Rozwój edukacji polityka i badania

Transkrypt

1 Maciej Jakubowski 1 Rozwój edukacji polityka i badania Raport podsumowujcy konferencj CERI MEiN CASE 1. Wprowadzenie Raport ten stanowi podsumowanie i prób rozwinicia wybranych wtków konferencji zorganizowanej w grudniu 2005 roku wspólnie przez Centre for Educational Research and Innovation (CERI) przy OECD, Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz CASE Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych. Poszczególne sesje konferencji prowadzili: pan Tom Schuller, szef CERI, przedstawiciele Ministerstwa Edukacji i Nauki - podsekretarz stanu pan Stanisław Sławiski oraz dyrektor Departamentu Funduszy Strukturalnych pan Jerzy Winiewski (take członek Rady Zarzdzajcej CERI) oraz przedstawiciele CASE pani prezes Ewa Balcerowicz i pan Maciej Jakubowski. W konferencji udział wzili take inni przedstawiciele MEiN oraz CASE, a take ponad 100 osób reprezentujcych rodowiska akademickie, pozarzdowe, nauczycielskie oraz parlamentarzyci i urzdnicy. Podczas konferencji pan Tom Schuller przedstawił projekty edukacyjne prowadzone przez CERI i OECD. Swoje prezentacje przedstawili take prof. Ireneusz Białecki oraz dr Michał Federowicz. Znaczn cz czasu powicono dyskusji, w której głos zabrało wiele osób reprezentujcych zarówno rodowiska naukowe, jak i instytucje pragnce korzysta z wyników bada. Hasłem przewodnim konferencji była relacja midzy badaniami a polityk edukacyjn i ten wtek stanowi główny temat niniejszego raportu. Problem przełoenia wyników bada na kształtowanie polityki edukacyjnej pastwa dyskutowany jest od wielu lat, niektórzy twierdz nawet, e od stuleci. Jest to problem wielowymiarowy, dotyczy zarówno samych metod prowadzenia bada naukowych, jak i sposobów upowszechniania ich wyników oraz relacji 1 CASE - Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, maciej.jakubowski@case.com.pl, tel

2 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 2 midzy badaczami a osobami kształtujcymi polityk owiatow pastwa oraz innymi potencjalnymi odbiorcami rezultatów bada. Nie jest moim celem omówienie wszystkich problemów zwizanych z relacj midzy badaniami a polityk. Chciałbym za to poruszy wybrane kwestie, które wydaje si, e maj najwiksze znaczenie w naszym kraju, gdzie tego typu relacje trzeba dopiero budowa. Raport zaczn od krótkiego przedstawienia prac zwizanych z edukacj prowadzonych przez CERI i OECD. Nastpnie przejd do ogólnego omówienia relacji midzy badaniami a polityk oraz tzw. Evidence-based policy making, co w wolnym tłumaczeniu mona przełoy jako polityk opart na faktach. W ten sposób nazywa si podejcie, w którym wyniki bada naukowych, które spełniaj okrelone normy wiarygodnoci i ogólnoci, stanowi trwał podstaw dla polityki. Koncepcja ta ma korzenie w polityce zdrowotnej, gdzie czsto wymaga si, aby wprowadzaniu nowych lekarstw i metod leczenia towarzyszyły badania empiryczne o okrelonej metodologii. Podejcie to od pewnego czasu zdobywa popularno take w polityce społecznej i edukacji, co spowodowało, e w CERI uruchomiono projekt Evidence-based policy research in education, którego celem jest zebranie midzynarodowych dowiadcze z tego zakresu i promowanie bada edukacyjnych dajcych podstaw dla decyzji politycznych jako osobnej kategorii pracy naukowej. Wstpne wyniki tego wci trwajcego projektu przedstawiam w punkcie 4. W punkcie 5 natomiast rozwijam problem tego, jakie badania naukowe mog tworzy podstaw dla polityki, w specyficznym kontekcie edukacji. W kolejnym punkcie przedstawiam wstpn analiz relacji midzy badaniami a polityk w Polsce. Przytaczam take wybrane kwestie poruszone podczas dyskusji na grudniowej konferencji CERI-MEiN-CASE, które w wikszoci dotycz instytucjonalnego wymiaru relacji midzy badaniami edukacyjnymi a polityk owiatow w naszym kraju. Jest to raczej lista pyta i otwartych propozycji ni konkretnych rozwiza, mona mie jednak nadziej, e przyczyni si ona do dalszej dyskusji i stworzenia trwałych mechanizmów umoliwiajcych rozwój bada wspomagajcych polityk edukacyjn w Polsce.

3 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania Projekty edukacyjne CERI i OECD. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD - Organisation for Economic Cooperation and Development) jest jedn z kilku najwaniejszych instytucji midzynarodowych, przy czym mona miało stwierdzi, e obok Banku wiatowego stanowi ona najwaniejsze ródło midzynarodowych danych i bada dotyczcych systemów edukacji. Celem OECD jest midzy innymi promowanie najlepszych rozwiza z sektora publicznego. Od wielu lat w swoich publikacjach, a take przez seminaria i konferencje midzynarodowe, organizacja ta podejmuje wartociowe próby zestawienia dowiadcze krajów członkowskich, okrelenia zestawu najlepszych praktyk, a take zapocztkowania dyskusji nad przyszłoci edukacji w krajach rozwinitych. W Sekretariacie OECD działa Dyrekcja do spraw Edukacji, która za zadanie ma wspieranie pastw członkowskich i partnerskich w osiganiu wysokiej jakoci kształcenia przez całe ycie dla wikszoci swoich obywateli. Przedstawiciele ministerstw krajów OECD wskazali 6 celów strategicznych zwizanych z edukacj: promowanie kształcenia przez całe ycie i jego zwizków z yciem społecznym i gospodark, ewaluacj i podnoszenie wyników kształcenia, promowanie wysokiej jakoci nauczania, przemylenie roli szkolnictwa wyszego w gospodarce globalnej, budowanie spójnoci społecznej przez edukacj oraz opracowanie scenariuszów rozwoju systemów edukacji w przyszłoci. W skład Dyrekcji wchodz cztery wydziały: Policy Division która prowadzi przegldy polityki edukacyjnej pastw członkowskich i partnerskich oraz przegldy tematyczne, Indicators and Analysis Division koordynuje zbieranie danych statystycznych, opracowywanie wskaników (coroczne wydawnictwo Education at a Glance) oraz prowadzenie programów badawczych, w tym znana w Polsce PISA, Institutional Managemeng of Higher Education, Programme on Educational Building, Centre for Educational Research and Innovation (CERI). CERI powstało w 1968 roku i od pocztku nastawione było na otwieranie nowych horyzontów i innowacyjne badania edukacyjne. Obecnie CERI prowadzi 12 projektów, które w róny sposób dotykaj kwestii innowacyjnoci, kształcenia i zarzdzania kapitałem ludzkim, a take przyszłoci systemów szkolnictwa. Głównym zadaniem CERI jest

4 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 4 upowszechnianie wyników bada i włczanie wiedzy ekspertów w działania polityczne. Inaczej mówic, celem CERI, podobnie jak i OECD, nie jest jedynie prowadzenie bada, ale przede wszystkim rozwijanie moliwoci przełoenia wyników bada na polityk edukacyjn. Podejciem wyróniajcym CERI sporód innych instytucji badawczych jest rozwijanie projektów dotyczcych przyszłoci edukacji. Podejcie to stanowi odpowied na zazwyczaj krótki horyzont czasowy decyzji politycznych oraz rosnc złoono rodowiska, w jakim kreowana jest polityka edukacyjna. Współpraca midzynarodowa daje szersze spojrzenie na obecne problemy pastw członkowskich, a take moliwo wspólnego wypracowania wizji umoliwiajcych strategiczne planowanie polityki edukacyjnej na najblisze lata. W ramach projektu Schooling for tomorrow przeprowadzono szereg spotka ekspertów i decydentów z rónych krajów celem wskazania prawdopodobnych scenariuszy rozwoju szkolnictwa powszechnego. Wyniki prac przedstawiono w raportach OECD, z których najwaniejsze to What Schools for the Future? oraz Networks of Innovation. Raporty te zawieraj zarówno szerok ocen zjawisk demograficznych, społecznych, politycznych i ekonomicznych, które wpływaj na zmian otoczenia w jakim funkcjonuj szkoły, jak i wskazuj kilka scenariuszy rozwoju szkolnictwa, które w zasadniczy sposób róni si pod wzgldem przewidywanej roli pastwa oraz podmiotów prywatnych. Prace te wydaj si szczególnie interesujce dla naszego kraju, poniewa przemiany demograficzne, społeczne i ekonomiczne, których efekty ju wpływaj na szkolnictwo w innych krajach OECD, dopiero zachodz w Polsce. Obecnie projekt ten wkroczył w kolejn, trzeci faz. Równoczenie rozwijane s prace w ramach projektu University futures dotyczcego scenariuszu rozwoju szkolnictwa wyszego w globalnej gospodarce. Budowanie scenariuszy rozwoju systemów edukacji ma szczególne znaczenie dla rozwoju polityki edukacyjnej. Kontekst midzynarodowy i długofalowa perspektywa daj okazj do postawienia pyta, na które badacze ju teraz mog szuka odpowiedzi, a na które trzeba bdzie odpowiedzie w najbliszej przyszłoci. Tego rodzaju mylenie ułatwia budowanie strategii owiatowych i programów bada nastawionych na kilkanacie lat do przodu, nie ograniczanych krótkim horyzontem politycznym i wymogami chwili. W ten sposób prace nad scenariuszami edukacyjnymi stanowi podstaw dla evidence-based policy, o czym szerzej pisz poniej. Inne projekty prowadzone przez OECD i CERI maj na celu wspieranie krajów członkowskich w kształtowaniu polityki edukacyjnej, ale take szukanie i promowanie nowych rozwiza w owiacie. Cech tych prac jest wielodyscyplinarne podejcie,

5 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 5 holistyczne spojrzenie na problemy, które czsto badane s przez grupy specjalistów posługujce si odmiennymi metodami i jzykiem naukowym, a które równoczenie stanowi obiekt zainteresowania polityków i społeczestwa. Podejcie wypracowane przez CERI ma na celu zarówno połczenie rónych perspektyw badawczych, jak i równoczesne spojrzenie na analizowane kwestie oczami polityków i osób uczestniczcych w tworzeniu programów publicznych. Wyrazem takiego podejcia jest opisany poniej projekt CERI/OECD, który stanowi główny punkt zainteresowania tego raportu. 3. Projekt CERI/OECD Evidence-based policy research in education. Projekt OECD i CERI pod nazw Evidence-based policy research in education stanowi kontynuacj wczeniejszych prac nad sektorem R&D w edukacji. Celem tego projektu jest głbsze zastanowienie si i zestawienie dowiadcze rónych krajów w budowaniu relacji midzy badaniami a polityk owiatow, a take promowanie prac badawczych majcych na celu wsparcie procesu tworzenia polityki edukacyjnej, jako specjalnej kategorii bada edukacyjnych. W ramach projektu przeprowadzono jak dotd trzy konferencje midzynarodowe, podczas których dyskutowano nad znaczeniem eksperymentów i kryteriami oceny rezultatów bada o rónej metodologii 2 (Waszyngton, 2004), relacj midzy badaniami a polityk (Sztokholm, 2005) oraz znaczeniem agencji poredniczcych, czyli tzw. brokerage agencies (Haga, 2005). W tym roku odbdzie si ostatnia konferencja w Londynie, a take opublikowane zostan raporty podsumowujce projekt 3. Z dyskusji toczonej w ramach midzynarodowych spotka, konsultacji, a take z raportów na temat bada edukacyjnych wykonywanych przez CERI/OECD dla poszczególnych krajów członkowskich wynikaj trzy ogólne wnioski: w porównaniu z innymi dziedzinami, takimi jak np. sektor zdrowia, inwestycje w badania edukacyjne s znacznie nisze, 2 Materiały z tej konferencji mona znale na stronie: 3 Ten punkt raportu opracowałem na podstawie prezentacji pana Toma Schullera podczas grudniowej konferencji. Pierwsze prace podsumowujce projekt uka si pod koniec 2006 roku.

6 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 6 take zasoby zgromadzonej wiedzy, liczba i aktywno badaczy oraz instytucji zajmujcych si edukacj s w porównaniu z innymi dziedzinami znacznie mniejsze, komunikacja midzy badaczami a decydentami oraz praktykami jest najczciej bardzo słaba. Te pierwsze wnioski skłaniaj do głbszego zastanowienia si nad sektorem bada edukacyjnych i zwizkami midzy nim a polityk i społeczestwem. Schemat analizy relacji midzy tymi podmiotami ukazuje prosty diagram zamieszczony poniej. praktycy politycy urzdnicy badacze rodzice media liderzy Patrzc na powyszy schemat mona postawi kluczowe pytanie: jakie s relacje midzy tymi grupami? W swoich pracach CERI stawia w tym kontekcie nastpujce pytania. Czy midzy tymi grupami istnieje odpowiedni przepływ informacji? Czy grupy te maj do siebie zaufanie? Czy relacje midzy nimi s hierarchiczne, czy te równoprawne? Zarówno w kontekcie midzynarodowym, ale i krajowym, mona zada pytanie o to, w jaki sposób relacje te poprawi, tak aby powysze grupy wzajemnie si wspierały i wspólnie kreowały polityk owiatow. Oczywicie schemat ten jest bardzo ogólny, jednak dziki temu

7 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 7 moe by on wykorzystany do analizy porównawczej midzy krajami, co jest głównym celem omawianego projektu CERI/OECD. W czasie spotka i dyskusji pojawiło si kilka problemów, czy te dylematów, nad którymi trzeba zastanowi si projektujc rozwizania sprzyjajce rozwijaniu relacji midzy badaniami a polityk. Przede wszystkim s to kwestie natury metodologicznej, czy te wrcz epistemologicznej. Niezbdne jest bowiem okrelenie co uznajemy za wiedz, czy te inaczej, jakie badania dostarczaj wg nas wiarygodne rezultaty. Czy tylko badania eksperymentalne lub quasi-eksperymentalne tworz zasoby sprawdzonej wiedzy na temat edukacji, czy te take wyniki prac opierajcych si o inne metodologie powinny by szeroko wykorzystywane? Jeli dopuszczamy pluralizm metodologiczny, to w jaki sposób ocenia bdziemy jako rónych bada? Jak moemy łczy rezultaty tych bada w jeden spójny zasób wiedzy stanowicej oparcie dla polityki? Kwestie te omawiam szerzej poniej, bowiem analizy CERI/OECD pokazuj, e w wielu krajach maj one kluczowe znaczenie. Podkrela si przy tym, e niezwykle wane jest pogodzenie badaczy z rónych dziedzin i rónych szkół metodologicznych, a take stworzenie mechanizmów jawnej dyskusji midzy tymi grupami, tak aby metodologia bada pojawiała si explicite przy publikowaniu i dyskutowaniu wyników, a take eby sami badacze pracowali nad metodami porównywania uzyskiwanych wyników. Dowiadczenia midzynarodowe pokazuj te, e przy wyborze strategii budowania zasobów do kluczowych problemów nale: wybór midzy poszerzaniem zestawu metod badawczych i dyscyplin zaangaowanych w badania edukacyjne, a skoncentrowaniem si na rozwijaniu wybranych metod analizy; opracowanie sposobów prezentacji wyników bada i edukacji odbiorców, tak aby prezentowane rezultaty zawierały najwaniejsze kwestie metodologiczne, aby ich odbiorcy kwestie te rozumieli, a take by potencjalni odbiorcy, praktycy i politycy, potrafili sami stawia pytania badawcze, na które badacze mieliby szuka odpowiedzi, okrelenie, kto ma prowadzi badania naukowe: czy naley utrzyma monopol uniwersytetów i instytucji naukowo-badawczych, czy te dopuci take komercyjne instytucje badawcze, organizacje pozarzdowe i prywatne, a jeli tak, to w jaki sposób kontrolowa rzetelno analiz przygotowanych przez te podmioty? T list mona z jednej strony wykorzysta dla wskazania mocnych i słabych stron w systemie danego kraju, zastanowienia si w jakim kierunku zamierzamy poda, a take

8 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 8 szukania odpowiedzi na to, kto ma decydowa o tych zagadnieniach? Czy powysze kwestie arbitralnie rozstrzyga ma Ministerstwo, czy te lepszym sposobem jest poddanie ich dyskusji publicznej i rozstrzyganie w szerszym gronie: polityków, urzdników wyszego szczebla, badaczy, a take praktyków (nauczycieli, urzdników niszego szczebla, samorzdowców), mediów, przedstawicieli rodziców itd. To kluczowe pytanie, szczególnie dla krajów, gdzie relacje midzy badaniami a polityk s mało usystematyzowane i niejasne. Jednym z rozwiza przyjtym w kilku krajach jest tworzenie agencji poredniczcych (tzw. brokerage agencies ). Instytucje te mog odegra kluczowe znaczenie w rozwoju relacji midzy badaniami a polityk. Powstały one w USA, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Nowej Zelandii, tego typu agencja tworzona jest w Danii. Maj one poredniczy midzy badaczami, praktykami i politykami, a wzorowane s na wczeniejszych dokonaniach podobnych instytucji działajcych w sektorze zdrowia (np. Cochrane Collaboration). Do zada agencji poredniczcych naley najczciej: gromadzenie i porzdkowanie rezultatów bada z danej dziedziny, ocena jakoci i wiarygodnoci bada, a take prawomocnoci uogólniania ich wyników, opracowywanie raportów podsumowujcych badania dotyczce wybranych zagadnie, promowanie dyskusji na temat bada z danej dziedziny, tworzenie mechanizmów ich upowszechniania i kształcenie odbiorców, wypracowanie klimatu zaufania i współpracy midzy grupami badaczy, urzdnikami, politykami i innymi odbiorcami rezultatów bada. Instytucje tego typu maj bardzo zrónicowan form organizacyjn, a take róne ródła finansowania. W duym stopniu wynikaj one ze specyfiki danego kraju. Warto przyjrze si przykładom nastpujcych organizacji: Campbell Collaboration (organizacja midzynarodowa), EPPI Centre (Wielka Brytania), What Works Clearinghouse oraz baza publikacji ERIC (USA), Canadian Centre for Knowledge Mobilisation/Canadian Centre for Knowledge Utilisation (Kanada), czy Iterative Best Evidence Synthesis Programme (Nowa Zelandia), a take podobnym instytucjom o znacznie dłuszym stau działajcym w medycynie (wspomniana Cochrane Collaboration, czy PIEBM w Polsce 4 ). Tworzenie agencji poredniczcych, wsparcie instytucjonalne i finansowe dla rozwoju bada słucych polityce edukacyjnej moe przyczyni si do szybkiego wzrostu jakoci zasobów 4 Polski Instytut Evidence Based Medicine, patrz:

9 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 9 wiedzy dostpnych decydentom. Warto jednak podkreli, e rezultaty bada naukowych stanowi jedynie jeden z elementów, które mog potencjalnie wpływa na decyzje polityczne. Czsto jest to element najmniej wany. Ogólnie mona wskaza sze czynników, które oprócz wyników bada wpływaj na proces podejmowania decyzji politycznych 5 : dowiadczenie, wiedza i osd pojedynczych osób i instytucji, dostpne zasoby, wartoci, tradycja i zwyczaje, grupy interesów, lobbing, procedury i wymogi biurokratyczne. Włczenie rezultatów bada jako 7 czynnika moe istotnie zmieni proces polityczny. Nie naley jednak oczekiwa, e wyidealizowany schemat tworzenia bazy wiedzy naukowej na potrzeby polityki bdzie w rzeczywistoci zrealizowany. Decyzje kształtujce polityk owiatow maj czsto charakter biurokratyczny i polityczny, a wtedy nawet najlepsze badania mog nie mie znaczenia. Nie chodzi jednak o to, eby wybrane metody badawcze i zdobywane nimi wyniki w pełni warunkowały decyzje owiatowe. Byłaby to kolejna skrajno. Warto jednak rozwija instytucje i mechanizmy opisane powyej, tak aby usystematyzowa proces podejmowania decyzji tworzc bardziej spójn i konsekwentn polityk owiatow, w której argumenty opinii, zdroworozsdkowe, oparte na dowiadczeniu i indywidualnej wiedzy, a take kwestie polityczne i wynikajce z cech administracji publicznej, były równie wane jak wyniki bada naukowych opierajcych si najwyszych standardach. Jeden z wymiarów procesu politycznego ma czsto kluczowe znaczenie dla sposobu wykorzystania wiedzy z bada naukowych. Jest nim czas. Czsto wymogi polityki daj niewiele czasu na zdobycie odpowiedniej wiedzy, a rzadko kiedy mamy do czynienia z długofalowymi projektami, gdzie odpowiednio przygotowane i realizowane badania naukowe stanowiłyby jeden z elementów. Najczciej wiedza potrzebna jest natychmiast. Ma to dwie konsekwencje dla kwestii tu poruszanych. Po pierwsze, niezbdne jest tworzenie bazy wiedzy, któr mona by w kadej chwili wykorzysta. Mog to robi opisane powyej 5 Davies H. (2004) Is evidence-based government possible? Jerry Lee Lecture,,4th Annual Campbell Collaboration Colloquium, Washington DC.

10 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 10 agencje poredniczce lub instytucje podobnego typu. Po drugie, niezbdne jest tworzenie instytucji, które zlecałyby i koordynowały długofalowe badania tak, aby odpowiadały one na wane dla polityki owiatowej kwestie, które inaczej, przy krótkim czasowo horyzoncie w polityce, mog nigdy nie zosta zrealizowane. Wymienione powyej organizacje, a take specjalnie tworzone ku temu agendy rzdowe, podejmuj w wielu krajach take takie działania. Istotn spraw jest to, eby krótkoterminowe potrzeby decydentów nie determinowały jakoci i wnikliwoci bada naukowych. O ile krótkoterminowe ekspertyzy stanowi niezbdny element ycia politycznego i przynosz wiele korzyci tworzc szersz podstaw informacyjn dla podejmowanych decyzji, to jednak nie mog one zastpi długofalowych bada naukowych. Z drugiej strony naley zadba, aby badania te odpowiadały długofalowym potrzebom polityki owiatowej. 4. Jak oceni gromadzi wyniki i oceni wiarygodno bada? W wielu krajach od osób kształtujcych polityk społeczn wymaga si, czy to w odniesieniu do opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, rynku pracy, czy te edukacji, wskazania podstaw dla swoich decyzji, a przede wszystkim oceny efektywnoci wprowadzanych rozwiza. Inaczej mówic wymaga si przedstawienia wyników bada wskazujcych na efekt danego programu wyraony w zmiennych policzalnych lub nawet w jednostkach pieninych, a take zestawienia go z kosztami poniesionymi przez podmioty publiczne lub te pełnymi kosztami społecznymi zwizanymi z jego wprowadzeniem. Przy obecnej złoonoci kwestii społecznych tylko takie wskaniki efektywnoci daj podstaw do porównania skutecznoci wielu programów i propozycji politycznych. Jeli ich brakuje, to zdani jestemy na polityk społeczn, która podporzdkowana jest celom politycznym lub te zaley od pogldów wybranej grupy osób. Czsto polityk tego rodzaju nazywa si opinion-based policy i przeciwstawia evidence-based policy majcej opiera si na wynikach wiarygodnych bada. Takie podejcie nasuwa jednak szereg pyta. Czy opracowanie takich wskaników zawsze jest moliwe? Jakie badania mona uzna za wiarygodne? Które badania mog stanowi podstaw dla decyzji kształtujcych polityk owiatow?

11 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 11 Odpowied na to pytanie powinna wyj ze rodowiska badaczy, bowiem tylko eksperci mog w pełni zrozumie metodologiczne aspekty bada naukowych. Jednak niezbdna jest tu szeroka dyskusja midzy naukowcami, politykami i innymi odbiorcami rezultatów bada celem stworzenia schematu oceny i klasyfikacji ich wyników, a take kształtowania odbiorców, którzy byliby wiadomi metodologicznych problemów. Tak dyskusj na gronie midzynarodowym zapocztkowało CERI 6. Niezbdna jest ona take w Polsce. Ocena wiarygodnoci bada naukowych jest kwesti z pewnoci kontrowersyjn, szczególnie w naukach społecznych. W edukacji zalenoci midzy programami owiatowymi a osigniciami uczniów s bardzo złoone i trudne do badania typowymi metodami. Trudno uzna, e kilkadziesit lat bada ilociowych, których dynamiczny rozwój zapocztkował słynny raport Colemana, stworzyło baz wiedzy, z której mogłyby czerpa osoby kształtujce polityk owiatow lub pragnce rozwija usługi edukacyjne 7. Dla wielu osób sprzeczne wyniki bada ilociowych s wystarczajcym dowodem na to, e nie jest moliwe zrozumienie złoonych relacji i kontekstu danego programu owiatowego metodami ilociowymi. Std, preferuj oni badania jakociowe, studia przypadku, wywiady prowadzone na niewielkich próbach, które stanowi cenne ródło informacji i pozwalaj na głbsze wniknicie w procesy decydujce o powodzeniu lub porace danego programu owiatowego. Badania te jednak nie daj podstaw do uogólnie, nie mona na ich podstawie dokona ilociowej oceny efektów danego programu i wnioskowa o jego skutecznoci. W ostatnich latach nastpił dynamiczny rozwój metodologii bada ilociowych, które takich ocen mogłyby dostarcza. Za punkt wyjcia słu badania eksperymentalne, które stanowi złoty standard wiarygodnych bada naukowych. Główn zalet eksperymentów jest to, e dziki losowemu przydziałowi jednostek obserwacyjnych do grupy poddanej bodcom, a wic w tym przypadku wpływowi danego programu owiatowego, oraz do grupy kontrolnej, moemy zakłada, e te dwie grupy s do siebie podobne pod wszystkimi innymi wzgldami, a przez to obliczajc rónice w osigniciach midzy nimi uzyskujemy nieobcion i wiarygodn ocen efektów danego programu. Nie ma tu miejsca na głbsz dyskusj nad 6 Jak ju wspominałem, kwestie te poruszane były na pierwszej konferencji w Waszyngtonie w ramach projektu CERI/OECD Evidence-based policy research, z której materiały dostpne s w Internecie (patrz przypis 2 powyej). Ciekaw dyskusj nad tymi zagadnieniami w kontekcie amerykaskim mona znale w artykułach opublikowanych w Education Next ( m.in. Thomas Cook Sciencephobia (Fall 2001), czy Robert Boruch The Virtues of Randomness (Fall 2002). 7 J. Coleman i in. (1996) Equality of Educational Opportunity, Washington, DC : Office of Education, USA. Raport ten analizował wpływ segregacji rasowej na osignicia uczniów, a jego wyniki istotnie wpłynły na polityk edukacyjn w USA. Badania Colemana i jego współpracowników, w których wykorzystano dane o 600 tys. uczniów i 4 tys. szkół, zapocztkowały szerok dyskusj nad metodologi bada i ich wykorzystaniem w prowadzeniu polityki edukacyjnej.

12 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 12 zaletami i wadami eksperymentów, warto jednak podkreli, e prawidłowo przeprowadzony eksperyment daje jedyn szans uzyskania w pełni wiarygodnej oceny efektywnoci danego programu. Badania eksperymentalne s jednak w owiacie bardzo rzadkie, a ich przeprowadzenie w prawidłowy sposób jest w praktyce trudne. Podstawow kwesti jest tu problem etyczny podziału na grup osób objt programem i grup kontroln, któr w ten sposób pozbawiamy ewentualnych korzyci z niego płyncych. W praktyce trudne jest take utrzymanie składu dwóch grup w dłuszym okresie czasu. Odpowiednio przygotowane i przeprowadzone w wystarczajcej skali eksperymenty s te stosunkowo drogie. Dla wielu praktyków s to pienidze wyrzucone w błoto. Trudno polemizowa z takim pogldem, jest to raczej kwestia przekonania o sensownoci naukowego badania efektów polityki. Mona jedynie zapyta, czy wprowadzanie kolejnych reform bez ich odpowiedniej ewaluacji ma sens? Czy koszty bada eksperymentalnych, które stanowi niewielki ułamek całociowych kosztów reform, warte s poniesienia celem uzyskania wiarygodnej oceny ich kocowego efektu? Czy koszty polityki prowadzonej na podstawie przekona i intuicji wskiej grupy osób nie s wiksze? W wielu sytuacjach przeprowadzenie eksperymentów nie jest te moliwe, np. gdy chcemy oceni efekty reform obejmujcych swoim zakresem cał populacj uczniów, wpływ przedwczesnego porzucenia szkoły, drugorocznoci, czy te wykształcenia rodziców na osignicia uczniów. W takich sytuacjach celowe jest wykorzystanie metod quasieksperymentalnych, które mona podzieli na dwie kategorie: opierajce si na tzw. naturalnych eksperymentach, gdzie szuka si ródła losowej wariancji w zmiennej, której wpływ jest przedmiotem analizy; tworzce z szerszej populacji grup porównawcz, odpowiadajc eksperymentalnej grupie kontrolnej, któr mona zestawi z grup poddan wpływowi danego programu (tzw. matching methods ). Metody quasi-eksperymentalne s współczenie szeroko wykorzystywane do oceny efektów programów publicznych dla rynku pracy, opieki zdrowotnej, a take edukacji. Daj one moliwo uzyskania nieobcionych ocen efektów tych programów, podobnie jak eksperymenty, i s znacznie bardziej wiarygodne ni typowe techniki bada ilociowych, takie jak analiza wariancji, współczynników korelacji, czy regresja wielu zmiennych. Niektórzy badacze uwaaj, e naturalne eksperymenty s najpewniejszym ródłem informacji dla polityki ze wzgldu na brak obcie wynikajcych ze wiadomego

13 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 13 dostosowywania si do sytuacji eksperymentalnej, a take moliwo analizy na znacznie wikszych próbach, czasem na pełnej populacji uczniów, a przez to prawomocno uogólniania rezultatów celem oceny efektów wprowadzenia programu na wiksz skal 8. Metody opierajce si na naturalnych eksperymentach napotykaj oczywiste ograniczenia. Przede wszystkim nie zawsze istnieje ródło losowej wariancji umoliwiajce tak analiz, cho badacze wykazuj si ogromn pomysłowoci w ich wynajdywaniu. Znacznie czciej zastosowa mona natomiast metody quasi-eksperymentalne polegajce na dobieraniu grupy porównawczej i w ten sposób naladowaniu sytuacji eksperymentalnej. Najszerzej wykorzystywan i dyskutowan w ostatnich latach metod tego typu jest tzw. propensity score matching 9. Współczenie uwaa si, e metoda ta ze wzgldu na szerokie moliwoci jej zastosowania daje najwiksze moliwoci oceny efektów programów publicznych. Odpowiednia metodologia zwiksza wiarygodno uzyskanych rezultatów. Jednak nawet w przypadku bada eksperymentalnych i quasi-eksperymentalnych niezbdne jest konfrontowanie wyników prac dotyczcych tych samych zagadnie, a prowadzonych w rónych miejscach i czasie, na rónych populacjach i rónymi metodami. Tylko w ten sposób mona potwierdzi odporno (ang. robustness ) wyników na zmian metody badania oraz wpływ nieuwzgldnionych czynników warunkujcych osignicia uczniów. Za punkt wyjcia, a take jako wane uzupełnienie dla bada ilociowych, powinny by realizowane badania jakociowe. W wielu krajach szczególnego znaczenia nabieraj te projekty edukacyjnego R&D prowadzone w pojedynczych szkołach. Badania te musz by jednak oparte o rygor metodologiczny bliski badaniom naukowym. Trzeba te okreli kryteria oceny ich wiarygodnoci, a take opracowa metody agregacji i upowszechniania ich wyników, o ile maj wprowadza wiarygodn informacj do systemu. Wyniki bada o rónej metodologii mog si znakomicie uzupełnia i by moe najwaniejsz kwesti jest odrzucenie pozornej sprzecznoci midzy nimi, która wynika raczej z historii 8 Wicej o współczesnych metodach wykorzystywanych do oceny efektów programów publicznych mona przeczyta w: Lee M. (2005) Micro-Econometrics for Policy, Program and Treatment Effects, Oxford University Press. W edukacji najbardziej znanymi przykładami bada opierajcych si na naturalnych eksperymentach s prace dotyczce wpływu wielkoci klasy na wyniki uczniów: J. Angrist, V. Lavy (1999) Using Maimonides Rule to Estimate the Effect of Class Size on Scholastic Achievement, Quarterly Journal of Economics, ; Hoxby Caroline Minter (2000) The effects of class size and composition on student achievement: new evidence from natural population variation, Quarterly Journal of Economics, 115(4), W Polsce podobne metody zastosowano w pracy: Jakubowski Maciej, Sakowski Paweł (2005), Quasi- Experimental Estimates of Class Size Effect in Primary Schools in Poland, wersja robocza dostpna w dziale publikacje na: 9 Rosenbaum P.R., Rubin D.B. (1983), The Central Role of the Propensity Score in Observational Studies for Causal Effects, Biometrika, 70, 1,

14 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 14 metodologicznych wojen prowadzonych w naukach społecznych, ni z teoretycznych przesłanek i praktycznych potrzeb polityki społecznej. Powysza dyskusja metodologiczna ma cisły zwizek z problemem upowszechnienia wyników bada edukacyjnych. Odbiorcy tych wyników nie s najczciej w stanie, lub te nie maj czasu, wnika w szczegóły metodologiczne i ocenia wiarygodno rezultatów. To rodowisko badaczy musi wypracowa zasady oceny jakoci i konfrontacji wyników rónych prac. W krajach takich jak USA, gdzie zrealizowano setki bada dotyczcych podobnych zagadnie, osoby nie majce odpowiedniego wykształcenia nie s w stanie zrozumie, e sporód nich jedynie 2 lub 3 daj podstaw do uogólnie i oparcia na nich decyzji politycznych. Std niezbdne jest opracowanie kryteriów oceny bada, a take edukacja osób korzystajcych z ich wyników. Działania takie s o tyle trudne, e w samym rodowisku naukowym próno szuka zgody w tych kwestiach. Kompromis jest jednak moliwy, o czym wiadcz przykłady z wielu krajów. Mona tu skorzysta z ich dowiadcze, które niedługo zostan podsumowane w raportach koczcych wspomniany projekt CERI/OECD. Mona te przyjrze si metodom wypracowanym przez agencje poredniczce, które wymieniłem powyej. Kada z tych organizacji na swój sposób rozwizała takie kwestie, jak kryteria oceny wiarygodnoci i zasadnoci uogólniania wyników bada, a take opracowała mechanizmy ich upowszechniania, które tworz dostp do gromadzonej wiedzy osobom bez wykształcenia w metodologii bada społecznych. Problem kształcenia odbiorców wymaga podkrelenia, bowiem brak zrozumienia dla złoonoci bada społecznych moe prowadzi do szybkiego ich zdezawuowania w oczach polityków i praktyków. Std niezbdne jest podkrelanie rónic metodologicznych midzy badaniami i otwarta dyskusja nad nimi.

15 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania Badania a polityka edukacyjna w Polsce. Schemat analizy relacji midzy badaczami, decydentami, praktykami i innymi grupami zainteresowanych badaniami edukacyjnymi, wypracowany w projekcie CERI/OECD i przedstawiony powyej, mona wykorzysta do zastanowienia si nad podobnymi relacjami w Polsce. Oczywicie pełna analiza wykracza znacznie poza zakres tego opracowania. W tym miejscu chciałbym jedynie zasygnalizowa wybrane kwestie, które zostały poruszone w dyskusji podczas konferencji. Zaczn od stwierdzenia, e zasoby wiedzy powstałe dziki badaniom naukowym edukacji w Polsce s stosunkowo niewielkie i nie mog w tym momencie stanowi trwałej podstawy dla polityki edukacyjnej. Wiele osób podczas konferencji podkrelało, e brakuje lub jest niewiele bada zagadnie, które budz powszechne zainteresowanie. Mona wskaza kilka przyczyn takiego stanu rzeczy. Jedn z nich jest stosunkowo małe zainteresowanie, czy te niewielki rozwój instytucjonalny orodków bada edukacyjnych. Podczas dyskusji podkrelano, e jedyna placówka w kraju, która koncentruje si na takich badaniach, a wic Instytut Bada Edukacyjnych, nie spełnia pokładanych w niej oczekiwa. Mona si zgodzi z takim pogldem lub nie, jednak warto postawi pytanie, czy nie powinno powsta wicej tego rodzaju placówek? Czy jedynie w warunkach konkurencji midzy orodkami moliwe jest podniesienie jakoci bada? Czy nie byłoby korzystne zrónicowanie dyscyplinarne i metodologiczne prowadzonych bada, które mona osign dziki zrónicowaniu zaangaowanych w ich prowadzenie instytucji? Jeli tak, to z pewnoci niezbdne jest wsparcie dla rozwijania programów bada edukacyjnych przez inne placówki, zarówno uniwersytety i instytuty badawcze, jak i organizacje typu think-tank. W Polsce powstaje szczególnie mało bada ilociowych, które pomijajc spory metodologiczne, mona uzna za niezbdne dla prawomocnego uogólnienia wniosków. Badania jakociowe, których jest znacznie wicej, tworz wany zbiór wiedzy, warto jednak przetestowa płynce z nich hipotezy na odpowiednio licznych próbach zanim politycy i praktycy zaczn wykorzystywa ich wyniki dla uogólnie i doranego poparcia dla swoich propozycji. By moe przewaga bada jakociowych wynika z dominacji socjologii jako dyscypliny najczciej obecnej w polskich badaniach edukacyjnych. By moe s inne tego wytłumaczenia. Trudno jednak narzeka na brak odpowiednich baz danych. Warto zacytowa

16 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 16 tu goszczcego w naszym kraju kilka lat temu amerykaskiego eksperta Stephena Barro, który w swoim raporcie dla Ministerstwa tak komentuje wykorzystanie bazy EWIKAN 10 : Z pełnym przekonaniem mog powiedzie, e gdyby w Stanach Zjednoczonych istniały podobne zasoby, to na jego podstawie powstałyby rozliczne badania strategii na poziomie federalnym i stanowym, nie mówic o stałym napływie nowych rozpraw doktorskich. Wypada postawi pytanie: czy polscy decydenci edukacyjni i naukowcy wykorzystuj moliwoci wynikajce z posiadania takich zasobów? Z mojej strony mog postawi takie pytanie: czy od tego czasu powstała cho jedna rozprawa doktorska, która by te zasoby w odpowiednim stopniu wykorzystała? Jak wiele jest prac naukowych, które z tej i innych baz danych w ostatnich latach skorzystały? Chciałbym podkreli, e nie chodzi tu o zestawienia statystyczne, które s co prawda bardzo rozproszone, ale jednak powstaj. Chodzi o badania naukowe, które korzystajc z tak obszernego zbioru danych testowały by hipotezy szukajc odpowiedzi na kwestie nurtujce zarówno badaczy, jak i polityków, urzdników, nauczycieli oraz rodziców. Warto w tym miejscu podj prób scharakteryzowania baz danych owiatowych istniejcych w Polsce. Znane mi s na dzie dzisiejszy trzy bogate ródła danych dla potencjalnych bada ilociowych na duych próbach: - baza Głównego Urzdu Statystycznego, - System Informacji Owiatowej (SIO), - dane Okrgowych i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (OKE i CKE). Te trzy zbiory danych zawieraj informacje, które w krajach o znacznie wikszej liczbie bada nie s dostpne. W ostatnich latach szczególnego znaczenia nabieraj dane SIO oraz wyniki egzaminów zewntrznych gromadzone przez OKE i CKE. Na postawie tych zbiorów danych powstało ju kilka prac. Warto jednak zapyta, czy te kilka bada to duo w kraju wielkoci Polski? Wydaje si, e jest to nieproporcjonalnie mało w porównaniu do potrzeb i zainteresowania społecznego. Niewielka liczba bada edukacyjnych, a take wskie grono naukowców je prowadzcych, powoduj, e jako informacji przedostajcych si do mediów i wykorzystywanych w dysputach politycznych jest bardzo niska. Dobrym przykładem s tu wyniki egzaminów 10 Stephen Barro (2000) Pienidze, nauczyciele i uczniowie: ocena polskiej statystyki finansowania owiaty oraz statystyki uczniów i zatrudnienia w systemie owiaty, raport na zlecenie MEN. W bazie EWIKAN do niedawna gromadzono raz na 2 lata dane dotyczce nauczycieli w Polsce.

17 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 17 zewntrznych. Okrgowe Komisje Egzaminacyjne w wikszoci unikaj ich publikowania ze wzgldu na obaw przed błdnym interpretowaniem. Powszechne jest bowiem uznawanie wyniku szkoły za miar jakoci nauczania. Naley jednak spyta co uczyniono, aby uwiadomi odbiorcom nieprawomocno takiej interpretacji? W mediach ukazuje si wiele informacji, które z metodologicznego punktu widzenia nie maj adnej wartoci poznawczej. Przykładem mog by dywagacje na temat rónej jakoci nauczania w liceach publicznych i niepublicznych na podstawie porównania ich rednich wyników w całej Polsce. Niestety ródłem tych informacji byli wysocy urzdnicy, a w mediach i rodowisku naukowym zabrakło dyskusji i reakcji na tak niepoprawne interpretacje wyników. Innym przykładem moe by znany raport dotyczcy wyników egzaminów zewntrznych, w którym na podstawie współczynników korelacji buduje si przypuszczenia na temat czynników kształtujcych wyniki egzaminów. Problemu nie stanowi sama metodologia tych bada, za któr odpowiadaj autorzy, ale brak krytyki metodologicznej, dyskusji nad ich wiarygodnoci, brak bada, które podjłyby podobne kwestie wykorzystujc inn metodologi. W rezultacie mało wiarygodne wnioski płynce z tych bada wykorzystywane s w dyskusjach politycznych, kształtuj polityk edukacyjn samorzdów, przywoływane s przez dziennikarzy zgodnie z przysłowiem: na bezrybiu i rak ryba. Innym bogatym zbiorem danych, który potencjalnie moe by wykorzystywany do interesujcych analiz owiaty w Polsce i porówna z innymi krajami s wyniki PISA 2000 i Podstawowe statystyki podsumowujce osignicia polskich uczniów s szeroko cytowane, zarówno w literaturze naukowej, jak i w mediach, co pokazuje, jak due jest zapotrzebowanie na takie badania. Czsto podkrela si zmniejszenie zrónicowania wyników uczniów w edycji 2003 w porównaniu z 2000 rokiem i uznaje ten fakt za wyrównujcy efekt wprowadzenia gimnazjum. Oficjalny raport polskiego zespołu PISA podkrela, e to jedynie przypuszczenie wymagajce dodatkowych analiz. Czy takie badania w Polsce powstały? Czy powstały inne prace głbiej analizujce wyniki PISA 2000 i 2003 w Polsce? Dlaczego w innych krajach badania tego rodzaju prowadzone s przez dziesitki osób, powstaj interesujce rozprawy doktorskie i prace odpowiadajce na najistotniejsze pytania stawiane przed polityk edukacyjn? Jakie s przyczyny tak niskiego wykorzystania tak bogatego zbioru informacji dotyczcego owiaty w Polsce? Nie zamierzam tu autorytarnie wskazywa odpowiedzi na te pytania. Niech bd one pocztkiem dyskusji nad badaniami edukacyjnymi w Polsce. Pewne jest jednak, e badania nad owiat wymagaj rozwoju systemu wsparcia finansowego i instytucjonalnego, o ile maj

18 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 18 w przyszłoci dostarcza odpowiednio bogatej i wiarygodnej wiedzy. Obecna, niewielka liczba bada oraz brak szerszej dyskusji nad ich metodologi i wiarygodnoci wród badaczy budz oczywisty niepokój. Trudno w takiej sytuacji oczekiwa, i media bd potrafiły selekcjonowa informacje, tak aby nie nagłania wyników, których wiarygodno budzi oczywiste wtpliwoci. Trudno oczekiwa od polityków, e nie bd wykorzystywa wygodnych dla ich propozycji rezultatów, jeli brak jest merytorycznej krytyki i alternatywnych bada. Trudno oczekiwa od odbiorców, e ich zaufanie dla wyników bada edukacyjnych bdzie w tej sytuacji wysokie. Podczas grudniowej konferencji wiele osób zabrało głos odnoszc si do kwestii podnoszonych powyej. Wskazano wiele wanych dla polityki owiatowej pyta, co do których brakuje lub te jest zbyt mało bada w Polsce. Wysuwano take propozycje konkretnych rozwiza, które mogłyby sprzyja rozwojowi bada wspomagajcych polityk edukacyjn. Wskazywano midzy innymi na: potrzeb powołania instytucji dbajcej o tworzenie publicznie dostpnych zasobów danych, dziki którym moliwe byłoby udzielenie szybkiej odpowiedzi na biece kwestie bdce przedmiotem dyskusji politycznej; potrzeb stworzenia jednolitej bazy statystyk owiatowych; wsparcie dla rozwoju orodków, które rozwijałyby program bada wspomagajcych polityk owiatow z równoczesnym naciskiem na współprac tych orodków i upowszechnianie zdobytej wiedzy; równoczenie podkrelano potrzeb odejcia od bada czysto akademickich, majcych niewielkie przełoenie na realne potrzeby polityki edukacyjnej; potrzeb wypracowania listy problemów, pyta badawczych, których analiza stanowiłaby priorytet; wskazywano te, e lista ta powinna by zwizana ze strategi edukacyjn pastwa; potrzeb organizacji podobnych spotka cyklicznie stworzenia stałego forum dla dyskusji nad relacj midzy badaniami a polityk owiatow; powizanie prac w Polsce z badaniami w innych krajach i polityk edukacyjn Unii Europejskiej; potrzeb szerokiej dyskusji nad metodologi bada, wypracowaniem kryteriów ich oceny oraz upowszechniania;

19 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania. 19 podniesiono take kwesti bada o niewielkiej skali, prowadzonych w pojedynczych lub kilku szkołach, bliskich rzeczywistym potrzebom praktyków i stanowicych wane ródło pomysłów pedagogicznych; podkrelono, e tego typu badania bd bardziej owocne, jeli wspierane bd przez badaczy posiadajcych odpowiednie przygotowanie metodologiczne i instytucje dbajce o ich gromadzenie i upowszechnianie; dyskutowano nad stanem baz danych owiatowych, m.in. Systemem Informacji Owiatowej i bazami wyników egzaminów zewntrznych OKE i CKE, podkrelajc, e s one stosunkowo bogate, jednak wymagaj dostosowania do potrzeb bada; jednoczenie podkrelano niewielkie ich wykorzystanie i ograniczon dostpno. Oczywicie w czasie dyskusji poruszono znacznie wicej kwestii. Wskazane powyej odnosz si jednak bezporednio do problemów omawianych w tym raporcie. Ciekawym podsumowaniem dyskusji był komentarz p. Toma Schullera, który podkrelił, e wysłuchał jej z duym zaciekawieniem, po raz kolejny przekonujc si, e w kadym kraju inne kwestie budz kontrowersje i inne wyzwania stoj przed osobami oraz instytucjami pragncymi rozwija zwizki midzy badaniami a polityk edukacyjn. Podsumowujc, p. Schuller wskazał na trzy kwestie, które mog by punktem wyjcia dla dalszej dyskusji w Polsce. 1) Badania w rodzaju PISA stanowi ogromne przedsiwzicie, pochłaniaj znaczne zasoby, jednak s niezbdne dla budowania solidnych podstaw dla polityki edukacyjnej. W kadym kraju niezbdne jest prowadzenie bada na podobnie du skal, potrzebne s jednak take mniejsze inicjatywy, które dziki temu, e mog by bardziej liczne, łatwiejsze i szybsze w realizacji, dostarczaj wanej wiedzy o systemie owiatowym. Trzeba podj dyskusj jak t wiedz gromadzi i interpretowa na potrzeby polityki. 2) Wan kwesti jest analizowanie podobnych problemów przez grupy badaczy z rónych dyscyplin i o rónych podejciach metodologicznych. Tego rodzaju holistyczne podejcie powinno stanowi podstaw dla polityki owiatowej. 3) Niezbdne jest okrelenie najwaniejszych zagadnie - pyta badawczych, najlepiej w szerokim gronie naukowców i potencjalnych odbiorców wyników bada. Nastpnie trzeba inspirowa prace analizujce te zagadnienia. Pan Schuller zaoferował pomoc CERI, którego dowiadczenia midzynarodowe i bogata wiedza merytoryczna mog by pomocne w organizacji dalszych prac nad badaniami wspierajcymi polityk edukacyjn w Polsce, a w szczególnoci nad pracami, których celem jest głbsze wykorzystanie danych PISA.

20 Maciej Jakubowski. Rozwój edukacji polityka i badania Podsumowanie. Pewne kwestie pojawiły si w tym raporcie w kilku miejscach. W trakcie konferencji podkrelał ich znaczenie zarówno p. Tom Schuller z CERI, starajc si podsumowa najwaniejsze wnioski płynce z dyskusji midzynarodowej, jak i jej polscy uczestnicy. Pojawiały si przede wszystkim dwa zagadnienia: szerszego finansowania bada edukacyjnych, ale takich, które odpowiadałyby na potrzeby polityki edukacyjnej, wsparcia dla rozwoju instytucji, które by poredniczyły midzy badaczami a politykami, stawiały pytania badawcze i gromadziły wan dla decydentów i praktyków wiedz. Badania odpowiadajce potrzebom polityki edukacyjnej mona wspiera na wiele sposobów, np. przez konkursy grantowe na prace o okrelonej tematyce, dostosowanie dla celów badawczych i szersze udostpnianie baz danych owiatowych, tworzenie specjalistycznych portali internetowych i rozwój baz z wynikami bada, zainicjowanie cyklicznych konferencji gromadzcych badaczy, polityków, urzdników i praktyków zainteresowanych sprawami edukacji. W obecnej chwili moliwe jest uzyskanie znacznego wsparcia finansowanego dla tego typu działa ze rodków Unii Europejskiej. Jednak musz powsta konkretne propozycje w jaki sposób pienidze te mog zosta wykorzystane. Miejmy nadziej, e dziki konferencji i dyskusji na niej odbytej propozycje te nabior w najbliszym czasie realnego kształtu.