Zastosowanie danych o różnej częstotliwości w prognozowaniu makroekonomicznym na podstawie modeli dynamicznych

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Zastosowanie danych o różnej częstotliwości w prognozowaniu makroekonomicznym na podstawie modeli dynamicznych"

Transkrypt

1 Zarządzanie i Finane Journal of Managemen and Finance Vol. 13, No. 4/2/2015 Lech Kujawki* Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu makroekonomicznym na podawie modeli dynamicznych Węp Rozwój echnik elekronicznego magazynowania i przeyłania danych umożliwił doęp on-line do baz danych ekonomicznych zawierających wiele (częo eki i yiące) zeregów czaowych zmiennych odnozących ię do funkcjonowania realnej gopodarki i rynków finanowych. Doęp do ak licznych zaobów wywołuje nauralną chęć i porzebę wykorzyania informacji w ych danych zawarych. Jednakże, jak wiadomo, ypowe modele zeregów czaowych (wykorzyywane w prognozowaniu krókookreowym), akie jak ARIMA czy VAR, wykorzyują jeden (ARIMA) lub co najwyżej kilka (VAR) zeregów czaowych. Modelem, w kórym jednocześnie można wykorzyać wiele (kilkadzieią, a nawe kilkae) zeregów czaowych, je model zaproponowany przez J. Socka, M. Waona [2002], zwany w lieraurze dynamicznym modelem czynnikowym (DFM). Niewąpliwie arakcyjna możliwość uwzględnienia w jednym modelu zmienności bardzo wielu zmiennych oraz niekrępowany doęp do baz danych przyczyniły ię do popularyzowania modelu DFM zarówno w odnieieniu do modelowania rynków finanowych, jak i modelowania makroekonomicznego [por. Ari i inni, 2003; Schneider, Spizer, 2004; Forni i inni, 2005, Boivin, Ng, 2006]. DFM je jednak narzędziem konruowanym i eymowanym na podawie danych o jednoliej częoliwości, co oznacza, że dla badaczy zajmujących ię apekami makroekonomicznymi doępne ą w zaadzie dane o częoliwości kwaralnej lub mieięcznej. Przykładowo, makroekonomiczny problem modelowania i prognozowania produku krajowego bruo o częoliwościach zeregów wyżzych niż roczne lub kwaralne podejmowany je bardzo rzadko, do wyjąków w ym zakreie należą prace G. Chow, A. Lin [1971], w kórych wykorzyuje ię echniki inerpolacji. Częściej poyka ię próby modelowania kwaralnego PKB przy zaoowaniu zeregów czaowych o wyż- * Dr, Kaedra Ekonomerii, Wydział Zarządzania, Uniwerye Gdańki, ul. Armii Krajowej 101, Sopo, lech.kujawki@ug.edu.pl

2 210 Lech Kujawki zych (mieięcznych) częoliwościach [Miller, Chin, 1996; Marcellino i inni, 2006]. Cechą wpólną oanich wymienionych publikacji je oowanie regreji, w kórych w roli zmiennej objaśniającej wyępują oberwacje wybranego mieiąca danego kwarału, nie je więc wykorzyywana pełna wyokoczęoliwościowa zmienność wzykich danych mieięcznych wyróżnionego kwarału. W niniejzym arykule proponuje ię zaoowanie regreji, w kórej zmienna zależna wyrażona je w poaci zeregu czaowego o nikiej częoliwości (w ym badaniu o częoliwości kwaralnej), naomia zmienne niezależne wprowadzane ą do modelu w dwóch częoliwościach: równych częoliwości zmiennej zależnej oraz wyżzych niż częoliwość zmiennej zależnej (w ym badaniu będą o zmienne mieięczne), przy czym ex po wykorzyywana je cała wiedza zawara w zeregach mieięcznych wyróżnionego kwarału. Techniką ekonomeryczną pozwalającą połączyć zeregi o zróżnicowanej częoliwości je model oznaczony króem MIDAS (MIxed DAa Sampling) [Ghyel i inni, 2004a, 2004b]. Model MIDAS wywodzi ię z rynków finanowych [Chen, Ghyel, 2009; Andreou i inni, 2010], gdzie zczególnie arakcyjnym je fak poencjalnie możliwej śródokreowej koreky prognozy wraz z napływem informacji pochodzących z danych o wyokiej częoliwości. W modelowaniu makroekonomicznym owa śródokreowa koreka prognoz je oczywiście nie mniej arakcyjna, dołączając do niej brak uray informacji na kuek agregacji zmiennych, orzymujemy dwie główne przełanki przemawiające za oowaniem modeli MIDAS. Przyoczone cechy regreji MIDAS wydają ię na yle ciekawe i arakcyjne, że właściwe wydaje ię empiryczne zweryfikowanie dopaowania prognoz makroekonomicznych uzykiwanych na podawie ej klay modeli i porównanie ych prognoz z innymi prognozami uzykanymi z ypowych modeli zeregów czaowych (ARIMA, VAR, DFM) oowanych w krókookreowym prognozowaniu gopodarki. Celem opracowania je weryfikacja ezy poawionej naępująco: uwzględnienie w modelu dynamicznym zmiennych o częoliwości wyżzej niż częoliwość zmiennej objaśnianej ayycznie ionie poprawia jakość (dopaowanie) prognoz makroekonomicznych. Weryfikacja ezy naąpi poprzez ozacowanie modeli MIDAS, ARIMA, DFM i VAR, na ich podawie wyznaczone zoaną prognozy krókookreowe produku krajowego bruo w Sanach Zjednoczonych,

3 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu 211 a naępnie porównana zoanie precyzja ych prognoz. Do ozacowania modeli wykorzyana zoanie baza makroekonomicznych danych czau rzeczywiego. Zaoowanie danych czau rzeczywiego ma kluczowe znaczenie (co uzaadnione zoanie w dalzej części arykułu) dla zaplanowanych badań. Ponieważ auor nie ma doępu do bazy danych czau rzeczywiego polkiej gopodarki, ąd badanie doyczy PKB w USA. Dodakowo w arykule auor zaproponował niewielką modyfikację oryginalnej regreji MIDAS, ak by na wzór modelu DFM możliwe było jednoczene wykorzyanie informacji płynącej z dużej liczby zeregów czaowych. Tek podzielony zoał na rzy główne części. Część pierwza poświęcona zoała opiowi modeli MIDAS i DFM, ponado wyjaśniona zoała ioa zaoowanej modyfikacji oryginalnego modelu MIDAS. W części drugiej charakeryzowano dane czau rzeczywiego użye w badaniu oraz uzaadniono konieczność połużenia ię danymi czau rzeczywiego. Część rzecia je opiem wyników ozacowań amych modeli, a akże prognoz wyliczonych na ich podawie. W ej części dokonano również porównania jakości prognoz, co oaecznie pozwoliło fomułować wnioki odnozące ię o ezy poawionej w niniejzym arykule. 1. Meoda badawcza Ponieważ modele zeregów czaowych zaoowane w niniejzym badaniu, akie jak ARIMA czy VAR, ą powzechnie znane, a ich podręcznikowy opi je powzechnie doępny, zczególna uwaga kupiona zoanie na modelach MIDAS i DFM. Jednorównaniowy model klay MIDAS o horyzoncie prognozy h=1 można zapiać w poób naępujący [Clemen, Galvao, 2006]: y 1/ m m = 0 + β1b L ; θ ) x 1 m β ( + ξ (1) 1/ m / m m m L x 1 x 1 / m = (2) = K k= 1 ( k 1) / m B( L ; θ ) b( k; θ ) L (3) Formuła (1) opiuje jednorównaniowy model MIDAS, wzór (2) definiuje operaor opóźnień zmiennych wyokiej częoliwości, formuła (3) wyjaśnia, w jaki poób rozwijany je wielomian kalarny względem operaora opóźnień zmiennych wyokiej częoliwości. Indek zmiennej

4 212 Lech Kujawki nikiej częoliwości oznaczony je jako, liera m oznacza ałą liczbę oberwacji wyokiej częoliwości w jednoce czau nikiej częoliwości, naomia K określa makymalny rząd rozłożonych opóźnień w zeregu czaowym wyokiej częoliwości. Formuły (1) (3) nie definiują jednakże poobu liczenia b(k;θ), czyli wag przypiywanych pozczególnym opóźnionym oberwacjom z zeregu wyokiej częoliwości. W lieraurze przedmiou [Ghyel i inni, 2005; Foroni, Marcelliano, 2013] wymienia ię pięć podawowych poobów parameryzacji rozłożonych opóźnień oowanych w modelach MIDAS: liniową, hiperboliczną, gamma, bea, wykładniczą. Do badacza należy rozrzygnięcie, jakiego rodzaju parameryzację wybrać, ponado po wyborze rodzaju parameryzacji należy zadecydować o amej liczbie paramerów wewnąrz wybranej parameryzacji. Wkazane powyżej źródła lieraury ugerują, że doaecznie elayczne i zarazem ozczędne parameryzacje uzykuje ię dla opóźnień zgodnych ze chemaem bea i wykładniczym. Schema zmienności wag wyępujących przy paramerach rukuralnych je zgodny ze chemaem bea, jeśli wyraża ię go wzorem: f ( k / K, θ1, θ 2) b( k; θ ) = K (4) f ( k / K, θ, θ ) k = 1 gdzie f(k/k,θ1,θ2) je gęością rozkładu bea z paramerami θ1,θ2. Schema zmienności wag wyępujących przy paramerach rukuralnych opiany formułą wykładniczą zapiuje ię: k = 1 1 Q exp( θ1k θqk ) b( k; θ ) = K (5) Q exp( θ k θ k ) Badania prowadzone przez Foroni i Marcelliano [2013] ugerują ponado, że doaeczną zmienność wag wykładniczych uzykuje ię przy dwóch paramerach θ, a zwiękzanie ich liczby nie prowadzi do polepzenia właności modeli, powodując jedynie nadmierną parameryzację. Dlaego oaecznie na porzeby dalzego badania przyjęo chema zmienności wag zgodny z formułą: k= Q exp( θ1k + θ 2k ) b( k; θ ) = K (6) 2 exp( θ k + θ k ) 1 2 2

5 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu 213 Równania (1) (3) i (4) oraz (6) łumaczą zaem podawowy model MIDAS. Przyjmując przykładowo m=3 i K=12, amo równanie regreji można zapiać: y = β 0 + β1[ b(1; θ ) x 1 + b(2; θ ) x 1 1/ b(12; θ ) x 4 2/ 3] + ξ (7) Jeśli indek oznacza oberwację z pierwzego kwarału roku 2015 (2015q1), wówcza 3 1 mieięcznej z okreu 2014m12, naomia / 3 x je oberwacją na zmiennej o częoliwości 3 1 1/ 3 x oberwację z okreu 2014m01. x oznacza oberwację z 2014m11, Model formułowany zgodnie z równaniem (1) umożliwia wyznaczanie prognoz o horyzoncie h=1 ylko i wyłącznie na podawie zmiennych wyokiej częoliwości odnozących ię do okreów wcześniejzych niż bieżąca oberwacja dokonywana na zmiennej nikiej częoliwości. W akim przypadku nie byłaby możliwa śródokreowa koreka prognoz w oparciu o najnowzą doępną informację. Z uwagi na niniejze badanie, j. kwaralnego PKB przy zaoowaniu mieięcznych zmiennych objaśniających, niewąpliwie najciekawzą werją modelu MIDAS je a, w kórej możliwe je liczenie prognoz kwaralnych na podawie danych mieięcznych pochodzących z mieiąca/mieięcy wyróżnionego prognozowanego kwarału. Model aki można przedawić naępująco: y 1/ m m = 0 + β1b L ; θ ) x 2 / 3 β ( + ξ (8) Horyzon prognozy ualony je wówcza na h=2/3, czyli wkazuje na doępność danych pochodzących z pierwzego mieiąca danego kwarału 1, model en uwzględnia zaem możliwość oddziaływania danych mieięcznych wyzczególnionego kwarału na kwaralne prognozy zmiennej objaśnianej. Z punku widzenia poprawności klayfikacji równanie (8) je modelem dynamicznym enu largo. Nie wyępują w nim zmienne endogeniczne opóźnione w czaie w roli zmiennych objaśniających. Dlaego nie pełnia on wymogów modelu dynamicznego enu rico. Dołączenie części auoregreyjnej do modelu (7) prowadzi do poaci AR- MIDAS formułowanej naępująco: y β λ β ( θ + ξ (9) 1/ m m = 0 + y 1 + 1B L ; ) x 2 / 3 m m 1 Horyzon h=1/3 wkazuje na doępność danych pochodzących z dwóch pierwzych mieięcy danego kwarału.

6 214 Lech Kujawki Różnica w pecyfikacji modelu MIDAS i modelu AR-MIDAS prowadzi do różnic w poobie eymacji paramerów rukuralnych. Jak wykazano w lieraurze [Ghyel i inni, 2004a] przy ypowych założeniach odnozących ię do rukury ochaycznej modelu MIDAS 2, eymaor nieliniowej MNK je co najmniej zgodny, aki zaem eymaor zaoowano na porzeby niniejzej publikacji. Jednakże, jak wykazano w innym miejcu w lieraurze [Ghyel i inni, 2004c], proe dołączenie do modelu MIDAS części AR, ak jak zrobiono o w równaniu (9), zawze prowadzi do powania ezonowej zmienności zmiennych o częoliwości mieięcznej, niezależnie od ego, czy owa zmienność ezonowa w danych mieięcznych wyępowała, czy zmienne zoały poddane procedurze odezonowania, wynika o bowiem z faku muliplikaywnego nałożenia opóźnień kwaralnych i mieięcznych. Rozwiązaniem problemu je dwuopniowa procedura eymacji wywodząca ię z meody czynników wpólnych [Hendry, Mizon, 1978; Clemen, Galvao, 2006]. Procedura rozpoczyna ię ozacowaniem andardowego modelu MIDAS poaci (8), naępnie na podawie rez modelu ozacowaniu podlega paramer λ części AR. Kolejny eap polega na λ różnicowym przekzałceniu zarówno zmiennych objaśniających (mieięcznych), jak i zmiennej objaśnianej (kwaralnej) i powórnym zacowaniu jedynie paramerów β i θ relacji (9). Całość wymaga dwukronego zacowania nieliniową MNK paramerów β i θ oraz dozacowania parameru λ. Opianą procedurę zaoowano do zacowania dynamicznych modeli MIDAS na porzeby niniejzej publikacji. Dyponując bogaą bazą danych, do modelu MIDAS poaci (9) dołączyć można zmienne o częoliwości mieięcznej odnozące ię do okreów wcześniejzych niż badany kwarał, oraz dowolne zmienne o częoliwości kwaralnej. Uwzględnienie dodakowych zmiennych mieięcznych i kwaralnych prowadzi o do modelu użyego w niniejzym badaniu 3 : y = β 4 4 1/ m m 1/ m m 0 + λy 1 + βib( L ; θi ) xi, 2 / 3 + αib( L ; θ j ) z j, 1 + i= 0 j= 0 2 Odnośnie do rukury ochaycznej modeli klay MIDAS czyni ię założenia akie jak w klaycznym chemacie Gaua-Markowa. Dołączenie części AR do modeli poaci (1) lub (8) moywowane je ypowo, czyli: polepzeniem właności prognoycznych, eliminacją auokorelacji. 3 Je o zaem połączenie modelu AR-MIDAS i DL.

7 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu l= 0 g= 1 m ig w lg, g ξ (10) + γ + Specyfikacja AR-MIDAS (9) pozwala na: uwzględnienie do czerech zmiennych (i = 0, 1,..., 4) o częoliwości mieięcznej pochodzących z pierwzego mieiąca wyróżnionego kwarału; uwzględnienie do czerech zmiennych o częoliwości mieięcznej (j = 0, 1,..., 4) pochodzących z okreów poprzedzających wyróżniony kwarał; ponado dla wzykich zmiennych mieięcznych przewidziano makymalny rząd opóźnień równy K = 12; do czerech opóźnionych zmiennych (l = 0,1,..,4) kwaralnych, o makymalnym opniu rozłożonych opóźnień równym 4 (g = 1,2,3,4). Waro podkreślić, że używając dynamicznego modelu (10) możliwe aje ię wykorzyanie najnowzej wiedzy/informacji płynącej z bieżących mieięcznych danych makroekonomicznych. Ograniczeniem modelu (10) ą arbiralnie przyjęe makymalne liczby zmiennych o częoliwości mieięcznej, kwaralnej oraz arbiralnie przyjęe makymalne rzędy opóźnień obu rodzajów zmiennych. Są o zarazem ograniczenia programu amodzielnie napianego przez auora w środowiku R. Niemniej jednak należy zwrócić uwagę, że makymalnie wykorzyana pecyfikacja modelu (10) przy parameryzacji bea lub wykładniczej powoduje konieczność ozacowania 32 paramerów rukuralnych i 20 paramerów określających chema zmienności wag. Nawe w dobie dziiejzych zybkich kompuerów rodzi o poważne problemy numeryczne, ąd przyjęe ograniczenia. Dynamicznym modelem czynnikowym DFM wprowadzonym i popularyzowanym przez J. Socka i M. Waona [2002] je: y = h + β h L) F h + γ h ( L) y h α ( + ξ (11) gdzie: y je zmienną objaśnianą/prognozowaną; F je macierzą czynników (w prakyce macierzą głównych kładowych) ozacowaną na podawie dużego zbioru zmiennych makroekonomicznych mających poencjalny wpływ na kzałowanie ię zmiennej prognozowanej, h oznacza horyzon prognozy. Pozoałe kładowe o paramery rukuralne i kładnik zakłócający, odnośnie kórego zakłada ię pełnienie ypowych założeń. Przy założeniu kończonego rzędu rozkładu opóźnień werją modelu używaną do prognozowania je:

8 216 Lech Kujawki y = ˆ α + ˆ β ( L ) F ˆ γ ( L ) y (12) h h h + Wybór rzędu auoregreji w proceie ˆ γ h ( L) y h i rozłożonych opóźnień w proceie ˆβ ( L), czyli de faco wybór opymalnego modelu DFM h F h dokonywany je na poawie kryeriów pojemności informacyjnej (Sock i Waon oowali bayeowkie kryerium informacyjne BIC, w niniejzej pracy wykorzyano również o kryerium). Po ualeniu rzędów proceów AR i DL paramery modelu (11) zacowane 4 ą oobno dla każdego pośród założonych horyzonów prognozy h, a naępnie przy użyciu formuły (12) liczone ą prognozy. Kończąc opi zaoowanego modelu DFM, waro dodać, że na podawie DFM echnicznie możliwe je prognozowanie bezpośrednie 5 i ieracyjne 6, w badaniach zaoowano obie echniki. 2. Dane W badaniu zaoowano dane czau rzeczywiego pochodzące z bazy danych Banku Rezerwy Federalnej w Filadelfii (RTDS-Real Time Daa Se) [hp:// Użyo 38 zmiennych kwaralnych z okreu 1995q q4, dołączono ponado zmienną objaśnianą/prognozowaną, czyli annualizowane PKB w Sanach Zjednoczonych. Zmienne mieięczne doępne w bazie podzielono na dwa rozłączne zbiory. Do pierwzego zbioru zaliczono 20 zmiennych z okreu 1995m1 2014m10. Dobór zmiennych do omawianego zbioru podykowany był momenem publikacji informacji o zmiennej. Założono, że do pierwzego zbioru mogą należeć jedynie zmienne mieięczne, kóre publikowane ą w rakcie wyróżnionego (prognozowanego) kwarału. Drugi zbiór objął 7 zmiennych mieięcznych pochodzących z okreu 1995m1 2014m9. Dla ych zmiennych nie ą znane oberwacje mieięczne w prognozowanym (najnowzym) kwarale 7. 4 Wykazano [por. Sock, Waon, 1999], że przy pełnieniu ypowych założeń odnozących ię do rukury ochaycznej (j. założeń chemau Gaua-Markowa), eymaor MNK modelu DFM je nieobciążony i najefekywniejzy, dlaego en eymaor zaoowano w niniejzej pracy. Sock i Waon wykazali, że prognozy uzykane z modelu DFM ą aympoycznie efekywne w ym enie, że błąd MSE zmierza do opymalnego MSE, o ile N,T. 5 Ang. muli-ep, direc, j. prognozowanie z okreu na +h. 6 Ang. ieraed foreca, j. krokowe prognozowanie za każdym razem na okre +1 aż do +h. 7 Dane zaware w bazie RTDS pozbawione ą ezonowości. Ponieważ modele MIDAS, DFM, ARMA, VAR ą modelami acjonarnych zeregów czaowych, zmienne zoały h h

9 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu 217 Danymi ypu real-ime określa ię w lieraurze zbiór danych (o charakerze ekonomicznym) zawierających zeregi czaowe oberwacji o zróżnicowanej w czaie wiarygodności informacji. Z uwagi na fak, że dane ekonomiczne podlegają rewizjom, w kórych uwzględnia ię nowe, uprzednio niedoępne informacje, jak również dokonali ię meody gromadzenia, przewarzania danych, oraz dokonali ame echniki ayyczne, rewizje zmieniają wiarygodność informacji o kaegoriach ekonomicznych opiywanych przez wyróżnione zmienne. W zamyśle rewizje prowadzą do polepzenia jakości danych. Dane czau rzeczywiego pojedynczej zmiennej mają formę macierzy (górnorójkąnej), przy czym kolumnom odpowiadają momeny publikacji informacji o kzałowaniu ię zmiennej, wierzom odpowiadają day określające okre, kórego doyczy informacja. Dzięki akiemu układowi zbioru w dowolnym wierzu można prawdzić, jak zmieniały ię warości zmiennej (jej ozacowania) będącej przedmioem badania, wraz z kolejnymi publikacjami doępnymi w kolejnych kolumnach. Ponado zereg czaowy doępny w każdej kolumnie rozumiany je jako najnowza doępna informacja o kzałowaniu ię zmiennej w danym momencie publikacji. Elemeny głównej przekąnej macierzy zawierają informacje o pierwzych publikacjach zmiennej (czyli bez rewizji), akich jakie były doępne w momencie publikacji ówcześnie dla ówczenych badaczy [hp:// W lieraurze [Clemen, Galvao, 2010; Koenig i inni, 2003] wyróżnia ię dwie ważne przyczyny rewizji danych: hipoezę błędu pomiaru (noie hypohei), hipoezę prognoz efekywnych (new hypohei). Jeżeli ymbolem y oznaczymy ocenę zmiennej y dokonaną na okre w momencie (=1,,T; ), wówcza ocenę y można dekomponować na: prawdziwą warości zmiennej, oznaczoną y~, zakłócenia ε i innowacji v, ąd: y = ~ y + ε + v (13) Rewizje ą zgodne z hipoezą prognoz efekywnych, jeśli innowacje nie ą korelowane z bieżącymi ocenami zmiennej, czyli jeśli doprowadzone do acjonarności. Przekzałcenia zmiennych prowadzające je do acjonarności akiej jak różnicowanie, dwukrone różnicowanie, różnicowanie logarymów ip., zaczerpnięo z pracy [Sock, Waon, 2002].

10 218 Lech Kujawki cov( v, y ) = 0. Mówi ię wówcza, że pierwonie dokonane oceny ą opymalnymi prognozami bieżących ocen. Naomia hipoeza błędu pomiaru dla rewizji je pełniona, o ile zakłócenia nie ą korelowane z prawdziwą warością zmiennej, czyli o ile zachodzi cov( ε, ~ y ) = 0. Hipoeza błędu pomiaru i hipoeza prognoz efekywnych w czyej poaci przyjęłyby formy odpowiednio: y ~ y = ε i y ~ y = v, formuła (13) wyraża zw. rewizje miezane. Weryfikacja empiryczna obu hipoez nie doarcza jednoznacznych wkazań na korzyść kórejkolwiek z nich. C. Richardon [2003], J. Fau, J. Roger, J. Wrigh [2005], wykazali, że rachunki narodowe Wielkiej Bryanii zachowują ię zgodnie z hipoezą prognoz efekywnych. N. G. Mankiw, M. D. Shapiro [1986], G. Kapeanio, T. Yae [2004] dowodzą, że rachunki narodowe amerykańkiego i bryyjkiego PNB zachowują ię zgodnie z hipoezą błędu pomiaru. Empiryczne ualenie lub przynajmniej aprioryczne założenie, czy rewizje zachowują ię zgodnie z kórąś z przyoczonych hipoez ma decydujące znaczenie dla konrukcji modelu oowanego naępnie do formułowania prognoz. Przyjmując za właściwą hipoezę prognoz efekywnych, w konekwencji uznaje ię, że rewizje ą nieprognozowalne. Przyjmując naomia za obowiązującą hipoezę błędu pomiaru, pojawiają ię dwie możliwe raegie: podjęcie próby eymacji błędu pomia- ru na podawie oceny obciążenia y, podjęcie próby oceny błędu pomiaru na podawie dodakowych danych [Chamberlin, 2007, 2010]. W końcu, jeśli przyjmie ię za obowiązujące obie hipoezy (werja miezana), czyli uwzględni ię wpływ na rewizję zarówno błędów pomiaru, jak i innowacji, można [Jacob, van Norden, 2011] zapiać model (13) uwzględniający całą hiorię rewizji w przerzeni anów i oując filr Kalmana próbować zacować czynniki nieoberwowalne. Prognozowanie rewizji ma oczywiście na celu podnieienie jakości danych, jednak efekywność akich prognoz je w świele lieraury co najmniej wąpliwa [Paeron, 2002; Brown i inni 2010]. Wpomniani auorzy, korzyając z zeregów czaowych o bardzo dużej długości, wykazali, że rewizje ą nieacjonarne. Powierdzono inienie wielu rendów ochaycznych, zależnych od momenu przeprowadzania rewizji i day publikacji zeregu czaowego. Auorzy kłaniali ię ku konkluzji, iż koro rewizje nie mają wpólnego wzorca zmienności, próby ich prognozowania (kóre jak każda prognoza je próbą ekrapolacji przezłości w przyzłość), mogą pogorzyć zamia polepzyć

11 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu 219 jakość danych, a ym amym pogorzyć jakość prognoz konruowanych na podawie danych z uwzględnionymi prognozami rewizji. Niezależnie od przyjęej lub fakycznie obowiązującej hipoezy odnozącej ię do rewizji (błędu pomiaru, prognoz efekywnych, miezanej), fakem je, że rewizje mogą wywierać iony wpływ na jakość prognoz. W lieraurze przedmiou [Sark, Crouhore, 2002; Crouhore, 2010] wymienia ię rzy pooby odziaływania rewizji na prognozy ekonomiczne: bezpośrednio, poprzez zmianę warości zmiennej prognozowanej, wówcza en am model w różnych okreach doarcza prognoz różniących ię precyzją, pośrednio, prowadząc do zmiany ozacowań paramerów rukuralnych modelu, pośrednio, prowadząc do zmiany pecyfikacji modelu polegającej na zmianie wyboru zmiennych objaśniających lub ich rukury opóźnień. Wymienieni auorzy jednoznacznie wierdzają, że konruując model do prognozowania ekonomicznego, błędem je niepoługiwanie ię danymi czau rzeczywiego. Niezależnie od ego, kiedy zacujemy dany model, powinniśmy poługiwać ię ymi amymi zbiorami danych i o akiej amej jakości, jakie doępne były ówczenym badaczom. Każda później dokonana rewizja, podnoząc jakość danych (zmniejzając błąd pomiaru, czy uwzględniając innowacje) pozwala ozacować poencjalnie lepzy model (lepiej dopaowany do danych empirycznych) nieoiągalny w przezłości. Doęp do bazy danych czau rzeczywiego oferowany przez Bank Rezerwy Federalnej w Filadelfii je nieodpłany. Niekrępowany doęp do bazy ograniczył pole badania do amerykańkiego (a nie krajowego) PKB. Zdaniem auora w świele argumenów przyoczonych w niniejzym paragrafie zaoowanie danych czau rzeczywiego miało kluczowe znaczenie dla rzeelnego porównania jakości/precyzji prognoz generowanych przez różne modele, w ym dynamiczne modele o zmiennych o zróżnicowanej częoliwości. 3. Wyniki Badanie zoało zaplanowane jako ymulacja ośmiu eji prognoycznych (ąd zaoowanie danych czau rzeczywiego pozwalające ymulować eje prognoz ex ane). W każdej z eji wyznaczano prognozy krókookreowe o horyzoncie h=1 (h=2/3 dla regreji MIDAS).

12 220 Lech Kujawki W pierwzej eji prognozowano PKB na okre 2013q1, w kolejnych ejach uzupełniano zbiory zmiennych i wyliczano prognozy na kolejne kwarały roku 2013, a naępnie roku 2014, kończąc prognozą na 2014q4. Procedura eymacji i prognozowania z użyciem modelu MIDAS obejmowała: 1. Ozacowanie wzykich możliwych modeli dla założonych rzędów i,j,l = 0, 1,, 4, g = 1, 2, 3, 4, m = 3, K = Teowanie auokorelacji kładników zakłócających modeli i wybór do dalzego badania ych pośród nich, dla kórych nie znaleziono podaw do odrzucenia hipoezy o braku auokorelacji (eowano auokorelację do rzędu 4 włącznie). 3. Na podawie kryerium BIC wybór najlepzego modelu [por. procedura wyboru najlepzego modelu Sock, Waon, 2006]. 4. Ozacowanie prognozy na podawie modelu najlepzego. Idenycznie przebiegały procedury eji prognoycznych zaoowane dla pozoałych kla modeli. W modelu DFM założono makymalnie czery procey DL, każdy z nich makymalnie czwarego rzędu, ponado makymalnie czery procey AR, każdy z nich makymalnie czwarego rzędu. W modelu ARIMA(p,d,q) założono makymalne rzędy p=6 i q=6, podobnie jak dla modeli wcześniejzych, zacowano każdą możliwą kombinację p i q. W modelu wekorowo-auoregreyjnym wykorzyano zmienne z wielorównaniowego modelu gopodarki amerykańkiej FAIRMODEL [Fair, 2013]. Wekor zmiennych worzyły: PKB, warość produkcji ekora cywilnego, warość produkcji ekora miliarnego, liczba przepracowanych roboczogodzin w obu ekorach (uwzględniania w poaci dwóch oobnych zmiennych), zyki przed opodakowaniem. Dla modelu VAR założono makymalny rząd proceu wynozący 4, ale oaeczną decyzję odnozącą ię do rzędu proceu VAR podejmowano na podawie porównania miar pojemności informacyjnej (BIC) oraz wyników eów auokorelacji dla pozczególnych równań modelu VAR. Wybierano jedynie pośród ych rzędów proceu, dla kórych wynik eów auokorelacji wkazywał na brak podaw do odrzucenia hipoezy zerowej. Ponado nie przeprowadzono rukuralizacji modelu z uwagi na jego pomocniczy charaker, prognozy modeli VAR w niniejzym badaniu użye zoały jedynie jako pewnego rodzaju benchmark dla prognoz uzykiwanych z modeli o zmiennych o zróżnicowanej częoliwości.

13 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu 221 Po ozacowaniu prognoz wyznaczone zoały ich błędy ex po oraz miary MSE, RMSE i V. Minimalny błąd RMSE wkazywał na meodę doarczającą najbardziej precyzyjnych prognoz (ablica 1). Tablica 1. Prognozy empa wzrou annualizowanego PKB w USA oraz miary błędów prognoz ex po z ośmiu ymulowanych eji prognoycznych PKB [%] AR-MIDAS MIDAS exp bea exp bea DFMD DFMI Kwarał ARI- MA VAR NAIW- NA 2013q1 2,714 2,917 2,925 2,952 3,154 3,225 3,125 2,256 2, q2 1,756 2,071 2,182 2,553 2,68 2,811 2,914 2,991 2, q3 4,442 3,255 3,185 2,081 2,014 2,004 2,057 1,995 3, q4 3,455 2,896 2,781 2,891 2,708 2,612 2,599 2,55 3, q1-2,12 0,859 0,995 1,792 1,855 1,987 1,972 1,994 2, q2 4,515 2,412 2,384 2,057 1,993 1,985 1,944 1,921 2, q3 4,877 3,188 2,952 3,111 3,019 2,99 3,014 2,955 2, q4 2,616 2,257 2,384 2,149 2,114 2,057 2,02 1,959 2, MSE 2,271 2,536 3,912 4,175 4,400 4,393 4,544 3,999 12,073 RMSE 1,507 1,593 1,978 2,043 2,098 2,096 2,132 2,000 3,475 V 60,7% 64,4% 80,8% 83,7% 85,3% 85,4% 91,6% 73,0% 141,1% W modelach AR-MIDAS i MIDAS kró exp oznacza, że oowano wykładniczy, zgodny z formułą (6), poób zacowania wag; analogicznie kró bea oznacza zaoowanie formuły (4) zgodnej z rozkładem bea. DFMD, oraz DFMI oznaczają prognozy z modeli DFM uzykane bezpośrednio (D), ieracyjnie (I). Źródło: Obliczenia włane. Z zeawienia zawarego w ablicy 1 wynika, że najniżzy błąd RMSE zanoowano dla modelu AR-MIDAS z wagami rozłożonych opóźnień przy zmiennych o częoliwości mieięcznej liczonymi według formuły wykładniczej (6). Zgodnie z przyjęymi kryeriami model en uznano za narzędzie doarczające najbardziej precyzyjnych prognoz, a ame prognozy zoały uznane za najlepze. W kroku kolejnym parami eowano idenyczność prognoz pozoałych z prognozami najlepzymi, j. eowano, czy precyzja prognoz uzykanych z modelu AR-MIDAS(exp) je ayycznie ionie lepza od precyzji prognoz z dowolnego innego modelu. W ym celu połużono ię eem Diebolda-Mariano z poprawką małopróbkową [Diebold, 2012]. W ablicy 2 zebrano ayyki eu Diebolda-Mariano (DM), a w nawiaach kwadraowych empiryczne prawdopodobieńwa odrzucenia hipoezy zerowej o idenycznej dokładności/precyzji prognoz.

14 222 Lech Kujawki Tablica 2. Wyniki eu Diebolda-Mariano (z poprawką małopróbkową) AR-MIDAS MIDAS DFMD DFMI ARIMA VAR NAIWNA exp bea exp bea DM 2,063 1,997 2,148 2,169 2,217 2,337 1,071 1,950 [prob] [0,038] [0,046] [0,034] [0,033] [0,031] [0,026] [0,159] [0,046] Źródło: Obliczenia włane. Wnioki z eowania idenyczności precyzji prognoz przedawiają ię naępująco: 1. Wyniki eu Diebolda-Mariano wkazują, że oując ypowe poziomy ioności, nie można odrzucić hipoezy (zerowej) o idenycznej precyzji prognoz najlepzych, j. uzykanych z modelu AR-MIDAS (exp) i prognoz pochodzących z modelu VAR. 2. Wyłączywzy model VAR i oując 5% lub 10% poziom ioności można wierdzić, że model AR-MIDAS(exp) doarcza bardziej precyzyjnych prognoz niż pozoałe modele użye w niniejzym badaniu. 3. Soując 1% poziom ioności, z wyników eu DM wynika, że precyzja dowolnych prognoz (w ym prognozy naiwnej) nie je gorza niż precyzja prognoz uznanych za najlepze. Należy wierdzić, że wnioki różnią ię zaadniczo w zależności od przyjęego we wniokowaniu poziomu ioności. W krajnych przypadkach (por. podpunk 1) orzymujemy dwa najlepze modele (i ich prognozy), lub wręcz przeciwnie, modele i ich prognozy nierozróżnialne od prognozy naiwnej (por. podpunk 3). Poawiono hipoezę, że orzymany, nie do końca konkluzywny wynik związany je ze zby krókim zeregiem porównywanych prognoz, pomimo zaoowanej poprawki małopróbkowej polepzającej moc eu Diebolda-Mariano. W celu prawdzenia ej hipoezy meodą boorapową wydłużono próbkę o kolejne oiem prognoz, ak by w każdej ieracji boorapowej porównywanych było zenaście par prognoz. Ieracje boorapowe (j. loowanie z powórzeniami par prognoz) powarzano razy. Boorapowe ayyki eu Diebolda-Mariano, wraz z prawdopodobieńwami empirycznymi odrzucenia hipoezy zerowej zawaro w ablicy 3.

15 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu 223 Tablica 3. Wyniki boorapowego eu Diebolda-Mariano (z poprawką małopróbkową) AR-MIDAS MIDAS exp bea exp bea DFMD DFMI ARIMA VAR NAIWNA DM- 2,830 3,059 3,406 3,539 3,370 3,866 1,092 2,997 [prob- [0,006] [0,006] [0,002] [0,002] [0,001] [0,001] [0,146] [0,006] Źródło: Obliczenia włane. Zaoowana w eście DM echnika repróbkowania, prowadząca de faco do wydłużenia próby, a przez o prowadząca do zwiękzenia mocy eu, pozwala na dwa zaadnicze wnioki: 1. Precyzja prognoz PKB w USA pochodzących z modelu AR-MIDAS(exp) i modelu VAR je ayycznie nieodróżnialna, pomimo że (próbkowy) błąd RMSE prognoz modelu MIDAS je niżzy niż analogiczny błąd modelu VAR. 2. Soując dowolny z powzechnie używanych poziomów ioności, e DM wkazuje na wyżzą precyzję prognoz modelu AR-MIDAS (exp) w porównaniu do prognoz uzykanych z pozoałych modeli (wyłączywzy prognozy model VAR). Wnioki wynikające z eów DM, zarówno w werji zawarej w ablicy 2, jak i ablicy 3 nie pozwalają na jednoznaczne poparcie ezy pracy, kóra brzmiała: uwzględnienie w modelu dynamicznym zmiennych o częoliwości wyżzej niż częoliwość zmiennej objaśnianej ayycznie ionie poprawia jakość (dopaowanie) prognoz makroekonomicznych. Nie wierdzono ayycznie lepzej precyzji/dopaowania prognoz w modelu AR-MIDAS w ounku do precyzji prognoz modelu VAR. W oanim eapie badania wykonano wykre zmiennej prognozowanej, prognoz dla h=2/3 uzykanych z modelu AR-MIDAS(exp) oraz prognoz dla h=1 uzykanych z modelu VAR (ryunek 1). Z ryunku 1 można odczyać, że zarówno prognozy uzykane z modelu AR-MI- DAS(exp) (oznaczone linią przerywaną), jak i prognozy uzykane z modelu VAR (oznaczone linią kropkowaną) charakeryzują ię zby małą zmiennością w porównaniu do zmienności PKB oberwowanego (oznaczonego pogrubioną ciągłą linią). Wykrey obu rodzajów prognoz ą płazczone w ounku do wykreu zmiennej prognozowanej, wariancja prognoz je zby nika.

16 224 Lech Kujawki Ryunek 1. Zmienna prognozowana i najlepiej dopaowane prognozy krókookreowe pochodzące z modeli AR-MIDAS(exp) i VAR Źródło: Opracowanie włane. Ponado z wykreu można odczyać, że w okreach 2013q2, 2013q3, 2014q1, 2014q3 wyąpiły zw. punky zwrone w kzałowaniu ię zmiennej objaśnianej. W każdym przypadku zoały one prawidłowo prognozowane na podawie modelu AR-MIDAS(exp), prawdopodobnie na kuek uwzględnienia najnowzej pochodzącej z danego kwarału informacji mieięcznej. Jednocześnie prognozy z modelu VAR nie wkazały poprawnie wzykich punków zwronych. W okreie 2013q4 prognoza PKB roła, podcza gdy okazało ię, że oberwowane PKB w iocie zmalało, w okreie 2014q2 prognoza wkazuje na padek PKB, podcza gdy fakyczne PKB wzroło. Poprawność prognozowania punków zwronych uzykana na podawie modelu AR-MIDAS je o yle cenna w prognozowaniu krókookreowym, że badacz częo zainereowany je informacją o ym, czy rend wzroowy (padkowy) zoanie w przyzłości urzymany, czy raczej należy podziewać ię odwrócenia endencji. Wydaje ię, że kueczność prognozowania punków zwronych przez regreję MIDAS wynika z unikalnej zdolności ego ypu modeli do adapacji informacji pochodzących ze zmiennych o wyżzej częoliwości a odnozących ię bezpośrednio do prognozowanego okreu. Pomimo empirycznie wierdzonej jednakowej precyzji prognoz AR-MIDAS i VAR, e pierwze jawią ię jako bardzo ciekawa alernaywa dla radycyjnego modelowania i prognozowania wekorowo-auoregreyjnego.

17 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu 225 Zakończenie Przeprowadzone badania wkazują na najlepze dopaowanie prognoz krókookreowych wyznaczanych na podawie modeli dynamicznych łączących zmienne o zróżnicowanej częoliwości, czyli modeli klay MIDAS, oraz ayycznie aką amą precyzję prognoz uzykiwanych na podawie modeli VAR. Spośród ych dwóch kla modeli jedynie regreja MIDAS doarczała prognoz prawidłowo reagujących na punky zwrone, przypuzcza ię, że cecha a wynika ze zdolności modeli MIDAS do uwzględnienia w prognozie najnowzej informacji pochodzącej ze zmiennych wyokiej częoliwości odnozących ię do prognozowanego okreu zmiennej o nikiej częoliwości. Z badań wynika, iż można rekomendować wykorzyanie modeli AR-MIDAS do prognoz ypu now-caing. Lieraura 1. Andreou E., Ghyel E., Kourello A. (2010), Forecaing wih mixedfrequency daa, w: Oxford Handbook on Economy Forecaing, Clemen M. P., Hendry D. F. (ed.). 2. Ari M., Banerjee A., Marcelino M. (2003), Facor foreca for he UK, Bacconi Univeriy Working Paper, No Boivin J., Ng S. (2006),.Are more daa alway beer for facor analyi? Journal of Economeric, Vol. 132, No Brown G., Buccellao T., Chamberlin G., Dey-Chowdhury D., Youl R. (2010), Underanding he qualiy of early eimae of Gro Domeic Produc, Economic & Labour Marke Review, Vol. 4, No Chamberlin G. (2007), Forecaing GDP uing exernal daa ource, Economic and Labour Marke Review, Vol. 1, No Chamberlin G. (2010), Real ime daa, Economic and Labour Marke Review, Vol. 4, No Chen X., Ghyel E. (2009), New good or bad and i impac on predicing fuure volailiy, Review of Financial Sudie, Vol. 24, No Chow G., Lin A. (1971), Be linear unbiaed inerpolaion, diribuion and exrapolaion of ime erie by relaed ime erie, Review of Economic and Saiic, Vol Clemen M. P., Galvao A. B. (2010), Real-ime Forecaing of Inflaion and Oupu growh in he Preence of Daa Reviion, Warwick Economic Reearch Paper, No. 953.

18 226 Lech Kujawki 10. Clemen M. P., Galvao A.B. (2006), Macroeconomic Forecaing wih Mixed Frequency Daa: Foreca of US oupu growh and inflaion, Warwick Economic Reearch Paper, No Crouhore D. (2005), Forecaing wih Real-Time Daa Vinage, Univeriy of Richmond Working Paper. 12. Diebold F. (2012), Comparing Predicive Accuracy, Tweny Year Laer: A Peronal Perpecive on he Ue and Abue of Diebold-Mariano Te, Univeriy of Pennylvania Working Paper, No Fair R. (2013), Macroeconomeric Modeling, hp://fairmodel.econ.yale. edu/mmm/mm.pdf. 14. Fau J., Roger J., Wrigh J. (2005), New and noie in G7 announcemen, Cenre for Economic Policy Reearch, Vol Forni M., Hallin M., Lippi M., Reichlin L. (2005), The Genaralized Dynamic Facor Model, Journal of he American Saiical Aociaion, Vol. 100, No Foroni C., Marcellino M. (2013), A urvey of economeric mehod for mixed-frequency daa, Working Paper, No. 6 Norge Bank Reearch. 17. Ghyel E., Sana-Clara P., Valkanov R. (2004a), The MIDAS ouch: Mixed Daa Sampling regreion model, Chapel Hill, N.C. 18. Ghyel E., Sana-Clara P., Valkanov R. (2004b), Predicing volailiy: Geing he mo ou of reurn daa ampled a differen frequencie, NBER Working Paper No Ghyel E., Sinko A., Valkanov R. (2004c), MIDAS regreion: Furher reul and new direcion, Economeric Review, Vol Ghyel E., Sana-Clara P., Valkanov R. (2005), There i a rik-reurn rade-off afer all, Journal of Financial Economic, Vol. 76, No Hendry D. F., Mizon G.E. (1978), Serial correlaion a a convenien implificaion, no a nuiance: A commen on a udy of he demand for money by he Bank of Engldand, Economic Journal, Vol Jacob J., van Norden S. (2011), Modeling daa reviion: Meauremen error and dynamic of rue value, Journal of Economeric, Vol Kapeanio G., Yae T. (2004), Eimaing ime-variaion in meauremen error from daa reviion; an applicaion o forecaing in dynamic model, Bank of England Working Paper, No Koenig E. F., Doma S., Piger J. (2003), The ue and abue of real-ime daa on economic forecaing, The Review of Economic and Saiic, Vol. 85, No. 3.

19 Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu Mankiw N. G., Shapiro M. D. (1986), New of noie. An analyi of GNP reviion, Survey of Curren Buine. 26. Marcellino M., Sock J., Waon M. (2006), A comparion of direc and ieraed muliep AR mehod for forecaing macroeconomic ime erie, Journal of Economeric, Vol. 135, No Miller P. J., Chin D. M. (1996), Uing monhly daa o improve quarerly model foreca, Federal Reerve Bank Minneapoli Quarerly Review, Vol Paeron K. (2002), The daa meauremen proce for UK GNP: ochaic rend, long memory and uni roo, Journal of Forecaing, Vol Richardon C. (2003), Reviion analyi: a ime erie approach, Economic Trend, Vol Schneider M., Spizer M. (2004), Forecaing Aurian GDP uing he generalized dynamic facor model, Oeerreichiche Naionalbank Working Paper, Vol Sark T., Crouhore D. (2002), Forecaing wih a real ime daa e for macroeconomi, Journal of Macroeconomic, Vol Sock J., Waon M. (1999), Forecaing Inflaion, Journal of Moneary Economic, Vol Sock J., Waon M. (2002), Macroeconomic Forecaing Uing Diffuion Indexe, Journal of Buine and Economic Saiic, Vol. 20, No Sock J., Waon M. (2005), Implicaion of Dynamic Facor Model for VAR Analyi, NBER Working Paper, No Sock J., Waon M. (2006), Forecaing wih Many Predicor, Handbook of Economic Forecaing, Vol. 1. Srezczenie Celem badania było prawdzenie, czy uwzględnienie w modelu dynamicznym zmiennych o częoliwości wyżzej niż częoliwość zmiennej objaśnianej ayycznie ionie poprawia jakość (dopaowanie) prognoz makroekonomicznych. Prognozy makroekonomiczne wyznaczane były z modeli dynamicznych łączących zmiennie o zróżnicowanej częoliwości znanych jako regreja MIDAS, naępnie porównywane były z prognozami ych amych kaegorii ekonomicznych uzykanych z modeli DFM, ARIMA, VAR. Do ozacowania modeli, prognozowania krókookreowego (horyzon prognozy h=1) i ymulacji ośmiu eji prognoycznych wykorzyano dane czau rzeczywiego odnozące ię do gopodarki USA. Z przeprowadzonych badań wynika, że dynamiczny model MIDAS (AR-MIDAS) i model VAR doarczyły najbardziej precyzyjnych prognoz, prognozy z modeli DFM i ARIMA okazały ię ayycznie miej precyzyjne. Spośród dwóch kla modeli doarczających

20 228 Lech Kujawki najbardziej precyzyjnych prognoz (AR-MIDAS, VAR) jedynie AR-MIDAS wygenerował prognozy, prawidłowo przewidując wzykie punky zwrone, cech ej nie miały prognozy VAR. Z ego powodu można rekomendować wykorzyanie modeli AR-MIDAS do prognoz ypu now-caing. Słowa kluczowe prognoza, zmienne zróżnicowanej częoliwości, MIDAS, DFM Mixed Frequency Daa Dynamic Model in Macroeconomic Forecaing (Summary) The aim of he udy wa o find ou wheher he ue of mixed frequency daa dynamic model can improve he accuracy of quarerly foreca of eleced macroeconomic variable. The reearch ool were he MIDAS, AR-MIDAS, DFM, ARIMA and VAR model wih quarerly foreca a reference poin. The udy ued a imulaion of eigh (ex ane) forecaing eion. To ha end, i wa neceary o ue variable from he real-ime daabae. Ye, due o he limied acce o uch daabae, he udy focued on U.S. GDP. The reul indicae ha he AR-MIDAS cla model, which direcly incorporae he lae available monhly informaion a well a claic VAR model provided ignificanly more accurae foreca of GDP hen DFM and ARIMA model. Comparing AR-MIDAS and VAR foreca (which were equally accurae in erm of Diebold-Mariano e) only he previou model proved o be able o provide accurae foreca of all urning poin which occurred wihin he ample. Thi unique feaure enable o recommend AR-MIDAS a a now-caing or hor erm forecaing ool. Keyword mixed frequency daa, real-ime forecaing, MIDAS, AR-MIDAS, DFM

Zastosowanie danych o różnej częstotliwości w prognozowaniu makroekonomicznym

Zastosowanie danych o różnej częstotliwości w prognozowaniu makroekonomicznym Lech Kujawki * Zaoowanie danych o różnej częoliwości w prognozowaniu makroekonomicznym Węp Doępność online do obzernych baz danych makroekonomicznych rodzi nauralną chęć wykorzyania zawarych w niej danych.

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie rozkładu GED do modelowania rozkładu stóp zwrotu spółek sektora transportowego

Wykorzystanie rozkładu GED do modelowania rozkładu stóp zwrotu spółek sektora transportowego PUCZYŃSKI Jan CZYŻYCKI afał Wykorzyanie rozkładu GED do modelowania rozkładu óp zwrou półek ekora ranporowego WSTĘP Jednym z najczęściej prowadzonych badań doyczących rynku kapiałowego ą badania doyczące

Bardziej szczegółowo

EFEKT INTERWAŁOWY W ESTYMACJI PARAMETRU BETA DLA AKCJI NOTOWANYCH NA GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE.

EFEKT INTERWAŁOWY W ESTYMACJI PARAMETRU BETA DLA AKCJI NOTOWANYCH NA GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE. JANUSZ BRZESZCZYŃSKI JERZY GAJDKA TOMASZ SCHABEK EFEKT INTERWAŁOWY W ESTYMACJI PARAMETRU BETA DLA AKCJI NOTOWANYCH NA GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE. ROLA INTENSYWNOŚCI TRANSAKCJI GIEŁDOWYCH

Bardziej szczegółowo

Przekształcenie Laplace a. Definicja i własności, transformaty podstawowych sygnałów

Przekształcenie Laplace a. Definicja i własności, transformaty podstawowych sygnałów Przekzałcenie Laplace a Deinicja i właności, ranormay podawowych ygnałów Tranormaą Laplace a unkcji je unkcja S zmiennej zepolonej, kórą oznacza ię naępująco: L[ ] unkcja S nazywana bywa również unkcją

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka. Wykład 3

Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka. Wykład 3 Sanisław Cichocki Naalia Nehrebecka Wykład 3 1 1. Regresja pozorna 2. Funkcje ACF i PACF 3. Badanie sacjonarności Tes Dickey-Fullera (DF) Rozszerzony es Dickey-Fullera (ADF) 2 1. Regresja pozorna 2. Funkcje

Bardziej szczegółowo

Temat 4. ( t) ( ) ( ) = ( τ ) ( τ ) τ = ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) = ( ) Podstawowe własności dystrybucji δ(t) (delta Diraca)

Temat 4. ( t) ( ) ( ) = ( τ ) ( τ ) τ = ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) = ( ) Podstawowe własności dystrybucji δ(t) (delta Diraca) Tema 4 Opracował: Leław Dereń Kaedra Teorii Sygnałów Inyu Telekomunikacji Teleinformayki i Akuyki Poliechnika Wrocławka Prawa auorkie zarzeżone Podawowe właności dyrybucji δ() (dela Diraca) ( ) δ gdy (

Bardziej szczegółowo

1. Szereg niesezonowy 1.1. Opis szeregu

1. Szereg niesezonowy 1.1. Opis szeregu kwaralnych z la 2000-217 z la 2010-2017.. Szereg sezonowy ma charaker danych model z klasy ARIMA/SARIMA i model eksrapolacyjny oraz d prognoz z ych modeli. 1. Szereg niesezonowy 1.1. Opis szeregu Analizowany

Bardziej szczegółowo

Zbudowany i pozytywnie zweryfikowany jednorównaniowy model ekonometryczny. jest uŝyteczny do analizy zaleŝności między zmiennymi uwzględnionymi w

Zbudowany i pozytywnie zweryfikowany jednorównaniowy model ekonometryczny. jest uŝyteczny do analizy zaleŝności między zmiennymi uwzględnionymi w ROGNOZOWANIE EKONOMERYCZNE (REDYKCJA EKONOMERYCZNA) ZEAW V Zbudowan i pozwnie zwerfikowan jednorównaniow model ekonomerczn je uŝeczn do analiz zaleŝności międz zmiennmi uwzględnionmi w modelu w okreie,

Bardziej szczegółowo

KURS EKONOMETRIA. Lekcja 1 Wprowadzenie do modelowania ekonometrycznego ZADANIE DOMOWE. Strona 1

KURS EKONOMETRIA. Lekcja 1 Wprowadzenie do modelowania ekonometrycznego ZADANIE DOMOWE.   Strona 1 KURS EKONOMETRIA Lekcja 1 Wprowadzenie do modelowania ekonomerycznego ZADANIE DOMOWE www.erapez.pl Srona 1 Część 1: TEST Zaznacz poprawną odpowiedź (ylko jedna jes prawdziwa). Pyanie 1 Kóre z poniższych

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka. Wykład 4

Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka. Wykład 4 Sanisław Cichocki Naalia Nehrebecka Wykład 4 1 1. Badanie sacjonarności: o o o Tes Dickey-Fullera (DF) Rozszerzony es Dickey-Fullera (ADF) Tes KPSS 2. Modele o rozłożonych opóźnieniach (DL) 3. Modele auoregresyjne

Bardziej szczegółowo

Matematyka ubezpieczeń majątkowych r. ma złożony rozkład Poissona. W tabeli poniżej podano rozkład prawdopodobieństwa ( )

Matematyka ubezpieczeń majątkowych r. ma złożony rozkład Poissona. W tabeli poniżej podano rozkład prawdopodobieństwa ( ) Zadanie. Zmienna losowa: X = Y +... + Y N ma złożony rozkład Poissona. W abeli poniżej podano rozkład prawdopodobieńswa składnika sumy Y. W ejże abeli podano akże obliczone dla k = 0... 4 prawdopodobieńswa

Bardziej szczegółowo

licencjat Pytania teoretyczne:

licencjat Pytania teoretyczne: Plan wykładu: 1. Wiadomości ogólne. 2. Model ekonomeryczny i jego elemeny 3. Meody doboru zmiennych do modelu ekonomerycznego. 4. Szacownie paramerów srukuralnych MNK. Weryfikacja modelu KMNK 6. Prognozowanie

Bardziej szczegółowo

Wykład 4: Transformata Laplace a

Wykład 4: Transformata Laplace a Rachunek prawdopodobieńwa MAP164 Wydział Elekroniki, rok akad. 28/9, em. leni Wykładowca: dr hab. A. Jurlewicz Wykład 4: Tranformaa Laplace a Definicja. Niech f() będzie funkcją określoną na R, przy czym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DZIAŁY ANALIZY MATEMATYCZNEJ. Wykład VIII Przekształcenie Laplace a

WYBRANE DZIAŁY ANALIZY MATEMATYCZNEJ. Wykład VIII Przekształcenie Laplace a 8. Geneza przekzałcenia Laplace a. Wykład VIII Przekzałcenie Laplace a Warunek bezwzględnej całkowalności w przedziale niekończonym, nakładany na oryginały przekzałceń Fouriera, bardzo ogranicza ich klaę.

Bardziej szczegółowo

Kombinowanie prognoz. - dlaczego należy kombinować prognozy? - obejmowanie prognoz. - podstawowe metody kombinowania prognoz

Kombinowanie prognoz. - dlaczego należy kombinować prognozy? - obejmowanie prognoz. - podstawowe metody kombinowania prognoz Noaki do wykładu 005 Kombinowanie prognoz - dlaczego należy kombinować prognozy? - obejmowanie prognoz - podsawowe meody kombinowania prognoz - przykłady kombinowania prognoz gospodarki polskiej - zalecenia

Bardziej szczegółowo

Wykład 6. Badanie dynamiki zjawisk

Wykład 6. Badanie dynamiki zjawisk Wykład 6 Badanie dynamiki zjawisk Krzywa wieża w Pizie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 y 4,9642 4,9644 4,9656 4,9667 4,9673 4,9688 4,9696 4,9698 4,9713 4,9717 4,9725 4,9742 4,9757 Szeregiem czasowym nazywamy

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka. Wykład 3

Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka. Wykład 3 Sanisław Cichocki Naalia Nehrebecka Wykład 3 1 1. Zmienne sacjonarne 2. Zmienne zinegrowane 3. Regresja pozorna 4. Funkcje ACF i PACF 5. Badanie sacjonarności Tes Dickey-Fullera (DF) 2 1. Zmienne sacjonarne

Bardziej szczegółowo

Ekonometryczne modele nieliniowe

Ekonometryczne modele nieliniowe Ekonomeryczne modele nelnowe Wykład 5 Progowe modele regrej Leraura Hanen B. E. 997 Inference n TAR Model, Sude n Nonlnear Dynamc and Economerc,. Tek na rone nerneowej wykładu Dodakowa leraura Hanen B.

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak MAKROEKONOMIA 2 Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2 Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak ( ) ( ) ( ) i E E E i r r = = = = = θ θ ρ ν φ ε ρ α * 1 1 1 ) ( R. popyu R. Fishera Krzywa Phillipsa

Bardziej szczegółowo

STUDIA METODOLOGICZNE

STUDIA METODOLOGICZNE STUDIA METODOLOGICZNE Dominik LIWICKI Ekonomeryczna analiza odp ywów z bezrobocia Efekywno funkcjonowania rynku pracy mo na ocenia poprzez liczb podejmuj cych zarudnienie przez ooby pozukuj ce pracy. Czynnikami

Bardziej szczegółowo

Temat ćwiczenia: STANY NIEUSTALONE W OBWODACH ELEKTRYCZNYCH Badanie obwodów II-go rzędu - pomiary w obwodzie RLC A.M.D. u C

Temat ćwiczenia: STANY NIEUSTALONE W OBWODACH ELEKTRYCZNYCH Badanie obwodów II-go rzędu - pomiary w obwodzie RLC A.M.D. u C aboraorium eorii Obwodów ABOAOIUM AMD6 ema ćwiczenia: SANY NIEUSAONE W OBWODAH EEKYZNYH Badanie obwodów II-go rzędu - pomiary w obwodzie Obwód II-go rzędu przedawia poniżzy ryunek.. ównanie obwodu di()

Bardziej szczegółowo

Wykład 6. Badanie dynamiki zjawisk

Wykład 6. Badanie dynamiki zjawisk Wykład 6 Badanie dynamiki zjawisk TREND WYODRĘBNIANIE SKŁADNIKÓW SZEREGU CZASOWEGO 1. FUNKCJA TRENDU METODA ANALITYCZNA 2. ŚREDNIE RUCHOME METODA WYRÓWNYWANIA MECHANICZNEGO średnie ruchome zwykłe średnie

Bardziej szczegółowo

q s,t 1 r k 1 t k s q k 1 q k... q n 1 q n q 1 i ef e, v 1 q,

q s,t 1 r k 1 t k s q k 1 q k... q n 1 q n q 1 i ef e, v 1 q, Maemayka finanowa i ubezpieczeniowa - 3 Przepływy pienięŝne 1 Warość akualna i przyzła przepływów dykrenych i ciągłych Oprocenowanie - dykonowanie ciągłe ze zmienną opą (iłą). 1. Sopy przedziałami ałe

Bardziej szczegółowo

Temat ćwiczenia: STANY NIEUSTALONE W OBWODACH ELEKTRYCZNYCH Wprowadzenie A.M.D.

Temat ćwiczenia: STANY NIEUSTALONE W OBWODACH ELEKTRYCZNYCH Wprowadzenie A.M.D. aboraorium Elekroechniki i elekroniki ABORAORIUM AMD6 ema ćwiczenia: SANY NIEUSAONE W OBWODAH EEKRYZNYH Wprowadzenie Przejście od jednego anu pracy układu elekrycznego złożonego z elemenów R,, do innego

Bardziej szczegółowo

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE IX Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 6 8 września 005 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyki, Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Pior Fiszeder Uniwersye Mikołaja Kopernika

Bardziej szczegółowo

{ } = ( ) Przekształcenie Laplace a i jego zastosowania. Rozdział Obliczanie transformat Laplace a i transformat odwrotnych

{ } = ( ) Przekształcenie Laplace a i jego zastosowania. Rozdział Obliczanie transformat Laplace a i transformat odwrotnych Rozdział 8 Przekzałcenie aplace a i jego zaoowania Opracował: eław Dereń Inyu Telekomunikacji Teleinformayki i Akuyki Prawa auorkie zarzeżone 8 Obliczanie ranforma aplace a i ranforma odwronych NajwaŜniejze

Bardziej szczegółowo

Politechnika Częstochowska Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki. Sprawozdanie #2 z przedmiotu: Prognozowanie w systemach multimedialnych

Politechnika Częstochowska Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki. Sprawozdanie #2 z przedmiotu: Prognozowanie w systemach multimedialnych Poliechnika Częsochowska Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informayki Sprawozdanie #2 z przedmiou: Prognozowanie w sysemach mulimedialnych Andrzej Siwczyński Andrzej Rezler Informayka Rok V, Grupa IO II

Bardziej szczegółowo

DYNAMIKA KONSTRUKCJI

DYNAMIKA KONSTRUKCJI 10. DYNAMIKA KONSTRUKCJI 1 10. 10. DYNAMIKA KONSTRUKCJI 10.1. Wprowadzenie Ogólne równanie dynamiki zapisujemy w posaci: M d C d Kd =P (10.1) Zapis powyższy oznacza, że równanie musi być spełnione w każdej

Bardziej szczegółowo

Aneta Włodarczyk, Marcin Zawada Politechnika Częstochowska. Przełącznikowe modele Markowa dla cen energii elektrycznej na giełdzie energii w Polsce

Aneta Włodarczyk, Marcin Zawada Politechnika Częstochowska. Przełącznikowe modele Markowa dla cen energii elektrycznej na giełdzie energii w Polsce DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE X Ogólnoolkie Seminarium Naukowe, 4 6 września 7 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Sayyki, Uniwerye Mikołaja Koernika w Toruniu Anea Włodarczyk, Marcin Zawada oliecnika Częocowka

Bardziej szczegółowo

EKONOMETRIA wykład 2. Prof. dr hab. Eugeniusz Gatnar.

EKONOMETRIA wykład 2. Prof. dr hab. Eugeniusz Gatnar. EKONOMERIA wykład Prof. dr hab. Eugeniusz Ganar eganar@mail.wz.uw.edu.pl Przedziały ufności Dla paramerów srukuralnych modelu: P bˆ j S( bˆ z prawdopodobieńswem parameru b bˆ S( bˆ, ( m j j j, ( m j b

Bardziej szczegółowo

ANALIZA, PROGNOZOWANIE I SYMULACJA / Ćwiczenia 1

ANALIZA, PROGNOZOWANIE I SYMULACJA / Ćwiczenia 1 ANALIZA, PROGNOZOWANIE I SYMULACJA / Ćwiczenia 1 mgr inż. Żanea Pruska Maeriał opracowany na podsawie lieraury przedmiou. Zadanie 1 Firma Alfa jes jednym z głównych dosawców firmy Bea. Ilość produku X,

Bardziej szczegółowo

Analiza instrumentów pochodnych

Analiza instrumentów pochodnych Analiza inrumenów pochonych Dr Wiolea owak Wykła 7 Wycena opcji na akcję bez ywieny moel Blacka-cholea z prawami o ywieny moel Merona Założenia moelu Blacka-cholea. Ceny akcji zachowują logarymiczno-normalnym.

Bardziej szczegółowo

Oddziaływanie procesu informacji na dynamikę cen akcji. Małgorzata Doman Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Oddziaływanie procesu informacji na dynamikę cen akcji. Małgorzata Doman Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Oddziaływanie procesu informacji na dynamikę cen akcji. Małgorzaa Doman Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Modele mikrosrukury rynku Bageho (97) informed raders próbują wykorzysać swoją przewagę informacyjną

Bardziej szczegółowo

ESTYMACJA KRZYWEJ DOCHODOWOŚCI STÓP PROCENTOWYCH DLA POLSKI

ESTYMACJA KRZYWEJ DOCHODOWOŚCI STÓP PROCENTOWYCH DLA POLSKI METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XIII/3, 202, sr. 253 26 ESTYMACJA KRZYWEJ DOCHODOWOŚCI STÓP PROCENTOWYCH DLA POLSKI Adam Waszkowski Kaedra Ekonomiki Rolnicwa i Międzynarodowych Sosunków

Bardziej szczegółowo

WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE

WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE Wnioskowanie saysyczne w ekonomerycznej analizie procesu produkcyjnego / WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE W EKONOMETRYCZNEJ ANAIZIE PROCESU PRODUKCYJNEGO Maeriał pomocniczy: proszę przejrzeć srony www.cyf-kr.edu.pl/~eomazur/zadl4.hml

Bardziej szczegółowo

Jacek Kwiatkowski Magdalena Osińska. Procesy zawierające stochastyczne pierwiastki jednostkowe identyfikacja i zastosowanie.

Jacek Kwiatkowski Magdalena Osińska. Procesy zawierające stochastyczne pierwiastki jednostkowe identyfikacja i zastosowanie. DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE Jacek Kwiakowski Magdalena Osińska Uniwersye Mikołaja Kopernika Procesy zawierające sochasyczne pierwiaski jednoskowe idenyfikacja i zasosowanie.. Wsęp Większość lieraury

Bardziej szczegółowo

Statystyka od podstaw z systemem SAS Dr hab. E. Frątczak, ZAHZiAW, ISiD, KAE. Część VII. Analiza szeregu czasowego

Statystyka od podstaw z systemem SAS Dr hab. E. Frątczak, ZAHZiAW, ISiD, KAE. Część VII. Analiza szeregu czasowego Część VII. Analiza szeregu czasowego 1 DEFINICJA SZEREGU CZASOWEGO Szeregiem czasowym nazywamy zbiór warości cechy w uporządkowanych chronologicznie różnych momenach (okresach) czasu. Oznaczając przez

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cichocki. Natalia Neherbecka. Zajęcia 13

Stanisław Cichocki. Natalia Neherbecka. Zajęcia 13 Stanisław Cichocki Natalia Neherbecka Zajęcia 13 1 1. Kryteria informacyjne 2. Testowanie autokorelacji 3. Modele dynamiczne: modele o rozłożonych opóźnieniach (DL) modele autoregresyjne o rozłożonych

Bardziej szczegółowo

Transformacja Hilberta (1905)

Transformacja Hilberta (1905) Tranormacja Hilbera 95 Zjęcie hp://en.wikipeia.org/wiki/davi_hilber Tranormacja Hilbera je liniowm przekzałceniem całkowm w ej amej ziezinie, zn. zarówno la gnału jak i jego ranorma, argumen je najczęściej

Bardziej szczegółowo

Prognozowanie i symulacje

Prognozowanie i symulacje Prognozowanie i smulacje Lepiej znać prawdę niedokładnie, niż dokładnie się mlić. J. M. Kenes dr Iwona Kowalska ikowalska@wz.uw.edu.pl Prognozowanie meod naiwne i średnie ruchome Meod naiwne poziom bez

Bardziej szczegółowo

E k o n o m e t r i a S t r o n a 1. Nieliniowy model ekonometryczny

E k o n o m e t r i a S t r o n a 1. Nieliniowy model ekonometryczny E k o n o m e r i a S r o n a Nieliniowy model ekonomeryczny Jednorównaniowy model ekonomeryczny ma posać = f( X, X,, X k, ε ) gdzie: zmienna objaśniana, X, X,, X k zmienne objaśniające, ε - składnik losowy,

Bardziej szczegółowo

Testowanie zmiany strukturalnej w modelu VEC

Testowanie zmiany strukturalnej w modelu VEC ank i Kredy 46(6), 25, 579-6 eowanie zmiany rukuralnej w modelu VEC Emilia Goińka* Nadełany: 27 ierpnia 25 r. Zaakcepowany: 5 października 25 r. rezczenie Wprowadzenie do przerzeni koinegrującej zmiennej

Bardziej szczegółowo

FIZYKA - wymagania programowe na poszczególne oceny

FIZYKA - wymagania programowe na poszczególne oceny FIZYKA - wymagania programowe na pozczególne oceny I. Wykonujemy pomiary Ocena dopuzczająca wymienia przyrządy, za pomocą kórych mierzymy długość, emperaurę, cza, zybkość i maę podaje zakre pomiarowy przyrządu

Bardziej szczegółowo

Prognozowanie średniego miesięcznego kursu kupna USD

Prognozowanie średniego miesięcznego kursu kupna USD Prognozowanie średniego miesięcznego kursu kupna USD Kaarzyna Halicka Poliechnika Białosocka, Wydział Zarządzania, Kaedra Informayki Gospodarczej i Logisyki, e-mail: k.halicka@pb.edu.pl Jusyna Godlewska

Bardziej szczegółowo

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE. mgr Żaneta Pruska. Ćwiczenia 2 Zadanie 1

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE. mgr Żaneta Pruska. Ćwiczenia 2 Zadanie 1 PROGNOZOWANIE I SYMULACJE mgr Żanea Pruska Ćwiczenia 2 Zadanie 1 Firma Alfa jes jednym z głównych dosawców firmy Bea. Ilość produku X, wyrażona w ysiącach wyprodukowanych i dosarczonych szuk firmie Bea,

Bardziej szczegółowo

Transformacja Hilberta (1905)

Transformacja Hilberta (1905) Tranormacja Hilbera 95 Zjęcie hp://en.wikipeia.org/wiki/davi_hilber Tranormacja Hilbera je liniowm przekzałceniem całkowm w ej amej ziezinie, zn. zarówno la gnału jak i jego ranorma, argumen je najczęściej

Bardziej szczegółowo

Matematyka ubezpieczeń majątkowych r.

Matematyka ubezpieczeń majątkowych r. Matematyka ubezpieczeń majątkowych 3..007 r. Zadanie. Każde z ryzyk pochodzących z pewnej populacji charakteryzuje się tym że przy danej wartości λ parametru ryzyka Λ rozkład wartości szkód z tego ryzyka

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z fizyki dla kl. 1b Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Żarnowcu w roku szkolnym 2015/2016

Wymagania edukacyjne z fizyki dla kl. 1b Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Żarnowcu w roku szkolnym 2015/2016 NAUCZYCIEL: Wymagania edukacyjne z fizyki dla kl. 1b Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Żarnowcu w roku zkolnym 2015/2016 mgr Doroa Maj PODRĘCZNIK : ŚWIAT FIZYKI 1 Wyd. WSiP Na lekcjach fizyki poępy

Bardziej szczegółowo

Cechy szeregów czasowych

Cechy szeregów czasowych energecznch Cech szeregów czasowch Rozdział Modelowanie szeregów czasowch 7 proces deerminisczn proces kórego warość może bć preczjnie określona w dowolnm czasie =T+τ = a +b T T+τ czas = sin(ω) T T+τ czas

Bardziej szczegółowo

Kinematyka opisanie ruchu

Kinematyka opisanie ruchu Kinemayka opianie ruchu. Co o je ruch? Ruch je zjawikiem powzechnym. Poruzają ię gwiazdy i planey, poruza ię woda i powierze, zwierzęa i rośliny. Poruzaz ię Ty. Poruzają ię najmniejze cząki maerii. Słowem

Bardziej szczegółowo

Badanie funktorów logicznych TTL - ćwiczenie 1

Badanie funktorów logicznych TTL - ćwiczenie 1 adanie funkorów logicznych TTL - ćwiczenie 1 1. Cel ćwiczenia Zapoznanie się z podsawowymi srukurami funkorów logicznych realizowanych w echnice TTL (Transisor Transisor Logic), ich podsawowymi paramerami

Bardziej szczegółowo

Testowanie hipotez statystycznych.

Testowanie hipotez statystycznych. Statystyka Wykład 10 Wrocław, 22 grudnia 2011 Testowanie hipotez statystycznych Definicja. Hipotezą statystyczną nazywamy stwierdzenie dotyczące parametrów populacji. Definicja. Dwie komplementarne w problemie

Bardziej szczegółowo

Dopasowywanie modelu do danych

Dopasowywanie modelu do danych Tematyka wykładu dopasowanie modelu trendu do danych; wybrane rodzaje modeli trendu i ich właściwości; dopasowanie modeli do danych za pomocą narzędzi wykresów liniowych (wykresów rozrzutu) programu STATISTICA;

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z przedmiotu fizyka na poszczególne oceny przy realizacji programu i podręcznika Świat fizyki

Wymagania edukacyjne z przedmiotu fizyka na poszczególne oceny przy realizacji programu i podręcznika Świat fizyki Wymagania edukacyjne z przedmiou fizyka na pozczególne oceny przy realizacji i podręcznika Świa fizyki 1. Wykonujemy pomiary Tema według 1.1. Wielkości fizyczne, kóre mierzyz na co dzień 1.2. Pomiar warości

Bardziej szczegółowo

Statystyczna analiza danych

Statystyczna analiza danych Statytyka. v.0.9 egz mgr inf nietacj Statytyczna analiza danych Statytyka opiowa Szereg zczegółowy proty monotoniczny ciąg danych i ) n uzykanych np. w trakcie pomiaru lub za pomocą ankiety. Przykłady

Bardziej szczegółowo

PDF created with FinePrint pdffactory Pro trial version http://www.fineprint.com

PDF created with FinePrint pdffactory Pro trial version http://www.fineprint.com Analiza korelacji i regresji KORELACJA zależność liniowa Obserwujemy parę cech ilościowych (X,Y). Doświadczenie jest tak pomyślane, aby obserwowane pary cech X i Y (tzn i ta para x i i y i dla różnych

Bardziej szczegółowo

KRZYSZTOF JAJUGA Katedra Inwestycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu 25 LAT EKONOMETRII FINANSOWEJ

KRZYSZTOF JAJUGA Katedra Inwestycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu 25 LAT EKONOMETRII FINANSOWEJ KRZYSZTOF JAJUGA Kaedra Inwesycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu 25 LAT EKONOMETRII FINANSOWEJ EKONOMETRIA FINANSOWA OKREŚLENIE Modele ekonomerii finansowej są worzone

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cichocki. Natalia Nehrebecka. Wykład 9

Stanisław Cichocki. Natalia Nehrebecka. Wykład 9 Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka Wykład 9 1 1. Dodatkowe założenie KMRL 2. Testowanie hipotez prostych Rozkład estymatora b Testowanie hipotez prostych przy użyciu statystyki t 3. Przedziały ufności

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cichocki. Natalia Nehrebecka. Wykład 12

Stanisław Cichocki. Natalia Nehrebecka. Wykład 12 Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka Wykład 12 1 1.Problemy z danymi Zmienne pominięte Zmienne nieistotne 2. Autokorelacja o Testowanie autokorelacji 1.Problemy z danymi Zmienne pominięte Zmienne nieistotne

Bardziej szczegółowo

Zbigniew Skup. Podstawy automatyki i sterowania

Zbigniew Skup. Podstawy automatyki i sterowania Zbigniew Skup Podawy auomayki i erowania Warzawa Poliechnika Warzawka Wydział Samochodów i Mazyn Roboczych Kierunek "Edukacja echniczno informayczna" -54 Warzawa, ul. Narbua 84, el () 849 4 7, () 4 8 48

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak MAKROEKONOMIA 2 Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2 Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak 2 Plan wykładu Zakłócenia w modelu DAD/DAS: Wzros produkcji poencjalnej; Zakłócenie podażowe o sile

Bardziej szczegółowo

Prognozowanie cen surowców w rolnych na podstawie szeregów w czasowych - uwarunkowania i metody. Sylwia Grudkowska NBP Mariusz Hamulczuk IERIGś-PIB

Prognozowanie cen surowców w rolnych na podstawie szeregów w czasowych - uwarunkowania i metody. Sylwia Grudkowska NBP Mariusz Hamulczuk IERIGś-PIB Prognozowanie cen surowców w rolnych na podstawie szeregów w czasowych - uwarunkowania i metody Sylwia Grudkowska NBP Mariusz Hamulczuk IERIGś-PIB Plan prezentacji Wprowadzenie do prognozowania Metody

Bardziej szczegółowo

Rozdział 2: Metoda największej wiarygodności i nieliniowa metoda najmniejszych kwadratów

Rozdział 2: Metoda największej wiarygodności i nieliniowa metoda najmniejszych kwadratów Rozdział : Metoda największej wiarygodności i nieliniowa metoda najmniejszych kwadratów W tym rozdziale omówione zostaną dwie najpopularniejsze metody estymacji parametrów w ekonometrycznych modelach nieliniowych,

Bardziej szczegółowo

MODELE WYGŁADZANIA WYKŁADNICZEGO DO KRÓTKOTERMINOWEGO PROGNOZOWANIA OBCIĄŻEŃ SYSTEMÓW ELEKTROENERGETYCZNYCH

MODELE WYGŁADZANIA WYKŁADNICZEGO DO KRÓTKOTERMINOWEGO PROGNOZOWANIA OBCIĄŻEŃ SYSTEMÓW ELEKTROENERGETYCZNYCH Sr. 4 Rynek Energii Nr 3(6) - 23 MODELE WYGŁADZANIA WYKŁADNICZEGO DO KRÓTKOTERMINOWEGO PROGNOZOWANIA OBCIĄŻEŃ SYSTEMÓW ELEKTROENERGETYCZNYCH Grzegorz Dudek Słowa kluczowe: krókoerminowe rognozowanie zaorzebowania

Bardziej szczegółowo

Równania różniczkowe. Lista nr 2. Literatura: N.M. Matwiejew, Metody całkowania równań różniczkowych zwyczajnych.

Równania różniczkowe. Lista nr 2. Literatura: N.M. Matwiejew, Metody całkowania równań różniczkowych zwyczajnych. Równania różniczkowe. Lisa nr 2. Lieraura: N.M. Mawiejew, Meody całkowania równań różniczkowych zwyczajnych. W. Krysicki, L. Włodarski, Analiza Maemayczna w Zadaniach, część II 1. Znaleźć ogólną posać

Bardziej szczegółowo

Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji

Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki

Bardziej szczegółowo

Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl

Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyczna teoria korelacji i regresji (1) Jest to dział statystyki zajmujący

Bardziej szczegółowo

Pobieranie próby. Rozkład χ 2

Pobieranie próby. Rozkład χ 2 Graficzne przedsawianie próby Hisogram Esymaory przykład Próby z rozkładów cząskowych Próby ze skończonej populacji Próby z rozkładu normalnego Rozkład χ Pobieranie próby. Rozkład χ Posać i własności Znaczenie

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD nr 2. to przekształcenie (1.4) zwane jest przekształceniem całkowym Laplace a

WYKŁAD nr 2. to przekształcenie (1.4) zwane jest przekształceniem całkowym Laplace a WYKŁAD r. Elemey rachuku operaorowego Podawą rachuku operaorowego je zw. przekzałceie Laplace a, mające poać przekzałceia całkowego, przyporządkowujące fukcjom pewe owe fukcje, iego argumeu. Mówi ię, że

Bardziej szczegółowo

Plan wynikowy z fizyki. dla klas drugich gimnazjum. wraz z określeniem wymagań edukacyjnych

Plan wynikowy z fizyki. dla klas drugich gimnazjum. wraz z określeniem wymagań edukacyjnych Plan wynikowy z fizyki dla kla drugich gimnazjum wraz z określeniem wymagań edukacyjnych 4. Jak opiujemy ruch? Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne i podawowe 1 Układ odnieienia. Tor ruchu, droga opiuje

Bardziej szczegółowo

ψ przedstawia zależność

ψ przedstawia zależność Ruch falowy 4-4 Ruch falowy Ruch falowy polega na rozchodzeniu się zaburzenia (odkszałcenia) w ośrodku sprężysym Wielkość zaburzenia jes, podobnie jak w przypadku drgań, funkcją czasu () Zaburzenie rozchodzi

Bardziej szczegółowo

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE X Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 4 6 września 2007 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyki, Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Pior Fiszeder Uniwersye Mikołaja Kopernika

Bardziej szczegółowo

Wymagania programowe na oceny szkolne z podziałem na treści Fizyka klasa I Gimnazjum

Wymagania programowe na oceny szkolne z podziałem na treści Fizyka klasa I Gimnazjum 1. Wykonujemy pomiary Tema według 1.1. Wielkości fizyczne, kóre mierzyz na co dzień 1.2. Pomiar warości iły ciężkości 1.3. Wyznaczanie gęości ubancji wymienia przyrządy, za pomocą kórych mierzymy długość,

Bardziej szczegółowo

specyfikacji i estymacji modelu regresji progowej (ang. threshold regression).

specyfikacji i estymacji modelu regresji progowej (ang. threshold regression). 4. Modele regresji progowej W badaniach empirycznych coraz większym zaineresowaniem cieszą się akie modele szeregów czasowych, kóre pozwalają na objaśnianie nieliniowych zależności między poszczególnymi

Bardziej szczegółowo

WAE Jarosław Arabas Ewolucja różnicowa Rój cząstek EDA

WAE Jarosław Arabas Ewolucja różnicowa Rój cząstek EDA WAE Jarosław Arabas Ewolucja różnicowa Rój cząsek EDA Ewolucja różnicowa algorym differenial evoluion inicjuj P0 {P 01, P02... Pμ0 } H P0 0 while! sop for (i 1 :μ) P j selec (P ) P k, Pl sample (P ) M

Bardziej szczegółowo

Metody prognozowania: Szeregi czasowe. Dr inż. Sebastian Skoczypiec. ver Co to jest szereg czasowy?

Metody prognozowania: Szeregi czasowe. Dr inż. Sebastian Skoczypiec. ver Co to jest szereg czasowy? Meody prognozowania: Szeregi czasowe Dr inż. Sebasian Skoczypiec ver. 11.20.2009 Co o jes szereg czasowy? Szereg czasowy: uporządkowany zbiór warości badanej cechy lub warości określonego zjawiska, zaobserwowanych

Bardziej szczegółowo

Eksploracja danych. KLASYFIKACJA I REGRESJA cz. 1. Wojciech Waloszek. Teresa Zawadzka.

Eksploracja danych. KLASYFIKACJA I REGRESJA cz. 1. Wojciech Waloszek. Teresa Zawadzka. Eksploracja danych KLASYFIKACJA I REGRESJA cz. 1 Wojciech Waloszek wowal@ei.pg.gda.pl Teresa Zawadzka egra@ei.pg.gda.pl Kaedra Inżyrii Oprogramowania Wydział Elekroniki, Telekomunikacji i Informayki Poliechnika

Bardziej szczegółowo

EKONOMETRIA. Prof. dr hab. Eugeniusz Gatnar.

EKONOMETRIA. Prof. dr hab. Eugeniusz Gatnar. EKONOMETRIA Prof. dr hab. Eugeniusz Gatnar egatnar@mail.wz.uw.edu.pl Sprawy organizacyjne Wykłady - prezentacja zagadnień dotyczących: budowy i weryfikacji modelu ekonometrycznego, doboru zmiennych, estymacji

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cihcocki. Natalia Nehrebecka

Stanisław Cihcocki. Natalia Nehrebecka Stanisław Cihcocki Natalia Nehrebecka 1 1. Kryteria informacyjne 2. Testowanie autokorelacji w modelu 3. Modele dynamiczne: modele o rozłożonych opóźnieniach (DL) modele autoregresyjne o rozłożonych opóźnieniach

Bardziej szczegółowo

TEST STATYSTYCZNY. Jeżeli hipotezę zerową odrzucimy na danym poziomie istotności, to odrzucimy ją na każdym większym poziomie istotności.

TEST STATYSTYCZNY. Jeżeli hipotezę zerową odrzucimy na danym poziomie istotności, to odrzucimy ją na każdym większym poziomie istotności. TEST STATYSTYCZNY Testem statystycznym nazywamy regułę postępowania rozstrzygająca, przy jakich wynikach z próby hipotezę sprawdzaną H 0 należy odrzucić, a przy jakich nie ma podstaw do jej odrzucenia.

Bardziej szczegółowo

K wartość kapitału zaangażowanego w proces produkcji, w tys. jp.

K wartość kapitału zaangażowanego w proces produkcji, w tys. jp. Sprawdzian 2. Zadanie 1. Za pomocą KMNK oszacowano następującą funkcję produkcji: Gdzie: P wartość produkcji, w tys. jp (jednostek pieniężnych) K wartość kapitału zaangażowanego w proces produkcji, w tys.

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak MAKROEKONOMIA 2 Wykład 3. Dynamiczny model DAD/DAS, część 2 Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak ( ) ( ) ( ) E i E E i r r ν φ θ θ ρ ε ρ α 1 1 1 ) ( R. popyu R. Fishera Krzywa Phillipsa Oczekiwania

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie Model ARMA Sezonowość Prognozowanie Model regresji z błędami ARMA. Modele ARMA

Wprowadzenie Model ARMA Sezonowość Prognozowanie Model regresji z błędami ARMA. Modele ARMA Ważną klasę modeli dynamicznych stanowią modele ARMA(p, q) Ważną klasę modeli dynamicznych stanowią modele ARMA(p, q) Modele tej klasy są modelami ateoretycznymi Ważną klasę modeli dynamicznych stanowią

Bardziej szczegółowo

A. Kasperski, M. Kulej, BO -Wyk lad 5, Optymalizacja sieciowa 1

A. Kasperski, M. Kulej, BO -Wyk lad 5, Optymalizacja sieciowa 1 A. Kaperki, M. Kulej, BO -Wyk lad, Opymalizacja ieciowa 1 Zagadnienie makymalnego przep lywu (MP). Przyk lad. W pewnym mieście inieje fragmen wodoci agów zadany w poaci naȩpuj acej ieci: 1 Luki oznaczaj

Bardziej szczegółowo

Testowanie hipotez statystycznych

Testowanie hipotez statystycznych 9 października 2008 ...czyli definicje na rozgrzewkę n-elementowa próba losowa - wektor n zmiennych losowych (X 1,..., X n ); intuicyjnie: wynik n eksperymentów realizacja próby (X 1,..., X n ) w ω Ω :

Bardziej szczegółowo

Stanisław Cichocki. Natalia Nehrebecka. Zajęcia 15-16

Stanisław Cichocki. Natalia Nehrebecka. Zajęcia 15-16 Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka Zajęcia 15-16 1 1. Sezonowość 2. Zmienne stacjonarne 3. Zmienne zintegrowane 4. Test Dickey-Fullera 5. Rozszerzony test Dickey-Fullera 6. Test KPSS 7. Regresja pozorna

Bardziej szczegółowo

2.1 Zagadnienie Cauchy ego dla równania jednorodnego. = f(x, t) dla x R, t > 0, (2.1)

2.1 Zagadnienie Cauchy ego dla równania jednorodnego. = f(x, t) dla x R, t > 0, (2.1) Wykład 2 Sruna nieograniczona 2.1 Zagadnienie Cauchy ego dla równania jednorodnego Równanie gań sruny jednowymiarowej zapisać można w posaci 1 2 u c 2 2 u = f(x, ) dla x R, >, (2.1) 2 x2 gdzie u(x, ) oznacza

Bardziej szczegółowo

PROGNOZOWANIE. Ćwiczenia 2. mgr Dawid Doliński

PROGNOZOWANIE. Ćwiczenia 2. mgr Dawid Doliński Ćwiczenia 2 mgr Dawid Doliński Modele szeregów czasowych sały poziom rend sezonowość Y Y Y Czas Czas Czas Modele naiwny Modele średniej arymeycznej Model Browna Modele ARMA Model Hola Modele analiyczne

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenia IV

Ćwiczenia IV Ćwiczenia IV - 17.10.2007 1. Spośród podanych macierzy X wskaż te, których nie można wykorzystać do estymacji MNK parametrów modelu ekonometrycznego postaci y = β 0 + β 1 x 1 + β 2 x 2 + ε 2. Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Metody badania wpływu zmian kursu walutowego na wskaźnik inflacji

Metody badania wpływu zmian kursu walutowego na wskaźnik inflacji Agnieszka Przybylska-Mazur * Meody badania wpływu zmian kursu waluowego na wskaźnik inflacji Wsęp Do oceny łącznego efeku przenoszenia zmian czynników zewnęrznych, akich jak zmiany cen zewnęrznych (szoki

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE NR 6 OZNACZANIE WSKAŹNIKA STABILNOŚCI I TERMOSTABILNOŚCI WODY

ĆWICZENIE NR 6 OZNACZANIE WSKAŹNIKA STABILNOŚCI I TERMOSTABILNOŚCI WODY ĆWCENE NR 6 ONACANE WSKAŹNKA STABLNOŚC TERMOSTABLNOŚC WODY 1. WPROWADENE 1.1. STABLNOŚĆ, KOROYJNOŚĆ AGRESYWNOŚĆ WODY. Sabilność, korozyjność i agreywność wody o wkaźniki ważne przy ocenie przydaności wody

Bardziej szczegółowo

Dynamiczne stochastyczne modele równowagi ogólnej

Dynamiczne stochastyczne modele równowagi ogólnej Dynamiczne stochastyczne modele równowagi ogólnej mgr Anna Sulima Instytut Matematyki UJ 8 maja 2012 mgr Anna Sulima (Instytut Matematyki UJ) Dynamiczne stochastyczne modele równowagi ogólnej 8 maja 2012

Bardziej szczegółowo

Elżbieta Szulc Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Modelowanie zależności między przestrzennoczasowymi procesami ekonomicznymi

Elżbieta Szulc Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Modelowanie zależności między przestrzennoczasowymi procesami ekonomicznymi DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE X Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 4 6 września 007 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyk Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu

Bardziej szczegółowo

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE IX Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 6 8 września 2005 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyki, Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Kaarzyna Kuziak Akademia Ekonomiczna

Bardziej szczegółowo

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE X Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 4 6 września 2007 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyki, Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersye Gdański Zasosowanie modelu

Bardziej szczegółowo

EFEKT DŹWIGNI NA GPW W WARSZAWIE WPROWADZENIE

EFEKT DŹWIGNI NA GPW W WARSZAWIE WPROWADZENIE Paweł Kobus, Rober Pierzykowski Kaedra Ekonomerii i Informayki SGGW e-mail: pawel.kobus@saysyka.info EFEKT DŹWIGNI NA GPW W WARSZAWIE Sreszczenie: Do modelowania asymerycznego wpływu dobrych i złych informacji

Bardziej szczegółowo

Weryfikacja hipotez statystycznych. KG (CC) Statystyka 26 V / 1

Weryfikacja hipotez statystycznych. KG (CC) Statystyka 26 V / 1 Weryfikacja hipotez statystycznych KG (CC) Statystyka 26 V 2009 1 / 1 Sformułowanie problemu Weryfikacja hipotez statystycznych jest drugą (po estymacji) metodą uogólniania wyników uzyskanych w próbie

Bardziej szczegółowo

Temat: Weryfikacja nienaruszalności bezpieczeństwa SIL struktury sprzętowej realizującej funkcje bezpieczeństwa

Temat: Weryfikacja nienaruszalności bezpieczeństwa SIL struktury sprzętowej realizującej funkcje bezpieczeństwa 1 Lab3: Bezpieczeńswo funkcjonalne i ochrona informacji Tema: Weryfikacja nienaruszalności bezpieczeńswa SIL srukury sprzęowej realizującej funkcje bezpieczeńswa Kryeria probabilisyczne bezpieczeńswa funkcjonalnego

Bardziej szczegółowo

Alicja Ganczarek Akademia Ekonomiczna w Katowicach. Analiza niezależności przekroczeń VaR na wybranym segmencie rynku energii

Alicja Ganczarek Akademia Ekonomiczna w Katowicach. Analiza niezależności przekroczeń VaR na wybranym segmencie rynku energii DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE X Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 4 6 września 007 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyki, Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Akademia Ekonomiczna w Kaowicach Analiza

Bardziej szczegółowo

Zmienne zależne i niezależne

Zmienne zależne i niezależne Analiza kanoniczna Motywacja (1) 2 Często w badaniach spotykamy problemy badawcze, w których szukamy zakresu i kierunku zależności pomiędzy zbiorami zmiennych: { X i Jak oceniać takie 1, X 2,..., X p }

Bardziej szczegółowo