Instytut Psychologii Konferencja pt.: AKCJA: Uczniowie u progu dorosłości Opóźnione czy odroczone wkraczanie w dorosłość? Od 1919 r. psychologia na UAM Warsztaty pt.: Oferta szkoły a kształtowanie się tożsamości Grupa nr 5 Prowadzący: Mgr Monika Małys i Katarzyna Wanio 1
Oferty edukacyjne czyli walka z wiatrakami Rozwój tożsamości to proces przebiegający przez 5 etapów: (1) działania poszukiwawcze (2) pogłębianie własnych poszukiwań (3) radzenie sobie z wątpliwościami (4) podejmowanie decyzji i zobowiązań (5) branie odpowiedzialności za własne decyzje i identyfikacja z zobowiązaniami Uczestnicy warsztatów zostali poproszeni o zaproponowanie konkretnych działań, które mogą wspierać młodzież znajdującym się na kolejnych etapach procesu formowania się tożsamości 2
5 obszarów formowania się 1 tożsamości 4 3 2 5 3
Działania poszukiwawcze Życie klasowe Wybranie przedstawicieli samorządu klasowego (kształtowanie odpowiedzialności, inicjatywa) Wybór lidera klasowego, osoby przewodniczącej w klasie, znalezienie swojego miejsca w klasie, wzajemne poznanie się Przeprowadzanie warsztatów zapoznawczych dla klasy, integracja Wycieczki, imprezy klasowe Role w klasie pełnione (nadawane przez grupę, samodzielnie wyznaczone) Życie szkolne Wybranie przedstawicieli samorządu szkolnego Zajęcia pozalekcyjne niezwiązane z lekcjami przedmiotowymi, m.in. koła zainteresowań i wolontariat Zaangażowanie w organizowanie apeli i uroczystości Przyzwolenie na prowadzenie sklepiku szkolnego, stoisk tematycznych Doradztwo zawodowe Możliwość decydowania o kołach zainteresowań Akcje np. Dzień przedsiębiorczości Lekcje przedmiotowe Sprawdzanie się w przedmiotach zawodowych oraz konkursy wiedzy Przeprowadzanie warsztatów tematycznych (tożsamość, poczucie własnej wartości, komunikacja, autoprezentacja) Realizacja programu profilaktyki / wychowawczego Przedmiot(y) ulubione - organizowanie lekcji przez uczniów Elementy doradztwa zawodowego Życie lokalne Udział w życiu lokalnym poprzez zaangażowanie w działalność organizacji i grup lokalnych, np. orkiestry dęte, chóry Stworzenie katalogu ofert pracy, poznanie lokalnego rynku pracy, współdziałanie z instytucjami, np. PUP Wolontariat Konkursy na poziomie lokalnym Wspieranie działań poszukiwawczych to przede wszystkim tworzenie szerokiej gamy ofert edukacyjnych, proponowanie, zachęcanie do eksplorowania, tworzenie katalogu szans i ofert. 4
Pogłębianie własnych poszukiwań Życie klasowe Pogadanki, dyskusje Tematyka godzin wychowawczych i spotkań z doradcą zawodowym np. na temat rynku pracy (również przygotowane przez uczniów, zgodnie z potrzebami) Wprowadzenie systemu samooceny zachowania Debaty na godzinie wychowawczej Metoda myślących kapeluszy na godzinach wychowawczych Nieformalne spotkania uczniów i wychowawców, np. wycieczki, wyjścia Życie szkolne Rozmowy z doradcą zawodowym w szkole Koła zainteresowań Szkolne wybory samorządu Debaty szkolne Prowadzenie szkolnej strony facebook Działalność samorządu aktywizująca całą społeczność uczniowską (gazetki, strona internetowa, sklepik, festyny) Przedmiotowe blogi, facebook Ocenianie kształtujące Praca metodą projektów Lekcje przedmiotowe Wprowadzenie na zajęciach zawodowych SWOT Debaty na przedmiotach humanistycznych (np. przy okazji omawiania lektur refleksje nad doświadczeniami bohaterów literackich) Życie lokalne Kontakty z uczelniami wyższymi Współpraca z Centrum Doradztwa Zawodowego dla Młodzieży Kontakty (wycieczki zawodowe) z zakładami pracy Spotkania, kontakty (imprezy lokalne), organizowanie spotkań z osobami aktywnymi Realizowanie projektów dla uczniów z wyższych poziomów edukacyjnych Debaty o problemach społecznych Działania mające na celu pogłębianie własnych poszukiwań mogą być oparte na różnego rodzaju zadaniach problemowych i dyskusjach - podejmowanych na wielu stopniach ogólności 5 i związanych z różnorodnymi tematami.
Radzenie sobie z wątpliwościami Życie klasowe Motywowanie do ujawniania wątpliwości Atmosferę szacunku dla każdego rozwiązania Zajęcia integracyjne Zachęcanie do różnego rodzaju aktywności Pomoc w adaptacji (rozmowy, udział w zajęciach integracyjnych) Zespołowe rozwiązywanie problemów Organizowanie wycieczek klasowych Rozmawianie ze swoimi kolegami i nauczycielami- wymiana poglądów Życie szkolne Kontakt ze szkołą/ pedagogiem/ psychologiem/ wychowawcą Praca w samorządzie uczniowskim Zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w imprezach szkolnych Kontakt z wychowawcą, pedagogiem, psychologiem Lekcje przedmiotowe Zajęcia wyrównawcze Stawianie pytań otwartych (analiza decyzji, wyborów, konsekwencji) Zadania problemowe, argumentowanie Organizowanie pomocy koleżeńskiej, tworzenie odpowiednich warunków do nauki Zachęcanie do zadawania pytań dotyczących wykonywanych poleceń Doradztwo, konsultacje (rozmowy, ukazanie różnych możliwości, wyboru kierunku) Życie lokalne Spotkania z zawodem Udział w projekcie edukacyjnym innowacji pedagogicznej Wskazanie ośrodków- poradni psychologicznych, itp. Spotkania z przedstawicielami uczelni wyższych Kalendarz imprez Prezentowanie swoich talentów (np. wystawy prac fotograficznych, koncert, ) Wymiana zdań i poglądów w środowisku lokalnym Działania dające możliwość sprawdzenia się w konkretnych rolach, uwzględniające wsparcie osób dorosłych. 6
Podejmowanie decyzji i zobowiązań Życie klasowe Uczestnictwo w samorządzie klasowym Spotkania z przedstawicielami różnych zawodów (potencjalnymi pracodawcami) Samodzielne podejmowanie decyzji dotyczącej wycieczek klasowych, imprez, uroczystości klasowych Życie szkolne Działalność w samorządzie szkolnym Współorganizowanie imprez szkolnych, uroczystości Podejmowanie decyzji dotyczących szkoły, m.in. organizowanie referendum Warsztaty dotyczące orientacji na rynku pracy Rozmowy, działania utwierdzające lub przekonywujące do własnego wyboru Lekcje przedmiotowe Pomoc w współprowadzeniu przedmiotów, m.in. prowadzenie zajęć, przygotowywanie materiałów dydaktycznych i pomocy naukowych Zaangażowanie w koła zainteresowań Udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych Życie lokalne Działania np. w wolontariacie, harcerstwie, klubie sportowym Współpraca z innymi placówkami oświatowymi- np. przedszkola Wolontariat (szkolne kluby wolontariatu). Podawanie źródeł informacji o rynku pracy Pomoc w orientacji na rynku pracy Omawianie wspólne dalszych planów Działania mające na celu wspieranie zaangażowania młodych ludzi w różnego rodzaju aktywność, przy jednoczesnym udzielaniu wsparcia i przyzwoleniu na zmianę podjętych decyzji. 7
Branie odpowiedzialności za własne decyzje i identyfikacja ze zobowiązaniami Życie klasowe Rozmowy dotyczące przyszłości, podejmowanych zobowiązań i przyszłych planów Angażowanie uczniów w pracę na rzecz klasy organizowanie uroczystości, imprez, spotkań towarzyskich i wycieczek Angażowanie uczniów w działalność samorządu klasowego Życie szkolne Zaangażowanie w samorząd szkolny Wspieranie różnorodnych kół zainteresowań (nie tylko dt. lekcji przedmiotowych) Rozwijanie doradztwa zawodowego poprzez kilkudniowe staże/praktyki w różnych zakładach pracy Zaangażowanie w radiowęzeł, gazetkę szkolną Lekcje przedmiotowe Działania usamodzielniające proces edukacji (angażowanie uczniów w przygotowanie lekcji, pomocy dydaktycznych) Wspieranie w wyborze przedmiotów maturalnych Przyzwolenie na zmianę formy nauczania, wyboru tematów czy środków dydaktycznych Życie lokalne Wspieranie udziału uczniów w wolontariacie na rzecz społeczeństwa lokalnego Zaangażowanie uczniów w działalność chórów, zespołów, orkiestr, grup działających na terenie gminy i powiatu Działania wspierające młodych ludzi w podtrzymaniu podjętych już przez nich decyzji dotyczących zaangażowania się w działalność mającą na celu rozwój osobisty. 8
Relacja nastolatek - dorosły Młody człowiek zwiększając zakres swojej wiedzy i umiejętności zyskuje coraz mocniejszą podstawę do samodzielnej aktywności, dając tym samym sygnał do ograniczenia pomocy udzielanej przez dorosłych. Coraz bardziej autonomiczny nastolatek buntuje się wobec utrzymywanej przez dorosłych dyrektywności, kontroli i nadmiernej opiekuńczości. 9
Najważniejsze W trakcie prezentowania swoich plakatów cała grupa doszła do wniosku, iż kształtowanie tożsamości jest ciągłym procesem, który odbywa się w dużej mierze w przestrzeni szkolnej. Zauważono, iż rola nauczyciela jest na każdym etapie coraz mniejsza: stwierdzono, iż w początkowych etapach potrzebne jest, by był dyrektywny, wskazywał możliwości i przedstawiał wiele ofert natomiast z czasem powinien się coraz bardziej wycofywać i wspierać inicjatywy uczniów. Ważna jest indywidualizacja czyli rozpoznanie, na jakim etapie rozwoju tożsamości są uczniowie i czego potrzebują w związku z tym. 10
cd. Działania oferowane przez nauczycieli mogą się różnić w zależności od etapu, na jakim znajdują się uczniowie. Istotna jest diagnoza, ale także kompetencje i umiejętności - uczniów, ale przede wszystkim nauczycieli. Ważne jest, by umieli oni rozpoznać, na jakim etapie znajdują się uczniowie, co z tego wynika dla podejmowanych przez nich działań, a także co mogą zaproponować, by było to adekwatne do ich potrzeb i skuteczne. Niezbędne jest wsparcie instytucji dla działań podejmowanych przez nauczycieli. 11
Literatura Bardziejewska, M. (2013). Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków? W: A. I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 345-377). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Ziółkowska, B. (2013). Okres wczesnej dorosłości. Jak rozpoznać potencjał młodych dorosłych? W: A. I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 423-468). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Piotrowski, K., Wojciechowska, J., Ziółkowska, B. (2014). Rozwój nastolatka. Późna faza dorastania. W: A. I. Brzezińska (red.), Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych. Filipiak, E., Wiśniewska, M. (2014). Opieka i wychowanie. Późna faza dorastania. W: A. I. Brzezińska (red.), Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych. Filipiak, E., Siadak, G. (2014). Edukacja szkolna i pozaszkolna. Późna faza dorastania. W: A. I. Brzezińska (red.), Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych. Kram, A., Molińska, M. (2014). Rozpoznanie zasobów nastolatka i środowiska rozwoju. Późna faza dorastania. W: A. I. Brzezińska (red.), Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych. Brzezińska, A.I., Piotrowski, K. (2009). Diagnoza statusów tożsamości w okresie adolescencji, wyłaniającej się dorosłości i wczesnej dorosłości za pomocą Skali Wymiarów Rozwoju Tożsamości (DIDS). Studia Psychologiczne, 47 (3), 93-109. 12