Adam Zydroń, Ryszard Walkowiak, Krzysztof Moliński Porówaie kilk metod obliczaia wartości grtów leśych The compariso of several forest grod calclatig methods sylwa r 6: 3 11, 2007 ABSTRACT Zydroń A., Walkowiak R., Moliński K. 2007. Porówaie kilk metod obliczaia wartości grtów leśych. Sylwa 6: 3 11. I the paper the vales of forest grods were calclated sig profitable methods (Baz, Fastma, Martieit, Glaser, Riebel) as well as stadard methods. The reslts were also compared with the data cotaiig the vale of adjacet grods. The forestry maagemets sed for the research have bee typed accordig to atral, ecoomical ad social criteria. I order to compare the above metioed methods, the reslts have bee aalyzed by clster aalysis ad correlatio matrix. KEY WORDS forest grods calclatig, clster aalysis, correlatio matrix Addresses Adam Zydroń Katedra Melioracji, Kształtowaia Środowiska i Geodezji; Akademia Rolicza; l. Piątkowska 94E; 61 691 Pozań; e mail: adzyd@a.poza.pl Ryszard Walkowiak Katedra Metod Matematyczych i Statystyczych; Akademia Rolicza; l. Wojska Polskiego 28; 60 637 Pozań; e mail: rwal@a.poza.pl Krzysztof Moliński Katedra Metod Matematyczych i Statystyczych; Akademia Rolicza; l. Wojska Polskiego 28; 60 637 Pozań; e mail: krys@a.poza.pl Wprowadzeie Problem wycey lasów wyika z ogólych przesłaek i procesów jakie kształtją się we współ czesej gospodarce. Zmierzają oe do stworzeia podstaw ocey zasobów atralych w cel poprawy ich sta, ochroy i racjoalego wykorzystaia [Partyka, Parzchowska 1993]. Zapotrzebowaie a metody rachkowe pieiężej wycey wartości drzewostaów, grtów leśych i iych ierchomości leśych pojawiło się w Polsce dopiero w latach dzie więćdziesiątych po trasformacji strojowej. W wyik powstaia ryk ierchomości stao wiących przedmiot wymiay, tj. kpa sprzedaży, asila się zapotrzebowaie a opracowaia traktjące o zasadach, metodach oraz procedrach wartościowaia różego rodzaj iercho mości leśych [Podgórski, Zydroń 2001]. Praktyka gospodarcza przyosi codzieie szereg sytacji, których rozwiązaie wymaga określeia wartości wszystkich rówocześie lb poszczególych tylko elemetów środowiska leśego. Dlatego za żytecze ależy zać wszystkie prace i stdia, których efektem koń cowym byłoby skostrowaie racjoalej i klarowej rówocześie metodyki ekoomiczej wycey środowiska leśego [Grszczyk, Żywioł 1990]. Ekoomika leśictwa ma w historyczym rozwoj iteresjący i waży rozdział tzw. statykę leśą, czyli akę o retowości gospodarstwa leśego oraz o szacowai las i jego
4 Adam Zydroń, Ryszard Walkowiak, Krzysztof Moliński podstawowych składików, tj. drzewostaów i grtów (gleb) leśych [Moleda 1945]. Statycy leśi opracowali metody określaia wartości spodziewaej grt leśego oparte a dochodzie. Wśród prac współczesych ekoomistów leśych związaych z tą tematyką badań moża przy toczyć prace: Podgórskiego [2001], Płotkowskiego [1994], Klocka [2000] oraz Zająca i Święto jańskiego [2002]. Wypracowae przez ekoomików leśych metody dochodowe wycey grtów leśych zastosowao w iiejszym opracowai. Celem przedstawioych badań było porówaie astępjących metod wycey grtów leśych: Baza, Riebla, Martieita, Fastmaa, Glasera, Stadard oraz metody opartej a wyceie grtów przyległych do leśych. Przeprowadzoe badaia przyczyią się do ocey przydatości we współczesym gospodarstwie leśym metod dochodowych wycey grtów leśych opracowaych przez statyków leśych. Porówaia metod wycey dokoao dla poszczególych typów siedliskowych w wybra ych adleśictwach. W tym cel zastosowao w pracy aalizę skpień wspartą obliczeiem macierzy korelacji. Na podstawie przeprowadzoych badań wskazao metody osiągające podob e wartości, co możliwi rozszerzeie współczesej metodyki wycey grtów leśych. Materiał badawczy Materiał badawczy staowiły dae z System Iformatyczego Lasów Państwowych (SILP) dotyczące pozyskaia sortymetów drzewych w żytkowai główym a poszczególych siedliskach. Dae z SILP pochodziły z obszar obejmjącego 17 adleśictw (Piaski, Babki, Piewy, Oboriki, Solec Kjawski, Włocławek, Wejherowo, Gdańsk, Kobiór, Krasiczy, Radymo, Garwoli, Sokołów, Hajówka, Agstów, Ełk i Swałki) podlegających admiistra cyjie pięci regioalym dyrekcjom Lasów Państwowych i leżących a obszarze ośmi woje wództw i sześci krai przyrodiczo leśych. Podstawową przesłaką dobor adleśictw było zapewieie możliwości przestrzeej reprezetacji całego kraj oraz możliwość zyskaia daych. Wybór wymieioych adleśictw był celowy, poieważ chodziło o określeie wartości grtów leśych a obszarach charakteryzjących się dżą zmieością czyików przyrodi czych i społeczo gospodarczych. Przy wyborze adleśictw do badań wzięto pod wagę kry teria: a) przyrodicze: zasobość drzewostaów, lesistość, b) ekoomicze: dochód miesięczy brtto a jedego mieszkańca, prodkcja sprzedaa przemysł, c) socjale: stopa bezrobocia, gęstość zaldieia a 1 km 2. Łączie dla wszystkich siedlisk występjących w aalizowaych adleśictwach pozyskao dae z 922 powierzchi zrębowych, które posłżyły do obliczeia wartości grtów leśych w przeliczei a 1 ha powierzchi. Na obszarze wybraych adleśictw występowały siedliska: Bór świeży (Bśw), Bór wilgoty (Bw), Bór mieszay świeży (BMśw), Bór mieszay wilgoty (BMw), Las łęgowy (Lł), Las mieszay świeży (LMśw), Las mieszay wilgoty (LMw), Las świeży (Lśw), Las wilgoty (Lw), Las wyżyy (Lwyż), Ols (Ols).
Porówaie kilk metod obliczaia wartości grtów leśych 5 Metodyka badań W cel porówaia metod opracowaych przez statyków leśych z metodami obecie stosowa ymi wybrao spośród współczesych metod: metodę Stadard V6 stosowaą w wyceie ierchomości przez rzeczozawców majątko wych, wartość grt rolego przyległego do wyceiaego grt leśego. Natomiast spośród metod dochodowych do porówaia wybrao metody, które w obliczeiach wykorzystją stopę procetową (Fastma, Baz, Riebel) i metody bez stopy procetowej (Glaser, Martieit). Po zebrai daych z SILP przystąpioo do obliczeia wartości grt leśego. W tym cel dokoao obliczeń pomociczych w kolejości: wartość pieięża poszczególych sortymetów a daym siedlisk (iloczy ilości sorty metów pozyskaego drewa i ich cey dla każdego gatk drzewa w przeliczei a jede hektar); sma kosztów prodkcji drewa dla daego siedliska; sma wartości pieiężej żytkowaia przedrębego i rębego. Założoo za Ladebergerem [1930], że wartość żytków przedrębych staowi 40% wartości żytkowaia główego. Przy obliczeiach, ze względ a dostępość daych, ie brao pod wagę czyików zewętrzych (współczyików korygjących) wpływających a wartość ierchomości. Następie obliczoo wartość grtów leśych: metodami dochodowymi opracowaymi przez statyków leśych, podejściem mieszaym zalecaym przez Stadard rzeczozawców majątkowych. Zebrao rówież dae o wartościach rykowych grtów rolych przyległych do wyceiaych grtów leśych celem porówaia z obliczoymi wartościami grtów leśych. W pracy przyjęto, a podstawie badań Podgórskiego [1991], stopę procetową w wysoko ści p=0,02. Ze względów techiczych (tabele, ryciy) azwy metod określaia wartości ier chomości leśych podao w formie proszczoej. W związk z tym wyróżioo metody: Fastmaa i Baza (wykorzystjące stopę procetową) oraz Glasera, Martieita i Riebla. Rówocześie w cel porówaia podao wartość grt leśego obliczoą podejściem mieszaym zalecaym przez rzeczozawców majątkowych oraz wartość rykową grtów rol ych przyległych do wyceiaych grtów. PODEJŚCIE MIESZANE ZALECANE DO STOSOWANIA PRZEZ STANDARD V6 RZECZOZNAWCÓW MAJĄTKOWYCH. Wartość grt leśego przy zastosowai podejścia mieszaego, metody wskaźików szackowych grtów (W gl ) oblicza się wedłg wzor: W æ gl = å N szij Pi C 3 1m dr ç1 + å v i i = 1 è i = 1 gdzie: N szij wskaźik szackowy dla i tej grpy typ siedliskowego lasów oraz j tego okręg podatkowego, powierzchia ierchomości leśej w i tej grpie typ siedliskowego, P i ( ) ø ö
6 Adam Zydroń, Ryszard Walkowiak, Krzysztof Moliński C 1m 3 dr cea jedego metra sześcieego drewa, v i współczyiki korekcyje względiające szczególe cechy rykowe (p.: stopień degradacji siedliska leśego, jakość drogi dojazdowej itp.) przyjmowae z tabel (Sta dard V6). METODY DOCHODOWE OBLICZANIA WARTOŚCI GRUNTU LEŚNEGO. Poiżej podajemy ieco prze kształcoe wzory obliczaia wartości grt leśego, zaczerpięte z pracy Ladebergera [1930]: a) wzór Fastmaa -i A + å Di (1 + p) - C(1 + p) i = 1 v B = - (1 + p) - 1 p gdzie: B wartość dochodowa grt leśego, A wartość żytków rębych pozyskaych w wiek (po potrącei kosztów pozy skaia), D i wartość żytków międzyrębych pobraych odpowiedio w wiek i=1, 2,..., liczba żytków międzyrębych, C koszty założeia praw a powierzchiach objętych żytkowaiem rębym, v rocze koszty admiistracyje, wiek kolei ręb, p stopa procetowa, b) wzór Riebla B A = å Di - ( q + k s ) i = 1 [( 1 + p) 1] + c) wzór Baza gdzie: k s koszty zarząd. B = A + å D i - ( q + k i = 1 p(1 + p) / 2 s ) d) wzór Glasera B = 600A 2 e) wzór Martieita B = 0,5A 0,035 WARTOŚĆ RYNKOWA GRUNTÓW ROLNYCH. Wartość rykową grtów rolych dla odpowiedich terytorialie adleśictw pozyskiwao z opracowań Główego Urzęd Statystyczego. Grty role w opracowaiach GUS są pogrpowae a słabe, średie i dobre. Odpowiedio do tego podział, wykorzystjąc zasady opracowae przez Mroczkiewicza i Tramplera [Pchalski, Prsikiewicz 1990], pogrpowao siedliska leśe a:
Porówaie kilk metod obliczaia wartości grtów leśych 7 siedliska bardzo dobre (lasowe), siedliska dobre (lasy mieszae), siedliska średie (bory mieszae), siedliska słabe (bory). W cel porówaia grtów leśych z rolymi, siedliska leśe przyporządkowao odpowiedim grpom grtów rolych. W związk z tym przyjęto, że: siedliska bardzo dobre (lasowe) i dobre (lasy mieszae) to odpowiedik grtów rolych dobrych (klasy boitacyje III i lepsze), siedliska średie (bory mieszae) to odpowiedik grtów rolych średich (klasa boi tacyja IV), siedliska słabe (bory) to odpowiedik grtów rolych słabych (klasy boitacyje V i VI). METODY STATYSTYCZNE ZASTOSOWANE W PRACY. Wartości grtów zyskae za pomocą wymie ioych metod wycey poddao badaiom eksploracyjym. Następie zbadao korelacje między poszczególymi metodami wycey grtów [Eladt 1964]. Ostateczie, stosjąc aalizę skpień metodą Warda [Marek 1989] pogrpowao metody wycey w ramach poszczególych siedlisk w grpy dające podobe wyiki wycey. W bada iach wykorzystao program kompterowy do aaliz statystyczych pakiet STATISTICA 7.19. Wyiki badań W tabeli 1 zamieszczoo średie i odchyleia stadardowe wartości grtów w poszczególych środowiskach obliczoe badaymi metodami. Średie te różią się dość zaczie. Dże warto ści odchyleń stadardowych, przekraczające iekiedy awet połowę wartości średiej, świadczą o dżej zmieości wycey. Tym iemiej z aalizy średich i odchyleń stadardowych (tab. 1) oraz współczyików korelacji (tab. 2) wyikają pewe prawidłowości. Metody dochodowe: Glasera, Baza, Riebla, Martieita i Fastmaa są silie dodatio skorelowae, tz. większej wyceie grt jedą z tych metod towarzyszy wyższa wycea pozostałymi metodami. Natomiast metody stadardowe i porówaie z wyceą grtów rolych ie wykazją żadego związk z metodami dochodowymi. Macierz korelacji pokazje tylko,,podobieństwo zmieości poszczególych metod. Aby wychwycić podobieństwo w wartościach zyskiwaych poszczególymi metodami zastosowao grpowaie wyików metodą aalizy skpień Warda. Ryciy 1 i 2 (dedrogramy) przedstawiają grpowaie metod wycey wartości grt leśego i rolego charakterystycze dla typów siedliskowych w badaych adleśictwach. W większości aalizowaych adleśictw i typów siedliskowych badae metody tworzyły dwie grpy: grpa 1 metody wedłg: Glasera, Riebla, Stadard (małe wartości wycey), grpa 2 metody wedłg: Fastmaa, Baza, wartość rykowa grtów rolych (dże wartości wycey). Metoda wedłg Martieita, dająca średie wartości wycey, była przydzielaa do grpy pierw szej (Lśw, Lł, Ol) lb, częściej, do grpy drgiej (pozostałe siedliska). Moża zaważyć, że w grpie pierwszej metody wedłg Glasera i Riebla są do siebie bar dzo zbliżoe (mają ajmiejsze odległości wiązaia), atomiast metoda wg Stadard łączy się z tymi dwoma metodami przy większych odległościach wiązaia. W grpie 2 metody wedłg
8 Adam Zydroń, Ryszard Walkowiak, Krzysztof Moliński Tabela 1. Średie i odchyleia stadardowe wartości grtów w poszczególych typach siedliskowych Mea stadard deviatio of lad vale for idividal forest habitat types Glaser Riebel Martieit Baz Fastma Stadard Role Siedlisko odch. odch. odch. odch. odch. odch. odch. średia średia średia średia średia średia średia stad. stad. stad. stad. stad. stad. stad. BMśw 2904,18 974,31 3333,53 960,45 6041,60 1831,80 8715,85 2449,73 7950,34 2155,55 2937,25 286,31 9032,86 699,55 BMw 1918,66 702,88 2093,79 814,78 4931,24 1737,13 5887,95 2174,43 4945,12 1873,27 2515,84 285,13 7025,97 826,61 Bśw 2017,68 948,55 2069,48 823,93 4286,99 1673,32 5385,45 2073,95 4748,67 1877,21 1376,15 74,47 3739,69 321,49 Bw 1885,41 256,53 1997,41 300,33 5102,79 740,07 5764,55 776,55 4756,38 659,85 1713,29 470,30 4071,05 275,43 Lł 2057,53 593,38 2361,05 766,69 4655,21 833,41 6302,74 1829,90 5519,54 1715,62 3326,08 256,05 7040,25 2067,15 LMśw 2692,63 650,96 2894,91 898,27 6813,08 1027,75 8054,15 1979,78 6868,12 1914,90 2673,46 371,06 8178,43 1679,33 LMw 1946,65 535,48 2083,82 559,37 4982,36 1743,16 5961,07 1732,03 4980,36 1323,48 2952,57 439,64 9403,14 1440,59 Lśw 2778,92 1147,67 2919,26 1205,48 6386,67 2268,77 7965,23 3001,27 7165,66 2828,20 3198,18 450,19 8194,90 1664,87 Lw 2900,45 1965,32 3300,26 2420,43 6204,19 3772,72 8709,13 6004,99 7781,15 5538,79 3088,10 517,35 8886,86 2168,74 Ol 2469,52 651,06 2829,39 905,16 4822,25 1648,61 7266,28 2399,63 7048,71 1775,09 2590,82 228,63 9252,44 1570,91 Ogółem 2366,74 1042,53 2586,59 1184,62 5502,65 2105,46 7025,45 2974,17 6157,07 2718,67 2591,57 682,53 7517,50 2325,71 Baza i Fastmaa są do siebie bardzo zbliżoe (mała odległość wiązaia) i po adto wiążą się z imi metody wedłg: Martieita, wartość rykowa grtów rol ych (przy większych odległościach wią zaia). Łączeie w pierwszej i drgiej grpie odbywa się w podoby sposób a siedliskach: bor świeżego i bor wilgot ego, bor mieszaego świeżego i bor mieszaego wilgotego. Metody Glasera i Riebla we wszyst kich badaych typach siedliskowych dają bardzo podobe wartości wycey (mała odległość wiązaia). Natomiast w grpie drgiej, a siedliskach: las mieszaego świeżego, las mieszaego wilgotego, las świeżego, las łęgowego i las wilgo tego występją dość zacze różice w grpowai. Aby powiązać wioski wyikające z aalizy skpień i macierzy korelacji, przedstawioo a wykresie (ryc. 3) śred ie wycey zyskae wybraą z grpy pierwszej metodą Baza, z grpy drgiej metodą Glasera oraz metodą Stadard i wycey grtów rolych. Okazje się, że metody dochodowe, mimo silego skorelowaia, wykazją dże różice w średich wartościach wycey grtów. Skorelowaie zobrazowae jest podobą zmieością odpowiedich łamaych. Aalogicze wioski moża wyciągąć w stosk do metody Stadard i wyce y grtów rolych. Średie wycey dokoae tymi metodami różią się zaczie, ale charakter ich zmieości jest podoby, róży jedak od charakter zmieości metod dochodowych. Stąd współczyiki korelacji metod dochodo wych ze Stadardem i z wyceą grtów rolych są bliskie zer. Średie wartości wycey metodą Stadard zbliżoe są do wartości zyskaych metodą Glasera, zatem, po zastosowai aalizy skpień, metoda
Porówaie kilk metod obliczaia wartości grtów leśych 9 Stadard zaliczoa została do grpy 2. Średie wycey grtów rolych zbliżoe są do śred iej wycey metodą Baza, zatem została oa zaliczoa do grpy 1. Podsmowaie badań Aaliza statystycza wykazała istieie ścisłego związk między metodami wedłg Glasera, Riebla i Stadardem. Na tej podstawie moża wioskować, że metoda wedłg Stadard mogłaby być zastąpioa metodą wedłg Glasera lb Riebla. Przyczyiłoby się to do rozbdo waia współczesej metodyki wycey grtów leśych przez względieie prodkcyjości daego typ siedliskowego. Tabela 2. Wartość współczyików korelacji dla wszystkich badaych metod Correlatio coefficiet vales for all aalysed methods Zmiea Grty Glaser Riebel Martieit Baz Fastma Stadard (metody wycey) role Glaser 1,00 0,98 0,93 0,98 0,98 0,01 0,02 Riebel 0,98 1,00 0,90 0,99 0,99 0,00 0,04 Martieit 0,93 0,90 1,00 0,94 0,91 0,08 0,08 Baz 0,98 0,99 0,94 1,00 0,99 0,04 0,07 Fastma 0,98 0,99 0,91 0,99 1,00 0,04 0,06 Stadard 0,01 0,00 0,08 0,04 0,04 1,00 0,74 Grty role 0,02 0,04 0,08 0,07 0,06 0,74 1,00 Diagram drzewa; metoda Warda; odległ. eklidesowa Glaser Riebel Stadard Martieit Fastma Baz Role Ryc. 1. Dedrogram grpowaia metod obliczaia wartości grt leśego i rolego dla typ siedliskowego las mieszaego świeżego Dedrogram of gropig forest ad agricltral lad vale calclatio methods for fresh mixed broadleaved forest type
10 Adam Zydroń, Ryszard Walkowiak, Krzysztof Moliński Diagram drzewa; metoda Warda; odległ. eklidesowa Glaser Stadard Riebel Martieit Baz Fastma Role Ryc. 2. Dedrogram grpowaia metod obliczaia wartości grt leśego i rolego dla typ siedliskowego las łęgowego Dedrogram of gropig forest ad agricltral lad vale calclatig methods for floodplai forest type Ryc. 3. Zmieość wartości wycey grtów leśych dla wybraych metod średie wartości wycey grtów leśych Variability of forest lad calclatio vales for the selected methods. Average forest lad calclatio vales
Porówaie kilk metod obliczaia wartości grtów leśych 11 Metoda wykorzystjąca wartość rykową grtów rolych została zaliczoa do grpy drgiej, razem z metodami Baza, Fastmaa i Martieita, ze względ a podobą średią wartość wycey grtów leśych, zaczie większą iż metody Stadard, Glasera i Riebla. Jedak różice między tą metodą a pozostałymi metodami z grpy drgiej a poszczególych typach siedliskowych są tak dże (ryc. 3), że metoda ta ie powia zastępować żadej z metod dochodowych. Literatra Eladt R. 1964. Statystyka matematycza w zastosowaiach do doświadczalictwa roliczego. PWN Warszawa. Grszczyk A., Żywioł M. 1990. Jak wyceiać grty leśe? Las Pol. 17: 4. Klocek A. 2000. Jaka reta leśa. Wartość dochodowa (kapitałowa) las. Głos Las 11: 5 6. Ladeberger J. 1930. Oceieie las i statyka leśa. Maszyopis. Lwów. Marek T. 1989. Aaliza skpień w badaiach empiryczych. Metody SAHN. PWN, Warszawa. Moleda T. 1945. Wyceiaie ierchomości leśych w ekoomii i w techice. (maszyopis). Koło Leśików UP, Pozań. Partyka T., Parzchowska J. 1993. Metodyka wartościowaia las oraz poszczególych jego składików. Sylwa 8: 29 40. Podgórski M. 2001. Podstawy wycey lasów. Zachodie Cetrm Orgaizacji, Zieloa Góra. Podgórski M. 1991. Próba wycey wartości prodkcyjej las a podstawie wskaźika etat żytkowaia las i wielkości zmiay zapas drzewego a pi. PTPN t. 72, Pozań. Podgórski M., Zydroń A. 2001. Możliwości wykorzystaia zmodyfikowaego rachk leśej stopy procetowej do wartościowaia las i jego składików. PTPN t. 90, Pozań. Pchalski T., Prsikiewicz Z. 1990. Ekologicze podstawy siedliskozawstwa leśego. Wyd II. PWRiL, Warszawa. Płotkowski L. 1994. Las to także kapitał. Las Polski 3: 4 7. Rozporządzeie Miistra Fiasów z 10.12.2001 r. w sprawie zaliczeia gmi oraz miast do jedego z czterech okręgów podatkowych. 2001. Dz. U. 143, poz. 1614. Stadard V.6. 2004. Określeie wartości ierchomości leśych oraz zadrzewioych i zakrzewioych. Polska Federacja Stowarzyszeń Rzeczozawców Majątkowych, Warszawa. Zając S., Świętojański A. 2002. Podstawy metodycze wycey las. Sylwa 146, 3: 5 20. smmary The compariso of several forest grod calclatig methods The statistical aalysis showed that there is a strict relatioship betwee the Glaser, the Riebel ad the stadard lad vale calclatio methods. Therefore, it ca be coclded that the stadard method cold be replaced by oe of the above metioed methods.this provides a possibility of extesio for the forest lad vale calclatio method to iclde the evalatio of prodctivity of a give forest habitat type. The method of calclatio of the market vale of agricltral lad was classified ito the secod grop of methods, alog with the Baz, the Fastma ad the Martieit methods, sice the average forest lad vale was cosiderably higher i compariso with the stadard, the Riebel ad the Glaser methods. However, the differeces betwee the preseted method ad the other grops of calclatio methods for certai habitat types were so large that this method shold ot replace ay of the methods.