h b M ric zeże D zin K ikó w k i T n rg Og r C hmie ln Dłu g icz dm iejs n Stąg grody gie O iewn Dłu Ł Prz e Og r C hmie ln Św ięte j Tr ójc TARG MAŚLANY rki L s td i ❶ iejsk ie O wsi n Podw le P rzed m Ko cu Kru k Żb i zeźn ic k y R T oru Kru k.t or sk u A ŁA w. ojc iec h ln ie hm l. C Żb i uń A NO ❷ ńskie go ❸ b ro G uż k ur l is B rm ł yg cz Sz rób iet.k Do ln iś t M u Red k ysko t on jn cy n n d R l Zie d ien n Fu K m ow ąk cz ni u r z.ł ❺ ł l. J Gro d cz ł kó z m s.j sk l edu R Redut ilk ❶ z prtnermi: ❷ ❹ ❸ ❺ ptroni medilni: C Do ln lu.ś.t or uń ❹ ob.d m.k l nn ie n en i m.k T O M b ro G ąkow zeźn ic k n PLAC AŁOY owocnych poszukiwń życzą: ie J gl R Okopow lk Z roś Tr k tś gusty iejsk rnik ow ńsk Au Podw le P rzed m spo Ł u stok Okopow N kupi Bis NOA MOTŁAA Zielone misto. Olch Stre Przedmieście ąkow kie Szopy Pod w le P ow roź nicz Łw n eg o sł ws ki Poń czo szn Bo gu D ługie tow Poc z lebnic św. Brbry Szfrni Ch Pob r z K let nic k Mo tłw n ni rbr y D ług G św. Duc sk Podkrmr u l. Pl e Piw lesz L ekty krs k Tk ck Ę TA GL Kró S emp oło wsk lik rni
2 QUIZ 1. Z budynkiem Nddyrekcji Poczty Królewskiej, przy icy Lstdi stoi kilk kmieniczek. N portlu (ozdobnej oprwie drzwi ) domu pod numerem 40 ukzno roślinę. Jką?. pproć b. winorośl c. knt 2. Przy icy Żbi Kruk znjduje się kościół pod wezwniem:. św. św. Piotr i Pwł b. św. Trójcy c. św. Piotr 3. Jki wżny urząd mieści się w budynku przy icy Augustyńskiego 2?. Urząd Mist b. Urząd Prcy c. Urząd Mrszłkowski 4. N Plcu łowym nie m zbyt wielu obiektów służących do rozrywki. Jednym z nielicznych jest:. stół z szchownicą do gry w szchy i wrcby b. stół do ping-pong c. boisko do gry w be 5. Aby ze Strego Przedmieści dostć się n Olszynkę, trzeb przekroczyć zbytkową brmę z 1626 roku. Jk się nzyw t zprojektown przez Jn Strkowskiego budowl?. Brm Olszyńsk b. Brm Żułwsk c. Brm Nizinn
Olch Stre Przedmieście kludiusz grbowski ❶ Nie m drzew niepotrzebnych. Kżdy gtunek rośnie w określonych miejscch i jest niezbędny do zchowni równowgi w środowisku nturlnym. Niektóre drzew mją jednk złą słwę. dwnych czsch wiązły się z nimi negtywne skojrzeni i łączono je z siłmi nieczystymi. polskich bśnich ludowych i przesądch dibeł Rokit spł w suchej wierzbie. Jednk z njmroczniejsze i njbrdziej dibelskie drzewo liściste uznwn był olch, nzywn też olszą. Jko jedyny gtunek po ścięciu krwwił, opiekowły się nią mroczne i groźne duchy wodne. Spcerując po Strym Przedmieściu, npotkmy młodziutkie olchy i przekonmy się, czy to drzewo zsługuje n tk złą opinię. Trg Mślny 1 Trg Mślny był niegdyś jednym z njpiękniejszych plców w mieście. Powstł w 1650 roku i jk wskzuje sm nzw hndlowno n nim msłem. Kwdrtowy teren otoczony był ze wszystkich stron wysokim ogrodzeniem. środku umieszczono stoisk i wgę. Od grnków, w których sprzedwno msło, nzywny był tkże plcem Grnkowym. Z czsem zczęto tu sprzedwć również inne produkty: wrzyw i mięso. Hndel n plcch rozsinych po cłym mieście nie był wygodny i korzystny dl mieszkńców. Plce trudno było utrzymć w czystości. Zdecydowno się więc n usunięcie strych trgowisk i przeniesienie sprzedży do nowoczesnej hli trgowej, zbudownej obok kościoł św. Mikołj n Głównym Mieście. N Trgu Mślnym urządzono zieleniec. Gdy później, z czsów Prus, stnęł tu siedzib włdz Poczty Królewskiej, postnowiono upiększyć wżny plc. Obsdzono go lipmi, których część rośnie do tej pory, pośrodku, n okrągłym plcyku, umieszczono njwiększą ozdobę zieleńc: wysoką fontnnę. Prowdziły do niej lejki, przy których postwiono łwki, n trwnikch zsdzono kolorowo kwitnące kwity i krzewy orz zwsze zielone iglki. Fontnn był jednk czymś więcej niż tylko ozdobą plcu. Powstł w 1875 roku i stnowił symbol zkończeni wżnej przebudowy mist. tym czsie bowiem udło się złożyć sieć wodociągów, dzięki którym gdńszcznie i gdńszcznki mogli cieszyć się świeżą i czystą wodą. Do tej pory wodę czerpno ze studni, z Knłu Rduni lub z miejskich fos (zpór w postci rowów), gdzie był on brdzo brudn. Fontnn skłdł się z dwóch czsz, zkończonych ozdobnym zwieńczeniem, przypominjącym wieże strych kościołów. U podnóż ustwiono rzeźby czterech smoków, które pluły wodą. Pod czszą, n podstwie fontnny, umieszczono wizerunki osób zsłużonych przy budowie miejskiego wodociągu: ndburmistrz Leopold inter, burmistrz Johnn Lintz, rchitekt ndzorującego przebudowę mist Jius
4 ❷ Albert Licht orz projektnt cłej sieci Edurd iebego. iedzieli oni, jk wżny jest dostęp do czystej wody. Brudn i znieczyszczon ściekmi wod był po prostu niebezpieczn, poniewż sprzyjł msowym zchorowniom, czyli epidemiom. XIX wieku w Gdńsku, jk również w innych mistch Europy, często wybuchły epidemie cholery, którą możn się było zrzić wskutek spożywni wody lub pokrmu skżonych bkterimi. Chorob przebiegł brdzo gwłtownie. Uporczyw biegunk i wymioty prowdziły do szybkiego odwodnieni, które z kolei powodowło mrszczenie się skóry, zpdnie się oczu orz zminę głosu chorego. Śmierć nstępowł brdzo szybko. 1849 roku n cholerę w Gdńsku zmrło 1006 osób spośród 1564 zrżonych. Gospodrze mist postnowili dziłć. Zmówiono projekty sieci wodociągów, któr mił dostrczć wodę, orz sieci knlizcyjnej, któr mił odprowdzć z mist nieczystości. Projekt zkłdł też osuszenie Dolnego Mist. Budow sieci ruszył w 1868 roku i wrz z rozbudową trwł kilk lt. odę pitną pobierno z ujęci w Pręgowie, położonym kilknście kilometrów z Gdńskiem. Nieczystości zbierno z pomocą przepompowni ścieków n Ołowince, któr prcuje do dziś. Projekt utorstw Edurd iebego był pierwszym tk dużym projektem wodno-knlizcyjnym w Europie. N jego podstwie zplnowno i oprcowno podobne sieci w innych mistch: w leżących obecnie n terenie Niemiec Berlinie i Frnkfurcie nd Menem, Bzylei (obecnie w grnicch Szwjcrii), Trieście (obecnie w grnicch łoch), iedniu (stolicy Austrii) i rocłwiu. tmtym okresie w europejskich metropolich zchodziły ogromne zminy wprowdzno oświetlenie ic, budowno sieci trmwjowe i szpitle, zkłdno prki i zieleńce. Również Gdńsk przeszedł modernizcję (unowocześnienie i usprwnienie) dzięki ndburmistrzowi Leopoldowi interowi i jego współprcownikom. Nic dziwnego, że w uznniu jego zsług zmieniono nzwę Trg Mślny n plc inter. Po 1945 roku, kiedy zmienino nzwy ic, nstąpił pomyłk. inter to po niemiecku tkże zim, więc plc nzwno Zimowym. Szybko jednk dostrzeżono błąd i zmieniono nzwę n plc Zielony. Do dwnego min powrócono w 1990 roku. N Trgu Mślnym nie m już pięknej fontnny, le wciąż rosną tu stre lipy i zchowły się dw budynki z czerwonej cegły. Strszy z nich udekorowny chrkterystycznymi pinklmi (elementmi ozdobnymi przypominjącymi młe wieżyczki) to siedzib dwnego Gimnzjum Miejskiego, zbudown w 1837 roku. Szkoł powstł z połączeni w 1817 roku dwóch innych: Gimnzjum Akdemickiego i Szkoły Mrickiej. Gimnzjum Akdemickie, złożone w 1558 roku, było jedną z njbrdziej znnych szkół w krju. Słynęło z brdzo wysokiego poziomu nuczni. ykłdno tu teologię, prwo, historię, mtemtykę, medycynę. Uczono języków strożytnych: greki i hebrjskiego. gimnzjum prcowł lektor (nuczyciel) język polskiego. Siedzib szkoły mieścił się n Strym Przedmieściu, w budynkch dwnego klsztoru frnciszkńskiego przy kościele św. Trójcy. XVIII wieku Gimnzjum Akdemickie zczęło podupdć. Dziłjąc przy kościele Mrickim Szkoł Mrick mił jeszcze dłuższą trdycję, sięgjącą XIV wieku. Po połączeniu obu szkół zjęci odbywły się w budynku przy kościele Mrickim. Miejsc było jednk zbyt mło i potrzebn był now siedzib. Osttecznie gmch stnął przy icy Lstdi 2, od strony Trgu Mślnego. 1903 roku przy budynku szkoły, pod dresem Lstdi 1, zbudowno kmienicę. Drugi z zchownych n Trgu Mślnym gmchów z czerwonej cegły był siedzibą Nddyrekcji Poczty Królewskiej. Jego budowę ukończono w 1878 roku. Po roku 1945 w budynkch mieściło się Technikum Przemysłu Spożywczego i Chemicznego im. Mrii Skłodowskiej-Curie (w dwnej siedzibie Gimnzjum Akdemickiego odbywły się lekcje, gmch Nddyrekcji pełnił funkcje interntu). 2009 roku szkołę przeniesiono n Orunię. Plnowny jest remont budynków i przeznczenie ich n biur. Dom przy Gimnzjum Akdemickim m zostć rozebrny, w jego miejscu m powstć dodtkow jezdni. Ul. Żbi Kruk 11 Trudno znleźć olchy w centrum mist. Mją tu z mło wody. sprzyjjących wrunkch, to znczy w wilgotnej ziemi i przy dużej ilości słońc, rosną szybko i żyją około 120 lt. N kilk młodych olch ntkniemy się przy icy Żbi Kruk. Zwróćcie uwgę, że zsdzono tu wiele różnych gtunków drzew, dzięki czemu ic wygląd brdzo mlowniczo. Obok olch stoją tu m.in. brzozy, wierzby, dęby, lipy i robinie (kcje). Olchy njłtwiej rozpoznć po młych czrnych szyszeczkch. Kwitną podobnie jk wierzby czy brzozy wiosną obsyp-
5 ne są chrkterystycznymi kotkmi. To włśnie one przeksztłcją się w owoce, w których znjdują się nsion. Stre owocostny njczęściej zostją n głęzich, z czsem twrdnieją i czernieją i zczynją przypominć młe szyszki drzew iglstych. Zł słw olchy wiąże się z jej wyglądem, rczej z tym, jk się prezentuje w miejscch, gdzie rośnie. Olchę znjdziemy bowiem n mokrdłch, terench niebezpiecznych dl ludzi i niektórych zwierząt, trudno dostępnych, często spowitych wilgotnymi, ciężkimi mgłmi. To wysokie, osiągjące 40 metrów drzewo m rozłożyste głęzie i korzenie wystjące pond grunt, podobne do mcek. Z dlek wygląd jk mroczn zjw, szczególnie zimą. Po ścięciu drewno olchy m kolor rdzwoczerwony, dltego też po ncięciu kory możn odnieść wrżenie, że zbier się w niej krew. Uwżno, że olchy płczą krwią i pomgją czrownicom we wskrzeszniu zmrłych. ierzono, że z olchmi związne są groźne demony wodne, tkie jk syreny, czyli pół kobiety, pół ryby. Syreny były brdzo piękne i miły wspniły głos, le ten, kto usłyszł ich śpiew, trcił życie, rzucjąc się do wody. Niepokój, jki wywoływł ten gtunek drzew, znlzł swoje odzwierciedlenie nwet w literturze, to z sprwą blldy npisnej przez Johnn olfgng Goethego. Piszący w języku niemieckim Goethe uwżny jest z jednego z njwżniejszych poetów w historii. Do dzisij jego dzieł są czytne i omwine n lekcjch litertury. Jednym z nich jest blld Król olch, zinspirown strą duńską bśnią. Poet opisuje w blldzie podróż ojc z chorym synkiem do domu przez mroczny olszynowy ls. Dziecko zptrzyło się w ciemną puszczę, co zniepokoiło ojc: Cóż tobie, synku, że w ls ptrzysz tk? Tm ojcze, on, król olch, dje znk, M płszcz, koronę i biły tren. To mgł, mój synku, lbo sen. Demoniczny król olch z ogonem żmii nie dje jednk dziecku spokoju i nmwi je, by zostwiło ojc. Ojciec cły czs uspokj syn: To witr, mój synku, to witru głos, Szeleści olch i szumi wrzos. Zmrtwiony, popędz koni, by jk njszybciej znleźć się w ciepłym, bezpiecznym domu. Król olch jednk osiąg swój cel. Chłopiec cicho umier w rmionch ojc. Utwór kończą słow: Nie wiedził, że syn skonł mu już tym głuchym lesie wśród olch i brzóz. Smutn blld pokzuje, jki był stosunek ludzi do mrocznych i ciemnych lsów olszynowych. Obwili się ich, włściwie niebezpiecznych sił, które miły w nich mieszkć. Budzące lęk drzewo pojwi się w zncznie strszych utworch, w tym w Odysei, powstłej prwdopodobnie w VIII wieku przed nszą erą. Utwór Homer opowid o królu Itki Odysie, który po długiej wojnie
6 ❸ trojńskiej wrc do domu. Nie dopisuje mu jednk szczęście i jego podróż trw brdzo długo. iele lt jest przetrzymywny przez nimfę Klipso n wyspie Ogygi. Klipso urtowł Odys, lecz później nie chcił się z nim rozstć. zmin z pozostnie n wyspie obiecywł królowi nieśmiertelność. Ten jednk odmówił i wyruszył w dlszą drogę, chcąc wrócić do rodziny. Klipso uwżno z boginię śmierci lub ciemności. Przy jskini, w której mieszkł z Odysem, rosły włśnie olchy. Tk jk zresztą n wyspie zmieszkiwnej przez inną postć z Odysei, czrownicę Kirke, któr zmienił towrzyszy król Itki w świnie. Pomimo przesądów nleży pmiętć, że olchy są brdzo przydtnymi drzewmi. I chociż ich drewno nie jest odpowiednie do produkcji mebli, to jednk dzięki swojej odporności n dziłnie wody ndje się do budowy sttków i konstrukcji wodnych. Podobne włściwości m tylko drewno dębu. Z popiołu powstłego po spleniu drewn olchowego uzyskiwno potż substncję wykorzystywną do produkcji m.in. mydł, szkł czy frb. Kor olchy był stosown w frbirstwie, poniewż brwi n czrno. Stąd wzięł się nzw gtunku, który rośnie w Polsce njliczniej: olch czrn. Z brwiącymi włściwościmi olszynowej kory związny jest przesąd. N Mzowszu wierzono, że po urodzeniu romskie dzieci znurz się w wywrze z kory i z tego powodu mją one ciemniejszą skórę. Zbieg ten mił zpobiegć pomyłkom. Ciemniejsze dziecko łtwo było odróżnić od nieromskiego, w związku z czym nie możn było dzieci zmienić. Romowie to mniejszość etniczn zmieszkując Polskę co njmniej od początku XV wieku. Olch m też zstosownie w medycynie. Jej liście przyspieszją gojenie rn, dltego kiedyś leczono nimi wrzody. Ltem podkłdno liście olszowe pod sino jko środek n odstrszenie myszy. Ul. Augustyńskiego 2 Z icy Augustyńskiego rozciąg się njlepszy widok n Plc łowy. ychodząc n plc po lewej stronie od icy Żbi Kruk, ntykmy się n ruiny Bszty pod Zrębem, po prwej stronie zś widzimy zbudowną w ltch 1460 1461 i mierzącą 13 metrów Bsztę Biłą. XV wieku do tego miejsc sięgło misto. Połączone murmi bszty były budowlmi obronnymi. Z upływem czsu mury okzły się niewystrczjące do skutecznej ochrony Gdńsk. okół mist wybudowno więc i usypno bstiony, czyli ziemne konstrukcje obronne, wzmocnione w niektórych miejscch ceglnymi murmi. Gdńsk zostł otoczony szczelnym pierścieniem dwudziestu bstionów. Tk przygotowne linie obrony miły powstrzymć wrogie rmie. Dzięki temu obecny Plc łowy znlzł się w grnicch mist. Nie od rzu jednk urządzono tu zieleniec. ltch 1643 1645 zbudowno przy nim Zbrojownię, którą w odróżnieniu od budynku rsenłu położonego n Głównym Mieście nzywno Nową, później tkże Młą. rsenle przy Plcu łowym n prterze trzymno ciężkie rmty, wyżej lżejszą broń. Chowno tu tkże dekorcje, które wyjmowno tylko n specjlne okzje, np. wjzd król do mist. Budynek od dwn nie jest mgzynem broni, le wciąż m związek ze sztuką. Obecnie jest siedzibą ydziłu Rzeźby i Intermediów Akdemii Sztuk Pięknych, co rzuc się w oczy, gdyż n dziedzińcu przed budynkiem często wystwine są rzeźby. Ścinę budowli od strony plcu zdobi herb mist, podtrzymywny przez lwy ze złotymi grzywmi. Z czsem wokół plcu zczęto budowć kmieniczki. ltch 1857 1867 wzniesiono koszry. Pomieszczeni dl wojsk były rozbudowywne i stły się njwiększym tego typu obiektem w mieście (obecnie duży budynek z żółtej cegły zjmują różne urzędy). 1868 roku plc zmknięto, budując od strony południowej Lombrd Miejski. Lombrd dziłł n zsdzie ksy pożyczkowej. Mieszkńcy Gdńsk, którzy mieli problemy finnsowe, mogli tu zstwić swój mjątek n niski, korzystny dl siebie procent, uzyskną w ten sposób gotówkę wykorzystć n podrtownie swojej sytucji. Później budynek mieścił drukrnię i mgzyn książek, obecnie czek n nowego gospodrz. N plcu przed nim ćwiczyli żołnierze ż do momentu, kiedy postnowiono udostępnić miejsce ludności Gdńsk.
7 XIX wieku wzrosł świdomość zdrowotn i zrozumino, że mieszkńcom i mieszknkom mist służy bliskie sąsiedztwo terenów zielonych. N wolnych miejscch zczęto sdzić rośliny i urządzć obszerne prki i zieleńce. Zieleniec n Plcu łowym był jk n Gdńsk duży, trzykrotnie większy od Trgu Mślnego. Urządzono go w 1872 roku. ytyczono ścieżki i zsdzono lipy. N środku, n okrągłym plcyku zbudowno fontnnę ozdobioną pnącymi różmi i innymi kolorowymi kwitmi. odę pobierno z Knłu Rduni. okół ustwiono łwki. Po ltch przed budynkiem koszr stnął pomnik żołnierzy, którzy polegli w wojnie pruskofrncuskiej, toczącej się od roku 1870 do 1871. Jego pełn nzw brzmił: pomnik Regimentu Grendierów nr 5. Plc łowy i stojące wokół budynki nie zostły zniszczone w 1945 roku. Niestety zieleniec podupdł, od lt nie dził fontnn. Pomnik Grendierów rozebrno w 1969 roku. Pozostły jednk drzew, obok strych lip rosną tu również dęby i klony. ❹ Plc łowy 3 Z Plcu łowego możemy przejść n bstiony, które od strony południowej otczją Stre Przedmieście i Dolne Misto. Niegdyś szczelny łńcuch fortyfikcji obiegł cły Gdńsk. Bstiony zczęto usypywć w XVII wieku. Jk już wspomnino, miły chronić misto przed njzdem wrogich wojsk. Jednk z upływem czsu zmieniły się techniki wlki i zbudowne z ziemi i cegieł bstiony stły się niepotrzebne. Zmist chronić ogrniczły rozrstnie się Gdńsk, w którym przybywło ludności. Pod koniec XIX i n początku XX wieku zczęto więc rozbierć bstiony i n ich miejscu wytyczć szerokie ice, przy których wznoszono bnki, szkoły, hotele, kmienice. Do dziś zchowło się w cłości lub częściowo kilk bstionów. Ten, który zmyk Plc łowy, nosi imię Gertrudy, n pmiątkę świętej, któr był ptronką szpitl znjdującego się n pobliskim Zroślku. Bstiony pełniły nie tylko funkcje obronne. Do XIX wieku mist były brdzo gęsto zbudowne i brkowło w nich miejsc zielonych, gdzie mogliby wypoczywć mieszkńcy. Niedosttek prków i ogrodów wyngrdzły zielone bstiony. Z njpiękniejszy frgment fortyfikcji uwżno obsdzone lipmi bstiony pomiędzy Huciskiem Brmą św. Jkub, czyli te, które chroniły Stre Misto. Zbudowno tu nwet ltnę wypoczynkową, którą ufundowł w 1804 roku bron von Gibsone. 1807 roku z powodu zbliżjącego się oblężeni wojsk frncuskich drzew zostły wycięte, spcery zkzne. Trzeb pmiętć, że zbocz włów obsdzno nie tylko drzewmi ozdobnymi, lecz tkże gęstymi, często ciernistymi krzewmi, które stnowiły dodtkową przeszkodę dl tkujących wojsk. Zchowne bstiony nie pełnią już oczywiście funkcji militrnej, le przywrócono im funkcję rekrecyjną. Przez cły rok są miejscem zbw dzieci i spcerów dorosłych. ❺ Ul. Grodz Kmienn 5 Z bstionów rozpościer się widok n Olszynkę dzielnicę Gdńsk, któr swoją nzwę zwdzięcz olchom. Jk już wspomnino, ten gtunek drzew rośnie n mokrych i wilgotnych terench. Tworzy tm lsy, nzywne olsmi lub olszynmi, po których trudno się poruszć. Polsce mmy wiele miejscowości, których min nwiązują do olchowych lsów, np. Olszyn i Olszynek. Gdńsk Olszynk jest dzielnicą brdzo zieloną, lecz nie z sprwą olch, których nie m tm już od wielu lt. Kiedyś jednk rósł w tym miejscu gęsty ls, który nzywno Lsem Miejskim lbo Mieszczńskim, poniewż od XIV wieku był włsnością Głównego Mist. Ls systemtycznie się zmniejszł, ż zostł cłkowicie wycięty. Gdńszcznie potrzebowli bowiem dużej ilości drewn do budowy domów i sttków, tkże drewn n opł. Poniewż ziemi był tu brdzo żyzn, zkłdno gospodrstw. Zmist drewn z terenów Olszynki zczęto przywozić do Gdńsk produkty rolne. 1618 roku znjdowły się tu dwie osdy: ielk i Mł ieś Leśn. 1793 roku obie miły łącznie 468 mieszkńców. 1802 roku zbudowno dwór, który obecnie jest njcenniejszym zbytkiem dzielnicy. okół
8 dworu wzniesiono stjnie i obory orz urządzono piękny prk. 1819 roku wskutek wojen liczb mieszkńców spdł do 288 osób. 1905 roku wynosił już 834 osoby, w 1929 przekroczył 1300 osób. Dopiero w 1933 roku Olszynkę przyłączono do Gdńsk. Dzielnic zchowł swój ogrodowo- -rolniczy chrkter. Ndl hoduje się tu kwity, wrzyw i owoce, które sprzedwne są n gdńskich rynkch i trgowiskch. rto wybrć się n Olszynkę i odszukć pozostłe z dwnych lt olchy pojedyncze lub rosnące w grupch. Polsce oprócz olchy czrnej rośnie tkże olch szr, zncznie niższ, osiągjąc do 20 metrów długości, krócej żyjąc. ysoko w górch ntomist występuje olch zielon, któr jednk nie przypomin swoich kuzynek rosnących niżej. Olch zielon to wysoki, rozłożysty krzew, który spełni tką smą funkcję jk kosodrzewin, to znczy zbezpiecz zbocz przed osuwniem, zpobiegjąc groźnym lwinom. yhodowno tkże ozdobne gtunki tego drzew, chętnie sdzone w prkch i ogrodch. O urodzie dziko rosnących olch przypomin wiersz Brbry Soklówny: Kiedy przybier nurt, olchy klękją n wodzie i proszą zbierz ns, zbierz [ ] ody opdną potem, olchy powstną z klęczek, otrząsją wrkocze, prostują liście zmięte, wyjdą n brzeg, żeby z góry powiewć nd wodę żeby nd nurtem trwć, żeby go drzyć chłodem. Rosnąc nd wodą olch pojwi się tkże w wierszu jednej z njwybitniejszych polskich poetek Hliny Poświtowskiej. Ciężko chorując n serce utork zmrł w 1967 roku w wieku zledwie 32 lt. jej twórczości często przewij się wątek śmierci. jednym ze swych njbrdziej znnych utworów Koniugcji, Poświtowsk połączył motyw przemijni z drzewem kojrzonym ze śmiercią: [ ] wod liście umył olszynie nd wodą olszyn czerwon zmrzł moknie mijm mijsz
9 mij zwsze tk smotnie minąłeś minęłm już ns nie m ten szum wyżej to witr on tk będzie jeszcze wieczność wił nd nmi nd wodą nd ziemią Czy wiesz, że: N Strym Przedmieściu znjdowł się niegdyś Trg Dylowy hndlowno tu deskmi, belkmi i drewninymi blmi. Dzielnic nzywn był po prostu Przedmieściem, w 1949 roku oficjlnie dodno określenie Stre. Olchy często rosną w towrzystwie innych drzew, które lubią wilgotną glebę: brzóz, jesionów, wierzb i topól. Tki ls, rosnący n mokrdłch, przy rzekch czy jeziorch, nzywmy łęgowym lbo krócej łęgiem. Frgmenty Król Olch Johnn olfgng Goethego w wolnym tłumczeniu isłwy Szymborskiej. Zdjęci: Kludiusz Grbowski, ikipedi Redkcj, korekt: Ann Mckiewicz, Ann Urbńczyk Oprcownie grficzne: Tomsz Pwluczuk Pomysłodwczyni projektu: Młgorzt Kmicińsk Koordyncj projektu: Ann Urbńczyk Bibliogrfi: Brylewsk-Szymńsk E., Mcikowsk Z., Misto i ludzie u progu nowoczesności. Socjotopogrfi Gdńsk w I poł. XIX w., Studi i mteriły do dziejów domu gdńskiego, t. IV, red. E. Kizik, Gdńsk rszw 2016. Encyklopedi Gdńsk, red. B. Śliwiński, Gdńsk 2012. Mcioti M.I., Mgi i mity ziół, Krków 2006. Rozmrynowsk K., Ogrody odchodzące? Z dziejów gdńskiej zieleni publicznej 1708 1945, Gdńsk 2011. Smp J., Gdńskie dwory i płce, Gdńsk 1998. Ziółkowsk M., Gwędy o drzewch, rszw 1988.