PROGRAM PROFILAKTYKI STOP AGRESJI DLA UCZNIÓW Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego w Krasnymstawie

Transkrypt

1 PROGRAM PROFILAKTYKI STOP AGRESJI DLA UCZNIÓW Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego w Krasnymstawie Nigdy nie wolno zapomnieć, że w dusze młodzieży można to wszczepić, co się pragnie, aby tam na zawsze pozostało

2 Spis treści I. Podstawa prawna. II. Wstęp. III. Adresaci programu i osoby odpowiedzialne za realizację. IV. Diagnoza. V. Cele programu. VI. Sposób realizacji. VII. Ewaluacja

3 I. Podstawa prawna 1. Konstytucja RP. 2. Konwencja o prawach dziecka. 3. Znowelizowana Ustawa o systemie Oświaty. 4. Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 23 lipca 2008r. (Dz.U. z 2008r. Nr 180 poz. 1108). Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r.(dz.u. Nr 111, poz.535; z późniejszymi zmianami- Dz.U. Nr 113, poz. 731 z 1997 r., Dz.U. Nr 141, poz z 2005 r.), 5. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 180, poz. 1493), 6. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich ( Dz. U. z 2002r. Nr 11, poz.109). 7. Program jest spójny z podstawowymi dokumentami, obowiązującymi w Ośrodku tj.: - Statutem, - WZO, - Regulaminem Internatu, - Programem Wychowawczym, - Procedurami postępowania. II. Wstęp 1. POJĘCIE AGRESJI. Agresja współcześnie definiowana jest jako świadome i celowe zachowanie fizyczne lub werbalne, skierowane przeciwko komuś lub czemuś, zmierzające do wyrządzenia krzywdy lub szkody. Charakterystyczna dla zachowań agresywnych jest równowaga w sile psychicznej lub fizycznej pomiędzy osobami. Ta równowaga oznacza, że druga osoba ma zbliżone możliwości zarówno, jeżeli chodzi o zachowania agresywne, jak i zdolności do skutecznej obrony. Natomiast o przemocy można mówić w wypadku nierównowagi sił, wtedy gdy osoba posiadająca przewagę fizyczną lub psychiczną używa jej przeciw osobie słabszej. W przypadku przemocy stosowane są te same formy zachowań jak w przypadku agresji, a więc przemoc fizyczna i werbalna. 2. PRZEJAWY AGRESJI. Wachlarz zachowań agresywnych jest bardzo bogaty, dlatego ich klasyfikacja jest różnorodna. Wyróżnia się: 1) agresję fizyczną i słowną oraz agresję czynną i bierną, 2) agresję społeczną niszczącą oraz agresją prospołeczną, która służy interesom pojedynczego człowieka, 3) agresję w formie izolowania się, agresję w formie demonstrowania zachowań oraz agresję w formie ataku, 4) agresję jako instynkt, agresję jako reakcję na frustrację, agresję jako nabyty popęd, 5) agresję jako nawyk, czyli zachowanie wyuczone przez wzmacnianie. 3. W szkołach najczęściej można spotkać przejawy agresji : 1) w zakresie agresji fizycznej: pobicia i bójki, kopanie, plucie, niszczenie cudzych rzeczy, odbieranie siła, niszczenie sprzętu szkolnego, wymuszenia pieniędzy,

4 2) w zakresie agresji słownej grożenie biciem, napastliwe wypowiedzi atak słowny, straszenie, groźby, przezywanie, ordynarne odzywki, wyśmiewanie się, ośmieszanie, 3) w zakresie agresji niewerbalnej: grożenie pięścią i pokazywanie nieprzyzwoitych gestów, chowanie rzeczy, rozmyślne wykluczanie z grupy czy działań (izolowanie). 3. BEZPOŚREDNIE PRZYCZYNY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH. 1) bezrobocie w rodzinie, bieda, marginalizacja społeczna, 2) przemoc i niewydolność wychowawcza rodziny, 3) niska samoocena, 4) zatarte granice, brak pozytywnych wzorców, 5) brak jasno określonych norm etycznych i moralnych, 6) używanie substancji psychoaktywnych, 7) niepowodzenia szkolne, 8) niezaspokojenie pragnień i potrzeb, 9) przynależność do nieformalnych grup i subkultur, 10) gloryfikacja przemocy w mediach. 4. PORTRET AGRESORA I OFIARY 1. Agresor - typowy agresor to osoba, która stosuje przemoc wobec rówieśników, ma małą samokontrolę i tendencję do zachowań agresywnych wtedy, gdy przeżywa strach lub stres. Stosuje agresję i przemoc, gdy cierpi z powodów osobistych, rodzinnych i społecznych. Łatwo wpada we frustrację, jest impulsywny, chce panować nad otoczeniem, podporządkowuje sobie innych i czerpie z tego satysfakcję. Najczęściej wychowuje się w rodzinach z licznymi problemami (alkoholizm, przestępstwa, przemoc, rozwody, itp.), gdzie dorośli stosują podwójne wzorce zachowań (np. co innego mówią, a co innego robią). Agresorzy czerpią korzyści materialne i psychiczne ze swojej przemocy. Ich ofiary muszą dostarczać im np. papierosy lub inne rzeczy, mające dla nich wartość. 2. Dzieci agresywne: 1) dokuczają, wyśmiewają, ośmieszają, przezywają, robią sobie żarty - bijąc popychając, kopiąc - swoją agresję kierują głównie do słabszych, bezbronnych, 2) mają potrzebę dominacji wobec innych, chcą ich podporządkować sobie, używając groźby i siły, bronią własnych praw, lekceważąc prawa innych, 3) łatwo popadają w gniew, są impulsywni, sfrustrowani, 4) nie umieją poradzić sobie z trudnościami i przeciwnościami, trudno jest im stosować się do ogólnie przyjętych reguł, 5) generalnie są nastawieni "na nie", przyjmują postawy wrogie, 6) są zadowoleni z własnych zachowań, bez poczucia wstydu i winy, 7) mają łatwy kontakt z otoczeniem, umieją się wybronić w trudnej sytuacji, mają na wszystko odpowiedź, 8) są biegłe w udawaniu, 9) dość wcześnie prezentują zachowanie antyspołeczne tj. kradzież, wandalizm, picie alkoholu. 4. Ofiara - to najczęściej osoba, która ma niską samooceną, niepewna, ostrożna, wrażliwa, która jest: 1) przezywana, wyśmiewana, ośmieszana, poniżana, zmuszana do posłuszeństwa, obwiniana, nie jest akceptowana przez innych, 2) w desperacki sposób próbuje zdobyć akceptację agresorów (np. kradnie dla nich),

5 3) strach, zamknięcie w sobie i negatywne wyobrażenie o sobie powoduje, że nie jest zdolna do wyrażania swoich uczuć i dobrej komunikacji z otoczeniem, 4) jest wyizolowana, samotna, 5) ma nieoczekiwane zmiany nastroju - irytacje i nagłe wybuchy, 6) ma trudności w wypowiadaniu się, 7) może sama używać przemocy wobec słabszych od siebie, 8) nagle nie lubi szkoły i unika chodzenia do niej, 9) spóźnia się do szkoły, w szkole trzyma się blisko nauczycieli lub innych dorosłych, 10) traci zainteresowanie nauką i ma z nią kłopoty, 11) ma trudności z zabraniem głosu w klasie, sprawia wrażenie niespokojnej i niepewnej siebie, 12) często skarży się na bóle głowy, brzucha (zwłaszcza rano), nie ma apetytu, 13) ma siniaki, rany, zadrapania, okaleczenia, podarte ubrania, zniszczone rzeczy osobiste, czego nie można wyjaśnić w racjonalny sposób, a co oznacza, że powstały w wyniku fizycznych na nie napadów. 5. Dzieci ofiary - są to najczęściej osoby z niską samooceną, niepewne, ostrożne, wrażliwe dzieci, które : 1) przezywane, wyśmiewane, ośmieszane, poniżane, zmuszane do posłuszeństwa, obwiniane, nie są akceptowane przez innych, wstydzą się, że są sprowadzane do roli ofiary, są z tego powodu nieszczęśliwe i załamane, 2) w desperacki sposób próbują zdobyć akceptację agresorów (np. kradną dla nich), 3) strach, zamknięcie w sobie i negatywne wyobrażenie o sobie powoduje, że nie są zdolne do wyrażania swoich uczuć i dobrej komunikacji z otoczeniem, 4) są wyizolowane, samotne, 5) mają nieoczekiwane zmiany nastroju - irytacje i nagłe wybuchy, 6) mają trudności w wypowiadaniu się, 7) mogą same używać przemocy wobec słabszych od siebie, 8) nagle nie lubią szkoły i unikają chodzenia do niej, 9) spóźniają się do szkoły, w szkole trzymają się blisko nauczycieli lub innych dorosłych, 10) tracą zainteresowanie nauką i mają z nią kłopoty, 11) mają trudności z zabraniem głosu w klasie, sprawiają wrażenie niespokojnych i niepewnych siebie, 12) często skarżą się na bóle głowy, brzucha (zwłaszcza rano), nie maja apetytu, 13) mają siniaki, rany, zadrapania, okaleczenia, podarte ubrania, zniszczone rzeczy osobiste, czego nie można wyjaśnić w racjonalny sposób, a co oznacza, że powstały w wyniku fizycznych na nie napadów. 6. CZYNNIKI WYWIERAJĄCE WPŁYW NA POWSTAWANIE I KSZTAŁTOWANIA SIĘ AGRESJI U CZŁOWIEKA: 1. Wynikające z natury biologicznej człowieka - mają one swoje źródło, w dalekiej przeszłości oraz nabywanych od początku życia doświadczeniach. 2. Wynikające ze środowiska - składają się na nie doświadczenia, jakich nabywa człowiek od początku swojego życia. Dziecko przyswaja to co widzi, słyszy, to co odczuwa wśród najbliższych, rodzinie, grupie rówieśniczej, kształtuje to jego psychikę, zachowania, stosunek do innych.

6 3. Wynikające z natury psychologicznej. Psychika człowieka najintensywniej rozwija się i kształtuje w okresie wczesnego dzieciństwa. 7. SPOSOBY ZAPOBIEGANIA AGRESJI. 1. Zapobieganie agresji wśród młodzieży jest trudne i złożone, wymaga czasu, nakładów finansowych, zaangażowania różnych instytucji. Młodzież uczy się przemocy w ciągu wielu lat i z różnych źródeł. Niezastąpioną metodą jest zapewnienie dziecku miłości, bezpieczeństwa i akceptacji. Przede wszystkim rodzina powinna wyposażyć dziecko w mechanizmy, które umożliwiłyby mu kontrolę emocji. Skuteczną metodą jest zastosowanie wzmocnień pozytywnych oraz kary psychologiczne tzn. manifestowanie przykrości, jaką naganne zachowanie sprawiło. Istotne w zapobieganiu agresji jest wyposażenie młodzieży w umiejętność radzenia sobie z bezradnością i lękiem w momencie zagrożenia, a także sposobów obrony przed agresją innych lub własną, która budzi się w ofiarach, gdy nie potrafią poradzić sobie z otaczającym złem. Można to uczynić poprzez budowanie i realizację programów profilaktycznych. Środki zaradcze zapobiegające fali agresji w szkole są ograniczone. Można jednak wprost oddziaływać na osobowość uczniów poprzez propagowanie zachowań prospołecznych, przestrzeganie prawa poprzez pracowników szkoły, organizację czasu wolnego, rozwijanie zainteresowań. W działaniach profilaktycznych powinniśmy pamiętać o wpajaniu młodzieży ogólnych zasad profilaktyki agresji: umiejętności samooceny, rozpoznawania swoich emocji, przestrzegania jasno określonych norm i zasad postępowania, kontrolowania emocji, uczenia empatii, umiejętności stosowania asertywności. 2. Czynniki zapobiegające: 1) aktywna współpraca w rozwiązywaniu problemów wychowawczych ucznia na linii szkoła dom, 2) działania profilaktyczne dostosowane do potrzeb szkoły, 3) zajęcia pozalekcyjne kompensujące deficyt poznawczy, emocjonalny i wychowawczy, 4) pomoc materialna w ramach posiadanych środków finansowych oraz współpraca z organizacjami pomocowymi, 5) zajęcia integracyjne. III. ADRESACI PROGRAMU I OSOBY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ 1. Program jest adresowany do uczniów szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły zawodowej i przysposabiającej do pracy. 2. Program Profilaktyczny został opracowany z uwzględnieniem wniosków z ewaluacji przeprowadzonej pod koniec roku szkolnego 2014/2015 oraz diagnozy potrzeb uczniów. 4. Odpowiedzialni za realizację zadań programowych są: nauczyciele,wychowawcy, pedagog, psycholog, pielęgniarka szkolna. 5. Zadania Programu Profilaktycznego będą realizowane w formie zajęć zorganizowanych na terenie Ośrodka i poza jego terenem. 6. Na podstawie Programu Profilaktycznego nauczyciele, wychowawcy, psycholog i pedagog uwzględnią zagadnienia w planach pracy dydaktycznej, wychowawczej i realizują je w danym roku szkolnym.

7 IV. DIAGNOZA Diagnoza wstępna powstała w oparciu o własne spostrzeżenia, rozmowy z rodzicami, nauczycielami, wychowawcami, psychologiem i pedagogiem oraz analizie sprawozdania z realizacji programu profilaktyki w roku szkolnym 2014/2015. Na podstawie diagnozy stwierdzono, że uczniowie: 1) nie potrafią panować nad emocjami i w poprawny sposób je wyrażać, trudno jest im stosować się do panujących regulaminów, 2) nie znają lub nie stosują adekwatnych sposobów rozładowania napięć i sytuacji stresowych, 3) dokuczają, wyśmiewają, ośmieszają, przezywają, robią sobie żarty - bijąc popychając, kopiąc - swoją agresję kierują głównie do słabszych, bezbronnych, 4) mają potrzebę dominacji wobec innych, chcą ich podporządkować sobie, używając groźby i siły, bronią własnych praw, lekceważąc prawa innych, 5) łatwo popadają w gniew, są impulsywni, sfrustrowani, 6) dość wcześnie prezentują zachowanie antyspołeczne tj. kradzież, wandalizm, picie alkoholu. V. CELE PROGRAMU 1. Cele główne: 1. Eliminowanie zachowań agresywnych i przemocy wśród dzieci i młodzieży. 2. Wzrost poczucia bezpieczeństwa uczniów w internacie i szkole. 3. Integracja uczniów w szkole i internacie oraz wzmocnienie więzi między uczniami, nauczycielami i rodzicami we wspólnym działaniu na rzecz przeciwdziałania agresji. 2. Cele szczegółowe: 1. Uczniowie rozpoznają i nazywają rodzaje agresji. 2. Uczniowie znają przyczyny agresji. 3. Uczniowie wiedzą do kogo mają się zwrócić gdy naruszone są ich prawa. 4. Uczniowie potrafią w sposób akceptowalny społecznie rozwiązywać konflikty i potrafią radzić sobie z sytuacją przemocy i agresji. 5. Uczniowie umieją przeciwstawić się zachowaniom agresywnym. VI. SPOSÓB REALIZACJI PROGRAM STOP AGRESJI obejmuje: 1. Działania grupowe/klasowe: 1) badania określające rodzaje agresji występującej na terenie Ośrodka, 2) opracowanie wewnątrzgrupowych kodeksów zasad przeciwko przemocy, 3) realizacja programu profilaktycznego, 4) realizacja elementów Treningu Zastępowania Agresji ART. 2. Działania indywidualne: 1) rozmowy z uczniami, 2) szukanie sposobów rozwiązywania konfliktów, 3) profesjonalna pomoc dla rodziców i uczniów.

8 3. Treści programu profilaktycznego realizowane będą przez następujące działania: 1) opracowanie kodeksów zasad przeciwko przemocy w każdej grupie/klasie, 2) poszerzanie wiedzy i umiejętności uczniów w zakresie komunikacji, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie z własną złością i agresją innych poprzez stosowanie elementów Treningu Zastępowania Agresji Art., 3) współpraca z organizacjami pozarządowymi i instytucjami działającymi na rzecz bezpieczeństwa uczniów oraz zapobieganiu przemocy: Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna, Komisariat Policji, Sąd Rejonowy, MOPS, 4) bieżące kontakty z psycholog-pedagog dla uczniów z problemami emocjonalnymi w celu wypracowania umiejętności radzenia sobie w bieżących sytuacjach trudnych, 5) dzień poświęcony przeciwdziałaniu agresji w internacie: Wznieś serce nad zło 6) zorganizowanie konkursu plastycznego (wykonanie plakatów o agresji), 7) prezentacja materiałów multimedialnych dotyczących agresji wśród młodzieży, 4. Przykładowe tematy zajęć do realizacji: 1)Integracja grupy: a) poznajemy siebie, b) jacy jesteśmy?, c) słuchamy innych, d) jak widzą mnie inni? e) moje miejsce w grupie. 2) Przeciwdziałanie agresji: a) nasze życie uczuciowe, b) wyrażanie uczuć, c) co to jest złość? d) wyrażanie złości, e) agresja w nas i wokół nas, f) jak powstaje agresja? g) dlaczego zachowujemy się agresywnie? h) jak sobie radzić z agresją i przemocą? i) przemoc i dokuczanie to też oblicz agresji. 3)Kształtowanie poczucia własnej wartości: a) rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie uczuć, b) postrzeganie siebie podobieństwa i różnice między ludźmi, c) moje mocne i słabe strony, d) jaki jestem jakim daje się poznać innym? e) poznaję swoje sposoby zachowania asertywność, uległość, agresja, f) lubię siebie. 4) Uwrażliwianie uczniów na potrzeby innych: a) postawy wobec ludzi niepełnosprawnych, b) postawy wobec ludzi starszych, c) empatia i pomoc potrzebującym 5) Gry i zabawy przeciw agresji.

9 VII. EWALUACJA PROGRAMU 1. Ewaluacja końcowa Programu Profilaktycznego odbędzie się po 3 latach realizacji. 1) cele ewaluacji końcowej: a) uzyskanie informacji na temat poziomu wiedzy uczniów o agresji, b) uzyskanie informacji o sposobach rozwiązywania konfliktów, c) uzyskanie informacji o skali zachowań agresywnych (%), d) realizacja programu- mocne i słabe strony, 2) metody ewaluacji końcowej: a) obserwacja, b) analiza dokumentacji szkolnej, c) ankiety uczniów, nauczycieli i rodziców, d) rozmowy z nauczycielami. 3) Po ewaluacji końcowej wyniki badań zostaną opracowane i zaprezentowane na posiedzeniu Rady Pedagogicznej. Wnioski z przeprowadzonej ewaluacji będą podstawą do opracowania szkolnego programu profilaktyki na kolejne lata nauki. 2. Ewaluacja formatywna (cząstkowa) będzie przeprowadzana pod koniec każdego roku szkolnego. 1) cele ewaluacji cząstkowej: a) uzyskanie informacji o przebiegu realizacji programu, b) poznanie ewentualnych braków i trudności, które występują w czasie realizacji programu, c) diagnoza nastawienia odbiorców programu i zainteresowania jego realizacją, 2) metody ewaluacji cząstkowej: a) analiza zapisów w dokumentacji (dzienników) czy tematyka o agresji jest realizowana, b) obserwacja rodzaju zachowań uczniów, c) ankieta dla uczniów na temat agresji, d) rozmowa z nauczycielami. 3. Modyfikacje programu będą skutkiem analizy sprawozdania rocznego z realizacji Programu Profilaktycznego, analizy wniosków z nadzoru pedagogicznego, opinii wychowanków, rodziców i nauczycieli. 4. Zmian w Programie Profilaktycznym na wniosek dyrektora, Rady Rodziców lub Samorządu Uczniowskiego może dokonać Rada Pedagogiczna w formie aneksu. Opracowali: Radosław Iwańczuk Justyna Jawor -Bodio

10 Załączniki Przykładowe dodatkowe zajęcia ograniczające zachowania agresywne 1. Poznajemy siebie. przekazanie informacji o realizowanym programie oraz stawianych celach do realizacji podczas zajęć. uczenie dzieci nawiązywania kontaktu między sobą i z całą grupą poznawanie się, dostarczenie sobie nawzajem wsparcia 2. Nasze prawa i obowiązki budujemy kontrakt grupowy. pogłębienie informacji o realizowanym programie uczenie dzieci nawiązywania kontaktu między sobą i z całą grupą, ustalenie norm grupowych i sankcji za nie przestrzeganie ich. poznawanie się, dostarczenie sobie nawzajem wsparcia. 3. Tworzymy zgrany zespół. pogłębienie informacji uczestnikach zajęć, budowanie atmosfery zaufania uczenie dzieci nawiązywania kontaktu między sobą i z całą grupą, kształtowanie umiejętności współpracy w grupie 4. Jak gadać, by się dogadać? przekazanie informacji o skutecznym komunikowaniu się. nabycie umiejętności precyzyjnego formułowania komunikatów. radzenie sobie z uczuciami pojawiającymi się podczas przekazywania informacji. 5. Co mówię, gdy milczę? przekazanie wiedzy o znaczeniu komunikacji niewerbalnej uczenie adekwatnego, otwartego posługiwania się komunikowaniem pozawerbalnym wyrażanie emocji poprzez gesty, postawę ciała. 6. Stanowczo, czy agresywnie? Kształtowanie umiejętności rozróżniania metody stanowczego (asertywnego), od pasywnego i agresywnego sposobu komunikowania się. 7. Mam prawo do złości. pomoc dziecku w widzeniu siebie i innych w sposób całościowy pomoc w rozumieniu siebie i innych 8. Jak rozpoznać i opanować agresję? kształtowanie umiejętności rozpoznawania zachowań agresywnych, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych kształtowanie umiejętności opanowania agresji

11 Zabawy i gry przeciwko agresji i dla dzieci nadpobudliwych. Zabawy zaczerpnięte z artykułu opublikowanego na stronie: Podróż do Krainy Wściekłości Prowadzący opowiada historyjką, w trakcie, której wykonywane są określone ruchy wszystkie dzieci je powtarzają, mogą wymyślać też własne. Udajemy się dziś w podróż do tajemniczego kraju. Jedziemy długo pociągiem. Wreszcie pociąg zatrzymuje się, dotarliśmy do Krainy Radości. Ludzie, którzy tu mieszkają, są zawsze radośni i uśmiechnięci. Cieszą się już od rana, jak tylko wstaną. Przeciągają się z zadowoleniem, witają się z nami z uśmiechem, podskakują do góry z radości, obejmują nas i tańczą z nami dwójkami, trójkami w dużym kole, żadne dziecko nie jest samo...niestety, musimy jechać dalej. Wsiadamy do pociągu i jedziemy...nagle robi się ciemno. Pociąg staje dotarliśmy do Krainy Wściekłości. Tu mieszkają ludzie, którzy czują się obrażeni i niesprawiedliwie traktowani. Są źli i zdenerwowani, tupią nogami, potrząsają głowami, ściskają dłonie w pięści i wołają: Nie lubię cię! Wreszcie nasza lokomotywa sapie i wzywa nas do pociągu. Zatrzymujemy się, nabieramy dużo powietrza do płuc...i uspokajamy się. Wsiadamy do pociągu i jedziemy dalej...pociąg zatrzymuje się na końcowej stacji jesteśmy w Krainie Spokoju. Wszyscy ludzie uśmiechają się, poruszają się spokojnie i ostrożnie, delikatnie głaskają się nawzajem, prowadzą się za ręce albo siedzą spokojnie obok siebie. Jest cicho.... Fantazja w czasie podróżowania nie ma granic. Można się przemieszczać innym środkiem lokomocji. W każdym jednak przypadku podróż powinna się zakończyć w Krainie Spokoju. Jak czują się dzieci w trakcie podróży? Jak czują się po jej zakończeniu? Wściekłe początki zdania Dzieci mają za zadanie dokończyć rozpoczęte przez prowadzącego zdania np.: Kiedy jestem wściekły, wtedy... Mój kolega złości mnie, gdy... Najbardziej złości mnie, gdy... Kiedy inne dzieci mnie złoszczą, to... Ciągle muszę... Mój tata mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy... Moja mama mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy... Kiedy inni są rozzłoszczeni, wtedy... Dokończenia zdań są porównywane i omawiane przez grupę, początki powinny odnosić się do aktualnej sytuacji w grupie. Jeśli występują konflikty, ćwiczenie to jest dobrą okazją do zastanowienia się nad nimi, pomaga też znaleźć sposób na ich rozwiązanie. Ręka nie musi bić Wiele dzieci wykorzystuje swoje ręce przede wszystkim do bicia, szczypania i popychania. Dzięki temu ćwiczeniu doświadczają one tego, że rękoma można również nawiązywać przyjazne kontakty z innymi ludźmi. Wszyscy siedzą w kole i zamykają oczy. Prowadzący mówi, co każdy ma robić: Siedzisz bardzo wygodnie, obie stopy opierają się pewnie o podłogę. Skoncentruj się na oddechu. Poczuj, jak on przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi...

12 Wydychasz cały swój niepokój i napięcie. Stajesz się spokojny, coraz spokojniejszy...oddychasz głęboko i równomiernie...czujesz się bardzo dobrze...połóż teraz twoją prawą rękę na lewej, dotykając do niej grzbietem dłoni. Poczuj, jak twoja prawa ręka czuje się, leżąc na twojej lewej ręce. Pogłaskaj delikatnie lewym palcem wskazującym twoją prawą dłoń, najpierw po kciuku, potem po palcu serdecznym i po małym palcu, a potem z powrotem po wewnętrznej stronie dłoni. Teraz głaskasz delikatnie wewnętrzną stronę twojej ręki. Czujesz tam pagórki i doliny, rowki i zaokrąglenia. Do czego potrzebujesz tej dłoni? Co możesz nią zrobić, kiedy ona jest taka miękka i odprężona jak teraz? W tym momencie kończymy ćwiczenie albo zamieniamy dłonie. Zabawę można też przeprowadzić w parach: Co twoja dłoń może zrobić z dłonią drugiego dziecka? Co może ona uczynić, abyście się oboje dobrze czuli? Najpierw uczestnicy powinni dobrać się samodzielnie parami, tak by utworzyły je lubiące się osoby. Dopiero, gdy wszyscy przyzwyczaja się do charakteru tego ćwiczenia, tworzymy przypadkowe pary. Następnie przeprowadzamy końcową rozmowę. Jak dzieci czuły się w trakcie tego ćwiczenia i po jego zakończeniu? Do czego wykorzystują one codziennie swoje ręce? Jestem dumny Często przypominamy sobie nieprzyjemne doświadczenia. Każde dziecko jednak z pewnością, nauczyło się lub zrobiło w ostatnim czasie coś pozytywnego, z czego może być dumne. Dzieci siedzą w kole i uzupełniają po kolei początek zdania: Jestem dumny z tego, że.... Na przykład: Jestem dumny z tego, że odważyłem się przejść obok wielkiego, groźnie wyglądającego psa. Jestem dumny z tego, że nie uderzyłem (kogoś), kiedy mnie zdenerwował. Jestem dumny z tego, że nauczyłem się jeździć na rowerze. Nie zmuszamy żadnego z dzieci do zabrania głosu. Ale być może również prowadzący zastanowi się i opowie, z czego jest dumny. Czy trudno jest przypominać sobie cos pozytywnego? Jak czujemy się, gdy to otwarcie wypowiadamy? Co szczególnie podobało się dzieciom u innych uczestników zabawy? Co mogłyby same również kiedyś wypróbować? Transport na plecach Dzieci siadają jedno za drugim w szeregu tak, aby każdy mógł swobodnie dosięgnąć rękami pleców swojego poprzednika. Uczestnik na samym końcu rysuje na kartce poufną wiadomość : symbole, cyfry, litery itp., a następnie odkłada ją w takie miejsce, gdzie nikt nie będzie mógł jej podejrzeć. Dziecko na drugim końcu otrzymuje też kartkę i ołówek. Teraz ostatni uczestnik, autor poufnej wiadomości, rysuje ją na plecach swojego poprzednika. Ten przekazuje ją rękami dalej na plecy następnej osoby powtarza się to tak długo, aż wszyscy dostaną wiadomość. Ostatnie dziecko zapisuje na kartce, co otrzymało. Na koniec porównujemy wyjściową informację oraz to, co dotarło do końca rzędu. Ile z pierwotnej wiadomości można jeszcze rozpoznać? Jak dzieci czuły się w trakcie owego szczególnego transportu? Czy buło to nieprzyjemne mieć kogoś za plecami i nie wiedzieć, co on robi?

13 Jesteśmy grupą Dzieci próbują połączyć wszystkie swoje imiona na wzór krzyżówki. Imieniem wyjściowym jest za każdym razem to, które chcemy podkreślić. Na przykład jest nowy w grupie, a my chcemy mu pokazać, że jest jednym z nas. Co się zmieniło? Celem zabawy jest rozwijanie spostrzegawczości pamięci i koncentracji uwagi, umiejętności grupowania przedmiotów wg przyjętego kryterium oraz wzbogacanie słownika dzieci. Do zabawy potrzebna są różne przedmioty np.: książki, zabawki, klocki, przybory szkolne. Przygotowujemy zestaw rekwizytów i pokazujemy dzieciom, omawiamy ich nazwy i prosimy o zapamiętanie ich ustawienia. Potem, zgadnie z umową, dzieci zamykają oczy lub odwracają się, a nauczycielka zmienia ustawienie przedmiotów. Zadaniem dzieci jest powiedzieć, jak zmieniło się ustawienie przedmiotów. Można wprowadzić różne wersje tej zabawy, np.: chowanie jednego przedmiotu, zwiększanie liczby rekwizytów lub ich przestawienie. Ukryta strona kostki. Celem zabawy jest doskonalenie szybkości zapamiętywania, rozwijanie umiejętności porównywania zbiorów oraz doskonalenie umiejętności strukturyzacji przestrzeni. W zabawie wykorzystujemy żetony i kostkę z obrazkami. Na stole leżą żetony. Dzieci dokładnie oglądają wszystkie rysunki na kostce. Po wyrzuceniu kostki dziecko odgaduje obrazek znajdujący się na ukrytej, przylegającej do stołu stronie kostki. Za prawidłowe odgadnięcie zdobywa jeden żeton. Zabawa toczy się dalej, aż do wyczerpania żetonów. Dzieci porównują liczbę zebranych żetonów. Wygrywa ten, kto zdobył ich najwięcej. Chodzenie Celem zabawy jest rozluźnienie, zmniejszenie napięcia psychicznego. Podczas zabawy dzieci chodzą po sali. Prowadzący zmienia co jakiś czas polecenia: a) chodzimy jak ludzie bardzo zmęczeni, smutni, weseli, zamyśleni; b) chodzimy: - z otwartym parasolem pod wiatr, - w głębokim śniegu, - po gorącym piasku - skaczemy po kamykach w górskim potoku, c) wymyślamy głupie kroki każdy wymyśla śmieszny sposób chodzenia. Podawanie przedmiotu Celem zabawy jest rozluźnienie, zmniejszenie napięć, wprowadzenie radosnego nastroju w grupie. W zabawie wykorzystujemy zabawkę pluszową lub worek do ćwiczeń. Dzieci stoją w kole zwrócone do siebie twarzami. Prowadzący podaje przedmiot, który dzieci podają sobie w taki sposób, jakby ten przedmiot był: - bardzo ciężki, - gorący, - delikatny (kruchy),

14 - cuchnący (śmierdzący), - lekki. Po każdej rundce prowadzący zmienia polecenie. Masaż w parach. Dzieci w parach siedzą jedno za drugim. Dziecko siedzące za kolegą wypowiadając wierszyk wykonuje ruchy rękoma na plecach kolegi: - Słońce grzeje - rozcieranie rąk i przykładanie ich do pleców - Kroczą słonie - oklepywanie pleców piąsteczkami - Biegną konie po betonie - oklepywanie paluszkami - Tutaj płynie kręta rzeczka - wodzenie dłonią po plecach z góry na dół - Przeszła pani na szpileczkach - naśladowanie opuszkami, kroków - Pada drobny deszczyk - oklepywanie opuszkami palców - Czujesz dreszczyk - delikatny uścisk szyi Zabawy zaczerpnięte z artykułu opublikowanego na stronie: Bibliografia: Kołodziejczyk J., Agresja i przemoc w szkole, Kraków 2004, Kuma J., Agresja i przemoc we współczesnym świecie, Warszawa 1998 Lewczuk E., Agresja wśród dzieci i młodzieży, Warszawa 1999 Pospiszyl I., Razem przeciw przemocy, Warszawa 1999 Stach R., Zachowania agresywne, Wrocław 1989 Przypisy:1. WDZIA*c5*81ANIA+PRZEMOCY+I+AGRESJI+W+SZKOLE, doc 2.