PL B1. Politechnika Poznańska,Poznań,PL BUP 02/08. Juliusz Pernak,Poznań,PL Andrzej Skrzypczak,Poznań,PL

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: (22) Data zgłoszenia: (51) Int.Cl. C07D 295/088 ( ) C07C 211/63 ( ) C07F 5/02 ( ) C02F 9/02 ( ) (54) Sole propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe] - zielone rozpuszczalniki oraz sposób otrzymywania soli propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowych] (73) Uprawniony z patentu: Politechnika Poznańska,Poznań,PL (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 02/08 (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 07/09 (72) Twórca(y) wynalazku: Juliusz Pernak,Poznań,PL Andrzej Skrzypczak,Poznań,PL (74) Pełnomocnik: Barbara Urbańska-Łuczak, Politechnika Poznańska PL B1

2 2 PL B1 Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku są sole propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe] oraz sposób otrzymywania soli propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowych]. Czwartorzędowe sole amoniowe to związki organiczne posiadające wiązanie jonowe i jednocześnie charakteryzujące się obecnością czwartorzędowego atomu azotu, na którym zlokalizowany jest ładunek dodatni. Anionem bardzo często jest atom halogenu lub inne aniony. Sole te znane są w literaturze przedmiotu od początku XX wieku, kiedy to Menschutkin otrzymał je po raz pierwszy w reakcji pirydyny z halogenkiem alkilowym. Czwartorzędowe halogenki amoniowe są rozpuszczalne w wodzie, a nie rozpuszczają się w heksanie i innych niepolarnych rozpuszczalnikach. Ich właściwości bakteriobójcze zostały po raz pierwszy zauważone i opisane przez Jacobsa i współpracowników [W. A. Jacobs, M. Heidelberger, H. L. Amos: J.Exp.Med. 23, 563 (1916)] już w 1916 roku. Dopiero jednak po opublikowaniu pracy przez Domagka [G. Domagk; Dtsch. Med. Wochenschr., 61, 829 (1935)] w 1935 znalazły zastosowanie jako środki dezynfekcyjne. Jednakże ze względu na swoje unikalne, wielofunkcyjne właściwości związki te są szeroko stosowane dziś także, jako środki powierzchniowo czynne, antyelektrostatyczne, antyzbrylające, środki ochrony drewna, zmiękczacze tkanin czy środki pomocnicze do flotacji minerałów. Ponadto wykazują wysoką aktywność wobec bakterii i grzybów. Są zaliczane do kationowych związków powierzchniowo czynnych. W celu uzyskania nowych czwartorzędowych soli amoniowych o specyficznych, indywidualnych odmiennych od czwartorzędowych halogenków amoniowych właściwościach, dokonuje się ich modyfikacji strukturalnych. Jedną z popularnych metod jest przeprowadzenie reakcji wymiany jonowej halogenku w czwartorzędowych solach amoniowych na inny anion - o charakterze nieorganicznym lub organicznym. Reakcje tego typu prowadzą do uzyskania nowych związków jonowych, charakteryzujących się one nowymi odmiennymi od czwartorzędowych halogenków amoniowych właściwościami, co z kolei prowadzi do znacznego poszerzenia obszaru ich zastosowania. W szczególności wymienić tu można ich zastosowanie jako katalizatorów przeniesienia między fazowego, jak również pojawienie się nowej klasy rozpuszczalników - cieczy jonowych. Wśród cieczy jonowych tj. czwartorzędowych soli amoniowych i soli fosfonowych te pierwsze stanowią zdecydowaną większość i ich zastosowanie w wielu dziedzinach chemii i nie tylko chemii stale rośnie. Uzyskane w wyniku reakcji wymiany jonowej czwartorzędowe sole amoniowe, zwierające w swojej strukturze rozmaite aniony, takie jak np. aniony azotanowe(v), tetrafluoroboranowe, heksafluorofosforanowe, mrówczanowe, octanowe, trifluorooctanowe, benzoesanowe, acesulfamianowe, sacharynianowe, bis(trifluorometylosulfonylo)imidkowe i wiele innych, znajdują coraz szersze, bezustannie rosnące zastosowania np. jako środowisko reakcji chemicznych, jako nowe biocydy, czy też preparaty konserwujące tkanki. Drugą metodą opisaną w literaturze przeprowadzenia modyfikacji strukturalnych czwartorzędowych soli amoniowych są zmiany w strukturze kationu prowadzące do uzyskania podwójnych czwartorzędowych soli amoniowych, które charakteryzują się unikalnymi wielofunkcyjnymi właściwościami. W solach takich w części kationowej występują dwa dodatnio naładowane atomy azotu oraz dwa aniony będące przeciwjonami. Związki te szczegółowo opisane przez R. Zana i współpracowników [R. Zana i współpr: J. of Coll. and Int. Sci. 2002, 252, ; Langumir 2002, 18, ; Tenside Surf. Detergents ; Langumir 2006, 22, ] wykazują często zwielokrotnione w stosunku do swoich pojedynczych analogów działanie powierzchniowe lub biobójcze. Jednakże synteza podwójnych soli amoniowych, nazywanych również solami bliźniaczymi (gemini), przebiega ze stosunkowo niską wydajnością co znacznie, jak dotąd, ogranicza zakres ich stosowania. Także jako ciecze jonowe podwójne sole amoniowe przejawiają ciekawe właściwości, choć również odmienne, od swoich pojedynczych analogów. Bardzo niewiele jest jednak w literaturze przedmiotu danych dotyczących otrzymywania i właściwości potrójnych soli amoniowych. Synteza potrójnych soli amoniowych nazywanych również trójbliźniaczymi (trigemini) solami opisana przez Węgrzyńską i Chlebickiego [J. Węgrzyńska, J. Chlebicki: J. of Surfactants an Detergents 2006, 9, ], przebiega bowiem z jeszcze niższą od wydajności uzyskiwanych w reakcjach otrzymywania soli bliźniaczych (gemini) co istotnie, jak dotąd ograniczało badania nad praktycznym zastosowaniem tej grupy związków. Patent niniejszy omija tę trudność opisując trój bliźniacze (trigemini) sole amoniowe i sposób otrzymywania trójbliźniaczych (trigemini) soli amoniowych, to jest soli propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowych] z niespodziewanie wysoką wydajnością. Istotą wynalazku są sole propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe] oraz sposób otrzymywania soli propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowych] o wzorze 1, w którym X oznacza kation trimetyloamoniowy lub trietyloamoniowy lub tripropyloamoniowy lub N,N-dimetyloetyloamoniowy lub

3 PL B1 3 N,N-dimetylopropyloamoniowy lub N,N-dimetylobutyloamoniowy lub N,N-dimetylopentyloamoniowy lub N,N-dimetyloheksyloamoniowy lub N,N-dimetylocykloheksyloamoniowy lub N,N-dimetyloheptyloamoniowy lub N,N-dimetylooktyloamoniowy lub N,N-dimetylodecyloamoniowy lub N,N-dimetylododecyloamoniowy lub N,N-dimetylotetradecyloamoniowy lub N,N-dimetyloheksadecyloamoniowy lub N,N- -dimetylooktadecyloloamoniowy lub N,N-dimetylobenzyloamoniowy lub 1-metylopiperydyniowy lub 1-etylopiperydyniowy lub 1-metylopirolidyniowy lub 4-metylomorfoliniowy lub 4-etylomorfoliniowy, natomiast anionem A jest anion azotanowy(v) lub mrówczanowy lub octanowy lub trifluorooctanowy lub propionianowy lub benzoesanowy lub trifluorometylosulfonylowy lub bis(trifluorometylosulfonylo)imidkowy lub dicyjanoimidkowy lub tetrafluoroboranowy lub heksafluorofosforanowy. Istotą wynalazku jest także sposób otrzymywania soli propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)- alkiloamoniowych] o ogólnym wzorze 1, w którym jony X i A mają wyżej podane znaczenie. Sposób polega na reakcji wymiany jonowej, której prekursorami są chlorki propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe]. W środowisku rozpuszczalnika organicznego lub wody poddaje się chlorki propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe] reakcji wymiany jonowej, polegającej na zastąpieniu anionów chlorkowych innymi anionami, przy zastosowaniu tetrafluoroboranów w postaci tetrafluoroboranu litu LiBF 4 lub tetrafluoroboranu sodu NaBF 4, lub tetrafluoroboranu litu KBF 4 lub tetrafluoroboranu amonu NH 4 BF 4 ; azotanów(v) w postaci azotanu(v)litu LiNO 3 lub azotanu(v)sodu NaNO 3 lub azotanu(v)potasu KNO 3 lub azotanu(v)amonu NH 4 NO 3 ; dicyjanoimidków w postaci dicyjanoimidku litu LiN(CN) 2 lub dicyjanoimidku potasu KN(CN) 2 lub dicyjanoimidku sodu NaN(CN) 2 lub dicyjanoimidku amonu NH 4 N(CN) 2 ; heksafluorofosforanów w postaci heksafluorofosforanu litu LiPF 6 lub heksafluorofosforanu sodu NaPF 6 lub heksafluorofosforanu potasu KPF 6 lub heksafluorofosforanu amonu NH 4 PF 6 ; mrówczanów w postaci mrówczanu litu HCOOLi lub mrówczanu sodu HCOONa lub mrówczanu potasu HCOOK lub mrówczanu amonu HCOONH 4 ; octanów w postaci octanu litu CH 3 COOLi lub octanu sodu CH 3 COONa lub octanu potasu CH 3 COOK lub octanu amonu CH 3 COONH 4 ; trifluorooctanów w postaci trifluorooctanu litu CF 3 COOLi lub trifluorooctanu sodu CF 3 COONa lub trifluorooctanu potasu CF 3 COOK lub trifluorooctanu amonu CF 3 COONH 4 ; propionianów w postaci propionianu litu C 2 H 5 COOLi lub propionianu sodu C 2 H 5 COONa lub propionianu potasu C 2 H 5 COOK lub propionianu amonu C 2 H 5 COONH 4 ; benzoesanów w postaci benzoesanu litu PhCOOLi lub benzoesanu sodu PhCOONa lub benzoesanu potasu PhCOOK lub benzoesanu amonu PhCOONF 4 ; trifluorometylosulfonianów w postaci trifluorometylosulfonianu litu CF 3 SO 3 Li lub trifluorometylosulfonianu sodu CF 3 SO 3 Na lub trifluorometylosulfonianu potasu CF 3 SO 3 K lub trifluorometylosulfonianu amonu CF 3 SO 3 NH 4, a następnie oddestylowuje się rozpuszczalnik, a suchą pozostałość rozpuszcza się w rozpuszczalniku organicznym, korzystnie w acetonie, w temperaturze od 276 do 400 K, po czym z mieszaniny poreakcyjnej wydziela się w znany sposób sól propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniową]. Dzięki zastosowaniu rozwiązania według wynalazku uzyskano następujące efekty technicznoekonomiczne: - otrzymano nowe sole propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe], które ze względu na ich budowę można nazwać solami trójbliźniaczymi (trigemini), - sole te w zależności od rodzaju kationu X i rodzaju anionu A mogą być rozpuszczalne w wodzie lub nie mieszać się z wodą. Sole posiadające anion azotanowy(v) lub mrówczanowy lub octanowy lub trifluorooctanowy lub propionianowy lub dicyjanoimidkowy są rozpuszczalne w wodzie, natomiast sole z anionem benzoesanowym lub trifluorometylosulfonylowym lub bis(trifluorometylosulfonylo)imidkowym lub tetrafluoroboranowym lub heksafluorofosforanowym nie mieszają się z wodą. Również sole zawierające kation N,N-dimetylododecyloamoniowy lub N,N-dimetylotetradecyloamoniowy lub N,N-dimetyloheksadecyloamoniowy lub N,N-dimetylooktadecyloloamoniowy nie mieszają się z wodą, - będące przedmiotem wynalazku sole propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe] otrzymuje się w jednoetapowej reakcji wymiany anionu chlorkowego na inny anion. Reakcję prowadzi się w środowisku wodnym lub rozpuszczalnika organicznego. Jej wydajność mieści się w granicach 90-96%. Sposób ich otrzymywania ilustrują poniższe przykłady: P r z y k ł a d I Otrzymywanie benzoesanu propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)trimetyloamoniowego] 0,11 mola chlorku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)trimetyloamoniowego] rozpuszczono w tetrahydrofuranie i dodano 0,35 mola benzoesanu potasu. Całość mieszano przez 24 godziny. Chlorek potasu, który wypadł w postaci osadu odsączono. Po odparowaniu z przesączu rozpuszczalnika (terahydrofuranu) uzyska-

4 4 PL B1 no benzoesan propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)trimetyloamoniowy], który suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 346 K przez 8 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 93%. Analiza elementarna CHN benzoesanu propano-1,2,3-tris[(oksmetylo)trimetyloamoniowego] - C 36 H 53 O 9 N 3 (671,92) wartości w % wyliczone C 64,35; H 7,97; N 6,25 i zmierzone C 63,24; H 7,95; N 6,95. P r z y k ł a d II Otrzymywanie heksafluorofosforanu propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)trietyloamoniowego] 0,01 chlorku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)trietyloamoniowego] rozpuszczono w 30 cm 3 bezwodnego tetrahydrofuranu i dodano 0,04 mola wodnego roztworu heksafluorofosforanu potasu. Całość mieszano przez 24 godziny. Chlorek potasu, który wypadł w postaci osadu odsączono. Po odparowaniu z przesączu rozpuszczalnika (terahydrofuranu), uzyskano heksafluorofosforan propano-1,2,3- -tri[(oksymetylo)trietyloamoniowy], który suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 346 K przez 8 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 97%. Analiza elementarna CHN heksafluorofosforanu propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)trietyloamoniowego] C 24 H 56 O 3 N 3 P 3 F 18 (869,74) wartości w % wyliczone: C 33,14; H 6,50; N 4,83 i zmierzone C 34,01; H 6,75; N 4,27. P r z y k ł a d III Otrzymywanie tetrafluoroboranu propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)cykloheksylodimetyloamoniowego] 0,01 chlorku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)cykloheksylodimetyloamoniowego] rozpuszczono w 30 cm 3 bezwodnego tetrahydrofuranu i dodano 0,04 mola wodnego roztworu tetrafluoroboranu potasu. Całość mieszano przez 24 godziny. Chlorek potasu, który wypadł w postaci osadu odsączono. Po odparowaniu z przesączu rozpuszczalnika (terahydrofuranu) uzyskano tetrafluoroboran propano- 1,2,3-tri[(oksymetylo)cykloheksylodimetyloamoniowy], który suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 346 K przez 8 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 93%. Analiza elementarna CHN tetrafluoroboranu propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)cykloheksylodimetyloamoniowego] - C 30 H 66 O 3 N 3 B 3 F 12 (777,39) wartości w % wyliczone: C 41,40; H 7,66; N 4,83 i zmierzone: C 40,95; H 7,89; N 4,89. P r z y k ł a d IV Otrzymywanie bis(trifluorometylosulfonylo)imidku propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)-1-metylopirolidyniowego] 0,05 mola chlorku propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)-1-metylopirolidyniowego] rozpuszczono w wodzie destylowanej i dodano 0,18 mola bis(trifluorometylosulfonylo)imidku litu. Powstałą fazę organiczną płukano wodą destylowaną, aż całkowicie usunięto jony chlorkowe. Otrzymano bis(trifluorometylosulfonylo)imidek propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)-1-metylopirolidyniowy], który suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 366 K w ciągu 12 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 93%. 1 H NMR (CD 3 CN): 2,16 (m, 10H), 3,01-3,03 (m, 9H), 3,32-3,42 (m, 7H), 3,46-3,55 (m, 7H), 3,96 (s, 2H), 3,97 (s, 2H), 4,14-4,18 (m, 1H), 4,57 (s, 4H), 4,68 (s, 2H). 13 C NMR (CD 3 CN): 22,77; 22,84; 48,2; 48,3; 62,0; 62,3; 69,8; 72,7; 74,7; 80,6; 89,8; 90,7; 90,9; 114,5; 118,7; 123,0; 127,2. Analiza elementarna CHN bis(trifluorometylosulfonylo)imidku propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)- -1-metylopirolidyniowego] - C 27 H 44 O 15 N 6 S 6 F 18 (1227,37) wartości w % wyliczone: C 26,42; H 3,62; N 6,85 i zmierzone: C 25,98; H 3,55; N 6,33. P r z y k ł a d V Otrzymywanie octanu propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)-1-metylopiperydyniowego] 0,1 mola chlorku propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)-1-metylopiperydyniowego] rozpuszczono w 50 cm 3 acetonu i dodano 0,35 mola octanu sodu. Całość mieszano w ciągu 24 godzin. Wydzielony chlorek sodu, który wypadł w postaci osadu oraz nadmiarowy octan sodu odsączono. Z przesączu odparowano aceton. Uzyskano octan propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)-1-metylopiperydyniowy], który następnie suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 336 K przez 5 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 95%. Analiza elementarna CHN octanu propano-1,2,3-tris[1-(oksymetylo)-1-metylopiperydyniowego) - C 30 H 48 O 9 N 3 (594,81) wartości w % wyliczone: C 60,57; H 8,15; N 7,07 i zmierzone: C 60,75; H 8,01; N 7,26. P r z y k ł a d VI Otrzymywanie propionianu propano-1,2,3-tris[4-(oksymetylo)-4-metylomorfoliniowego]

5 PL B1 5 0,1 mola chlorku propano-1,2,3-tris[4-(oksymetylo)-4-metylomorfoliniowego] rozpuszczono w 50 cm 3 wody destylowanej i dodano 0,4 mola propionianu sodu. Po odparowaniu wody pozostałość rozpuszczono w 60 cm 3 bezwodnego acetonu. Chlorek sodu, który wypadł w postaci osadu odsączono wraz z nadmiarem propionianu sodu. Po odparowaniu acetonu z przesączu uzyskano propionian propano-1,2,3-tris[4-(oksymetylo)-4-metylomorfoliniowy], który suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 336 K przez 5 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 93%. Analiza elementarna CHN propionianu propano-1,2,3-tris[4-(oksymetylo)-4-metylomorfoliniowego] - C 34 H 59 O 12 N 3 (701,96) wartości w % C, H, N wyliczone: C 58,17; H 8,49; N 5,99 i zmierzone: C 58,45; H 8,81; N 5,31. P r z y k ł a d VII Otrzymywanie dicyjanoimidku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)butylodimetyloamoniowego] 0,1 mola chlorku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)butylodimetyloamoniowego] rozpuszczono w 50 cm 3 acetonu i dodano 0,4 mola dicyjanoimidku sodu, intensywnie mieszając w ciągu 24 godzin. Wydzielony chlorek sodu, który wypadł w postaci osadu oraz nadmiarowy dicyjanoimidek sodu odsączono. Z przesączu odparowano aceton i ten sposób wyizolowano dicyjanoimidek propano-1,2,3- -tris[(oksymetylo)butylodimetyloamoniowego]. Następnie otrzymaną ciecz jonową suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 326 K w ciągu 24 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 92%. Analiza elementarna dicyjanoimidku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)butylodimetyloamoniowego] - C 30 H 56 O 3 N 12 (632,98) wartości w % wyliczone: C 56,92; H 8,94; N 26,56 i zmierzone: C 56,75; H 8,69; N 26,89. P r z y k ł a d VIII Otrzymywanie bis(trifluorometylosulfonylo)imidku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)etylodimetyloamoniowego] 0,05 mola chlorku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)etylodimetyloamoniowego] rozpuszczono w wodzie destylowanej i dodano 0,18 mola bis(trifluorometylosulfonylo)imidku litu. Powstałą fazę organiczną płukano wodą destylowaną, aż całkowicie usunięto jony chlorkowe. Otrzymano bis(trifluorometylosulfonylo)imidek propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)etylodimetyloamoniowy], który suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 366 K w ciągu 12 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 94%. 1 H NMR (CD 3 CN) 1,27-1,32 (m, 9H), 2,91-2,94 (m, 18H), 3,27-3,35 (m, 6H), 3,96 (s, 2H), 3,97 (s, 2H), 4,16 (m, 1H), 4,55 (s, 4H), 4,63 (s, 2H). 13 C NMR (CD 3 CN) 2,1; 8,1; 47,6; 58,0; 73,1; 80,8; 90,1; 91,2; 118,8; 123,1; 127,3; 137,1. Analiza elementarna bis(trifluorometylosulfonylo)imidku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)etylodimetylamoniowego] - CHN dla C 24 H 44 N 6 O 15 F 18 S 6 (1191,34) wartości w % wyliczone: C 24,19; H 3,73; N 7,06 i zmierzone: C 23,88; H 4,05; N 7,33. P r z y k ł a d IX Otrzymywanie azotanu(v) propano-1,2,3-tris[4-(oksymetylo)-4-etylomorfoliniowego] 0,1 mola higroskopijnego chlorku propano-1,2,3-tris[4-(oksymetylo)-4-etylomorfoliniowego] rozpuszczono w 50 ml wody, jednocześnie dodając stechiometryczną ilość azotanu(v)sodu. Po odparowaniu wody pozostałość rozpuszczono w bezwodnym acetonie. Osad będący chlorkiem sodu odsączono. Po odparowaniu acetonu z przesączu pozostałość suszona próżniowo. Uzyskano z wydajnością 94% azotan propano-1,2,3-tris[4-(oksymetylo)-4-etylomorfoliniowy]. Analiza elementarna azotanu(v) propano-1,2,3-tri[4-(oksymetylo)-4-etylomorfoliniowego] - CHN dla C 24 H 50 N 6 O 15 (662,90) wartości w % wyliczone: C 43,49; H 7,62; N 12,63 i zmierzone: C 43,76; H 7,41; N 12,96. P r z y k ł a d X Otrzymywanie trifluorometylosulfonianu propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)benzylodimetyloamoniowego] 0,1 mola chlorku propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)benzylodimetyloamoniowego] rozpuszczono w 50 cm 3 acetonu i dodano 0,35 mola trifluorometylosulfonianu sodu. Całość mieszano w ciągu 24 godzin. Wydzielony chlorek sodu, który wypadł w postaci osadu oraz nadmiarowy trifluorometylosulfonianu sodu odsączono. Z przesączu odparowano aceton. Uzyskano trifluorometylosulfonian propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)benzylodimetyloamoniowy], który następnie suszono w suszarce próżniowej w temperaturze 336 K przez 5 godzin. Wydajność reakcji wymiany wyniosła 92%. Analiza elementarna trifluorometylosulfonianu, propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)dimetylobenzyloamoniowego] CHN dla C 36 H 50 N 3 O 12 F 9 S 3 (984,19) wartości w % wyliczone: C 43,93; H 5,13; N 4,27 i zmierzone: C 44,38; H 5,05; N 4,33.

6 6 PL B1 Zastrzeżenia patentowe 1. Sole propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe] o wzorze ogólnym 1, w którym X oznacza kation: trimetyloamoniowy lub trietyloamoniowy lub tripropyloamoniowy lub N,N-dimetyloetyloamoniowy lub N,N-dimetylopropyloamoniowy lub N,N-dimetylobutyloamoniowy lub N,N-dimetylopentyloamoniowy lub N,N-dimetyloheksyloamoniowy lub N,N-dimetylocykloheksyloamoniowy lub N,N-dimetyloheptyloamoniowy lub N,N-dimetylooktyloamoniowy lub N,N-dimetylodecyloamoniowy lub N,N-dimetylododecyloamoniowy lub N,N-dimetylotetradecyloamoniowy lub N,N-dimetyloheksadecyloamoniowy lub N,N-dimetylooktadecyloloamoniowy lub N,N-dimetylobenzyloamoniowy lub 1-metylopiperydyniowy lub 1-etylopiperydyniowy lub 1-metylopirolidyniowy lub 4-metylomorfoliniowy lub 4-etylomorfoliniowy; natomiast anionem A jest anion: azotanowy(v) lub mrówczanowy lub octanowy lub trifluorooctanowy lub propionianowy, lub benzoesanowy lub trifluorometylosulfonylowy lub bis- (trifluorometylosulfonylo)imidkowy lub dicyjanoimidkowy lub tetrafluoroboranowy lub heksafluorofosforanowy. 2. Sposób wytwarzania soli propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowych] o wzorze ogólnym 1, w którym X oznacza kation: trimetyloamoniowy lub trietyloamoniowy lub tripropyloamoniowy lub N,N-dimetyloetyloamoniowy, N,N-dimetylopropyloamoniowy lub N,N-dimetylobutyloamoniowy lub N,N-dimetylopentyloamoniowy lub N,N-dimetyloheksyloamoniowy lub N,N-dimetylocykloheksyloamoniowy lub N,N-dimetyloheptyloamoniowy lub N,N-dimetylooktyloamoniowy lub N,N-dimetylodecyloamoniowy lub N,N-dimetylododecyloamoniowy lub N,N-dimetylotetradecyloamoniowy lub N,N-dimetyloheksadecyloamoniowy lub N,N-dimetylooktadecyloloamoniowy lub N,N-dimetylobenzyloamoniowy lub 1-metylopiperydyniowy lub 1-etylopiperydyniowy lub 1-metylopirolidyniowy lub 4-metylomorfoliniowy lub 4-etylomorfoliniowy; natomiast anionem A jest anion: azotanowy(v) lub mrówczanowy lub octanowy lub trifluorooctanowy lub propionianowy lub benzoesanowy lub trifluorometylosulfonylowy lub bis(trifluorometylosulfonylo)imidkowy lub dicyjanoimidkowy lub tetrafluoroboranowy lub heksafluorofosforanowy, znamienny tym, że w środowisku rozpuszczalnika organicznego lub wody poddaje się odpowiednie chlorki propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniowe] reakcji wymiany jonowej, polegającej na zastąpieniu anionów chlorkowych innymi anionami, przy zastosowaniu tetrafluoroboranów w postaci tetrafluoroboranu litu LiBF 4 lub tetrafluoroboranu sodu NaBF 4, lub tetrafluoroboranu potasu KBF 4 lub tetrafluoroboranu amonu NH 4 BF 4 ; azotanów(v) w postaci azotanu(v) litu LiNO 3 lub azotanu(v)sodu NaNO 3 lub azotanu(v)potasu KNO 3 lub azotanu(v)amonu NH 4 NO 3 ; dicyjanoimidków w postaci dicyjanoimidku litu LiN(CN) 2 lub dicyjanoimidku potasu KN(CN) 2 lub dicyjanoimidku sodu NaN(CN) 2 lub dicyjanoimidku amonu NH 4 N(CN) 2 ; heksafluorofosforanów w postaci heksafluorofosforanu litu LiPF 6 lub heksafluorofosforanu sodu NaPF 6 lub heksafluorofosforanu potasu KPF 6 lub heksafluorofosforanu amonu NH 4 PF 6 ; mrówczanów w postaci mrówczanu litu HCOOLi lub mrówczanu sodu HCOONa lub mrówczanu potasu HCOOK lub mrówczanu amonu HCOONH 4 ; octanów w postaci octanu litu CH 3 COOLi lub octanu sodu CH 3 COONa lub octanu potasu CH 3 COOK lub octanu amonu CH 3 COONH 4 ; trifluorooctanów w postaci trifluorooctanu litu CF 3 COOLi lub trifluorooctanu sodu CF 3 COONa lub trifluorooctanu potasu CF 3 COOK lub trifluorooctanu amonu CF 3 COONH 4 ; propionianów w postaci propionianu litu C 2 H 5 COOLi lub propionianu sodu C 2 H 5 COONa lub propionianu potasu C 2 H 5 COOK lub propionianu amonu C 2 H 5 COONH 4 ; benzoesanów w postaci benzoesanu litu PhCOOLi lub benzoesanu sodu PhCOONa lub benzoesanu potasu PhCOOK lub benzoesanu amonu PhCO- ONH 4 ; trifluorometylosulfonianów w postaci trifluorometylosulfonianu litu CF 3 SO 3 Li lub trifluorometylosulfonianu sodu CF 3 SO 3 Na lub trifluorometylosulfonianu potasu CF 3 SO 3 K lub trifluorometylosulfonianu amonu CF 3 SO 3 NH 4, a następnie oddestylowuje się rozpuszczalnik, a suchą pozostałość rozpuszcza się w rozpuszczalniku organicznym, korzystnie w acetonie, w temperaturze od 276 do 400 K, po czym z mieszaniny poreakcyjnej wydziela się w znany sposób odpowiednią sól propano-1,2,3-tris[(oksymetylo)alkiloamoniową].

7 PL B1 7 Rysunek

8 8 PL B1 Departament Wydawnictw UP RP Cena 2,00 zł.