PLAN PROFILAKTYKI XIII LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi na rok szkolny 2013/2014 dla klas: wstępnej, I-III Co to jest profilaktyka? Termin profilaktyka rozumiany jest jako działanie i środki stosowane w celu zapobiegania chorobom. Ogólnie: stosowanie różnych środków zapobiegawczych w celu niedopuszczenia do wypadków, uszkodzeń, katastrof itp. (Mały Słownik Języka Polskiego, 1997). Można także przyjąć, że profilaktyka to działanie, które ma na celu zapobieganie pojawieniu się lub rozwojowi niekorzystnego zjawiska. Jest też jednym ze sposobów reagowania na zjawiska społeczne, które oceniane są jako szkodliwe i niepożądane. Ta ocena skłania do traktowania takich zjawisk w kategoriach zagrożeń i podejmowania wysiłków w celu ich eliminacji lub choćby ograniczenia. Powszechnie uważa się, że skuteczna profilaktyka jest optymalnym sposobem hamowania rozwoju lub ograniczania skali zjawisk uznanych za dolegliwe społecznie. Odpowiednio do stopnia ryzyka profilaktyka prowadzona jest na trzech poziomach. Mając na uwadze uczniów można przedstawić je następująco (tradycyjny podział w literaturze według klasyfikacji WHO). Profilaktyka pierwszorzędowa adresowana jest do grupy niskiego ryzyka, czyli na przykład do całej społeczności szkolnej. Działania podejmowane w jej ramach kierowane są do ludzi zdrowych i wspomagają prawidłowe procesy rozwoju fizycznego i psychicznego. Mają na celu promocję zdrowego stylu życia, opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zapobieganie lub zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych. Na tym poziomie oddziaływań ważne jest rozwijanie różnych umiejętności, które pozwolą każdemu radzić sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi i z przeżywanymi w związku z nimi emocjami. Realizatorami działań i programów profilaktycznych są przede wszystkim nauczyciele wspierani przez psychologów i pedagogów szkolnych. Profilaktyka drugorzędowa adresowana jest do grupy podwyższonego ryzyka, do osób przejawiających pierwsze objawy dysfunkcji (zaburzeń). Przykładem mogą być uczniowie eksperymentujący ze środkami odurzającymi. 1
Celem działań profilaktycznych na tym poziomie jest ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji, tworzenie warunków, które umożliwią wycofanie się z zachowań ryzykownych. Na terenie szkoły realizatorami działań są przede wszystkim socjoterapeuci, psycholodzy szkolni, wykwalifikowani trenerzy. Zajęcia profilaktyczne prowadzone są wobec pojedynczych uczniów lub określonych grup, najczęściej w poradniach psychologiczno pedagogicznych i profilaktycznych. Profilaktyka trzeciorzędowa adresowana jest do grupy wysokiego ryzyka, do osób, u których występują już rozwinięte symptomy choroby (zaburzeń), na przykład uzależnienie od narkotyków. Działania prowadzone na tym poziomie mają na celu zablokowanie pogłębiania się procesu chorobowego i degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Z jednej strony przeciwdziałają nawrotowi zaburzeń, z drugiej umożliwiają osobom uzależnionym prowadzenie życia akceptowanego społecznie (Z. B. Gaś 1993, 2003; B. Kałdon 2003). Na tym poziomie profilaktyka prowadzona jest przez lekarzy specjalistów, psychologów, psychoterapeutów, rehabilitantów, pracowników socjalnych, specjalistów z zakresu resocjalizacji itp. Działania profilaktyczne są podejmowane obok lub po zakończeniu specjalistycznej terapii (np. odwykowej). Profilaktyka uniwersalna kierowana do wszystkich uczniów w określonym wieku bez względu na stopień ryzyka wystąpienia zachowań problemowych lub zaburzeń psychicznych i dotycząca zagrożeń znanych, rozpowszechnionych w znacznym stopniu np. przemocy czy używania substancji psychoaktywnych. Na tym poziomie wykorzystywana jest ogólna wiedza na temat zachowań ryzykownych, czynników ryzyka i chroniących, danych epidemiologicznych (głównie wyników badań naukowych dotyczących między innymi używania substancji psychoaktywnych, informacji o wieku inicjacji itp.). Celem jest przeciwdziałanie pierwszym próbom podejmowania zachowań ryzykownych. W dużej mierze działania profilaktyczne skupiają się na tworzeniu wspierającego, przyjaznego klimatu szkoły, który pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne i poczucie wartości, motywację do osiągnięć zarówno uczniów jak i nauczycieli. Działania te umożliwiają także czynny udział rodziców w życiu szkoły. I. Podstawy prawne: a) Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej art. 72 b) Konwencja o Prawach Dziecka 1989 art. 3, 19, 33 c) Ustawa z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty (zapis postulujący wprowadzenie programów profilaktycznych, Dz.U. z 1996r nr 67, poz.329 z późniejszymi zmianami) d) Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003r w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej, zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem e) Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002r w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. nr 51, poz. 458) 2
f) Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dn. 24.04.1997r. g) Rozporządzenie MENiS z dnia 31.01.2002r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U nr 10 z 2002r., poz.96) h) Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19.08.1994r. i) Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu z dnia 09.11.1995r. j) Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26.10.1982r. k) Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV l) Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. II. Cel ogólny szkolnego programu profilaktyki: Ochrona ucznia przed zagrożeniami rozwoju, zaspokajaniu potrzeb psychicznych, pomocy w realizowaniu celów rozwojowych i uczenie umiejętności radzenia sobie z trudnościami w życiu. III. Cele szczegółowe szkolnego programu profilaktyki: 1. Przeciwdziałanie paleniu papierosów, spożywania alkoholu 2. Przeciwdziałanie zażywaniu narkotyków i stosowaniu innych środków odurzających (m.in. tzw. dopalaczy) 3. Promowanie zdrowego stylu życia 4. Kształtowanie i rozwijanie umiejętności interpersonalnych 5. Rozwijanie i wzmacnianie związków z grupą społeczną 6. Zapobieganie wagarowaniu 7. Profilaktyczny program walki ze stresem 8. Przeciwdziałanie agresji 9. Wspomaganie sfery emocjonalno-społecznej ucznia 10. Kształtowanie umiejętności poruszania się na rynku pracy 11. Profilaktyczny program zaburzeń w odżywianiu 12. Promowanie świadomego rodzicielstwa Szkolny Program Profilaktyki adresowany jest do ogółu młodzieży, ale działaniami swoimi obejmuje także nauczycieli i rodziców. Realizowany jest przez cały rok, przez wszystkich członków Rady Pedagogicznej i wyspecjalizowane poradnie psychologiczno pedagogiczne oraz inne instytucje pozaszkolne. Koordynatorami działań są: pedagog szkolny, wychowawcy klas i pozostali nauczyciele. Najważniejsze działania własne szkoły w osiągnięciu celów, to: - Stworzenie przyjaznego klimatu (dobra komunikacja, osobowe relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami, udzielanie emocjonalnego wsparcia młodzieży, szczególnie w trudnych dla nich sytuacjach); - Promowanie pozytywnych wzorców postaw i zachowań przez nauczycieli; - Kształtowanie postaw prozdrowotnych i przeciwdziałanie uzależnieniom; - Wypracowanie wspólnej polityki szkoły wobec palenia, picia alkoholu i odurzania narkotykami oraz konsekwentne jej wdrażanie (jasne określenie wymagań, co do zachowań 3
uczniów oraz reakcji szkoły na zachowania nieprawidłowe, informowanie o tym uczniów i rodziców); - Rozpoznawanie potrzeb i trudności ucznia, jego rodziny, poszukiwanie form wsparcia; - Kierowanie uczniów zagrożonych (w porozumieniu z rodzicami) do poradni psychologiczno-pedagogicznych lub innych instytucji udzielających pomocy specjalistycznej; - Budowanie dobrej współpracy z rodzicami i pozyskiwanie ich jako sprzymierzeńców działań wychowawczych oraz profilaktycznych prowadzonych przez nauczycieli; - Szkolenie się Rady Pedagogicznej w zakresie profilaktyki zagrożeń oraz umiejętności wychowawczych. Program ten opiera się na potrzebach uczniów, ich rodziców i nauczycieli. Wszystkie wyżej wymienione cele szkolnego programu profilaktyki zostały ujęte w następujących punktach: 1. Kształtowanie postaw prozdrowotnych przeciwdziałanie uzależnieniom, zapobieganie chorobom zaburzeń w odżywianiu. 2. Rozwijanie ważnych umiejętności społecznych i psychologicznych. 4. Wybór właściwego kierunku dalszego kształcenia przeciwdziałanie bezrobociu 5. Świadome i odpowiedzialne decydowanie o posiadaniu rodziny. Ad.1. Kształtowanie postaw prozdrowotnych przeciwdziałanie uzależnieniom, zapobieganie chorobom zaburzeń Zadania: 1. Uświadomienie młodzieży w zakresie: Mechanizmów powstawania uzależnień. Konsekwencji uzależnień od alkoholu, nikotyny, substancji psychoaktywnych. 2. Udostępnianie informacji o specjalistycznej pomocy poza szkołą: adresach, telefonach specjalistycznych instytucji zajmujących się pomocą osobom uzależnionym. 3. Zapoznanie uczniów z przyczynami palenia papierosów, picia alkoholu, odurzania się narkotykami. 4. Przygotowanie młodzieży do obrony przed społeczną presją picia alkoholu, palenia papierosów, brania narkotyków. 5. Promowanie zdrowego stylu życia: Organizowanie atrakcyjnych form spędzania wolnego czasu, np. koła zainteresowań. 6. Stworzenie możliwości kontaktowania się z pedagogiem szkolnym, psychologiem. 7. Kształtowanie umiejętności odmawiania. 8. Wypracowanie spójnej polityki szkoły wobec palenia, picia alkoholu i odurzania się. 9. Kierowanie uczniów zagrożonych (w porozumieniu z rodzicami) do specjalistycznych poradni. 10. Kształtowanie odpowiedzialności za własne zdrowie. 11. Pokazanie skutków zaniedbań zdrowotnych, eksperymentowania z własnym organizmem. 12. Uświadomienie młodzieży skutków anoreksji, bulimii, otyłości. 13. Zaznajomienie z charakterystycznymi objawami tych chorób. 14. Zaznajomienie z negatywnymi skutkami odchudzania i niewłaściwych diet. 15. Wskazanie instytucji i osób wspomagających leczenie zaburzeń odżywiania. 4
Ad.2. Rozwijanie ważnych umiejętności społecznych i psychologicznych. Zadania: 1. Poznanie sposobów komunikacji interpersonalnej. 2. Integracja zespołów klasowych. 3. Rozwijanie umiejętności współpracy, akceptacji i tolerancji. 4. Kształtowanie pozytywnego wizerunku własnej osoby. 5. Kształtowanie umiejętności pracy w zespole, rozpoznania ról pełnionych w zespole. 6. Zapoznanie z technikami asertywności. 7. Poszukiwanie mocnych stron, stwarzanie możliwości samorealizacji. 8. Poznanie sposobów radzenia sobie ze stresem. 9. Rozwój zainteresować poprzez umożliwianie wzięcia udziału w różnych przedsięwzięciach, wyjściach, projektach, wycieczkach. 10. Pomoc rodzinie w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, emocjonalnych. 11. Zapobieganie niskiej frekwencji. Ad.3. Wybór właściwego kierunku dalszego kształcenia przeciwdziałanie bezrobociu. Zadania: 1. Zapoznanie z perspektywami edukacyjnymi i zawodowymi po ukończeniu szkoły średniej. 2. Umiejętność trafnego podejmowania decyzji dotyczących dalszej drogi kształcenia i rozwoju zawodowego. 3. Kształtowanie umiejętności efektywnego poszukiwania pracy. 4. Wskazanie źródeł wiedzy o rynku pracy. 5. Nabywanie umiejętności prawidłowego sporządzania oferty pracy (c.v., list motywacyjny). 6. Poznanie technik autoprezentacji jak zachować się podczas rozmowy kwalifikacyjnej?. 7. Poznanie zasad komunikacji niewerbalnej mowy ciała. 8. Poznanie własnych predyspozycji zawodowych: sprecyzowanie zainteresowań. 9. Poznanie przepisów kodeksu pracy. 10. Poznanie procedur niezbędnych do założenia własnej działalności gospodarczej. Ad.4. Świadome i odpowiedzialne decydowanie o posiadaniu rodziny Zadania: 1. Poznanie budowy i funkcji narządów układu rozrodczego żeńskiego i męskiego 2. Kształtowanie świadomego wyboru dotyczącego podjęcia życia seksualnego 3. Pokazywanie pozytywnych i negatywnych skutków stosowania antykoncepcji hormonalnej 4. Nabywanie umiejętności obserwacji własnego ciała i korzystania z naturalnych metod regulacji płodności 5. Wskazywanie różnic międzypłciowych w spojrzeniu na płeć przeciwną oraz wymagania społeczne 6. Poznanie wybranych przepisów prawa np. dotyczących wspomaganej prokreacji, przerywania ciąży, badań prenatalnych, środków zapobiegania ciąży 7. Kształtowanie postawy odpowiedzialnego rodzica 8. Pokazywanie fundamentalnej roli więzi emocjonalnych między dwojgiem ludzi, chcących założyć rodzinę. 5
Ewaluacja programu: Przebieg pracy profilaktycznej i jej efekty poddawane są systematycznej obserwacji i ocenie. Informacje zwrotne od uczniów i innych obserwatorów służą dalszemu doskonaleniu pracy i wyciąganiu wniosków na przyszłość. Sposoby i środki ewaluacji: 1. Przeprowadzanie wśród uczniów anonimowych ankiet 2. Obserwacja postępów w nauce i zachowaniu 3. Ocena samopoczucia ucznia w szkole 4. Czuwanie nad frekwencją na zajęciach szkolnych 5. Rozmowy z uczniami i rodzicami 6. Śledzenie losów absolwentów 6
Załącznik nr 1 1. Kwestionariusz ankiety na temat alkoholu, narkotyków i nikotyny ALKOHOL 1. Czy znasz skutki picia alkoholu? 2. Czy byłeś (-aś) w towarzystwie osób pijących? 3. Czy sam kupowałeś (-aś) alkohol? 4. Czy prosiłeś (-aś) o zakup alkoholu osoby starsze od siebie? 5. Czy piłeś (-aś) alkohol? 6. Jeśli piłeś (-aś) to: PIWO / WINO WÓDKA INNE: 7. Czy byłeś (-aś) pijany (a) 8. Ile razy byłeś(-aś) pijany (a)? 1-2 RAZY 3-5 RAZY, WIĘCEJ NIŻ 5 RAZY 9. Czy kiedykolwiek ktoś zachęcał Cię do picia alkoholu? TAK, PODAJ KTO: NIE 10. Gdzie najczęściej spożywasz alkohol? NIE PIJĘ ALKOHOLU PODAJ MIEJSCE: 11. Czy rodzice wiedzą, że pijesz alkohol? NIE PIJĘ, TAK, NIE 12. Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się pić alkohol na terenie szkoły? NARKOTYKI 1. Czy znasz skutki brania narkotyków? 2. Czy w twoim środowisku znasz osoby biorące narkotyki? 3. Czy wiesz, gdzie można kupić narkotyki? 4. Czy brałeś (-aś) narkotyki? NIE, JEDEN RAZ, 2-5 RAZY WIĘCEJ NIŻ 5 RAZY 5. Jeżeli kiedykolwiek brałeś narkotyki to podaj, jakiego rodzaju? 6. Czy rodzice wiedzą, że bierzesz narkotyki? NIE BIORĘ, TAK, NIE 7. Czy kiedykolwiek ktoś zachęcał Cię do brania narkotyków? TAK, PODAJ, KTO: NIE 8. Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się zażywać narkotyki na terenie szkoły? TAK, NIE 9. Czy kiedykolwiek na terenie szkoły lub w jej pobliżu ktoś oferował Ci kupno narkotyków? PAPIEROSY 1. Czy znasz skutki palenia papierosów? 2.. Czy zdarzyło Ci się palić papierosy? NIGDY, PARĘ RAZY, PALĘ REGULARNIE 3. Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się palić na terenie szkoły? TAK, NIE 4. Czy kiedykolwiek ktoś zachęcał Cię do palenia papierosów? TAK PODAJ KTO: NIE 5. Czy rodzice wiedzą, że palisz? NIE PALĘ, TAK, NIE 7
Załącznik nr 2 Kwestionariusz ankiety na temat agresji 1. Jak uważasz, czy w naszej szkole agresja jest częstym zjawiskiem? a) bardzo częstym b) częstym c) rzadkim d) bardzo rzadkim e) nie występuje 2. Czy chętnie uczęszczasz do szkoły? a) Tak b) Raczej tak c) Nie d) Raczej nie 3. Jakie są przyczyny Twoich nieobecności w szkole? a) Zwolnienia lekarskie, rodziców b) Wagary c) Inne (jakie?).. 4. Jeżeli zaznaczyłeś odpowiedź b to podaj z jakiego powodu? a) Niechęć do środowiska szkolnego b) Lenistwo c) Nadmierne obciążenie obowiązkami d) Inne (jakie?).. 5. Podaj, z jaką formą przemocy spotykasz się w szkole najczęściej: a) nie spotykam się z przemocą b) fizyczną (bicie, popychanie, gryzienie, szarpanie itp.) c) słowną (przezywanie, obgadywanie, izolowanie od grupy, wykluczenie, wyśmiewanie kradzież, niszczenie mienia itd.) d) inne 6. Czy boisz się kogoś z Twojej klasy? 13 a) jeżeli tak, to kogo?..... b) dlaczego?...... 7. Czy boisz się kogoś ze szkoły? a) jeżeli tak, to kogo?...... b) dlaczego?...... 8. Czy kiedykolwiek byłeś ofiarą przemocy na terenie szkoły? a) kto był sprawcą przemocy?... b) z jakim rodzajem przemocy się spotkałeś?...... 9. Czy kiedykolwiek byłeś świadkiem agresji w stosunku do innej osoby na terenie szkoły? 10. Czy kiedykolwiek byłeś sprawcą przemocy w stosunku do innej osoby w naszej szkle? a) w stosunku do kogo?...... 8
b) dlaczego?...... 11. Czy spotkałeś się z przemocą ze strony naszych uczniów poza terenem szkoły? a) w stosunku do kogo?...... b) gdzie to się zdarzyło?...... 12. Czy jest w Twojej klasie osoba częściej niż inni narażona na przemoc? 14 a) z jakiego powodu?... 13. Co Twoim zdaniem należy zrobić, aby zapobiec agresji?............................. Opracowała: Anna Kwiatkowska 9