Prawa własnoci (Wykład 13)

Transkrypt

1 Prawa własnoci (Wykład 13) Teoria praw własnoci lub ekonomika praw własnoci - to jeden z instytucjonalnych nurtów ekonomii neoklasycznej, zainincjowany w latach 70. XX w. przez m.in. Armen A. Alchian i Herbert Demsetz. Ekonomika praw własnoci podkrela znaczenie indywidualnych i transferowalnych praw własnoci dla efektywnej alokacji zasobów w gospodarce. W teorii praw własnoci przyjte jest, e prawa własnoci pozwalaj ograniczy zakres stosunków niewymiennych w gospodarce, czyli takich, które s niekoordynowane przez rynek, co oznacza, e prawa te s sposobem swoistego uwewntrzniania efektów zewntrznych. Property Rights and Economic Theory: A Survey of Recent Literature. Eirik G. FURUBOTN, Svetozar PEJOVICH :: krytyka klasycznej teorii produkcji i handlu (?, exchange), nowe analityczne podejcia, majce na celu wsparcie bd rozwinicie tez klasycznego marginalizmu :: jeden z nurtów, jakie si wówczas wykształciły, koncentruje si na pojciu prawa własnoci :: podstawowa myl: prawa własnoci (ownership rights), zachty (incentives) i zachowanie ekonomiczne (economic behavior) wzajemnie na siebie wpływaj :: praca podsumowuje najwaniejsze ówczesne wnioski teorii praw własnoci, weryfikuje waniejsze obszary jej zastosowa i omawia znaczenie teorii dla zrozumienia problemów ekonomii ROZSZERZENIE TEORII PRODUKCJI I HANDLU :: zmiana podejcia: 1. organizacja per se przestaje by przedmiotem zainteresowa, teoria praw własnoci mówi o jednostce: to jednostka maksymalizuje sw uyteczno w obrbie danej organizacji 2. struktura praw własnoci moe by róna, a maksymalizacja zysku (bogactwa, wealth) nie jest zapewniona; konkretne prawa własnoci oznaczaj konkretny system kar i wynagrodze, a wic bodce implikujce konkretne zachowania jednostek 3. koszty transakcyjne s wiksze od zera :: definiujemy model optymalizacyjny: funkcja uytecznoci, odpowiadajca preferencjom jednostki podejmujcej decyzje (decision maker), sprecyzowany zbiór moliwoci systemu kar i wynagrodze, sporód których moe wybiera jednostka podejmujca decyzje (ograniczenie funkcji celu) (nie odrzuca marginalizmu, tylko zmienia funkcj celu moe to by maksymalizacja wartoci takich, jak zysk, ale take: presti firmy, dobra opinia publiczna, atrakcyjne warunki pracy, płynno majtku, nieryzykowno) :: jednostka wybiera, kierujc si własnym interesem, indywidualne dostosowanie si do warunków ekonomicznych :: jeli nawet jednostka dy do osignicia wicej ni jednego celu, cele jednostki mog by postrzegane jako poszczególne argumenty funkcji uytecznoci (problemem staje si umiejtno okrelenia funkcji celu i zbioru ogranicze)

2 :: powody odrzucenia zysku jako funkcji celu: 1. pozwala analizowa róne typy zarzdzania przedsibiorstwem (managerial behavior), jak róne warunki socjo-ekonomiczne wpływaj na funkcjonowanie przedsibiorstwa (konkretne cele jednostki podejmujcej decyzje wi si z konkretn strategi potrzebn do realizacji tych celów) 2. zachowanie pastwa (pastwo nie maksymalizuje zysku) :: prawa własnoci nie odnosz si do relacji midzy ludmi a rzeczami, a do relacji midzyludzkich, wynikajcych z faktu istnienia rzeczy :: powszechny system praw własnoci w społeczestwie mona opisa jako zbiór ekonomicznych i społecznych relacji, definiujcych pozycj poszczególnych jednostek :: konkretne cele i konkretny system wartoci jednostki oznacza konkretny schemat podejmowania decyzji, a zatem konkretne i moliwe do przewidzenia wybory ekonomiczne dotyczce alokacji ograniczonych rodków :: nowe spojrzenie na umowy kontraktowe (contractual arrangements): chodzi nie tyle o wymian dóbr, co o wymian praw własnoci do dóbr (warto dobra bdcego przedmiotem transakcji zaley od wartoci przysługujcych do niego praw własnoci, wymienianych w trakcie transakcji) (przykład domu) :: zbiór praw własnoci, posiadanych przez jednostk podejmujc decyzje, wpływa na kształt jej funkcji uytecznoci, a w konsekwencji na alokacj ograniczonych rodków, wynik ekonomiczny i rozdysponowanie dochodów pomidzy poszczególne jednostki :: prawo własnoci (right of ownership): 1. prawo do korzystania z dobra (right to use) 2. prawo do zmiany formy i treci dobra (right to change the form and the substance) 3. prawo do całkowitego lub czciowego zbycia tych praw (right to transfer all rights or some rights through) :: prawo własnoci jest wyłczne tylko do tego stopnia, do jakiego okrelaj je ograniczenia nałoone przez prawo (przykład ceny maksymalnej i zakazu umieszczania znaków FOR SALE przed prywatnymi domami) :: osłabienie (attenuation) praw własnoci wzgldem zasobu, poprzez wprowadzenie restrykcji, wpływa na oczekiwania właciciela co do moliwoci uycia danego zasobu, na warto, jak zasobowi bdzie przypisywał jego właciciel i inni, a w konsekwencji na warunki wymiany (artykuł mówi głównie o restrykcjach nakładanych przez rzd, bd wsparciu udzielanym przez rzd (problem: brak pełnej teorii rzdu?) :: zmiany w prawach własnoci zale od relacji szacowanych korzyci ex ante, wynikajcych ze zmiany istniejcych praw dla grupy trzymajcej władz, z szacowanymi kosztami ex ante i ex post by nadzorowa i egzekwowa te prawa PRYWATNE PRAWA WŁASNOCI I ALOKACJA RODKÓW :: standardowa teoria produkcji i handlu dostarcza podstawowego spojrzenia na problem ograniczonoci rodków i problem efektywnoci przedsibiorstwa (competitive organization); teoretycy dobrobytu przyczynili si do wyjanienia zalenoci pomidzy optimum Pareto a równowag rynkow (competitive equilibrium) :: porednio prawa własnoci s w istotny sposób powizane z problemami, o których literatura ta mówi; mona pokaza na przykład, e własno prywatna zapewnia najbardziej efektywne uycie rodków (Cheung):

3 1. doskonała konkurencja gromadzi wiedz wszystkich potencjalnych włacicieli (dotyczc uycia rodków) 2. transferowalno zapewnia, e zostan wybrane najbardziej wartociowe ekonomicznie prawa 3. konkurencja redukuje koszty transakcyjne weryfikacji zawartych umów, skoro konkurujce strony s skłonne oferowa i akceptowa podobne warunki :: im precyzyjniej okrelone prawa własnoci, tym mniejsza niepewno i wiksza dno do efektywnych rozwiza (specyfikacja praw własnoci nastpuje czsto w wyniku rozwoju technologicznego czy zmiany w produktywnoci zasobów (Demsetz): zmiany te prowadz do zmian wartociowania ekonomicznego i zmian w aspiracjach jednostek, prawa własnoci kształtuj si tak, by uwewntrzni efekty zewntrzne (externalities) i osign tym wiksz efektywno) :: błd klasycznego modelu konkurencji: upraszczajce załoenia kosztów transakcyjnych równych zero :: ograniczenia klasycznego modelu: 1. faktyczne rozwizania rynkowe s niezgodne z rozwizaniami zapewniajcymi społeczne optimum (istnienie efektów zewntrznych) 2. klasyczny model nie zastanawia si nad konsekwencjami, jakie nios za sob róne struktury praw własnoci (róne typy i stopnie osłabienia praw własnoci) (nie bierze pod uwag funkcji celu innej ni funkcja zysku) EFEKTY ZEWN TRZNE :: (Coase, Buchanan) właciwe oszacowanie wszystkich społecznych kosztów, zwizanych z efektami zewntrznymi, wymaga rozpoznania, e przy wystpowaniu efektów zewntrznych zawsze mamy dwie strony konfliktu :: (Coase) działanie A powoduje szkod B; ale ograniczajc działanie A, powodujemy z kolei szkod A (relacja wzajemnoci, reciprocal nature); problemem jest wic, jak unikn powaniejszej szkody (optimum w sensie Pareto) (polityka społeczna rzdu: w wyniku modyfikacji obowizujcego prawa jedna strona zyska, druga straci; pastwo musi wic wprowadzi redystrybucj dochodów podatki i subsydia; odpowiada to wymianie midzy A i B, redukujcej negatywny efekt zewntrzny i strat społeczn) (przykład fabryki produkujcej zanieczyszczenia) :: (Bucanan, Stubblebine) naley zmieni zachowanie nie tylko B, ale te zmieni zachowanie A (nie tak jak w tradycyjnym modelu Pigou) :: uzasadnienie dla tego, e B take powinien otrzyma rekompensat: złe ekonomie ( diseconomies ) B musi otrzyma rekompensat, jeli zmiana prawa zmniejszy jego dobrobyt :: (Coase) mimo to, przy braku kosztów transakcyjnych, wynik ekonomiczny nie zaley od struktury praw własnoci (z wyjtkiem, e zmiany w rozdysponowaniu dochodu wpływaj na kształt popytu) = wynik ekonomiczny nie zaley od tego, czy jednostki ponosz ciar powodowanych przez siebie szkód (bo: koszt ponosi B kiedy płaci odszkodowanie dla A w zamian za moliwo wyprodukowania kolejnej jednostki, ALBO gdy B przyjmuje finansow rekompensat w zamian za ograniczenie produkcji za kadym razem B musi ograniczy produkcj :: podejcie nurtu praw własnoci mówi, e efekty zewntrzne s zwizane z kosztami zdefiniowania, zmiany, nadzoru i egzekwowaniu praw własnoci (zła struktura praw własnoci bdzie powodowała, e równowaga rynkowa bdzie róna od społecznego optimum)

4 :: rónica midzy optimum rynkowym a optimum społecznym bdzie wystpowa wraz z wystpowaniem wysokich kosztów transakcyjnych (spowodowanych restrykcjami prawnymi rzdu) (przykład parkingu w supermarkecie) :: w odrónieniu od klasycznej mikroekonomii, teoria praw własnoci ujednolica spojrzenie na efekty zewntrzne :: podejcie teorii praw własnoci: 1. koszty transakcyjne powoduj pojawianie si mechanizmów nierynkowych oraz rónicy pomidzy prywatnie postrzeganymi kosztami/zyskami a całkowitymi kosztami/zyskami (znowu przykład parkingu) koszty transakcyjne mog zosta wzgldnie zredukowane przez postp technologiczny (parkometry) 2. jak daleko powinno si redukowa efekty zewntrzne (kiedy koszt społeczny netto przewyszy korzy społeczn netto)? MSC=MSB, przy zwróceniu uwagi na dwustronno relacji i na pocztkow struktur praw własnoci :: jak alternatywna struktura praw własnoci wpłynie na alokacj zasobów i wynik ekonomiczny? (McKean) przypadkowe szkody (accidental damages) prawa do uniknicia odpowiedzialnoci (liability) za powodowane szkody to prawa, które zwikszaj warto dobra bdcego przedmiotem wymiany; skoro koszty transakcyjne s dodatnie, róne umowy, zwalniajce w róny sposób od odpowiedzialnoci prawnej (customer liability, producer liability with and without defekt, taxpayer liability), bd w róny sposób wpływały na proces produkcji, poniewa kady z tych sposobów wie si z innymi kosztami transakcyjnymi :: niektóre efekty zewntrzne mog by zwizane z legalnymi ograniczeniami prawnymi (struktura prawna pastwa moe powodowa wysokie koszty transakcyjne nie moliwe do poniesienia!) (przykład czstotliwoci radiowych) OSŁABIENIE PRYWATNYCH PRAW WŁASNOCI :: teoria praw własnoci próbuje rozszerzy podstawow teori o modele nie oparte na maksymalizacji zysku - koncepcja funkcji uytecznoci; zastanawia si nad wpływem zmian w prawach własnoci na zachowanie jednostek podejmujcych decyzje :: kluczem do zrozumienia zachowania przedsibiorstw jest zrozumienie zachowania menaderów: naley zidentyfikowa czynniki, które wpływaj na koszt menadera wynikajcy z osłabienia (rozproszenia) praw własnoci (menaderowie mog, ponoszc pewien koszt, zacz postpowa wg własnego uznania i działa we własnym interesie, zamiast w interesie przedsibiorstwa; ale postpujc wbrew interesowi właciciela, musz si liczy reakcj z jego strony (Coase) idea przewagi (korzyci) komparatywnej przy dodatnich kosztach transakcyjnych; wyjanienie istnienia firm i ustalenie optymalnej wielkoci firmy (wpływ kosztów transakcyjnych (Alchian, Demsetz) niemierzalno produktywnoci czynników produkcji w całkowitym produkcie (nie wiemy, który czynnik w jakim stopniu wpłynł na kocowy produkt) a zatem niemierzalno wynagrodze; firmy musz wic ponie koszt nadzoru, bo brak odpowiedniego systemu wynagrodze czynników, bdzie negatywnie wpływał na efektywno :: odpoczynek, atrakcyjne warunki pracy, czas na rozmowy podczas pracy, etc. to argumenty w funkcji uytecznoci pracownika; przy niepodzielnoci produktu kocowego, u

5 pracownika bdzie istnie pokusa do oszukiwania, obniajca efektywno i negatywnie wpływajca na produkt kocowy jednoczenie koszt oszukiwania rozkłada si pomidzy wszystkie jednostki (nie wiadomo, kto oszukuje) (problem kilku włacicieli nikt nie nadzoruje) :: nadzorca: 1. musi mie prawo do monitorowania innych 2. musi mie bodziec do tego, by sam nie oszukiwał jakie musi mie prawa własnoci? (definicja właciciela przedsibiorstwa kapitalistycznego) I. prawo do zysku ponad wynagrodzenie czynników (wtedy bdzie maksymalizowa zysk firmy) II. prawo do wycigania konsekwencji wobec oszukujcych III. prawo do zbycia tych praw :: osłabienie praw nadzorcy-właciciela (podejmujcego decyzje) wpłynie na jego zachowanie, inaczej: przedsibiorstwo o konkretnej strukturze prawno-organizacyjnej, bdzie w konkretny sposób funkcjonowa :: analiza tego zjawiska wymaga spełnienia pewnych załoe: 1. przedsibiorca posiada podstawowe prawa własnoci (I-III) 2. kady podejmujcy decyzje postpuje zgonie ze swoj funkcj uytecznoci 3. popyt na produkt firmy jest nieskoczenie elastyczny 4. koszt nadzoru czynników produkcji jest zerowy (w przeciwnym przypadku mamy standardow firm maksymalizujc zysk i pełn informacj o czynnikach produkcji tu wywód, który nie bardzo rozumiem..) NOWE KIERUNKI W TEORII PRZEDSI BIORSTWA :: moliwe jest przedstawienie punktów wspólnych i wyróniajcych poszczególne typy organizacji oraz wysnucie wniosków co do potencjalnego zachowania tych organizacji (zwizek midzy struktur instytucjonaln a zachowaniem ekonomicznym) I. NOWOCZESNA KORPORACJA (Modern Corporation) :: obserwacja maksymalizacja zysku nie jest jedynym cele korporacji :: rozproszenie majtku (akcje), wzrost znaczenia menaderów (pełnomocnictwo) std menaderowie maj moliwo osigania własnych celów bd zatem przeciwdziała maksymalizacji zysku firmy (działa na szkod właciciela) :: właciciele maj ograniczone moliwoci kontroli i karania pracowników, ograniczone moliwoci wpływu na decyzje menadera (zatem i na warto firmy) :: problem ley w wysokich kosztach kontroli menadera i wymuszania zachowa sprzyjajcych maksymalizacji zysku :: im wiksze rozproszenie własnoci, tym wysze koszty kontroli (nikt nie bdzie chciał kontrolowa, bo koszt kontroli przewyszy potencjale zyski zyski s dzielone pomidzy wszystkich włacicieli) :: menaderowie s ograniczeni jedynie przez zaleno koszt-korzy włacicieli WYCENA RYNKU (market valuation): :: powinno si oczekiwa niszej ceny za akcje przedsibiorstwa o wikszym rozproszeniu własnoci (rynek powinien eliminowa ponadprzecitne zyski) :: właciciele mog wpływa na cen akcji sprzedajc i kupujc akcje (jeli nie podobaj im si decyzje menadera, zwolni go, sprzedajc akcje i cena akcji spadnie) kontrola właciciela nad menaderem jest zwizana z tym, jak duy udział kapitału wnosi do przedsibiorstwa

6 WYNAGRODZENIE MENADERA (managerial rewards): :: warto obecna i przyszła wynagrodzenia menadera jest cile skorelowana z jego obecnymi i przyszłymi osigniciami (performance) :: menader działajcy wbrew maksymalizacji zysku musi rozway ewentualne koszty, zwizane z oczekiwanym niszym wynagrodzeniem KONKURENCJA MI DZY MENADERAMI (competition among managers): :: im wiksza liczba menaderów, tym oczekuje si wyszego zaufania włacicieli (załoenie wystpowania konkurencji (braku współpracy) miedzy menaderami, wynikajcej z tego, e kady dy do realizacji swoich własnych interesów), a wic wyszego wynagrodzenia menaderów przyjte załoenia: 1. istnieje konkurencja miedzy menaderami 2. menaderowie otrzymuj lepsz prac za dobre osignicia 3. maj bodce, by próbowa osign dla siebie dodatkowe korzyci poprzez eliminacj nieefektywnoci, powodowanej przez innych menaderów :: majtek włacicieli jest wic w pewien sposób zabezpieczony :: wielko firmy ma wpływ na wynagrodzenie menadera (im wiksza firma, tym wiksze wynagrodzenie, bo decyduje o wikszym kapitale) :: preferencje menadera co do pracowników mog ujemnie wpływa na zysk włacicieli (mniejsza efektywno) model Williamsona :: oczekuje si, e menader przedsibiorstwa o bardziej rozproszonej własnoci, bdzie miał moliwo generowania wikszego własnego zysku; jednoczenie konkurencja istniejca w przypadku posad, umoliwiajcych działanie we własnym interesie, bdzie obniała wynagrodzenie odpowiadajce takim posadom jednoczenie dobra finansowe (pecuniary) s preferowane wzgldem nie-finansowych (nonpecuniary) bo finansowe s bardziej płynne :: im bardziej rozproszona własno, tym wiksza korzy włacicieli bo sta ich na wysze wynagrodzenie dla menadera (a to ma ogranicza niepodane działania) :: (Alchian) korzyci dla włacicieli moe te przynie wewntrzne regulowanie procesu alokacji (intra-corporation allocation process) tasze ni regulacje zewntrznym rynkiem (przykład General Electric) II. FIRMA REGULOWANA :: instytucje regulujce nakładaj na firmy kryterium sprawiedliwego zwrotu ( fair return ) z produkcji (maksymalny poziom rentownoci) :: instytucje te mog wpływa poprzez zmian cen (instytucje chroni interes publiczny, wic, jeli zysk firmy bdzie przekraczał dopuszczalny poziom, to ceny zostan obnione) :: osłabienie prawa własnoci w tym przypadku polega na ograniczenia co do generowanego zysku właciciela :: właciciele bd wic tolerowa negatywne zachowanie menaderów (bo bdzie obniało zysk przedsibiorstwa) menaderowie na tym zyskuj: mog działa we własnym interesie, bez ponoszenia konsekwencji (zysk ponad sprawiedliwy zwrot przekształcaj na własn konsumpcj) (tutaj preferencje dobro finansowe dobro nie-finansowe nie s ju takie same!! wzrasta konsumpcja dóbr nie-finansowych menadera, bo koszt ich konsumpcji spada) III. FIRMA NIE-ZYSKOWNA (Not-for-Profit Firm):

7 :: nikt nie ma prawa do zysku, wic nie mona oceni przyszłych konsekwencji działania menadera bodziec do działania we własnym interesie :: bodce do zawyania nie-finansowego majtku organizacji, na niekorzy klientów takiej organizacji i jej patronów (sponsorów) IV. FIRMA SOCJALISTYCZNA (Socialist Firm): :: relacja midzy menaderem w firmie socjalistycznej a rzdem jest analogiczna do tej midzy menaderem w firmie kapitalistycznej a włacicielem (akcjonariuszem) :: menader maksymalizuje swoj funkcj uytecznoci przy danych ograniczeniac technicznych i instytucjonalnych :: model pokazuje take efekt decyzji menadera na cało gospodarki (mona pokaza, e działanie menadera we własnym interesie, moe ogranicza generowan marnotrawstwo i nieefektywno centralnego planu ekonomicznego :: menader ma bodziec do wprowadzania technologicznych udoskonale, jeli tylko moe wpłyn na stopie w jakim wie o tym rzd :: przypadek, gdy pracownicy maj jednoczenie prawo do zysku oraz prawo do wprowadzania regulacji prawnych (Jugosławia, firma pracowników); pracownicy nie mog jednak odsprzeda swoich praw, ani zatrzyma, gdy odchodz z pracy