Tajemnice Gdańskich Uliczek. Tajemniczy zamek Zamczysko i Osiek

Transkrypt

1 W łow tn Do ne k i Kr os yb n.r yb Tjemnice Gdńskich Uliczek. Tjemniczy zmek Zmczysko i Osiek ul ul.r k i e w He Gó r sz liu ln e rn Z ki ylin ❸ k z nnic Olejrn i rs ukie ❹ rp ce Ry S ow zop C ❶ zk Grod k u kie omiejs tr wle S Pod ❷ K D Trtczn Ktrzynki ow mk so e Plc Obrońców Poczty Polskiej zni Stoc row tr roc B u lrsk iszki Sto Mn of r l. P k rs S ❺ Sie siek O rt l. W łw t Mo kie rzeże gie Pob Dłu rsk k ❺ z prtnermi: św. Duc h le b n ptroni medilni: l. M rick że sz i Dofinnsowno ze środków Ministr Kultury i Dziedzictw Nrodowego u z ńsk ❹ Podkrm Ołowink Tok obl zero owocnych poszukiwń życzą: rsk ul.p ❸ Tn det iętoj Gr ❷ Św S I Złotników k rsk Min ogi l III II Grob Gr obl ❶ Str gni Motł w bl IV Tobisz Gro Lwendow tojńsk Trg Ry b ndow Lwe ny romiejs le St Podw

2 2 QUIZ 1. Przy ulicy Grodzkiej 16 znjduje się stry spichlerz z 1771 roku. Budynek ozdobiony jest rzeźbą zwierzęci. Jkiego?. lw b. jeleni c. orł 2. Od strony ulicy Czopowej mieści się słodowni dwnego browru. To wysoki budynek z żółtej cegły. W jego ścinę wmurowno tblicę z dtą powstni. Który rok n niej widnieje? b c Ulic Krpi nie zostł odbudown po wojnie. N początku ulicy wzniesiono szkołę ( Krpi 1). Jką?. podstwową b. liceum c. technikum 4. Przy ulicy Sukienniczej dził od 1962 roku słynn lodzirni. Jk się nzyw?. Ptyś b. Miś c. Zdziś 5. Sl gimnstyczn w Łźni n Osieku znjduje się n II piętrze. M duże, wąskie okn, nd którymi są jeszcze młe, okrągłe okienk. Ile ich jest?. 6 b. 8 c. 10

3 Tjemniczy zmek Zmczysko i Osiek kludiusz grbowski Od czego powinniśmy zcząć zwiedznie? Od zoptrzeni się w mpę lbo pln. Dzięki temu nie zgubimy się i zobczymy to, co zmierzliśmy. Czsmi, gdy mrzymy o dlekiej podróży, le nie możemy w nią wyruszyć, pozostje nm tylko oglądnie plnów i mp. To może być jednk brdzo ciekwe i pouczjące. Ukłd ulic, dróg i plców opowid nm historię dnego miejsc. Jeden rzut ok n mpę wystrczy, by rozpoznć n przykłd, czy misto jest stre, czy nowe. Jeśli uliczki tworzą gęstą sieć n młym obszrze, to możemy być pewni, że misto zostło złożone dwno temu. Jeśli ulice są nniesione rzdko, pomiędzy nimi pozostwiono duże wolne przestrzenie, jeśli wytyczono prki i ogrody, to znk, że misto musi być młodsze. Pewnych informcji dostrczją też sme nzwy. Łtwo się domyślić, że ulic Dług zostł tk nzwn ze względu n swoją długość, Szerok był, kiedy ndwno jej to mino, njszerszą ulicą w Gdńsku. Przy ulicy Złotników mieszkli złotnicy, n Trgu Rybnym zś hndlowno rybmi. Czy ztem przy ulicy Lwendowej rosł kiedyś lwend? Otóż nie, wręcz przeciwnie, t ulic słynęł z brzydkich zpchów, nie było tu njczyściej. Gdńszcznie i gdńszcznki prześmiewczo nzwli to miejsce ulicą Lwendową. W tegorocznej edycji Gdńskich Minitur zchęcmy do wybrni się z nmi n kilk spcerów, w trkcie których przyddzą się mpy. Poznmy i wyjśnimy wiele tjemnic gdńskich ulic, uliczek i zułków. Zczniemy od njstrszej części Gdńsk i od miejsc, gdzie stł zmek Krzyżków. Przypomin o tym nzw: Zmczysko. Przy okzji zwiedzimy znjdujący się nieopodl Osiek. Nstępnie udmy się do dzielnic położonych w Śródmieściu: Głównego, Strego i Dolnego Mist orz Strego Przedmieści. Wiosną pojedziemy do dwnych osd, usytuownych poz centrum Gdńsk, które dopiero w XIX i XX wieku znlzły się w grnicch mist. Posłuchmy, o czym szumią drzew we Wrzeszczu, wysłuchmy morskich opowieści w Nowym Porcie i dowiemy się, jcy mnisi złożyli Oliwę i mieszkli w niej przez wiele wieków. Tjemniczy zmek Zmczysko i Osiek Trs dzisiejszego spceru prowdzi przez njstrszą część Gdńsk. Przejdziemy się wąskimi i krótkimi uliczkmi, zjrzymy do różnych zkmrków. Histori dzielnic, które odwiedzimy, jest brdzo dług. Rejon Zmczysk był już zmieszkny nieml tysiąc lt temu! O przeszłości świdczą nzwy ulic, le o tym z chwilę. Zstnówmy się, dlczego włśnie tutj osiedlili się pierwsi gdńszcznie i gdńszcznki. Wystrczy podejść do Motłwy, któr w tym miejscu wpd do zncznie większej Wisły. Wisł, jk wiecie, przepływ przez cłą Polskę. Motłw jest zncznie krótsz, jej wody są spokojniejsze. Obszr, n którym łączą się obie te rzeki, stnowił doskonłe miejsce do złożeni przystni dl sttków. Do spokojnego portu mogły bezpiecznie zwijć jednostki żeglujące po morzu. Niegdyś Wisł wpdł do morz w okolicy Twierdzy Wisłoujście (stąd wzięł się nzw twierdzy kiedy ją budowno, Wisł włśnie w tym miejscu uchodził do Ztoki Gdńskiej). Brzeg morski był brdzo blisko miejsc, w którym njdłuższ rzek Polski łączy się z Motłwą. Przez wiele lt Wisł nniosł duże ilości pisku i mułu i przesunęł brzeg morz. Nie przeszkdzło to jednk gdńszcznom, którzy powiększli port i zkłdli stocznie n terenie pomiędzy wodmi Ztoki Gdńskiej ujściem Motłwy do Wisły. Wisł tkże zmienił swój bieg. W roku 1840 Pomorze nwiedził wyjątkowo srog zim. Wisł zmrzł, le wody npierły z południ. W okolicy wsi Górki utworzył się ztor z popęknej kry. Ndmir wody przelł się przez osdę. Tk powstły Górki Zchodnie i Górki Wschodnie, obecnie dzielnice Gdńsk, orz Wisł Śmił. Podczs roztopów i opdów njwiększą polską rzeką spływją duże ilości wody, które często powodują powodzie. Aby się przed nimi uchronić, budowno wły i śluzy, które miły regulowć bieg Wisły. W 1891 roku w dzisiejszej dzielnicy Gdńsk-Świbno ruszył budow szerokiego sztucznego knłu odprowdzjącego wodę wprost do Ztoki Gdńskiej. Cztery lt później prce przy Przekopie Wisły zkończono. Obecnie mmy więc w Gdńsku ż trzy ujści Wisły: Przekop, Wisłę Śmiłą orz njstrsze Mrtwą Wisłę.

4 4 Podczs dzisiejszego spceru poznmy okolicę, gdzie Mrtw Wisł łączy się z wodmi Motłwy. Nosi on tjemniczą nzwę Zmczysko. Odwiedzimy również brdzo strą dzielnicę, dwniej odrębną osdę Osiek. ❶ Ulic Grodzk 16 Nzw głównej ulicy Zmczysk Grodzkiej pochodzi od grodu, który złożono tu w XI wieku. Kiedyś n ziemich Polski nie było mist, lecz tylko osdy rolnicze orz grody, czyli miejsc otoczone włmi z ziemi i drewn. Wły broniły mieszkńców i mieszknki przed wrogmi. W grodch mieszkli książęt wrz z rodzinmi orz njwżniejsze osoby, które pomgły włdcom w rządzeniu pństwem. Gdy w X wieku książęt polscy z dynstii Pistów zjęli Pomorze, kzli wybudowć tu gród, w którym mił przebywć nmiestnik. Nmiestnik był urzędnikiem sprwującym włdzę w imieniu książąt i królów. N miejsce budowy grodu wybrno górę, z której dobrze było widć cłą Ulic Grodzk 16 okolicę. T gór to dzisiejsze Grodzisko nd Dworcem Głównym. Pomorze buntowło się przeciwko rządom Pistów, poniewż jeden z książąt z tego rodu, Mieszko I, przyjął religię chrześcijńską. Wywołło to niezdowolenie w regionie, w którym czczono siły ntury. Osttecznie jednk Pistowie umocnili się n Pomorzu. Jeden z nstępców Mieszk I, Kzimierz Odnowiciel, kzł zbudowć nowy, potężniejszy gród n terenie obecnego Zmczysk. Z czsem przy siedzibie nmiestnik zczęli osiedlć się kupcy, rzemieślnicy i rybcy. W grodzie, wzniesionym z drewn i ziemi, było około 250 domów, w których mieszkło łącznie 1000 osób. Przy osdzie znjdowł się port. Po grodzie nie pozostł dziś żden śld. O jego istnieniu i wyglądzie możemy dowiedzieć się dzięki prcy rcheologów. Ulic Grodzk prowdzi do Rycerskiej. Jej nzw wyjśni nm, co się stło z mieszkńcmi i mieszknkmi gdńskiego grodu. ❷ Ulic Rycersk 10 Nzw Rycersk pochodzi oczywiście od rycerzy, którzy jk widomo mieszkją w zmku. Sm nzw dzielnicy to Zmczysko. Ale skąd wziął się w tym miejscu zmek? To dłuższ histori. Bolesłw Krzywousty, wnuk księci Kzimierz Odnowiciel, podzielił swoje pństwo pomiędzy kilku synów, którzy po jego śmierci zczęli się kłócić o ziemie. Polsk przez długie lt trgn był wojnmi, co wykorzystł jeden z nmiestników rezydujących w Gdńsku. Ogłosił niezleżność i odtąd Gdńsk stł się stolicą księstw. Dynstię, któr rządził wtedy n Pomorzu, nzywmy Sobiesłwicmi, od imieni złożyciel rodu. Osttni przedstwiciel Ulic Rycersk 10 rodziny, Mściwój II, nie mił syn, w tmtych czsch, czyli w XIII wieku, córki nie mogły dziedziczyć po ojcu. Dltego książę zpisł ziemie polskiej dynstii Pistów. Nsz krj był wówczs podzielony n kilk skłóconych ze sobą księstw i w 1308 roku Gdńsk zjęli Krzyżcy. W miejscu grodu zbudowli potężny zmek. Rządzili mistem twrdą ręką i w 1454 roku niezdo-

5 5 woleni gdńszcznie i gdńszcznki wypędzili zkonników. Nie wiemy nwet, jk wyglądł zmek, poniewż nie zchowł się żden obrz przedstwijący tę olbrzymią budowlę. N pewno jednk skłdł się z kilku obiektów. Njstrszy i njbrdziej okzły był bez wątpieni zmek wysoki, wzniesiony n plnie prostokąt o bokch długości 60 i 63 metrów. Wewnątrz znjdowł się dziedziniec otoczony krużgnkmi (to rodzj korytrz). Dl wygody mieszkńców i mieszknek krużgnki były otwrte od strony dziedzińc. W zmku wysokim zplnowno pomieszczeni typowe dl zmków krzyżckich: kpitulrz, czyli obszerną slę, w której brci zkonni odbywli nrdy, refektrz, czyli jdlnię, dormitori (sypilnie), zbrojownię, gdzie przechowywno broń. Były tm również: kncelri z rchiwum, kuchni ze spiżrnią i mgzynem orz grderob, w której znjdowły się też okryci koni, płótno n żgle i mterił do szyci worków. Przy zmku wysokim wzniesiono przedzmcze, otoczone murmi z bsztmi i fosą. N przedzmczu stły budynki gospodrcze, tkie jk kuszrni, gdzie produkowno i nprwino sprzęt strzelniczy, dom szewski, w którym wyrbino i nprwino buty, siodł i końskie uprzęże, tkże stjnie i dodtkow kuchni. Zmek zostł rozebrny nieml cłkowicie w 1454 roku. Wyposżenie przejęł Rd Głównego Mist, cegły wykorzystno do budowy nowych obiektów. Przetrwł jedynie frgment muru, widoczny od strony Motłwy, wzdłuż ulicy Wrtkiej, orz bszt, któr zostł przebudown n kmieniczkę. Dwną bsztę, mieszczącą się pod dresem Grodzk 9, njłtwiej zobczyć od strony Motłwy. W ltch przeszł gruntowny remont i obecnie w jej murch znjduje się resturcj. ❸ Ulic Krpi 1 Po rozebrniu zmku przez długi czs tereny, które zjmowł, pozostwły niezbudowne. Znjdowły się tu jedynie mgzyny. Dopiero blisko dwieście lt później, w 1648 roku, miejski rchitekt Georg (Jerzy) Strkowski n zlecenie włdz mist wytyczył ulice, po których dzisij chodzimy. N terenie Zmczysk osiedlili się głównie niezmożni rybcy i rzemieślnicy. Widć to po okolicznej zbudowie. Nie m tu wysokich i przestronnych kmienic, tk jk przy ulicy Długiej czy Piwnej. Stojące tu kmieniczki są zncznie niższe i skromniejsze. O tym, czym zjmowł się tutejsz ludność, mówią nm nzwy ulic. Przy Sukienniczej mieszkły osoby tkjące sukno mterił, z którego kiedyś Ulic Krpi 1 szyto ubrni. Nzw Wpiennicz pochodzi od wpn, czyli mteriłu potrzebnego n przykłd do budowy domów. Krpi odnosi się do ryby. Zwróćcie uwgę, że wiele ulic w nszym mieście m w nzwie stworzeni wodne. Są Trg Rybny i Trg Rkowy, tkże ulice: Rybki Dolne i Rybki Górne, Rybn czy Rybołowców. Nzw ulicy n Zmczysku odnosi się do konkretnego gtunku ryby. Krpie są cenionym od dwn przysmkiem, hoduje się je w stwch. Ale przecież w okolicch Zmczysk nie m żdnego stwu ni jezior, jk więc mieszkńcy mogli hodowć krpie? Wzdłuż ulicy płynie knł Rduni, który wpd tu do Motłwy. Mieszkńcy trzymli ryby w kltkch znurzonych w wodzie. Przy ulicy Krpiej w 1826 roku ulokowno Szkołę Nwigcji, w której uczono żeglowć. Stły tu też niskie kmieniczki, w których mieszkli emerytowni mrynrze. Uliczk uchodził z jedną z njpiękniejszych w Gdńsku. Cł zbudow zostł zniszczon w 1945 roku, w czsie II wojny świtowej. Ulice Sukienniczą i Rycerską łączy ulic Czopow. Znjdziemy n niej zbudowni dwnego browru, czyli zkłdu, w którym wrzono piwo. W odległych czsch spożywno brdzo duże ilości tego npoju. Poniewż wod w wielu miejscch był kiepskiej jkości, picie jej groziło ztrucimi, piwo było bezpiecznym trunkiem. Produkowne gtunki zwierły niewiele lkoholu i wszyscy mogli je spożywć. W Gdńsku dziłło dużo mniejszych i większych browrów. W XVIII wieku było ich w mieście ż 20, n przedmieścich 120.

6 6 W XVII wieku złożono wytwórnię n Zmczysku. Włściciele zkłdu często się zmienili. Mimo to browr świetnie prosperowł i był powiększny. Przy ulicy Rycerskiej 10, n rogu z Czopową, zbudowno kmienicę, w której mieszkł włściciel zkłdu. O jej historii przypomin portl, czyli ozdobn oprw drzwi wejściowych. Widzimy n nim rzeźby prcowników browru z beczkmi pełnymi piw. Kmienic szczęśliwie nie zostł zniszczon w czsie wojny i skryw w swoim wnętrzu piękne wyposżenie. Obok, pod numerem 9, stoi potężny spichlerz, który był częścią browru. Znjdują się tu prcownie i mgzyny Muzeum Archeologicznego. Zbiory plcówki możn podziwić w głównej siedzibie muzeum przy ulicy Mrickiej. Przy drugim nrożniku ulicy Czopowej i Rycerskiej stoją inne budynki browru. W osttnich ltch zostły wyremontowne i przeksztłcone w hotel. Interesując jest sm nzw ulicy. Czop, po niemiecku zpfen, to rodzj ztyczki, którą zmykno beczki. Tk nzw w miejscu, gdzie stł browr, nie powinn dziwić. Jest jednk jeszcze inne wyjśnienie. Jeden z bdczy uwż, że nzw ulicy, któr po niemiecku brzmi Zpfengsse, pochodzi od nzwisk Zppio. W tkim wypdku nosiłby to mino n cześć Zchrisz Zppio, zsłużonego mieszkńc Gdńsk, żyjącego w XVII wieku. Zchrisz był zmożnym kupcem i wielkim dobroczyńcą. Złożył fundcję wspierjącą ubogich, któr pomgł nwet 300 osobom rocznie. Oprócz tego Zppio sfinnsowł zkup wielu cennych przedmiotów w gdńskim kościele św. Jn, tkich jk żyrndole, chrzcielnice, obrzy czy zegr. Z żoną Ktrzyną byli często rodzicmi chrzestnymi ubogich dzieci, co tkże dwło okzję do udzielni pomocy. Ulicą Czopową dochodzimy do Sukienniczej, przy której znjduje się inny budynek o ciekwej historii. ❹ Ulic Sukiennicz 18 Znim n Zmczysku powstły ulice, które znmy obecnie, teren ten przez dwieście lt pozostwł prktycznie niezbudowny. Sytucję wykorzystli rzemieślnicy produkujący sukno. N wolnych przestrzenich mogli rozciągć i frbowć duże zwoje mteriłu. W 1596 roku Hns (Jn) Strkowski (ojciec Georg) zprojektowł i zbudowł budynek frbirni. W 1629 roku postwiono być może wykorzystując frgmenty muru strego krzyżckiego przedzmcz Dom Poprwy. Wzorowno się przy tym n podobnych instytucjch dziłjących Ulic Sukiennicz 18 w Holndii i północnych Niemczech. W tym okresie toczył się wojn ze Szwecją i do Gdńsk licznie przybywły osoby pozbwione środków do życi. To włśnie dl nich mieszkńcy mist zbudowli Dom, kierując się zsdą, że kżdy powinien prcowć. Wkrótce do plcówki zczęto wysyłć nie tylko żebrzących, le tkże nieposłuszną i krnąbrną młodzież. N miejscu dziłł zkłd tkcki i osoby przebywjące w Domu Poprwy uczyły się zwodu. Produkowły sukno, z którego szyto mundury dl wojsk. Oprócz przygotowni zwodowego wpjno im tkże zsdy religii. Nieposłusznych krno, w zleżności od przewinieni byli pozbwini posiłku lbo chłostni. Obecnie tki sposób trktowni jest uznwny z łmnie prw człowiek. Jeśli mieszkniec Domu nie sprwił problemów, ubierł się n zielono, jeśli ntomist nie było widć poprwy w jego zchowniu, musił nosić szre ubrni. Pomimo że Dom mił zrbić n siebie dzięki szyciu mundurów, misto musiło dopłcć do utrzymni jego mieszkńców. W 1790 roku zdecydowno się zmienić budynek n więzienie. Skzni spędzli tu średnio 6 lt. Po odbyciu kry musieli wyjechć z Gdńsk. W 1830 roku ulokowno tu szpitl grnizonowy (przeznczony dl żołnierzy). Wcześniej chorych wojków leczono w budynku dwnego Gimnzjum Akdemickiego przy ulicy Toruńskiej, gdzie obecnie znjduje się Muzeum Nrodowe. W dwnym Domu Poprwy leżeli chorzy n cholerę. W XIX wieku choroby tej nie umino leczyć i umierło n nią wiele osób. Epidemie wybuchły w 1831 i 1837 roku. Budynek dwnego Domu Poprwy był w złym stnie i zbyt mły, by pomieścić wszystkich pcjentów. Dltego w 1839 roku zostł rozebrny. Zmist niego stnął potężny gmch z czerwonej cegły, do którego

7 7 przeniesiono tkże szpitl grnizonowy, znjdujący się dotychczs w budynku dwnego Gimnzjum Akdemickiego n Strym Przedmieściu. W ltch dobudowno do niego skrzydło dl osób cierpiących n choroby zkźne (od strony obecnego Zespołu Szkół Łączności). Chorymi, oprócz pielęgnirek, opiekowły się tkże siostry boromeuszki (zkonnice z tego zgromdzeni zjmowły się chorymi również w szpitlu n Dolnym Mieście). W 1924 roku budynek stł się siedzibą poczty. Jego dlsze losy związne są z wybuchem II wojny świtowej, której muzeum powstje nieopodl, po drugiej stronie knłu Rduni. W wyniku I wojny świtowej Gdńsk uzyskł sttus Wolnego Mist, by pogodzić interesy dwóch krjów. Zrówno bowiem Niemcy, jk i Polcy chcieli, by misto znlzło się w grnicch ich pństw. Polsk mogł posidć n terytorium Gdńsk włsne instytucje. Jedną z nich był poczt. Główn plcówk Poczty Polskiej w Wolnym Mieście znjdowł się w dwnym szpitlu grnizonowym. Włśnie od tku n Pocztę Polską i Wojskową Skłdnicę Trnzytową n Westerpltte 1 wrześni 1939 roku Niemcy rozpoczęły II wojnę świtową, njwiększy konflikt w dziejch świt. Prcownicy poczty bohtersko bronili budynku, le siły wrog były nieporównnie liczniejsze. Obronę upmiętni pomnik ze stli nierdzewnej stojący n plcu. Przedstwi boginię zwycięstw Nike, któr przejmuje krbin od śmiertelnie rnnego pocztowc. Nd głową Nike unoszą się gołębie, z torby umierjącego wysypują się listy. Obecnie w budynku znjduje się urząd pocztowy orz Muzeum Poczty i Telekomunikcji, będące oddziłem Muzeum Historycznego Mist Gdńsk. ❺ Ulic Sieroc 6 Obszr przed budynkiem Poczty Polskiej nleży do osiedl Osiek. Miejsce to m równie długą historię, jk Zmczysko. Gdy Krzyżcy w 1308 roku zjęli gród gdński, kzli tutejszej ludności opuścić domy. Jko miejsce nowego osiedleni wyznczyli pobliski podmokły teren. Tk powstł Osiek. Mieszkli tu głównie rybcy (ulice: Rybki Dolne i Rybki Górne) i osoby zjmujące się zbierniem bursztynu. Krzyżcy zbudowli n Osieku łźnię, którą w XV wieku rozebrno, zmist niej postwiono trtk, czyli zkłd do obróbki drewn (ulic Trtczn). Osiek mił nwet swój włsny rtusz, usytuowny Ulic Sieroc 6 u zbiegu ulicy Pnieńskiej i Podzmcz. Po włączeniu osiedl w grnice Strego Mist rtusz stł się niepotrzebny i w 1597 roku zostł sprzedny. Obecnie nie m po nim śldu. Aby znleźć njstrszy zchowny tu budynek, nleży udć się n ulicę Sierocą. Wyróżni się tm jednopiętrowy budynek otynkowny n biło. Powstł w 1699 roku i od początku służył njuboższym. Nzwno go Domem Dobroczynności, zrządzł nim Urząd Dobroczynności. W Domu otrzymywli schronienie ubodzy, którym Urząd przydzielł zpomogi. Pomgł im tkże znleźć prcę, tk by osoby potrzebujące mogły się usmodzielnić. Od 1788 roku budynek służył wyłącznie porzuconym dzieciom i sierotom, dltego zmieniono nzwę n Dom Dobroczynności i Sierot. Wychownkom zpewnino schronienie orz wyżywienie, le tkże zdobycie wyksztłceni, później pomoc w znlezieniu zjęci. Nuczyciele uczyli pisni, czytni, liczeni orz zpoznwli podopiecznych z zsdmi ktechizmu. Chłopcom szukno ztrudnieni w licznych w Gdńsku zkłdch rzemieślniczych, dziewczynki zś kierowno n posdy służących. (W tmtych czsch obowiązywł niesprwiedliwy podził prcy ze względu n płeć). W tutejszej szkole uczyły się tkże ubogie dziewczęt mieszkjące poz zkłdem. W 1702 roku król August II rozszerzył przywilej (dodtkowe prwo) dl nieślubnych dzieci, obejmujący pierwotnie dom dzieck przy kościele św. Elżbiety, tkże n Dom Dobroczynności i Sierot. Dwniej dzieci, których rodzice nie byli ze sobą w związku młżeńskim, nie miły wielu prw: nie mogły ksztłcić się w niektórych szkołch ni wykonywć niektórych zwodów. Przywilej królewski zrównywł

8 8 nieślubne dzieci z tymi, których rodzice mieli ślub (mówiono o nich, że były leglnie poczęte). W 1788 roku w Domu Dobroczynności i Sierot przebywło 426 wychownków. Wspomgno tkże osoby ubogie mieszkjące poz domem. W roku 1768 zpomogi udzielono ż 5238 rzy. Instytucję przeniesiono w 1906 roku, w jej dwnej siedzibie urządzono mieszkni. Obecnie misto m w plnch przeksztłcenie budynku i przeznczenie go n dziłlność kulturlną. W dwnym sierocińcu m powstć gleri imieni dwóch słynnych gdńszczn: Dniel Chodowieckiego i Günter Grss. Idąc dlej ulicą Sierocą, dochodzimy do ulicy Osiek. Zuwżcie, że jest zncznie szersz niż inne w tej okolicy. To dltego, że niegdyś przez jej środek przepływł knł. Zsypno go, tworząc szeroką leję. Ulic Osiek nosił kiedyś nzwę Pięcioplczstej, bo odchodziło od niej ż pięć ulic. Znjdują się tutj Gdńskie Szkoły Autonomiczne. Zjmują gmch dwnej łźni i szkoły dl chłopców. Kiedyś w mieszknich nie było łzienek. Uwżno, że nie trzeb się codziennie myć, kąpć możn się rz n jkiś czs. Stopniowo jednk zczęto zdwć sobie sprwę ze znczeni higieny dl zdrowi i smopoczuci. Włdze mist przedsięwzięły budowę łźni, w których z drobną opłtą możn było wziąć kąpiel. Pierwsz publiczn łźni w Gdńsku powstł włśnie n Osieku. Zbudowno ją w 1904 roku przy szkole dl chłopców. Tego rodzju obiekty często umieszczno przy szkołch, tk by mogli z nich wygodnie korzystć uczniowie. Dodtkowo w łźnich urządzno sle gimnstyczne, w których ćwiczył młodzież. Budynek n Osieku, liczył trzy kondygncje n prterze znjdowło się 28 kbin z ntryskmi i 48 przebierlni dl młodzieży. N pierwszym piętrze mieściły się łzienki publiczne. Wejście od ulicy było przeznczone dl pnów, którzy mieli do dyspozycji 22 kbiny z ntryskmi i 3 wnnmi. Od podwórz wchodziły pnie, dl których przygotowno jedynie 7 ntrysków i 6 wnien. Drugie piętro zjmowł sl gimnstyczn. Nstępną łźnię postwiono w 1908 roku n Dolnym Mieście, rok później kolejną w Nowym Porcie, w 1914 jeszcze jedną n Siedlcch. Z czsem, gdy normą stło się budownie łzienek w mieszknich, łźnie publiczne były zmykne. Budynek n Osieku włączono do szkoły, obiekty n Dolnym Mieście i w Nowym Porcie są obecnie siedzibą Centrum Sztuki Współczesnej Łźni, ntomist w budynku n Siedlcch dził klinik. Z ulicy Osiek możn wejść w ulicę Stre Domki, zbudowną niedużymi kmieniczkmi, które przetrwły wojnę i tworzą niepowtrzlny klimt. Możn też skierowć się w stronę Olejrnej. Nzw pochodzi od młyn olejowego, który stł kiedyś n jednej z odnóg Knłu Rduni. Dziś nie m śldu zrówno po knle, jk i po młynie, stoi tu z to olbrzymi betonow budowl pozbwion okien. To kolejn pmiątk po osttniej wojnie. Budynek powstł w 1942 roku i pełnił funkcję schronu, w którym mogł się ukryć w rzie nlotów miejscow ludność. N szczycie widzimy wieżyczkę, z której obserwowno smoloty wrog. Bunkier nie zostł zburzony po wojnie. Rozbiórk byłby brdzo kosztown. We wnętrzch urządzono mgzyny, później służył jko ścink wspinczkow. Obecnie znjduje się tu klub. Czy wiesz, że: Nprzeciwko ulicy Krpiej, po drugiej stronie knłu Rduni znjdowł się Widrowni. Mieszkli tu rzemieślnicy, którzy wytwrzli widr, konwie orz inne nczyni. Zbudow Widrowni i ulicy Krpiej zostł zniszczon w 1945 roku. Knł Rduni powstł z inicjtywy Krzyżków. Przekop zrobiono w XIV wieku. Dostrczł wody pitnej i energii potrzebnej do zsilni młynów. Nd miejscem, gdzie knł Rduni łączy się z Motłwą, znjduje się Most Wpienniczy. Jest jednym z njstrszych tego typu obiektów w Gdńsku. Zbudowno go w 1897 roku, pierwszy powżny remont przeszedł dopiero w 2007 roku. Jego form nwiązuje do mostów rzymskich. Kmienic przy ulicy Rycerskiej 10 jest jedną z cenniejszych w Gdńsku. Nie zostł zniszczon w czsie osttniej wojny i w jej wnętrzch zobczyć możn oryginlną sień z piękną kltką schodową. Budynek wkrótce zostnie wyremontowny i udostępniony do zwiedzni. Zdjęci: Kludiusz Grbowski Redkcj, korekt: Ann Mckiewicz, Ann Urbńczyk

9 9 Oprcownie grficzne: Tomsz Pwluczuk Pomysłodwczyni projektu: Młgorzt Kmicińsk Koordyncj projektu: Ann Urbńczyk Bibliogrfi: Brton-Piórkowsk J., Stre Misto, Gdńsk Encyklopedi Gdńsk, red. B. Śliwiński, Gdńsk Gdńskie Minitury. Szlkiem kościołów, szpitli i przytułków dwnego Gdńsk, Gdńsk Smp J., Misto mgicznych przestrzeni, Gdńsk Śliwiński B., Poczet książąt gdńskich: Dynsti Sobiesłwiców w XII XIII wieku, Gdńsk Publikcj udostępnin jest n licencji Cretive Commons: Uznnie Autorstw, N Tych Smych Wrunkch 3.0 Polsk. Zezwl się n dowolne wykorzystnie treści pod wrunkiem wskzni utorów/ek Kludiusz Grbowski, Instytut Kultury Miejskiej, jko utorów/ek orz zchowni niniejszej informcji licencyjnej tk długo, jk tylko n utwory zleżne będzie udzieln tk sm licencj. Tekst licencji dostępny jest n stronie