Relacje interpersonalne : proces porozumiewania się / Ronald B. Adler, Lawrence B. Rosenfeld, Russell F. Proctor II. - wyd. 2. Poznań, 2011 Spis treści Przedmowa XII Część I. PODSTAWY POROZUMIEWANIA SIĘ MIĘDZYOSOBOWEGO ROZDZIAŁ 1. PROCESY MIĘDZYOSOBOWE 3 DLACZEGO SIĘ POROZUMIEWAMY 4 Potrzeby fizjologiczne 5 Potrzeby toŝsamościowe 6 Potrzeby społeczne 7 Potrzeby praktyczne 8 PROCES POROZUMIEWANIA SIĘ 9 Model porozumiewania się 10 Właściwości procesu porozumiewania się 10 Reguły rządzące porozumiewaniem się 13 Błędne przekonania na temat porozumiewania się 17 DEFINICJE POROZUMIEWANIA SIĘ MIĘDZYOSOBOWEGO 18 Definicje ilościowe i jakościowe 18 Porozumiewanie się osobowe i bezosobowe: problem równowagi 22 Porozumiewanie się międzyosobowe a technologia 22 KOMPETENCJA W POROZUMIEWANIU SIĘ 24 Definicja kompetencji w porozumiewaniu się 24 Cechy skutecznego porozumiewania się 27 PODSUMOWANIE 29 ĆWICZENIA 30 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 30 2. Próba krytycznego myślenia 31 3. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 31 4. Praktyka czyni mistrza 31 ROZDZIAŁ 2. KULTURA A POROZUMIEWANIE Się 33 PODSTAWOWE POJĘCIA 35 Kultura i subkultura 35 Porozumiewanie się międzykulturowe 36 Porozumiewanie się międzyosobowe a międzykulturowe 38 WARTOŚCI I NORMY KULTUROWE 39 Kultury wysoko- i niskokontekstowe 39 Indywidualizm a kolektywizm 40 Dystans władzy 42 Unikanie niepewności 43 Kultura osiągnięć a kultura opiekuńcza 45 KODY I KULTURY 45 Kody werbalne 45 Kody niewerbalne 49 Dekodowanie wiadomości 50 KOMPETENCJA W POROZUMIEWANIU SIĘ MIĘDZYKULTUROWYM 53
Motywacja i postawa 54 Tolerancja dla wieloznaczności 54 Otwartość 56 Wiedza i umiejętności 57 PODSUMOWANIE 59 ĆWICZENIA 60 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 60 2. Próba krytycznego myślenia 60 3. Kwestie etyczne 60 4. Praktyka czyni mistrza 61 5. Praktyka czyni mistrza 61 ROZDZIAŁ 3. POROZUMIEWANIE SIĘ A JA" 63 Jak powstaje obraz siebie 66 Cechy obrazu siebie 69 Samospełniające się proroctwa a porozumiewanie się 74 Zmiany obrazu siebie 77 PREZENTACJA JA": POROZUMIEWANIE S JAKO STEROWANIE TOśSAMOŚCIĄ 79 Ja" publiczne i prywatne 79 Cechy sterowania toŝsamością 80 Dlaczego sterujemy wraŝeniem? 84 Jak sterować wraŝeniem? 85 Sterowanie toŝsamością a uczciwość 88 PODSUMOWANIE 89 ĆWICZENIA 90 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie. Kwestie etyczne 90 2. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 90 3. Próba krytycznego myślenia 91 4. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 91 5. Praktyka czyni mistrza 91 6. Kwestie etyczne 91 ROZDZIAŁ 4. SPOSTRZEGANIE INNYCH 93 PROCES SPOSTRZEGANIA 94 Rzeczywistość konstruowana 95 Etapy procesu spostrzegania 95 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSTRZEGANIE 101 Czynniki fizjologiczne 101 Czynniki psychiczne 103 Czynniki społeczne 105 Czynniki kulturowe 107 POWSZECHNE TENDENCJE PRZEJAWIAJĄCE SIĘ W SPOSTRZEGANIU 108 Osądzamy pochopnie 109 Przywiązujemy się do pierwszego wraŝenia 110 Osądzamy siebie bardziej pobłaŝliwie niŝ innych 111 Ulegamy naszym oczekiwaniom 112 Ulegamy wpływowi oczywistości 113 Zakładamy, Ŝe inni są tacy sami jak my 113 SYNCHRONIZOWANIE SPOSTRZEśEŃ 114 Kontrola spostrzegania 114
Rozwijanie empatii 116 PODSUMOWANIE 120 ĆWICZENIA 121 1. Próba krytycznego myślenia 121 2. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 121 3. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 122 4. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 122 5. Praktyka czyni mistrza 122 6. Praktyka czyni mistrza 123 Część II. TWORZENIE WIADOMOŚCI I ODPOWIADANIE NA WIADOMOŚCI ROZDZIAŁ 5. JĘZYK 125 NATURA JĘZYKA 126 Język jest symboliczny 126 Język podlega regułom 127 Język jest subiektywny 128 Język a obraz świata 130 WPŁYW JĘZYKA 131 Nazywanie a toŝsamość 131 Wiarygodność i status 133 Afiliacja, atrakcyjność i zainteresowanie 134 Siła mowy 135 Seksizm i rasizm 136 UśYCIE (I NADUśYCIE) JĘZYKA 138 Precyzja i ogólnikowość 138 Język odpowiedzialności 144 Język destrukcyjny 148 PŁEĆ A JĘZYK 149 Obszary róŝnic w mowie kobiet i męŝczyzn 150 Uzasadnienie róŝnic 153 PODSUMOWANIE 155 ĆWICZENIA 156 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 156 2. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 156 3. Kwestie etyczne 156 4. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 156 5. Praktyka czyni mistrza 156 6. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 156 7. Praktyka czyni mistrza 156 8. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 157 9. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 157 10. Praktyka czyni mistrza 157 ROZDZIAŁ 6. KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 159 DEFINICJE KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ 160 WŁAŚCIWOŚCI KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ 161 KaŜde zachowanie odgrywa rolę w porozumiewaniu się 161 Komunikacja niewerbalna ma przede wszystkim charakter relacyjny 162 Komunikacja niewerbalna jest niejednoznaczna 164
Komunikacja niewerbalna jest kształtowana kulturowo 165 FUNKCJE KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ 168 Nawiązanie i podtrzymywanie relacji 168 Kontrolowanie interakcji 168 Wpływanie na innych 169 Ukrywanie/fałszowanie 170 Sterowanie toŝsamością 171 TYPY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ 172 Twarz i oczy 172 Ruchy ciała 173 Dotyk 174 Głos 176 Proksemika 178 Terytorializm 181 Czas 181 Atrakcyjność fizyczna 182 Ubiór 183 Otoczenie 185 PODSUMOWANIE 186 ĆWICZENIA 187 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 187 2. Próba krytycznego myślenia 187 3. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 187 4. Praktyka czyni mistrza 187 5. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 188 6. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 188 7. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 189 8. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 189 ROZDZIAŁ 7. SŁUCHANIE 191 NATURA SŁUCHANIA 192 Znaczenie słuchania 192 Definicja słuchania 194 Przyczyny, dla których słuchamy 195 SŁUCHANIE JEST WYZWANIEM 197 Słuchanie nie jest łatwe 197 Nie wszyscy słuchacze odbierają taką samą wiadomość 198 Nawyki nieuwaŝnego słuchania 199 SKŁADNIKI PROCESU SŁUCHANIA 200 Słyszenie 200 Uczestniczenie 200 Zrozumienie 201 Zapamiętywanie 201 Reagowanie 202 RODZAJE REAKCJI SŁUCHAJĄCEGO 202 Słuchanie w milczeniu 203 Zadawanie pytań 203 Parafrazowanie 207 Wspieranie 212 Analizowanie 214 Ocenianie 215
Doradzanie 216 Jaki wybrać styl reagowania? 220 PODSUMOWANIE 221 ĆWICZENIA 222 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 222 2. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 222 3. Próba krytycznego myślenia 222 4. Praktyka czyni mistrza 222 5. Kwestie etyczne 222 6. Praktyka czyni mistrza 223 7. Praktyka czyni mistrza 223 ROZDZIAŁ 8. EMOCJE 225 CZYM SĄ EMOCJE? 226 Zmiany fizjologiczne 226 Reakcje niewerbalne 227 Interpretacje poznawcze 227 Ekspresja werbalna 228 CO WPŁYWA NA EKSPRESJĘ EMOCJI? 230 Osobowość 230 Kultura 230 Płeć biologiczna i role związane z płcią 231 Konwencje społeczne 232 Role społeczne 233 Lęk przed ujawnianiem siebie 234 Zaraźliwe emocje 234 WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE 235 WYRAśANIA EMOCJI 235 Rozpoznaj swoje uczucia 236 Wybierz najlepszy język 236 Podziel się wieloma odczuciami 238 ZauwaŜ róŝnicę pomiędzy odczuwaniem a działaniem 239 Weź odpowiedzialność za swoje uczucia 240 Wybierz najlepszą porę i miejsce na wyraŝenie uczuć 240 JAK SOBIE RADZIĆ 241 z TRUDNYMI EMOCJAMI? 241 Emocje ułatwiające i obezwładniające 241 Myśli wywołują emocje 242 Irracjonalne myślenie a obezwładniające emocje 243 Minimalizowanie obezwładniających emocji 249 PODSUMOWANIE 251 ĆWICZENIA 252 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 252 2. Praktyka czyni mistrza 252 3. Kwestie etyczne 252 4. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 252 5. Praktyka czyni mistrza 253
Część III. ASPEKTY RELACJI INTERPERSONALNYCH ROZDZIAŁ 9. DYNAMIKA RELACJI INTERPERSONALNYCH 255 DLACZEGO TWORZYMY RELACJE? 257 Wygląd 257 Podobieństwo 258 Komplementarność 259 Korzyści 260 Kompetencje 261 Bliskość 261 Ujawnianie siebie 262 POROZUMIEWANIE się 262 A DYNAMIKA RELACJI 262 Rozwojowe modele relacji interpersonalnych 262 Porozumiewanie się a podtrzymanie relacji 270 Dynamika relacji w perspektywie napięć wynikających z konfliktu 272 POROZUMIEWANIE SIĘ 277 NA TEMAT RELACJI 277 Wiadomości relacyjne a treść 277 WyraŜanie wiadomości relacyjnych 278 ZYSKIWANIE ULEGŁOŚCI 279 W RELACJACH INTERPERSONALNYCH 279 Strategie zyskiwania uległości 280 Jaką wybrać strategię? 286 PODSUMOWANIE 288 ĆWICZENIA 289 1. Próba krytycznego myślenia 289 2. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 289 3. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 289 4. Kwestie etyczne 289 5. Praktyka czyni mistrza 289 6. Kwestie etyczne 289 ROZDZIAŁ 10. INTYMNOŚĆ I DYSTANS W RELACJACH 291 INTYMNOŚĆ I DYSTANS 292 ZACHOWANIE PROPORCJI 292 Wymiar intymności 292 Wymiar dystansu 294 Konflikt intymności i dystansu 294 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE 295 NA INTYMNOŚĆ I DYSTANS 295 Style intymności męŝczyzn i kobiet 295 Wpływ kultury na intymność 298 UJAWNIANIE SIEBIE W RELACJACH 299 Definicja ujawniania siebie 299 Poziomy ujawniania siebie 301 Model ujawniania siebie 304 Korzyści i ryzyko ujawniania siebie 306 ZAMIAST UJAWNIANIA SIEBIE 312 Milczenie 313
Kłamstwo 313 Dwuznaczność 317 Aluzje 319 Etyka uchylania się 320 WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE 321 UJAWNIANIA SIEBIE 321 Czy osoba jest dla ciebie waŝna? 321 Czy ryzyko ujawnienia siebie mieści się w granicach rozsądku? 321 Czy ujawnienie siebie jest stosowne? 323 Czy ujawnianie siebie odnosi się do aktualnej sytuacji? 323 Czy otwartość jest wzajemna? 323 Czy skutki będą konstruktywne? 324 Czy ujawnianie siebie jest jasne i zrozumiałe? 324 PODSUMOWANIE 324 ĆWICZENIA 326 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 326 2. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 326 3. Próba krytycznego myślenia 326 4. Kwestie etyczne 326 5. Praktyka czyni mistrza 327 6. Praktyka czyni mistrza 327 ROZDZIAŁ 11. KLIMAT POROZUMIEWANIA SIĘ 329 CO TO JEST KLIMAT 330 POROZUMIEWANIA SIĘ? 330 JAK POWSTAJE KLIMAT 331 POROZUMIEWANIA SIĘ? 331 Poziom aprobaty wiadomości 332 Rodzaje wiadomości aprobujących 332 Obronność 338 Asertywność 340 Wzorce klimatu 342 TWORZENIE DOBREGO KLIMATU 343 Ocena a opis 343 Kontrola a koncentracja na problemie 345 Podporządkowanie się strategii a spontaniczność 346 Neutralność a empatia 348 WywyŜszanie się a równość 348 Pewność a zgoda na zmianę 349 PRZEKSZTAŁCANIE ZŁEGO KLIMATU 350 Poszukiwanie dodatkowej informacji 351 Zgódź się z krytyką 356 PODSUMOWANIE 361 ĆWICZENIA 362 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 362 2. Próba krytycznego myślenia 362 3. Praktyka czyni mistrza 362 4. Kwestie etyczne 362 5. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 362 6. Praktyka czyni mistrza 363
ROZDZIAŁ 12 RADZENIE SOBIE Z KONFLIKTAMI 365 CO TO JEST KONFLIKT? 366 Wypowiedziana walka 367 SpostrzeŜona niezgodność celów 367 SpostrzeŜony brak korzyści 367 Wzajemna zaleŝność 367 Nieuchronność 368 KONFLIKTY FUNKCJONALNE I DYSFUNKCJONALNE 369 Integracja a polaryzacja 370 Kooperacja a opozycja 370 Aprobata a dezaprobata 370 Zgoda a przymus 370 Eskalacja a deeskalacja 371 Skoncentrowanie na problemie a poddanie się konfliktowi 371 Dalekowzroczność a krótkowzroczność 372 Skutki pozytywne a skutki negatywne 372 PODEJŚCIE DO KONFLIKTÓW 373 Unikanie (pokonany-pokonany) 374 Przystosowanie się (pokonany-zwycięzca) 374 Rywalizacja (zwycięzca-pokonany) 375 Kompromis (wynegocjowany rezultat pokonany-pokonany) 378 Współpraca (zwycięzca-zwycięzca) 379 Jakie wybrać podejście? 380 KONFLIKTY 382 W SYSTEMACH RELACYJNYCH 382 Styl komplementarny, symetryczny a równoległy 383 Styl intymny a agresywny 385 Rytuały w konfliktach 387 ZMIENNE WPŁYWAJĄCE NA STYL 387 ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW 387 Płeć biologiczna 388 Kultura 390 RADZENIE SOBIE Z KONFLIKTAMI 392 W PRAKTYCE 392 PODSUMOWANIE 395 ĆWICZENIA 396 1. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 396 2. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 396 3. Praktyka czyni mistrza 396 4. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 397 5. Zaproszenie do spojrzenia w siebie 397 6. Praktyka czyni mistrza 397 ANEKSY ANEKS I POROZUMIEWANIE SIĘ w RODZINIE 399 RODZAJE POROZUMIEWANIA SIĘ 400 W RODZINIE 400 MałŜonkowie/partnerzy 400 Rodzice-dzieci 401
Rodzeństwo 404 ELEMENTY POROZUMIEWANIA SIĘ 405 W RODZINIE 405 Rodzina jako system porozumiewania się 405 Role 406 Rodzinna narracja 407 Modelowanie relacji 408 Reguły porozumiewania się 408 SKUTECZNE POROZUMIEWANIE SIĘ w RODZINIE 411 DąŜ do bliskości, zachowując granice 411 DąŜ do umiarkowanego poziomu przystosowania 412 Zachęcaj do przekazywania aprobujących wiadomości 413 Konstruktywnie rozwiązuj konflikty rodzinne 413 PODSUMOWANIE 415 ANEKS II MIĘDZYOSOBOWE POROZUMIEWANIE SIĘ W PRACY 417 POROZUMIEWANIE SIĘ W ORGANIZACJACH 418 Relacje oficjalne i nieformalne 418 Relacje twarzą w twarz i pośrednie 420 RELACJE OSOBISTE 421 Udzielanie pochwał 421 Przekazywanie konstruktywnych informacji zwrotnych 422 RELACJE W PRACY ZESPOŁOWEJ 424 Osobiste umiejętności w zespole 424 Kultura grupy 425 Przywództwo, władza i wpływy w zespołach pracowniczych 426 WYWIAD 427 Przed wywiadem 427 W trakcie wywiadu 428 Po wywiadzie 430 PODSUMOWANIE 432 SŁOWNICZEK TERMINÓW 433 BIBLIOGRAFIA 443 NIEKTÓRE POZYCJE DOTYCZĄCE POROZUMIEWANIA SIĘ WYDANE W JĘZYKU POLSKIM 499 INDEKS NAZWISK 501 INDEKS RZECZOWY 511 oprac. BPK