Zielone miasto. topole nowe ogrody

Transkrypt

1 Podw le Grod zkie jsk nn El et ż bi sk ielń ńsk z tr K ch ynk Ktrzynki i Pisk romiejs k Po S ❶ St zero k Świętojńsk S y WĘ TARG G LO WY Złotników Du ch rsk Podkrm Piw etn icz n Kl ług z Bo gu eg Og rn ku Pod wl e Prz e dm iejs kie ptroni medilni: i z prtnermi: ❺ td rki Ls Koc u uk i Kr ❸ Żb y zeźn i tej Tró jc ck Św ię R ku Okopow sto T oru ńsk nick owocnych poszukiwń życzą: N upi Bisk ❷ ❹ sto opow N k ❶ o Łw nic sł ws ki Poc z tow G rb ry D L ekty krs Tk c k k 3 Mj św. K ozi Wły Jgiel lo ❷ ❸ zero k ńskie Nowe Ogrod Lw Lwendow ie TARG DRZEWNY le dw Pń s ie dzk Gro Pod w le Mj ie m ro k 3 sk iej rs rnc G sk loń giel y J Wł lsk Kow Pod Hucisko u wle St ❺ zk i R sk or fes ro l. P N ❹ l Sto is Mn orze K Zielone misto. topole nowe ogrody B yb sz H k js GDAŃSK GŁÓWNY liu we He eliu ew R DWORZEC PKS sz i k ułe z.b św iej om ł rt ul.r iln Gn n ik iew jsk R Og r

2 2 QUIZ 1. N pomniku Jn III Sobieskiego znjduje się płyt, n której uwieczniono dty wygrnych przez król bitew. Jk widć, Sobieski był brdzo utlentownym wodzem i podległe mu wojsk polskie zwyciężyły w wielu potyczkch. Sprwdź n tblicy, kiedy polskie wojsko pokonło siły turecko-ttrskie pod Żurwnem.. W 1666 r. b. W 1676 r. c. W 1686 r. 2. N mostku znjdującym się w Młym Błędniku widnieje herb. Czyj?. Polski b. Gdńsk c. Prus Królewskich 3. Przy Trgu Rkowym stoi duży budynek, będący siedzibą wżnej biblioteki. Podj jej pełną nzwę.. Bibliotek Uniwersytetu Gdńskiego b. Polsk Akdemi Nuk Bibliotek Gdńsk c. Wojewódzk i Miejsk Bibliotek Publiczn w Gdńsku 4. Po drugiej stronie Hucisk znjduje się jeszcze jedno zielone miejsce. Jest to skwer nzwny imieniem:. Czesłw Miłosz b. Czesłw Niemen c. Czesłw Tńskiego 5. Czyje imię nosi Pomorskie Centrum Trumtologii (dwny Szpitl Wojewódzki)?. Mikołj Kopernik b. Mikołj Rej c. św. Mikołj

3 Topole Nowe Ogrody kludiusz grbowski W okolicch Nowych Ogrodów poszukmy topól, towrzyszek olch. Topole, podobnie jk ich koleżnki z mokrdeł, nie cieszą się dobrą słwą. Są gtunkiem niezwykle odpornym, rosną nwet n nieurodzjnych ziemich, nie boją się mrozów i upłów. Pomimo to z jkichś powodów od dwn wzbudzły lęk, już ze szczególną podejrzliwością odnoszono się do jednego z gtunków topoli osiki, przypisując jej njbrdziej hńbiące czyny w królestwie drzew. Lęk łączył się jednk z podziwem dl urody i wytrzymłości potężnych topól, tk mocno wpisnych w otczjący ns krjobrz. Topol czrn to drzewo kojrzone ze śmiercią, tk jk cis czy olch. Z kolei topol bił wiązn był z nieśmiertelnością, smukłe i wiotkie topole włoskie zyskły uznnie wśród poetów i pisrzy. W wierszch i poemtch ten gtunek drzew chętnie łączono z równie odpornymi wierzbmi. Opisł je polski wieszcz nrodowy Adm Mickiewicz w Pnu Tdeuszu: I zielone przy drogch wierzby i topole, Biły czołem, długiemi kręciły rmiony, Rozpuszczjąc n witry wrkocz posrebrzony ❶ N spcerze poszukmy różnych gtunków topoli i odwiedzimy piękne zielone miejsc. Trg Drzewny, pomnik Jn III Sobieskiego Trg Drzewny nleży do njłdniejszych plców w nszym mieście. W jego centrum znjduje się imponujący pomnik jednego z njbrdziej zsłużonych królów Polski Jn III Sobieskiego. Wokół urządzono zieleniec, obsdzony lipmi, klonmi, jwormi orz kolorowo kwitnącymi krzewmi i roślinmi: różmi i begonimi, pomiędzy którymi postwiono łwki. Umiejscowiony w sercu Gdńsk plc dopiero od niedwn jest zieleńcem. Kiedyś n Trgu Drzewnym odbywł się jk wskzuje nzw hndel drewnem i węglem drzewnym. Drewno było towrem brdzo potrzebnym. Plono nim w piecch, by ogrzć domy. Pondto ogni używno tkże w różnych zkłdch, choćby w piekrnich. Z drewn budowno domy i sttki, wyrbino meble i wiele innych niezbędnych do życi przedmiotów. Nic więc dziwnego, że trg, gdzie sprzedwno drewno, znjdowł się u zbiegu ulic Głównego i Strego Mist. Z czsem wokół plcu zczęto wznosić kmienice. W XV wieku w okolicy, gdzie Trg Drzewny łączy się z ulicą Grncrską, stnęł siedzib opt (przełożonego) klsztoru cystersów w Oliwie. Rejon ten nzywno wtedy ulicą Pod Wierzbmi. Nzw Trg Drzewny, obejmując cły plc, po rz pierwszy pojwił się w 1581 roku. Budowno kolejne kmienice, poniewż usytuownie plcu było dogodne dl osób odwiedzjących misto, to tu włśnie ustwino strgny i krmy w czsie Jrmrku Dominikńskiego. W tym miejscu ztrzymywły się tkże przyjezdne cyrki. W XIX wieku obok trgu wzniesiono hotel, bnki, n prterch domów i kmienic otwierno sklepy. N początku XX stuleci zpdł decyzj o uporządkowniu plcu. W 1904 roku odsłonięto pomnik upmiętnijący niemieckich żołnierzy, poniewż w tym czsie Gdńsk znjdowł się w grnicch Cesrstw Niemieckiego. Wokół wytyczono trwniki i posdzono kwity, by miejsce nbrło reprezentcyjnego wyglądu, jk przystło n centrum mist. Po tym, jk w 1945 roku Gdńsk zostł ponownie

4 4 przyłączony do Polski, pomnik niemieckich żołnierzy postnowiono usunąć. Aby jednk plc nie strcił n urodzie, n miejscu pomnik stnął inny monument. Obecnie Trg Drzewny zdobi jedyny pomnik konny w Gdńsku, upmiętnijący król Jn III Sobieskiego, który jk żden inny włdc lubił przebywć w nszym mieście. Pomniki konne przedstwiją postć n koniu, njczęściej wlecznego bohter, dowódcę wojsk, księci lub król. Ustwi się je n njwżniejszych plcch, przy głównych ulicch. W Polsce jest niewiele tego typu monumentów kilk w Wrszwie, dw w Krkowie, po jednym w Gdńsku i innych dużych mistch. ❷ Mły Błędnik Jednym z niewielu zielonych miejsc w ścisłym centrum mist jest nieduży prk nzywny Młym Błędnikiem. Trzeb wyjśnić tę nzwę. Skoro mmy Mły Błędnik, to gdzieś musił być jeszcze drugi większy. Błędnik to nzw pięknego ogrodu, złożonego w 1708 roku przy Brmie Oliwskiej, który ze względu n swoje usytuownie przed mistem często był niszczony w trkcie licznych wojen. Cieszył się jednk dużą populrnością wśród gdńszczn i gdńszcznek. Dltego, gdy n początku Nowych Ogrodów złożono nowy skwer, nzwno go Młym Błędnikiem. Powstł pond sto lt po utworzeniu Błędnik. Początkowo był to niewielki zieleniec znjdujący się przy wżnym wjeździe do mist. Z czsem zostł powiększony. Mocno zmienił się tkże cł okolic rozebrno potężne fortyfikcje (obiekty służące do obrony) i zsypno fosy (zpory w formie rowu z wodą), w ich miejscu wytyczone zostły ulice: Okopow, Wły Jgiellońskie, Podwle Grodzkie i Wły Pistowskie, które do dziś są njwżniejszymi ulicmi w Gdńsku. Mły Błędnik stł się więc prkiem położonym w centrum mist. Zdbno o jego odpowiedni wygląd zsypno bsen, który był wodopojem dl koni, ustwiono ltnkę do wypoczynku i piękną fontnnę, wokół której posdzono kolorowe kwity. Brzegi przepływjącego przez prk Knłu Rduni zostły połączone ozdobnym mostkiem. Po osttniej wojnie Mły Błędnik przeszedł kolejne zminy. Poszerzenie ulic zmniejszyło nieco jego powierzchnię. Rozebrno fontnnę, zmist niej w 1977 roku ustwiono pomnik pisrki Mrii Konopnickiej. Posąg wrz z postumentem (czyli podstwą) m prwie 3 metry wysokości. Zostł odlny z brązu, zprojektowł go znny gdński rzeźbirz Frnciszek Duszeńko (twórc m.in. pomnik n Westerpltte). W innej części prku w 1948 roku ustwiono czołg-pomnik, który w 1994 zostł usunięty. Jego miejsce zjął głz upmiętnijący Polskie Pństwo Podziemne (dziłło w czsie II wojny świtowej), cły prk otrzymł oficjlną nzwę: Skwer imieni Polskich Hrcerzy w Wolnym Mieście Gdńsku. Obecnie w tej okolicy, gdzie przez kilk stuleci, do lt 70. XIX wieku, funkcjonowł Kunszt Wodny (stcj pomp), prowdzon jest ogromn budow. Powstnie tu centrum hndlowe i now siedzib Instytutu Kultury Miejskiej (orgniztor Gdńskich Minitur). Od 2018 r. będzie tm możn oglądć m.in. ogromną interktywną mkietę Śródmieści Gdńsk. ❸ Topole biłe nd Knłem Rduni Topole wyróżniją się w świecie drzew swoją wytrzymłością. Niestrszne im żdne wrunki, przyjmują się nwet n suchych, nieurodzjnych glebch. Pondto rosną brdzo szybko, oprócz wierzb są njszybciej rosnącymi drzewmi. I często njwyższymi w okolicy. Nic dziwnego, że to witlne drzewo strożytni Grecy powiązli z Herklesem, bohterem licznych mitów, znnym z siły i odwgi. Herkles to njsłwniejszy heros w mitologii greckiej, pokonł njstrszniejsze

5 5 potwory i bestie: lw nemejskiego i hydrę lernejską. Złpł łnię kerynejską njszybsze ze zwierząt, ujrzmił też niebezpieczne klcze Diomedes, byk kreteńskiego i dzik erymntejskiego. Nie bł się ciężkiej prcy, posprzątł słynące z wielkiej ilości brudu i nieczystości stjnie Augisz. Z topoli wykonn był trcz innego heros, Ajks, który był njdzielniejszym obok Achilles greckim wojownikiem biorącym udził w słynnej wojnie trojńskiej. Gje topolowe poświęcno bogini wojny Atenie. Topole rosły tkże wokół groty, w której mieszkli Odys i nimf Klipso n wyspie Ogygi, jk opisuje to poet Homer w Odysei: Wokół ich jskini był kwitnący ls, I rosły tm topole i olchy i pchnące cyprysy... Potężne topole rozbudzły wyobrźnię Greków. W zleżności od gtunku przypisywno im różne znczenie. Njpotężniejsz topol, bił, nzywn też biłodrzewem, był kojrzon z nieśmiertelnością. Z jej powstniem wiąże się mit. Bóg podziemi Hdes zkochł się w pięknej nimfie wodnej o imieniu Leuke. Porwł ją i uwięził w swoim królestwie. Nimf umrł z tęsknoty, wtedy mroczny bóg zmienił ją w piękne biłe drzewo. Podczs jednej ze swoich przygód Herkles musił zejść do podziemnej kriny śmierci. N szczęście udło mu się opuścić to ponure miejsce. Wychodząc, złożył n głowę wieniec z biłej topoli, symbolizującej moc przezwyciężeni śmierci, zmrtwychwstni. Jej liście mją specyficzny kolor: wierzchni stron jest ciemnozielon, ntomist spodni jsnopopielt, nieml bił. To tkże wzmcniło wymowę symboliczną: ciemn stron oznczł śmierć, jsn zś jej przezwyciężenie. Nd Knłem Rduni rosną piękne, mjesttyczne topole biłe o brdzo jsnej, prwie biłej korze, tk zwne biłodrzewy. Inne znczenie i pochodzenie przypisywno topoli czrnej o ciemnej, spęknej korze. Topole czrne, nzywne sokormi, miły nrodzić się z bólu i cierpieni, opowid o nich mit związny z Heliosem. Helios był bogiem słońc, codziennie wsidł do rydwnu zprzęgniętego w ogniste rumki i przemierzł niebo. Przed nim pojwił się Eos, bogini pornnego blsku. Grecy wierzyli, że dzięki Heliosowi, wynurzjącemu się n wschodzie, n niebie świeciło słońce. Gdy bóg kończył swą wędrówkę n dlekim zchodzie, wówczs zpdł noc, n niebie zczynł pnowć siostr Helios, bogini księżyc Selene. Helios mieszkł we wspniłym płcu ze złot i drogocennych kmieni, otoczony przez dni, miesiące i lt. Niestety któregoś rzu syn Helios, Feton, obrził się n ojc (uwierzył w plotki, że Helios może nie być jego ojcem) i ten, by go udobruchć, obiecł, że spełni kżdą jego prośbę. Młodzieniec stwierdził, że chciłby powozić słonecznym rydwnem. Helios ostrzegł syn, jkie mogą być tego konsekwencje. Mimo to Feton wsidł do ognistego powozu. Niestety konie od rzu zorientowły się, że nie są prowdzone silną ręką Helios, i poniosły. Feton nie mógł nd nimi zpnowć. Rydwn z brdzo zbliżył się do ziemi, co groziło wielkim pożrem. To wtedy w Afryce splił się duży obszr i powstł Shr, njwiększ pustyni n świecie. Mieszkjącym n południe od niej ludziom od ndmiru słońc pociemnił skór. Przerżon bogini ziemi Gj poprosił o pomoc Zeus, njpotężniejszego z bogów. Zeus, by urtowć ziemię i jej mieszkń-

6 6 ców, strącił Feton potężnym gromem. Młodzieniec spdł z nieb i zginął w nurtch rzeki Erydn. Jego siostry Helidy wpdły w rozpcz, ich ból i smutek był tk wielki, że wrosły w ziemię i zmieniły się w czrne topole. Ich łzy to bursztyn. Topole czrne kojrzone są więc ze śmiercią. Topolowy ls mił rosnąć przed zejściem do podziemnej kriny, gdzie rządził i pnowł wspomniny już Hdes. Pitgorejczycy, czyli osoby związne ze słynnym greckim filozofem i mtemtykiem Pitgorsem, przykrywli groby swoich bliskich liśćmi mirtu, symbolizującego miłość i życie, oliwki, łączonej z pokojem i obfitością, orz liśćmi drzew śmierci, czyli topoli czrnej. Wrto zuwżyć, że nszym przodkom, Słowinom, topol kojrzył się dobrze. Jko njwyższe z drzew pełnił funkcje piorunochronu osłnił inne drzew orz domy w czsie burz. Topole chętnie sdzono w okolicch siedzib ludzkich, bez tego drzew nie sposób wyobrzić sobie polskiego krjobrzu. Piorunów i gromów bły się przy tym złośliwe siły nieczyste, które czyniły jeszcze trudniejszym i tk ciężkie życie nszych słowińskich przodków. Niedobre diblęt i demony stroniły od topolowych zgjników. Topol opiekowł się też wędrowcmi, którzy łtwo mogli zbłądzić wśród krętych polnych ścieżek. Przyjzne drzewo wskzywło drogę powrotną. Włśnie tką dzielną topolę strżniczkę, opiekującą się pomimo burz i piorunów grobmi poległych bohterów, opisuje w swym wierszu Gustw Dniłowski: ❹ Przy cmentrzu, nd rzeką, jk wrt, Stróżując zpdłym mogiłom, Piorunmi topol rozdrt Przeciwstwi niszczącym burz siłom [ ] Milczy cmentrz posępny i głuchy, Jeden wicher w nim ciszę zmąc, Co topoli rozdrtej pień suchy Swym szlonym podmuchem potrąc I zgin. I z wściekłością głęzie obryw I unosi dleko n pole; A topol tk jęczy, jk żyw I bolesną, wiekową swą dolę Przeklin. [ ] Topole włoskie (szpler drzew od strony ulicy 3 Mj) Z widuktu Hucisko dobrze widć ulicę 3 Mj, n której rosną różne gtunki drzew. Wśród nich wyróżni się szpler (czyli drzew posdzone w rzędzie) wysokich topól włoskich o chrkterystycznej, wysmukłej sylwetce. Ich głęzie rosną wzdłuż pni, do góry, nieml pionowo. Topol włosk nie jest jednk oddzielnym gtunkiem, to po prostu odmin topoli czrnej. Zostł wyhodown w XVIII wieku w Lombrdii, regionie znjdującym się we Włoszech (stąd jej nzw). Drzewo to przez Frncję i Niemcy trfiło do Polski, gdzie stło się brdzo populrne, podobnie jk w innych regionch Europy. Ze względu n to, że zjmuje mło miejsc, do tego brdzo szybko rośnie, topol włosk był chętnie sdzon w mistch zrówno w prkch, jk i przy ulicch. Obsdzno nią również drogi n wsich. Oprócz biłodrzewu i sokory w Polsce rośnie jeszcze topol szr, któr powstł przez skrzyżownie się topoli biłej z nie, nie z czrną. Biologi to nie plet mlrz, topol szr to wynik połączeni biłodrzewu z osiką. Dendrolodzy, czyli nukowcy bdjący drzew, uznli tę krzyżówkę z odrębny gtunek. Topol szr rośnie wolniej i nie osiąg tkiego wzrostu jk topol bił. Do tego nie jest tk odporn jk osik, którą możn by nzwć prwdziwą pionierką wśród drzew, poniewż rzem z brzozą rośnie n nieurodzjnych i jłowych glebch i jko pierwsz wyrst n miejscch zniszczonych przez pożry. Ob te gtunki

7 7 nie boją się mrozów, więc rosną dleko n północy, już wczesną wiosną wypuszczją zielone listki i pierwsze kwitną. Osik m jednk pewną cechę, któr wzbudzł w ludzich niepokój i podejrzliwość. Jej liście drżą i flują, nwet gdy wydje się, że nie m witru. W Gdńsku jest to może mło zuwżlne, gdyż ciągle wieje tu witr znd morz, le w innych regionch Polski, kiedy zdrzją się bezwietrzne okresy, trzęsące się osiki zwrcją n siebie uwgę. Jk opisuje Adm Mickiewicz w Pnu Tdeuszu: I był chwil ciszy; i powietrze stło Głuche, milczące, jkby z trwogi oniemiło. I łny zbóż [ ] terz stoją nieruchome [ ] I zielone przy drogch wierzby i topole, [ ] Terz jk mrtwe, z niemej wyrzem żłoby Stoją n ksztłt posągów [ ]. Jedn osin drżąc wstrząs liście siwe. Ciągłe dygotnie osiki próbowno sobie jkoś wyjśnić. Podejrzewno, że drzewo się czegoś wstydzi, i zczęto je wiązć z niezbyt chwlebnymi czynmi. Istnieje wiele interpretcji odsyłjących do wydrzeń opisnych w Biblii. Podobno już w rju osik mił pomóc w popełnieniu pierwszej zbrodni w dziejch ludzkości. Gdy Kin, syn Adm i Ewy, idąc przez ls, plnowł zbić brt, wszystkie drzew się od niego odsuwły i podnosiły swoje głęzie, tylko jedn osik podł mu swój konr. Tą głęzią Kin zbił Abl. Po morderstwie zostł wygnny z rju, drzewo, które mu pomogło, do dziś trzęsie się ze wstydu. Inne podnie związne było z rzekomą tchórzliwością osiki. Gdy święty Józef i Mryj wrz z młym Jezusem uciekli n osiołku przed gniewem Herod, chcieli odpocząć w cieniu osiki, lecz t im odmówił. Drzewo miło różne wytłumczeni. Że dje z mło cieni. Że jest pod nim niewygodnie. Lecz tk nprwdę osik bł się, że gdy Herod dowie się o tym, że pomogł uchodźcom, kże ją ściąć. Więcej odwgi mił dzieln leszczyn. Przyjęł Dzieciątko wrz z rodzicmi i do tego nkrmił ich swoimi orzechmi. Osikę zś drżeniem ukrno z tchórzostwo. Jeszcze inn legend głosi, że krzyż, n którym umrł Jezus, zrobiono z osikowych belek. Dltego też Chrystus m zmienić złych ludzi po śmierci w wiecznie dygoczące osiki. W dodtku Judsz, który zdrdził Jezus, dręczony wyrzutmi sumieni, powiesił się włśnie n głęzi osiki. Jk widzimy, biedną osikę podejrzewno o njgorsze czyny. Tymczsem drżące liście drzew to nie kwesti hńbiących uczynków, lecz po prostu budowy i ksztłtu liści. Nieml okrągłe listki osiki osdzone są n brdzo wiotkich i cienkich ogonkch. Z powodu drżeni osik rozbudzł wyobrźnię i stł się elementem różnych zbobonów. Gdy zostło się okrdzionym, osik mogł pomóc odnleźć złodziej. Trzeb było tylko zrobić w pniu otwór i schowć tm przedmiot, którego złoczyńc nie zdołł zbrć. Wkrótce potem złodziej mił zcząć trząść się jk osik i musił zwrócić zrbowne rzeczy. Drzewo to pomgło tkże pozbyć się gorączki, której towrzyszyły drgwki, trzeb było tylko udć się do lsu i objąć jeden z pni, który przejmowł n siebie dodtkowe dygotnie. Szczególnie wżną rolę odgrywł osik w zwyczjch pogrzebowych, i to tkich związnych z wmpirmi i upiormi. Otóż powstrzymywł smobójców przed pośmiertnym przeobrżeniem się w wmpiry. W zleżności od regionu były różne metody. Trumnę możn było zmknąć z pomocą osikowych kołecz-

8 8 ❺ ków. Dzięki temu nieboszczyk nie mógł z niej wyjść, by strszyć żywych. Możn też było wbić w świeży grób osinową głąź, n wysokości piersi pochownego. Głąź t wrstł w jego pierś, ztrzymując nieboszczyk n wieki, ż do dni Sądu Osttecznego. W skrjnych przypdkch, jeśli obwino się, że zmrły może zmienić się w upior, przebijno mu serce dobrze zostrzonym osikowym kołkiem. Osik służył tkże do wróżb. Jeśli w czsie wichury wyrwn zostnie str, wysok osik, to znczy, że umrze ktoś w podeszłym wieku, jeśli zś młod to z tego świt odejdzie dziecko. Strymi przesądmi nie nleży się przejmowć. Wrto pmiętć, że osiki to brdzo pożyteczne drzew. Jk już wspomnino, rosną nwet w trudnych wrunkch, wiosną i jesienią ich pączki i liście stnowią pożywienie dl leśnych zwierząt, w tym dl brdzo rzdkich i pięknych ptków głuszców. Ul. Nowe Ogrody 27 Nowe Ogrody, podobnie jk Długie Ogrody, które mieliśmy już okzję odwiedzić z Gdńskimi Miniturmi, były kiedyś brdzo zieloną częścią mist. Jk wskzuje nzw, tutejsi mieszkńcy i mieszknki zjmowli się uprwą ziemi i hodowlą drzew owocowych. Poniewż zostły złożone później niż Długie Ogrody, otrzymły określenie Nowe. W roku 1385 było tu 12 ogrodów, w Nowe Ogrody, podobnie jk inne przedmieści, były często niszczone i plone w trkcie licznych wojen. Z tego powodu nie zchowły się w tej okolicy żdne budynki z okresu od XIV do XIX wieku. Oprócz ogrodów znjdowły się tu również różne zkłdy: młyny, folusz (miejsce gdzie produkowno sukno), hut srebr (od niej pochodzi nzw ulicy Hucisko). Budowno tkże gospody, w których mogli przenocowć, odpocząć i się njeść przybywjący z dlekich stron goście. W 1687 roku było tu już pond 200 ogrodów. Niektóre z nich służyły jko wrzywniki i sdy. W innych sdzono pięknie pchnące kwity i krzewy, urządzno sdzwki, stwino rzeźby i ltnki, które sprzyjły wypoczynkowi. N Nowych Ogrodch swoje letnie rezydencje zkłdli bowiem bogci mieszcznie. Tu w komfortowych wrunkch ztrzymywli się niekiedy brdzo wżni goście, tcy jk Mri Ludwik, szwgierk król Sobieskiego, wrz z mężem, mrkizem de Bethune, który był mbsdorem król Frncji w Polsce. Nie tylko gdńszcznie zmieszkiwli Nowe Ogrody. Również bogte rody z odległych stron Polski kupowły w Gdńsku ziemie i budowły swoje płce. N Nowych Ogrodch stnęł rezydencj potężnego i zmożnego rodu Rdziwiłłów. Rdziwiłłowie pochodzili z Litwy, gdzie posidli olbrzymie tereny: pol, n których sino i zbierno zboże, łąki, n których psło się bydło, puszcze pełne zwierzyny i psiek, w których pszczoły produkowły miód. Byli włścicielmi wielu wsi i misteczek. Nie dziwi więc to, że w 1736 roku księżn Ann Ktrzyn Rdziwiłłow kupił przy Nowych Ogrodch, w okolicy Trgu Rkowego, kmienicę. Ann Ktrzyn był brdzo ciekwą postcią, znną z twrdego, nieustępliwego chrkteru. Brdzo dbł o interesy swojej rodziny, pmiętć trzeb, że mił dużo dzieci. Poprzez dobre zrządznie swoimi mjątkmi sprwił, że fortun Rdziwiłłów zostł jeszcze pomnożon. Kmienic rodziny z czsem zostł przebudown n płc. Słynęł z dużego ogrodu, w którym rosły drzew owocowe: 19 śliw, 16 wiśni, 11 jbłoni, do tego jedn grusz i dw orzechy włoskie. Pondto hodowno tu krzewy owocowe: grest i porzeczki. Pomiędzy drzewmi stnęły drewnine posągi. W wygodnie urządzonej rezydencji w czsie pobytów w Gdńsku mieszkł syn Anny, Michł Kzimierz Rdziwiłł, jeden z njbogtszych ludzi w Polsce. Nie odziedziczył on niestety zbyt wielu tlentów po swoich rodzicch. Był jednk duszą towrzystw. Urządzł wspniłe przyjęci, ble i uczty, tkże w swojej rezydencji w Gdńsku. Zyskł pseudonim Rybeńko, gdyż do wszystkich zwrcł się w ten symptyczny sposób. Wrto przypomnieć, że z Gdńskiem związny był tkże brt Michł Kzimierz, Hieronim Florin. W przeciwieństwie do brt Hieronim nie przepdł z ucztmi, interesowł się z to sztuką, szczególnie te-

9 9 trem i bletem. U znnego gdńskiego rtysty Jcob Wessl, który sportretowł wiele znnych i sznownych postci, zmówił portret swój i swojej pochodzącej z Pomorz żony Mgdleny. Płc Rdziwiłłów przy Nowych Ogrodch 16 zostł sprzedny w XIX wieku. Okolic przeszł wtedy olbrzymie zminy i obecnie po rezydencji i ogrodzie nie pozostł żden śld. Okres ten był epoką kolei budowno dworce, stcje, kłdziono setki kilometrów torów, tk by wszyscy mogli wygodnie i szybko się przemieszczć. Nowe tory kolejowe poprowdzono włśnie przez Nowe Ogrody. Pierwszy dworzec kolejowy w Gdńsku stnął przy Brmie Nizinnej. W 1865 roku zczęto przedłużć linię kolejową do dzisiejszej dzielnicy Nowy Port. Trzeb pmiętć, że było to brdzo trudne zdnie, gdyż Gdńsk otoczony był potężnymi fortyfikcjmi, wzniesionymi w XVI i XVII wieku, których pozostłości w postci kilku bstionów możemy podziwić od strony Dolnego Mist. Tory przecinjące Nowe Ogrody umieszczono w głębokim wykopie, w którym znjdują się do tej pory. Osttecznie fortyfikcje zostły rozebrne i misto mogło się rozrstć. Nowe Ogrody były dogodnie położone, znjdowły się blisko Strego i Głównego Mist. Gdńsk zczęto rozbudowywć włśnie w tym kierunku. Pod koniec XIX i n początku XX wieku przy Nowych Ogrodch powstły siedziby wielu wżnych instytucji, m.in. szpitl Dikonis, który po licznych przebudowch dził obecnie pod nzwą Pomorskiego Centrum Trumtologii (częściej używ się określeni Szpitl Wojewódzki). W 1910 roku zbudowno potężny, służący do dziś gmch sądu. Po zkończeniu I wojny świtowej Gdńsk zyskł sttus Wolnego Mist. Tutejsze włdze, czyli Sejm i Sent, swoje siedziby miły włśnie przy Nowych Ogrodch. Możn więc śmiło powiedzieć, że był to njwżniejsz ulic w mieście. W czsie II wojny świtowej ob budynki zostły powżnie uszkodzone. W miejscu Sentu wzniesiono budynek, który stnowi siedzibę Urzędu Mist, tm, gdzie znjdowł się Sejm, jest obecnie prking. Przy Nowych Ogrodch nie m już wprwdzie zieleni, le n tyłch Szpitl Wojewódzkiego wciąż jeszcze możemy znleźć pozostłości szpitlnego ogrodu. Obszerny gmch udostępniono pcjentom w 1875 roku, potem był przebudowywny i rozbudowywny. Plcówkę nzywno Szpitlem Dikonis, gdyż pcjentmi opiekowły się siostry dikonisy ze stowrzyszeni, którego członkinie niosą pomoc chorym i potrzebującym. Poniewż dikonisy były brdzo dobrymi pielęgnirkmi, prcowły też w innych szpitlch. Kiedyś brdzo wżnym miejscem w szpitlu był ogród, w którym pcjenci mogli wypoczywć i regenerowć siły. Piękny ogród złożono tkże przy Szpitlu Dikonis. Zbudowno tu również kplicę. Miejsce to obecnie nie jest tk zdbne jk niegdyś, le ndl możn tu przyjść odpocząć. N budynku szpitl widnieje śld po dikonisch mozik (dekorcj) z symbolem zgromdzeni, czyli biłym gołębiem trzymjącym głązkę. Czy wiesz, że: W Polsce oprócz rodzimych odmin topoli, czyli biłodrzewu, sokory, osiki i topoli szrej, rosną tkże inne gtunki tego drzew, sprowdzone z Ameryki i Azji. Mogą się wzjemnie krzyżowć i dltego niekiedy trudno rozpoznć, z jkim gtunkiem mmy do czynieni. Topole nie tylko pełnią funkcje ozdobne, le mją tkże znczenie lecznicze. Z ich pączków możn zrobić wywr o dziłniu przeciwgorączkowym i oczyszczjącym. Inne nzwy topoli włoskiej to topol kolumnow orz pirmidln. Według legendy topol włosk trfił do nszego krju z Turcji, sprowdzić ją mił Jn III Sobieski. Włdc był miłośnikiem drzew i ogrodów, brdzo dbł o zieleń przy swoich rezydencjch. Inne określeni osiki to: osin, osiczyn, topol drżąc. Osiną lub osiczyną nzywmy też drewno osiki orz ls złożony z tych drzew. Podobnie jk w wypdku Olszyny i Olszynki, w Polsce znjdują się wsie i miejscowości noszące nzwę pochodzącą od osiki. Zdjęci: Kludiusz Grbowski, Wikipedi Redkcj, korekt: Ann Mckiewicz, Ann Urbńczyk Oprcownie grficzne: Tomsz Pwluczuk Pomysłodwczyni projektu: Młgorzt Kmicińsk Koordyncj projektu: Ann Urbńczyk

10 10 Bibliogrfi: Encyklopedi Gdńsk, red. B. Śliwiński, Gdńsk Ogrody zwiercidł kultury. Zchód, red. L. Sosnowski, A.I. Wójcik, Krków Brylewsk-Szymńsk E., Kizik E., Domy Rdziwiłłów w Gdńsku w opisch z 1736 i 1803 roku, [w:] Studi i mteriły do dziejów domu gdńskiego, red. E. Kizik, Gdńsk Wrszw Fbini-Mdeysk I., Gdzie rezydowli w Gdńsku królowie polscy?, Wrocłw Grbowski K., Gdńskie Minitury. Tjemnice gdńskich uliczek, Gdńsk Mcioti M.I., Mity i mgie ziół, Krków Rozmrynowsk K., Ogrody odchodzące? Z dziejów gdńskiej zieleni publicznej , Gdńsk Ziółkowsk M., Gwędy o drzewch, Wrszw 1988.