Uniwersytet Warszawski Teoria przedsibiorstwa dr Olga Kiuila LEKCJA 12

Transkrypt

1 LEKCJA 12 NADZÓR KORPORACYJNY Do domu: Gruszecki, cz IV, rozd. 2 Williamson, cz XII. We współczesnej gospodarce dominuj wielkie firmy. Tradycyjna firma była przedsibiorstwem jednozakładowym. W takiej firmie jeden lub kilku włacicieli prowadziło sklep, fabryk, usługi transportowe itd. i mieli tylko pojedyncze biuro. Zwykle przedsibiorstwo prowadziło tylko jeden rodzaj działalnoci i operowało na okrelonym, ograniczonym obszarze geograficznym. Miało konkretnego przedsibiorc, który zwykle zarzdzał firm, a sama firma była całkowicie poddana rynkowej koordynacji przez ceny. Wielka firma ma nastpujce specyficzne cechy: zwykle zawiera szereg samodzielnych jednostek operacyjnych (zakładów). Kady zakład wewntrz firmy ma własn administracj, biuro, ksigowo. A wic teoretycznie, kady zakład mógłby działa samodzielnie na rynku jako oddzielna firma. jest zarzdzana przez hierarchicznie zorganizowane płatne kierownictwo. Stworzyli oni cał klas społeczn, która do czasów I Wojny wiatowej nie istniała (właciciel-przedsibiorca decydował o wszystkim, a pozostałe stanowiska kierownicze spełniali rol nadzorcy) operuje na ronych rynkach geograficznych. jest wieloproduktowa Takie włanie firmy dominuj we współczesnym wiecie. Zinternalizowały one cały szereg transakcji, dawniej koordynowanych przez rynek (co pozwala zachowa pełn kontrol nad tymi transakcjami) Rynek jest nadal generatorem popytu, ale nowoczesne przedsibiorstwo przejło funkcj koordynacji przepływu strumienia towarów i pienidzy w firmie przez procesy i procedury produkcji i dystrybucji, które przedtem koordynował rynek. Std powstało pojcie kapitalizm menederski.

2 W jaki sposób powstały wielkie firmy? 1. Wewntrzna koordynacja organizacyjna wyzwoliła wiksz produktywno, dała mniejsze koszty i wyszy zysk ni koordynacja rynkowa. Przykład: Przy produkcji bardzo złoonych urzdze poszczególne operacje musz by wykonane w cile okrelonej kolejnoci i czasie. Optymalizacja tych operacji jest moliwa przy całkowitej kontroli nad wszystkimi zasobami i operacjami. koordynacja przez rynek moe by zawodna (np. przestój spowodowany niewykonaniem umowy przez kontrahenta), a to moe pociga znaczne straty. 2. Przewaga wewntrznej koordynacji w firmie stała si moliwa dopiero po stworzeniu hierarchicznej struktury zarzdzania w firmie. We współczesnej firmie koordynacj działania dokonuje redni szczebel zarzdzania (najwyszy szczebel ustala wytyczne i przesdza o alokacji zasobów w przyszłej produkcji), natomiast w przeszłoci dokonywał tego rynek. 3. Administracyjna koordynacja wewntrz firmy okazała si efektywniejsza ni koordynacja przez rynek. Dotyczy to przede wszystkim sektorów o zaawansowanej technologii. Natomiast w drobnym handlu czy usługach ten typ si nie rozwinł i cigle dominuj tam tradycyjne firmy. 4. System nowoczesnego zarzdzania z oddzieleniem własnoci i kontroli stał si zjawiskiem nieodwracalnym. Tradycyjna firma miała zwykle krótki okres ycia, gdy rozpadało si wraz ze mierci właciciela lub wyjciem wspólnika ze spółki. We współczesnej firmie ludzie si wymieniaj, a hierarchiczna struktura i firma pozostaje. 5. Utworzyła si profesjonalna klasa menederów. Konkurencja powoduje, e musz oni mie coraz wysze kwalifikacje, co sprzyja efektywnoci firm. Czsto specjalista od zarzdzania moe kierowa zarówno przedsibiorstwem handlowym, szpitalem czy uniwersytetem. Powstanie firmy, w której istnieje wielu włacicieli, a personalna struktura własnoci jest płynna, stało si moliwe dziki wprowadzeniu spółki akcyjnej (co nastpiło w Europie i USA w drugiej połowie XIX wieku). Obecnie dominuj spółki z rozproszon własnoci, czyli brak wyranie zidentyfikowanego właciciela.

3 Przedsibiorcami s obecnie menederowie (a nie właciciele), czyli osoby które decyduj o tym (1) co produkowa (2) ile produkowa (3) dla kogo produkowa podczas gdy akcjonariusze zainteresowani s tylko zyskiem od kapitału. Efektywna kontrola akcjonariuszy nad menaderami stała si utrudniona Menaderowie maj na ogół wiksze płace w wikszych firmach (nawet jeli mniejsze firmy przynosz wicej zysku od kapitału). wielkie firmy d do maksymalizacji sprzeday, czyli dochodu, a nie zysku (W. Baumol 1959). Załoeniem jest tutaj zysk minimalny akceptowany przez akcjonariuszy, który musz bra pod uwag menederowie. Inn teori stworzył J. Hicks uwaajc e menederowie d do maksymalizacji swojej uytecznoci: najlepsz rzecz w zysku nadzwyczajnym jest spokojne ycie, czyli szukamy optymalnego wyboru pomidzy zyskiem a wygodnym yciem. Z kolei O. Williamson (1963) stworzył teori maksymalizacji przez menederów tych kosztów produkcji które zalez tylko od nich (np. w duych projektach inwestycyjnych, programach badawczych nad nowym produktem itd.). Menederowie maksymalizuj swoje korzyci nie tyle poprzez wynagrodzenie i dodatkowe korzyci, co poprzez tendencj do powikszania budetu i zwikszania dyspozycyjnej władzy w wydatkach. A wic menederowie nie maj jedynego celu lecz róne, w zalenoci od poziomu i zakresu odpowiedzialnoci ich stanowiska: - cele produkcyjne - opt. poziom zapasów - poziom sprzeday - udział w rynku - poziom zysku Równoczesna maksymalizacja wszystkich tych celów nie jest moliwa. W firmie działaj ludzie o rónych celach. Ludzie ci tworz koalicj ze wzgldu na swoje interesy. Kompromisy i rone cele zakładaj przyjcia wizki celów.

4 Podsumowanie: Powstanie firm wielozakładowych spowodowało podniesienie barier wejcia na rynek. Współczesna firma nie zastpiła rynku w ustalaniu popytu i dostosowaniu poday. Spowodowała, e cały szereg transakcji dawniej koordynowanych przez rynek, został wyjty z rynku i stał si przedmiotem wewntrznej koordynacji w firmie. To wszystko spowodowało zmian struktury wielu rynków (np. rozwinły si oligopole) i ich charakter. Współczesna firmajest instytucjonaln odpowiedzi na radykaln zmian szybkoci rozwoju techniki i technologii, innowacji i rozwoju rynków. Korporacje (spółki akcyjne) wprowadziły zamieszanie w teorii firmy i zmusiły ekonomistów do rewizji tych teorii i stworzenia nowych: właciciel kapitału w trwały sposób oddzielony jest od zarzdzania firm (wczeniej separacja taka była jedynie dopuszczalna, teraz staje si reguł). Chocia wynagradzanie kluczowych menederów akcjami firm aby zwiza ich z celami i losem firmy powoduje ze zanika czysty rozdział kontroli i własnoci. zarzd spółki czsto ma monopol informacji o wewntrznym stanie firmy w stosunku do włacicieli prawdziwymi przedsibiorcami s obecnie menaderowie, podczas gdy akcjonariusze zainteresowani s tylko zyskiem od kapitału firmy realizuj nie jeden cel (maksymalizacja zysku) lecz wizk celów ( maksymalizacja sprzeday, wzrost, zwikszenie podwładnych, luksusowe warunki pracy, umacnianie pozycji w firmie itd.) samo istnienie wielkich firm zakłada niekonkurencyjn struktur rynkow

5 P.S. W dłuszym okresie firma musi nie tylko przetrwa, ale take rozwija si. Firma rozwijajca si, natrafiwszy na sprzyjajce warunki bdzie duo inwestowa w stosunku do innych firm. Cykle ycia firmy: 1. Okres inkubacji pomysłu i koncepcji firmy 2. Narodziny firmy, czyli wejcie na rynek 3. Mobilizacja kapitału w celu szybkiego rozwoju 4. Bariery w wyniku wzrostu (tworzenie nowej struktury, zmiana strategii) 5. Dojrzało, stabilizacja, koncentracja na marce produktu i na udziale w rynku 6. Ewentualny okres drugiego rozwoju 7. Denie do wyjtkowej pozycji, konkurencja niecenowa 8. Stagnacja, kłopoty z przystosowaniem si do zmian otoczenia 9. powrót do punktu 3. Ekonomia klasyczna nie zastanawia si kiedy firma została załoona, lecz zakłada e firma ju istnieje i analizuje jej konkurencyjno.