KIERUNKI ROZWOJU W INYNIERII JAKOCI

Transkrypt

1 20/21 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2006, Rocznik 6, Nr 21(1/2) ARCHIVES OF FOUNDARY Year 2006, Volume 6, Nº 21 (1/2) PAN Katowice PL ISSN KIERUNKI ROZWOJU W INYNIERII JAKOCI S. TKACZYK 1 Politechnika Warszawska, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ w Warszawie, COBRO Warszawa. STRESZCZENIE W pracy przedstawiono kierunki rozwoju w obszarze szeroko rozumianej dyscypliny naukowej jak jest inynieria jakoci. Wystpujce kierunki przedstawiono na przykładzie moliwych do implementacji w praktyce modeli, dotyczcych zarzdzania procesami wytwórczymi, a take w odniesieniu do krajowych jednostek administracji publicznej. Key words: development trends, quality engineering 1. WPROWADZENIE Intensywny rozwój nauk technicznych, a zwłaszcza postp w technologii pociga za sob równie konieczno towarzyszcego im postpu w zakresie metod badania i oceny jakoci danego procesu, jak i produktu bdcego jego efektem. Dotyczy to zarówno jakoci typu, jak i jakoci wykonania. Inynieria jakoci bdca dyscyplin naukow, stanowi dział kwalitologii stosowanej, wykorzystywany do czynnego kształtowania w systemach gospodarczych najkorzystniejszej jakoci, ekonomicznie uzasadnionej, z zastosowaniem własnych elementów metodologicznych konkretyzowania informacji o jakoci [1]. Oprócz bowiem osigni samej kwalitologii, inynieria jakoci wykorzystuje elementy dziedzin wiedzy, merytorycznie sprzonych z rozpatrywanym zagadnieniem, przede wszystkim nauk technicznych, ekonomii, organizacji i zarzdzania oraz socjologii [1,2]. 1 prof. dr hab. in.

2 Obszar działania dyscypliny, jak jest inynieria materiałowa jest wic niezwykle szeroki, a take aktualny, poniewa mieszcz si w nim take zagadnienia zarzdzania prac, technologi i wiedz, metody badania i oceny jakoci procesów wyrobów, analiza ekonomiczna realizowanych przedsiwzi, logistyka itp. - m.in. prace [3-6]. W opracowaniu przedstawiono pokrótce rozwaania Autora niniejszej pracy, obserwowanych kierunków w inynierii jakoci. 2. WYBRANE KIERUNKI ROZWOJU W INYNIERII JAKOCI Jest wiele kierunków rozwoju w obszarze szeroko rozumianej inynierii jakoci. W pracy ograniczono si głównie do kierunków badania i oceny systemu jakoci, kosztów jakoci, a take analizy wartoci oraz od ich aplikacji równie w urzdach administracji publicznej. Do wymienionych powyej dochodz rzecz jasna, komputerowe systemy wspomagania zapewnienia jakoci i szereg innych. Przechodzc do rozwaa, naley pamita, e w praktyce bowiem rzadko kiedy istnieje przypadek, aby dany proces był wyizolowany. W wikszoci jest on powizany z szeregiem innych procesów. W ten sposób kształtuje łacuch procesów, współdziałajcych ze sob, gdzie parametry, wielkoci wyjciowe jednego s jednoczenie wielkociami, parametrami wejciowego procesu nastpnego, a tym samym tworzy si proces całociowy funkcjonujcego przedsibiorstwa produkcyjnego [2,7]. wiadome osignicie zamierzonych celów, moliwe jest tylko w takiej organizacji, która dba o swoj stał popraw, m.in. poprzez wykorzystanie kwalitonomicznych metod bada i oceny jakoci, przy jednoczesnym spełnianiu wymaga i zadowolenia klienta. Przeprowadzone w pracy [7] badania w krajowych, zakładach wykazały, i rozwiniciem zaistniałych problemów prowadzcych do poprawy jakoci powinno by monitorowanie w trakcie wdraania ich w ycie na kadym etapie tworzenia si produktu finalnego. Aby zaistniała moliwo cigłej poprawy jakoci procesów, a co za tym idzie jakoci gotowego wyrobu, powinien wic zaistnie odpowiedni i skuteczny model umoliwiajcy analiz ich wykonania. Std jednym z istotnych aspektów realizacji tych zada projakociowych jest odpowiedni dobór metod oceny jakoci, wykorzystywanych w sferze przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej przedsibiorstwa, a wic na kadym etapie tworzenia si wyrobu finalnego [7]. Przeprowadzone w pracy [7] badania pozwoliły na stwierdzenie, i metody te wnosz istotny wkład w popraw jakoci i produktywnoci w cyklu yciowym wyrobu. W fazie planowania i projektowania, takie narzdzia jak benchmarking, burza mózgów, ADMK (Analityczny Dobór Materiałów Konstrukcyjnych), QFD (Quality Function Deployment), mog by stosowane w przekształcaniu oczekiwa klientów w wymagania techniczne oraz ustanowienie priorytetów. Nastpnie metoda FMEA (Failure Mode and Effect Analysis), moe by stosowana dla oceny potencjalnych 196

3 problemów w odniesieniu do danego projektu, oszczdzajc wiele czasu podczas konstruowania wyrobu, poprzez eliminacj błdnego podejcia [7]. Na etapie konstruowania wyrobu moe by wykorzystywana wczeniej ju wymieniona metoda FMEA, jak równie metody statystyczne, techniki niezawodnoci, regresja, modelowanie i symulacje. Zastosowanie Statystycznej Kontroli Odbioru (SKO), a nastpnie SPC (Statistical Process Control), podczas realizacji procesu produkcyjnego moe pozwoli na usunicie wyrobów wadliwych na podstawie analizy statystycznej wybranych próbek [7]. Na etapie cyklu trwania wyrobu po sprzeday analiza tendencji, analiza nowoczesnoci wyrobu moe pozwoli przedsibiorstwu przemysłowemu w zidentyfikowaniu powtarzajcych si negatywnych zjawisk, które powinny by skorygowane [7]. Warto równie zauway, i na kadym etapie tworzenia si wyrobu bardzo wanym aspektem staje si praca zespołowa wykorzystujca efekt synergii i elastyczno przekazu informacji. Powysze rozwaania pozwoliły na przedstawienie w pracy [7], propozycji modelu, ujmujcego metody badania i oceny jakoci na tle cyklu trwania wyrobu, moliwego do zastosowania w przedsibiorstwach przemysłu hutniczego i maszynowego, w zakresie inynierii materiałowej. Co si tyczy natomiast istotnego czynnika pozwalajcego na właciwe zarzdzanie organizacj ukierunkowan projakociowo to uwzgldnia ono koszty jakoci. Koszty jakoci, s rozpatrywane jako nakłady poniesione na uzyskanie zaplanowanego poziomu jakoci [2,7,8]. Generalnie s one rozpatrywane na trzech poziomach odniesienia, tj. jako: koszty prewencji, koszty oceny oraz koszty braków (szkód). Pełne ich omówienie jest zawarte, m.in. w pracach [8-10]. Istotne jest tutaj, e przebieg tych kosztów w czasie jest jednym z warunków ewentualnego porozumienia, zawarcia umowy, bd aliansu. Zmiany kosztów jakoci w czasie wiadczce o doskonaleniu systemu zarzdzania jakoci w danej organizacji s ujte równie w akcie normatywnym - normie brytyjskiej BS Powysze przykłady wskazuj na moliwo modelowego ujcia kosztów jakoci. Badania takie były przeprowadzone jak poprzednio w polskich przedsibiorstwach przemysłu maszynowego i hutniczego, które posiadały wdroone, funkcjonujce i certyfikowane systemy zarzdzania jakoci, zgodnie z wymaganiami norm ISO serii 9000 [8]. W ramach tych bada, znajc elementy składowe poszczególnych grup kosztów jakoci dla całego przedsibiorstwa, miejsca powstawania tych kosztów w całym przedsibiorstwie oraz znajc procedur ewidencjonowania kosztów jakoci i sposób opisywania dokumentów ródłowych - opracowano model kosztów jakoci słucy identyfikacji kosztów jakoci w procesie wytwarzania [8]. 197

4 Opracowany model kosztów jakoci w procesie wytwarzania umoliwia pełn ewidencj i analiz tych kosztów w danym procesie wytwarzania i jest on istotny z punktu widzenia okrelenia wpływu procesu wytwarzania na koszty jakoci oraz okrelenia moliwoci udoskonalenia procesu produkcyjnego. Model ten naley stosowa na wejciu do procesu wytwarzania oraz w trakcie jego trwania, aby zgromadzi wszystkie koszty jakoci generowane przez analizowany proces. [8]. W oparciu o opracowany model kosztów jakoci umoliwiajcy identyfikacj kosztów jakoci w procesie wytwarzania, znajc wielko poszczególnych grup tych kosztów, mona udoskonali dany proces eliminujc przyczyny powstawania kosztów błdów w analizowanym procesie, zmniejszajc tym samym całkowity koszt jakoci, a dalej całkowite koszty produkcji [8]. Ograniczenia powyszego modelu sprowadzaj si do warunku, i w danym przedsibiorstwie istnieje jednoznacznie opisany i udokumentowany proces technologiczny z punktami kontrolnymi, przedsibiorstwo posiada funkcjonujcy plan jakoci oraz istniejcy system zarzdzania w oparciu o kryterium jakoci jest rzeczywisty, tzn. podlega biecym badaniom, analizom, przegldom i posiada udokumentowane, w przypadku potrzeb, działania korekcyjne, korygujce i doskonalce [8]. Załoono przy tym równie, i w warunkach badania, dany proces jest ustabilizowany, tzn., e zmiany wielkoci produkcji w badanym okresie były niewielkie i nie wpływały znaczco na wielko ponoszonych kosztów jakoci w tym czasie [8]. Powysze ograniczenia opracowanego, uogólnionego modelu kosztów jakoci nie ograniczaj istotnie jego zastosowania w procesach wytwórczych, zwłaszcza w zakresie inynierii materiałowej [8]. Wród wymienionych powyej zagadnie, powstaje m.in. równie konieczno dalszej analizy ekonomicznej realizowanych przedsiwzi, poza omawianymi uprzednio kosztami jakoci. Jest nim szeroko rozumiane kształtowanie wartoci. Kształtowanie wartoci w procesach wytwórczych, a take jej monitoring, stanowi współczenie domen kształtowania efektywnoci procesów wytwórczych. Przeprowadzanie przez przedsibiorstwa analizy procesów, a take całych łacuchów wytwórczych stanowi podstaw do podejmowania decyzji strategicznych w aspektach technologicznych, organizacyjnych i ekonomicznych. Analiza tych zagadnie była m.in. przeprowadzona w pracy [11]. Rozpatrujc proces wytwórczy, technologi wytwarzania tosamych wyrobów, mona zdefiniowa generowane przez nie koszty, a take koszty braków powstajcych w czasie ich realizacji. Kryterium wyboru technologii przez przedsibiorstwo wytwórcze, najczciej uwarunkowane jest ograniczeniami wynikajcymi z posiadanego parku maszynowego. Jednake to włanie technologia ma priorytetowe znaczenie dla kształtowania si kosztów, a tym samym konkurencyjnoci wyrobów na rynku, osigane zyski (warto dodan), przez przedsibiorstwa [11]. 198

5 Rys. 1. Model analizy wartoci dla procesów wytwórczych [11] Fig. 1. Model of analysis of value for productive processes [11] Std mapowanie, identyfikacja oraz eliminowanie marnotrawstwa w łacuchach wytwórczych staje si nadrzdn zasad maksymalizacji wartoci dodanej poprzez redukcj wszystkich czynnoci przyczyniajcych si do generowania kosztów, a nie przynoszcych wartoci wytwarzanemu wyrobowi. Koszty zwizane ze sfer organizacyjn, stanowi pewn znaczn cz kosztów procesu, a ich obnienie stanowi moe podstaw do obnienia całkowitych kosztów wytworzenia i zwikszenia efektywnoci realizowanych procesów wytwórczych nawet przy zachowaniu dotychczasowej technologii wytwarzania [11]. Powysze wie si wic z koniecznoci zrozumienia wszystkich działa niezbdnych do wytworzenia konkretnego produktu i optymalizacji realizowanego procesu wytwórczego z punktu widzenia ostatecznego Klienta. Std w pracy [11], zaproponowano uniwersalny model analizy wartoci dla procesów wytwórczych, który ze wzgldu na swój uniwersalizm, moe zosta take zaadaptowany do oceny procesów usługowych, realizowanych w wielu dziedzinach ycia, umoliwiajc ocen ich efektywnoci poprzez pryzmat tworzonej wartoci dla odbiorcy (rys. 1) [11]. Reasumujc, mona stwierdzi, e zastosowanie opracowanego w pracy [11], modelu oceny wartoci w analizowanych procesach wytwórczych rys 1, pozwala na ocen efektywnoci ich realizacji, przy wspomaganiu odpowiednio dobranymi metodami kwalitonomicznymi oceny jakoci procesów i wyrobów. 199

6 Przyjtym w omawianych pracach, podstawowym załoeniem była moliwo odtwarzania elementów zarzdzania wybranymi procesami wytwórczymi w przemyle maszynowym i hutniczym poprzez jakociowe badania analizowanego procesu, jego kosztów, jak i generowania własnoci dodanej wraz z wymaganiem komputerowym [12,13]. Przyjto wic załoenie moliwoci ich modelowania w analizowanych przypadkach. Pozostał jednak problem implementacji tych metod z zakresu inynierii jakoci do innych dziedzin, na przykład do usług, zwłaszcza tak krytykowanych, jak w odniesieniu do administracji publicznej [14]. Rys. 2. Model funkcjonowania systemu zarzdzania jakoci w jednostce administracji publicznej [15] Fig. 2. Model of functioning of system of quality management in unit of public administration [15] Sprawne funkcjonowanie urzdów wymaga bowiem zapewnienia precyzyjnego oraz szybkiego przepływu informacji pomidzy poszczególnymi komórkami organizacyjnymi, zwłaszcza w układzie poziomym. W Polsce zarzdzanie jakoci w administracji publicznej jest nadal rozwizaniem nowatorskim pomimo faktu, i przeszło kilkadziesit urzdów administracji publicznej posiada ju certyfikowane systemy zarzdzania jakoci zgodne z wymaganiami norm ISO serii 9000:2000. S wród nich starostwa powiatowe, urzdy wojewódzkie, urzdy gmin oraz urzdy miast. Powysze w konsekwencji skłoniło do stworzenia modelu funkcjonowania urzdu posiadajcego System Zarzdzania Jakoci, zgodn z wymaganiami normy ISO 9001:2001 rys. 2 [15]. Niektóre z oznacze zawartych w tym modelu nazwanym przez jego Autork modelem S, m.in. ujmujc (rys. 2) [15]: 200

7 Oz otoczenie zewntrzne, Ow otoczenie wewntrzne, IC instytucja certyfikujca A z audit zewntrzny (III-ej strony) K z klimat zewntrzny, D z K działania korygujce, D z Z działania zapobiegawcze, Sz szkolenia oraz Zi zasoby informacyjne. Opracowany w pracy [15] model funkcjonowania Systemu Zarzdzania Jakoci S, o podejciu procesowym w Urzdzie, ujmuje zastosowanie szeregu metod badania i oceny jakoci, a take istotne elementy doskonalenia systemu, przy jednoczesnym stosowaniu niezbdnych działa korygujcych i zapobiegawczych. Model ten jest moliwy do wdroenia w dowolnej jednostce administracji publicznej w Polsce. Jego przydatno oceniono pozytywnie w Urzdzie Miasta w Szczecinie [15]. Przedstawione pokrótce, wybrane kierunki rozwoju w zakresie inynierii jakoci, wymagaj rzecz jasna odpowiedniego wspomagania komputerowego, a take innych istotnych działa [14]. 3. PODSUMOWANIE Przyjtym w pracy, podstawowym załoeniem była moliwo odwzorowania elementów zarzdzania wybranymi procesami wytwórczymi i usługami poprzez jakociowe badanie procesu, jego kosztów, jak i efektywnoci oraz generowania wartoci dodanej wraz z ich wspomaganiem komputerowym. Przyjto wic załoenie moliwoci ich modelowania w analizowanych przypadkach [14]. W tym zakresie posłuono si opracowanymi pod kierunkiem Autora opracowania, odpowiednimi modelami zrealizowanymi w ramach wybranych prac doktorskich [7, 8, 11, 15]. Istotnym jest przy tym równie fakt, i opracowane modele s moliwe do implementacji w przemyle wytwórczym [7, 8, 11], jak i usługach, co przedstawiono na przykładzie krajowych urzdów administracji publicznej [15]. Omówione pokrótce, wybrane zagadnienia z zakresu rozwoju inynierii jakoci nie wyczerpuj wszystkich jej zrónicowanych i unikalnych aspektów. Wydaje si te, e dalszy rozwój tej dyscypliny naukowej, poza przytoczonymi przykładami, zmierza bdzie w kierunkach wyznaczonych przez organizacj inteligentn, bd w przyszłoci do organizacji okrelanej mianem doskonałej [14]. LITERATURA [1] Kolman R.: Inynieria jakoci, PWE, Warszawa [2] Tkaczyk St.: Inynieria jakoci, a inynieria materiałowa, IOiZwP ORGMASZ, Warszawa [3] Tkaczyk St.: Inynieria jakoci w przemyle, Wyd. Pol. Czstochowskiej, Konferencja, 43, Quality 2001, Inynieria jakoci w technikach wytwarzania, Czstochowa 2001,

8 [4] Tkaczyk St., Dudek M.: Stan kształtowania wiedzy projakociowej w przedsibiorstwach produkcyjnych w aspekcie metod bada i oceny jakoci, Mat. IV Midz. Konf. Naukowej: Zarzdzanie wiedz i informacj w procesie doskonalenia jakoci, Kazimierz Dolny 2001, II, 588. [5] Tkaczyk St., Michalska J.: Cost quality (CQA) analysis, Mat. Konf. PAN AMME`OO, Gliwice Kraków Zakopane, 2001, 609. [6] Tkaczyk St., Roszak M.: Tendencje w wykorzystaniu logistyki w sferze zarzdzania przedsibiorstwem produkcyjnym, Monografia, z 99, (red. Hejduk I.K.) Pol. Koszaliska, Koszalin [7] [Dudek M.: Statystyczne metody sterowania jakoci wybranych procesów technologicznych (rozprawa doktorska), Pol. lska, Gliwice [8] Michalska J.: Badania procesów wytwarzania ze wzgldu na ich koszty zwizane z systemem zapewnienia jakoci (rozprawa doktorska), Pol. lska, Gliwice [9] Zymonik Z.: Koszty jakoci w zarzdzaniu przedsibiorstwem, Oficyna Wydawnicza Pol. Wrocławskiej, Wrocław [10] Kister A.: Zarzdzanie kosztami jakoci, Oficyna Ekonomiczna, Kraków [11] Roszak M.: Ocena wybranych procesów wytwórczych w oparciu o analiz wartoci (rozprawa doktorska), Pol. lska, Gliwice [12] Tkaczyk St., Widomska-Idczak M.: Wspomaganie procesów tworzenia dokumentacji Systemu Zarzdzania Jakoci, Mat. Konf. PAN, AMME`OO, Gliwice Kraków Zakopane 2001, 597. [13] Widomska-Idczak M.: Badania i doskonalenie planów jakoci wyrobu w przedsibiorstwach przemysłu hutniczego (rozprawa doktorska), IOiZwP ORGMASZ, Warszawa [14] Tkaczyk St.: Trendy w inynierii jakoci (rozdz. I) Monografia Wydziału Mechanicznego Politechniki Gdaskiej pt.: Współczesne nurty inynierii jakoci (red. Grudowski P. J. Preihs J. Waszczura P.) Gdask 2005 (wyd. I). [15] Rychły-Lipiska A.D.: System zarzdzania jakoci w nadmorskich jednostkach administracji publicznej (rozprawa doktorska), IOiZwP ORGMASZ, Warszawa SUMMARY DEVELOPMENT TRENDS OF THE QUALITY ENGINEERING The Study reviews development trends of the broadly understood scientific discipline called Quality Engineering. The observed tendencies are described, based on the practical models of managing manufacturing processes, including local public administration focal points. Recenzował: prof. Jan Głownia. 202