAK (wwwpakfopl), w foldeze Achwum umeów meęczka PAK : - pełe tekty atykułów z popzedch lat tezczea atykułów ajowzych moża pobać bezpłate, - pełe tekty atykułów z beżącego oku moża otzymać za opłatą (5 PN +1,15 PN VAT) edakcja