Edukacja seksualna w Polsce na tle wybranych krajów Europy

mgr Teresa Król Edukacja seksualna w Polsce na tle wybranych krajów Europy 1. Sytuacja małżeństwa i rodziny u progu XXI wieku (zarys). Niepokojące trendy w zakresie życia rodzinnego: Spada dzietność rodziny. Wyniki danych z EUROSTATU budzą wielki niepokój wśród demografów i polityków. Wskaźnik dzietności w 25 krajach Unii Europejskiej z około 2,5 dziecka w roku 1968 na jedną kobietę spadł do około 1,5 dziecka w roku 2005. W Polsce jeszcze mniej, bo 1,3 dziecka, a wiadomo, że aby zaistniała prosta zastępowalność pokoleń potrzeba minimum 2,1 dziecka na jedną kobietę. Pod względem dzietności Polska znajduje się na 209 miejscu spośród 222 państw (dane za rok 2012). Kryzys dotyczy nie tylko dzietności, ale i trwałości małżeństwa. W 2002 roku w Polsce rozwiodło się 200 małżeństw na tysiąc nowo zawartych, a 10 lat później już 300 na tysiąc nowo zawartych małżeństw. Rozpad rodziny łączy się często z pogorszeniem statusu materialnego i trudnościami wychowawczymi dzieci. Ponadto trzeba zauważyć, że rośnie również odsetek ludzi żyjących w samotności, bezżennych. W 1960 roku żyło poza rodziną 15% ludzi, a w 1990 już 29%. Rośnie także społeczne przyzwolenie (aprobata) dla tzw. wolnych związków. Badania, jak również zwykła obserwacja, wskazują, że kryzys życia rodzinnego w szczególnym stopniu dotyka dzieci. Są one często pozbawione opieki rodzicielskiej, słabiej się uczą, uciekają się do przemocy w rozwiązywaniu konfliktów, sięgają po używki a młodzi nie potrafią zbudować trwałych relacji z płcią przeciwną. Seks traktują często jako szybką przyjemność lub tylko dla odbarczenia napięcia, bez miłości i bez więzi. Wzrasta liczba samobójstw wśród młodzieży i przestępstw związanych z narkotykami. Dekompozycja rodziny objawia się często sieroctwem społecznym, ubóstwem i przemocą skierowaną wobec dzieci, nawet w wieku niemowlęcym. 2. Rola i zadania szkoły w wychowaniu prorodzinnym Czy szkoła, a ściślej realizacja zajęć wychowania do życia w rodzinie może, choć w niewielkim stopniu przyczynić się do poprawy kondycji polskiej rodziny? Trudno tu o jednoznaczną odpowiedź. Wprawdzie w zapisie Ustawy o systemie oświaty (w preambule) znajdujemy zapis: Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich (...), lecz naiwnością byłoby oczekiwanie, że eliminacja negatywnych zjawisk mogłaby się dokonać tylko dzięki nauczaniu i wychowaniu szkolnemu. Szkoła jest miejscem, w którym uczeń zdobywa wiedzę o sobie i o świecie, za przygotowanie młodego człowieka do życia dorosłego jest przede wszystkim odpowiedzialna rodzina. Rodzice realizując funkcje wychowawcze i opiekuńcze wprowadzają dzieci w świat wartości, norm, praw, umiejętności i obowiązków. Szkole przypada jedynie rola wspierająca. Taka też rola jest uwzględniona w obowiązujących rozporządzeniach Ministerstwa Edukacji Narodowej zarówno tych, które dotyczą sposobu wdrażania zajęć wychowania do życia w rodzinie (zob. par. 2 rozporządzenia z dnia 12 sierpnia 1999 roku 2 ) jak i też podstaw programowych, w których zostały określone cele i treści nauczania dla trzech etapów edukacyjnych od V klasy szkoły podstawowej po klasę maturalną (rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej 3 ). Strona 1 z 9

Zasadniczym celem wychowania do życia w rodzinie (WdŻ) jest stymulowanie rozwoju zintegrowanej osobowości młodego człowieka, ukazywanie wartości rodziny oraz pomoc w zrozumieniu i akceptacji przemian związanych z okresem dojrzewania. Realizacja przedmiotu WdŻ pomoże uczniom w osiągnięciu dojrzałej postawy wobec siebie i innych, odkryciu i kształtowaniu wartości nadających sens ludzkiemu życiu, jak: miłość, poczucie bezpieczeństwa, odpowiedzialność, a także małżeństwo i rodzina. Przedmiot ten ma szczególne znaczenie w sytuacji szybkich przemian społeczno-kulturowych. Zmienia się również obyczajowość pod wpływem seksualizacji kultury, co wiąże wartość osoby z seksualną atrakcyjnością i jej uprzedmiotowieniem. Łatwy dostęp do treści erotycznych i pornograficznych, szczególnie poprzez Internet, potęguje skalę tego zjawiska. Lansuje się kult ciała oraz wizję seksu bez miłości i odpowiedzialności za dokonywane wybory. Według Raportu o seksualizacji dziewcząt sporządzonego przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (2007 rok) poważne konsekwencje zjawiska dotyczą sfery poznawczej (pogorszenie logicznego myślenia i sprawności umysłowej), emocjonalnej (nieakceptacja własnego ciała, brak pewności siebie), psychicznej (zaburzenia odżywiania, niska samoocena, depresja), seksualnej (brak asertywności, nierealistyczne oczekiwania wobec sfery seksualnej), a także związane z kształtowaniem tożsamości (traktowanie fizycznej atrakcyjności jako centralnej wartości u kobiety). Naukowcy podkreślają, że ważnymi czynnikami chroniącymi młodzież przed wczesną inicjacją seksualną, prostytucją dziewcząt i chłopców oraz uzależnieniami są silne więzi emocjonalne z rodziną, zainteresowanie nauką, poszanowanie norm i wartości, przynależność do pozytywnej grupy oraz praktyki religijne. Zatem istnieje potrzeba wychowania szkolnego i prorodzinnego dla budowania postaw kreujących odpowiedzialne przeżywanie własnej seksualności. Istotnym elementem dojrzałej osobowości jest odkrywanie stopniowo rodzącej się świadomości seksualnej i potraktowanie jej jako zadania życiowego tak, aby płciowość stanowiła integralną część ludzkich potrzeb, pragnień i dążeń. Osiągnięcie na tej drodze dojrzałości sprawia, że seksualność stanie się językiem miłości oraz miejscem odpowiedzialnego przekazywania życia. Budowane wówczas związki małżeńskie stają się podstawą funkcjonowania szczęśliwych rodzin. Postępujące zjawisko akceleracji, czyli przyspieszania rozwoju adolescentów w kolejnych pokoleniach, a także coraz większa seksualizacja kultury masowej sprawiają, że młodzież, która chce zachować abstynencję seksualną do okresu dorosłości, potrzebuje wsparcia zarówno ze strony rodziców, jak również nauczycieli i wychowawców. 3. Przed 15 laty... Z mocy prawa (art. 4. Ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 roku) Minister Edukacji Narodowej otrzymał zadanie wdrożenia problematyki dot. wychowania seksualnego do nauczania szkolnego. Szkoła miała stać się miejscem przekazywania wiedzy o ludzkiej płciowości, prokreacji, małżeństwie i rodzinie. W związku z powyższym w styczniu 1998 roku został powołany 17-osobowy Zespół opiniodawczo-doradczy, składający się m.in. z takich autorytetów, jak: ks. prof. dr hab. Józef Augustyn, prof. dr hab. nauk med. Bogdan Chazan, ks. dr Marek Dziewiecki, prof. dr hab. Zbigniew Izdebski, dr hab. Dorota Kornas-Biela, prof. dr hab. Krystyna Ostrowska, prof. dr hab. Maria Ryś, prof. dr hab. Andrzej Urbaniak. Do zadań Zespołu należało: przygotowanie podstaw prawnych do wdrożenia zajęć WdŻwR do nauczania szkolnego, opracowanie celów i treści nauczania zajęć WdŻwR dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, Strona 2 z 9

określenie bloków przedmiotowych i standardów obowiązujących w procesie kształcenia nauczycieli wychowania prorodzinnego celem uzyskania przez nich odpowiednich kwalifikacji do prowadzenia zajęć w szkołach, 4. Specyfika zajęć i zasady wychowania prorodzinnego Wychowanie prorodzinne w szkole nie może abstrahować od zasad, norm i wartości przekazywanych w rodzinie, dlatego: rozporządzenie MEN respektuje niezbywalne prawo rodziców jako pierwszych wychowawców swoich dzieci (art. 48 Konstytucji RP); przedmiot jest obligatoryjny do wdrożenia w każdej szkole, ale rodzic ma prawo odmowy (nieposyłania dziecka na te zajęcia), w każdym roku szkolnym przed przystąpieniem do realizacji zajęć nauczyciel powinien przeprowadzić z rodzicami spotkanie informacyjne: o celach i treściach wybranego programu, o metodach pracy i pomocach dydaktycznych, część z 14 godzin dla ucznia, tj. po 5 godzin w każdej klasie jest realizowana w grupach jednopłciowych, co umożliwia dziewczętom i chłopcom zachowanie intymności, wychowanie do życia w rodzinie opiera się na wartościach, które powinny być jasno i wyraźnie akcentowane. Przede wszystkim chodzi o takie wartości jak: ochrona życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci, miłość, odpowiedzialność, szacunek dla człowieka, wierność, rzetelność, zdrowie i prawdy wynikające z wiary katolickiej (większość uczniów ją wyznaje). nauczyciel prowadzący zajęcia WdŻwR powinien być autentyczny, żyć w zgodzie ze sobą. Nie może uczyć i przekazywać wiedzy o wartościach i normach, których sam nie podziela i nie urzeczywistnia, przekaz wiedzy winien być dostosowany do wieku i możliwości percepcyjnych ucznia, informacja o rozwoju wychowanków osobowości uwzględnia wszystkie sfery życia człowieka (fizyczną, psychiczną, społeczną i duchową); nie może ograniczać się jedynie do rozwoju potrzeby seksualnej. Seksualność może osiągnąć swoją głębię tylko wtedy, gdy zostanie poprzedzona jednością uczuciową i duchową, a wszystkie informacje przekazywane uczniom powinny zawierać również wymiar moralny. To integralne (całościowe) ujęcie zagadnienia odpowiada edukacji seksualnej typu A. 5. Trzy typy edukacji seksualnej: A, B i C W literaturze przedmiotu wyróżnia się trzy główne rodzaje wychowania seksualnego: A) wychowanie do czystości abstynencji seksualnej (chastity education, abstinence-only education) B) biologiczną edukację seksualną (biological sex education) C) złożoną edukację seksualną zawierającą oba powyższe podejścia (comprehensive sex education) [za: American Academy of Pediatrics, Condom use by adolescents, Pediatrics, Vol. 107, No. 6 June 2001] Program A zakłada, że w centrum uwagi wychowawczej znajduje się ciało człowieka będące zawsze znakiem osoby. Czystość seksualna nie ogranicza się do fałszywie pojętej ascezy lub cnoty powstrzymywania się od współżycia seksualnego. Polega ona na rozumnym i wolnym Strona 3 z 9

zintegrowaniu przez człowieka płciowości ciała ze sferą duchową osoby. Wtedy przejawy seksualności stają się wyrazem afirmacji godności własnej i drugiej osoby. Młody człowiek chcąc osiągnąć dojrzałość, musi konsekwentnie uczyć się poznawania własnego ja ; odkrywać sens kobiecości i męskości w obrębie wewnętrznych reakcji swego serca. Wychowanie do czystości jest wychowaniem do prawdziwej miłości. Jest też wyrazem szacunku do życia ludzkiego. Program B Biologiczna seksedukacja opiera się głównie na przekazie wiadomości biologicznych dotyczących anatomii i fizjologii układu płciowego oraz szerokiej informacji nt. środków antykoncepcyjnych i metod zapobiegania ciąży. Nie promuje się zasad moralnych i unika formacji duchowej. Program C Bazuje na sześciu grupach zagadnień: wiedza biologiczna nt. ludzkiej prokreacji; informacje nt. rozwoju płciowego; informacje nt. zapobiegania wykorzystywania seksualnego informacje nt. kontroli urodzeń informacje nt. aborcji i jej dostępności; informacje nt. środków antykoncepcyjnych oraz ich dostępności. 6. Polska szkoła wychowania prorodzinnego na tle wybranych krajów Unii Europejskiej Celem szkolnej edukacji (niezależnie od jej typu) jest przekazanie odpowiedniej wiedzy, która da zabezpieczenie przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (edukacja prozdrowotna) i niepożądaną ciążą u nieletnich. Warto zauważyć, że cel jest ten sam, ale sposoby jego osiągnięcia są różne. Realizatorzy typu B podkreślają, że człowiek, jako istota seksualna ma prawo do realizacji swoich potrzeb w tej dziedzinie także wówczas, gdy nie zamierza zawierać małżeństwa i zakładać rodziny. Dlatego oprócz wiedzy biologicznej i seksuologicznej wiele miejsca poświęca się antykoncepcji, aby młody człowiek nie doświadczył skutków swego działania. Częsta zmiana partnerów lub tzw. partnerzy równolegli stwarzają następny problem możliwość zakażenia się chorobami przenoszonymi drogą płciową. Aby więc zaspokajanie potrzeb seksualnych nie wiązało się z konsekwencjami, wiele miejsca poświęca się rozpoznawaniu tych chorób i sposobom zabezpieczania się przed zakażeniem. Eksperci edukacji seksualnej uważają, że ta wiedza jest niezbędna nie tylko dla młodzieży wchodzącej w życie, ale nawet dzieciom 4. Nieliczne kraje europejskie (Chorwacja, Polska) zdecydowały się na edukację seksualną typu A, czyli promocję abstynencji seksualnej jako najpewniejszego sposobu zapobiegania chorobom wenerycznym i nieplanowanym ciążom. Wprawdzie informuje się młodzież o środkach antykoncepcyjnych, ale ich się nie promuje. Natomiast stosunkowo wiele miejsca poświęca się rozpoznawaniu dni płodnych i niepłodnych (świadome i odpowiedzialne planowanie potomstwa) jako element przygotowania młodzieży do przyszłego małżeństwa. Te dwa różne podejścia edukacja seksualna typu A o charakterze prorodzinnym i proabstynencyjnym oraz edukacja seksualna typu B o charakterze permisywnym przynoszą różne wyniki. Warto je zaprezentować, ponieważ dotyczą zagadnień najbardziej interesujących obie strony. Chodzi tu o charakterystykę zachowań seksualnych nastolatków (wiek inicjacji seksualnej), liczbę nieplanowanych ciąż u nastolatek i decyzji o urodzeniu, bądź nieurodzeniu dziecka (aborcji) a także liczbę zdiagnozowanych przypadków HIV/AIDS. Dla dokonania porównania wyników różnych rodzajów edukacji seksualnej wybrano polską edukację seksualną typu A wprowadzoną przed 15 laty oraz trzy kraje UE: Szwecję o najdłuższym, bo ponad 60-letnim stażem edukacji seksualnej typu B; Wielką Brytanię i Niemcy kraje z edukacją seksualną typu B realizowaną od ponad dwudziestu lat. Strona 4 z 9

Lp. Wyszczególnienie Polska Szwecja Wlk. Brytania Niemcy 1. Odsetek 15-latków po inicjacji seksualnej Chłopcy Dziewczęta 2. Liczba dzieci żywo urodzonych przez nastolatki (15-19 lat) na 1000 nastolatek z tej grupy 3. Liczba legalnie przerwanych ciąż przez nastolatki (15-19 lat) na 1000 nastolatek z tej grupy 4. Udział przerwań ciąży przez nastolatki w ogólnej liczbie aborcji (w%) 19 13 31 32 14,9 5,8 23,7 8,7 0,01 20,0 21,8 5,5 2,8 16,4 20,8 10,4 5. Liczba legalnie przerwanych ciąż przez nastolatki (15-19 lat) na 1000 dzieci żywo urodzonych przez matki z tej grupy 0,97 3441,9 871,1 625,1 26 32 20 24 Źródło: Wiersz 1 tabeli: Currie C. et al. (eds.), Social Determinants of Health and Well-being among Young People. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) Study: International Report from the 2009/2010 Survey, Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2012 (Health Policy for Children and Adolescents, No. 6, s. 174). Wiersze 2-5 tabeli: Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database. Obliczenia dr Krystyna Kluz (za: Wychowawca nr 9/2012, s. 20) Z powyższych informacji wynika, że wśród młodzieży polskiej (w wieku 15 lat) jest najniższy odsetek po inicjacji seksualnej i zdecydowanie przeważają chłopcy. Natomiast wśród młodzieży niemieckiej, angielskiej i szwedzkiej dziewczęta są bardziej aktywne seksualnie, wyprzedzają chłopców. Nietrudno zauważyć, że permisywna edukacja seksualna prowadzona od ponad 60 lat w Szwecji nie przyczynia się do opóźnienia wieku inicjacji seksualnej; wskaźniki są tam dwukrotnie wyższe niż w Polsce (w przypadku chłopców prawie dwukrotnie, w przypadku dziewcząt ponad dwukrotnie). W związku z tym młodzież szwedzka jest zdecydowanie bardziej narażona na skutki ryzykownych zachowań (choroby przenoszone drogą płciową, ciąże). Drugi wiersz tabeli wskazuje na częstotliwość urodzeń dzieci przez nastoletnie matki. Należy podkreślić, że są to kobiety bardzo młode, ale w świetle prawa te pełnoletnie (18-19-latki), stanowią z tej grupy około 75% i znaczna ich liczba jest już zamężna. Liczba młodych Polek zachodzących w ciążę jest stosunkowo duża, ale ich ciąże prawie zawsze kończą się porodem. W trzecim wierszu tabeli uderzająca jest różnica w zakresie legalnie dokonywanych aborcji między Polską a Szwecją i Wielką Brytanią. W 2010 roku Polska pod tym względem uplasowała się na pierwszym miejscu w Europie (najmniej aborcji wśród nastolatek). Na tle tysiąca dzieci urodzonych przez matki z grupy (15-19 lat) liczba dokonanych aborcji jest w Polsce najniższa i wynosi 0,97. Natomiast dramatycznie wysoka jest liczba przerwań ciąży wśród dziewcząt w Szwecji, bo wynosi 3441 dzieci abortowanych na tysiąc urodzonych (piąty wiersz tabeli). Strona 5 z 9

7. Wskaźnik aborcji wśród kobiet dojrzałych Warto jeszcze porównać ogólną liczbę kobiet poddających się w ciągu roku przerwaniu ciąży w omawianych krajach. Dane za rok 2008 oprac. dr Krystyna Kluz (za: Wychowawca, nr 6/2011) Strona 6 z 9

Nietrudno zauważyć, że najwyższy wskaźnik na tysiąc mieszkańców ma Szwecja (4,14), w której dojrzałe już kobiety przeszły kurs szkolnej edukacji seksualnej z szeroką promocją środków antykoncepcyjnych. Dlaczego więc mimo uświadomienia i mimo tzw. zabezpieczeń tam właśnie jest największa liczba przerwanych ciąż? Tymczasem w Polsce liczba legalnie przerwanych ciąż jest najniższa i wynosi 0,01 na tysiąc mieszkańców. W Polsce od dnia 7 stycznia 1993 roku funkcjonuje ustawa, która dopuszcza aborcję jedynie w trzech wyjątkowych sytuacjach: ciężka choroba płodu, zagrożone życie matki, ciąża w wyniku czynu zabronionego. Natomiast w Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii prawo dopuszcza aborcję na żądanie. Nie można też zaprzeczyć, że w Polsce istnieje zjawisko podziemia aborcyjnego i tzw. turystyki kobiet w celu dokonania aborcji. Wielkość tego podziemia jest szacowana na około 10 tysięcy przerwań ciąży w ciągu roku. O tym, że Polki w znacznym stopniu respektują prawo aborcyjne świadczy fakt, że gdy w 1997 roku przywrócono w Polsce na rok legalizację aborcji na żądanie, zarejestrowano wówczas tylko 3. 047 przerwań ciąży. Ta cyfra w porównaniu ze Szwecją (z 4-krotnie mniejszą liczbą ludności) 38. 049 przerwań ciąży daje Polsce zdecydowanie lepszy wskaźnik. 8. Profilaktyka HIV/AIDS W Polsce od ponad 10 lat stan zdiagnozowanych przypadków zakażeń HIV jest stabilny i wynosi około 500-1000 rocznie. Również stosunkowo niska liczba przypadków (100-200 osób) zachorowań na AIDS rocznie. Poniższe diagramy przedstawiają stan Polski i wybranych krajów europejskich za rok 2008. Dane za rok 2008 oprac. dr Krystyna Kluz (za: Wychowawca, nr 6/2011) Strona 7 z 9

Dane za rok 2008 oprac. dr Krystyna Kluz (za: Wychowawca, nr 6/2011) 9. Wnioski Z przedstawionej analizy wynika, że realizacja edukacji seksualnej typu B nie eliminuje nieplanowanych ciąż i aborcji. Również nie zabezpiecza w sposób skuteczny problemu chorób przenoszonych drogą płciową, w tym AIDS. Zdecydowanie lepsze wyniki przynosi w tym zakresie edukacja seksualna typu A, czyli program, który został 15 lat temu przygotowany i realizowany w polskiej edukacji prorodzinnej. 10. Dlaczego NIE dla permisywnej edukacji seksualnej? a) argumentacja antropologiczno-aksjologiczna permisywna edukacja seksualna odbiera młodemu człowiekowi religijną perspektywę celu i sensu życia. Celem życia staje się przyjemność sama w sobie, bez norm i zobowiązań, brak stałych i niezmiennych kryteriów oceny tego, co dobre, a co złe; prowadzi to do indywidualizmu etycznego. Niszczone jest poczucie intymności, wstydu i winy moralnej. Normy i wartości są kontestowane, w imię tolerancji wychowuje się młodego człowieka do akceptowania wszelkich odmienności w zakresie ekspresji i zaspokajania potrzeb seksualnych oraz alternatywnych stylów życia, sfera seksualna ujmowana jest w kategoriach konsumpcji i towaru a nawet handlu. Przedmiotowe traktowanie człowieka i oderwanie aktywności seksualnej od małżeństwa i prokreacji pozbawia go godności osoby ludzkiej, podważanie autorytetu rodziny i nauki Kościoła Katolickiego; ich ośmieszanie i posądzanie o zacofanie (heterocentryzm, homofobię) i nadwrażliwość, krytykowanie tradycyjnych wartości, które sprzeciwiają się aborcji, eutanazji, prostytucji, kontroli urodzeń, sterylizacji i zapłodnieniu in vitro. Strona 8 z 9

b) skutki psychologiczne edukacja seksualna prowadzona już od 9. roku życia, a nawet od przedszkola, zaburza naturalny okres latencji, tzw. uśpienia seksualnego, utrudniając prawidłowy rozwój psychoseksualny i społeczny dziecka, stymulacja do aktywności seksualnej (np. nauka onanizmu) i wczesnej inicjacji seksualnej, co skutkuje brakiem umiejętności odraczania gratyfikacji, umiejętności opanowania i brania odpowiedzialności za drugą osobę, dzieci zbyt wcześnie dorosłe obarczane są problemami ludzi dorosłych zawezwane do podejmowania problemów życiowych często ich przerastających (np. ciąże, aborcje). c) skutki społeczne dane statystyczne wskazują na zależność między wprowadzeniem edukacji seksualnej a wzrostem u dzieci i młodzieży patologicznych form zachowań seksualnych: gwałtów, przemocy seksualnej, narkomanii, alkoholizmu, przerwań nauki szkolnej, ucieczek z domu, liczby samobójstw, a także wzrostu depresji i zaburzeń odżywiania (anoreksji, bulimii), wzrost liczby matek nieletnich i przemocy wobec dzieci, oderwanie aktywności seksualnej od małżeństwa i rodziny prowadzi do obalenia dotychczasowego modelu rodziny (rodziny wielorodzinne, patchworkowe). d) skutki prawne państwo, które wprowadza edukację seksualną łamie prawo dziecka do niezaburzonego, harmonijnego rozwoju, naruszane jest podstawowe prawo rodziców do wychowania swoich dzieci, państwo zagarnia ich prawa rodzicielskie. 11. Zakończenie Wyniki dokonanej analizy porównawczej pozwalają stwierdzić, że edukacja seksualna typu A realizowana w Polsce od 1998 roku przynosi pozytywne wyniki dla młodzieży, rodziny i całego społeczeństwa. Zauważa się stan stabilny (najmniej w Europie) zakażeń wirusem HIV i zachorowań na AIDS, zdecydowanie najniższą liczbę aborcji wśród nastolatek i stosunkowo późny wiek inicjacji seksualnej młodzieży (średnio około 18 roku życia). Realizowany w polskiej szkole model edukacji wspiera rozwój psychoseksualny młodzieży i zadania wychowawcze rodziców. Przypisy: 2. Realizacja treści programowych zajęć powinna stanowić spójną całość z pozostałymi działaniami wychowawczymi i profilaktycznymi szkoły, a w szczególności: 1) wspierać wychowawczą rolę rodziny, 2) promować integralne ujęcie ludzkiej seksualności, 3) kształtować postawy prorodzinne, prozdrowotne i prospołeczne. 3. Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z dnia 30 sierpnia 2012, poz. 977) 4. Standardy edukacji seksualnej w Europie. Podstawowe zalecenia dla decydentów oraz specjalistów zajmujących się edukacją i zdrowiem, Biuro Regionalne WHO dla Europy i BZgA (Federalne Biuro ds. Edukacji Zdrowotnej w Kolonii). Strona 9 z 9