POWIATOWY OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI W WODZISŁAWIU ŚLĄSKIM BIULETYN METODYCZNY

POWIATOWY OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI W WODZISŁAWIU ŚLĄSKIM BIULETYN METODYCZNY nr 1/(22) STYCZEŃ 2010

SPIS TREŚCI BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 2 str Joanna Zielińska Praca z dzieckiem z zaburzeniami zachowania i jego 5 rodzicami. Program profilaktyczny dla pedagoga i wychowawcy. Monika Fojcik W okowach stresu. 12 Katarzyna Hawel Uczeń w muzeum warsztaty dla polonistów. 21 Marek Krupa Scenariusz zajęć dydaktycznych w muzeum miejskim 22 w śorach. Alina Pająk Scenariusz zajęć dydaktycznych dla gimnazjum 26 w muzeum w Rybniku. Alina Pająk Scenariusz zajęć dydaktycznych dla gimnazjum 29 w muzeum w Raciborzu. Danuta Maćkowska Wychowanie i nauczanie integracyjne - 31 - scenariusze lekcji dla klasy integracyjnej. Iwona Wojaczek, Beata Spakowska Bez niej świat byłby szary 32 Z. Herbert: Pudełko zwane wyobraźnią. Beata Godzwon, Justyna Adamek Powtórzenie i utrwalenie wiadomości z elektrostatyki. 42 Justyna Wąsowska Konspekt zajęć rewalidacji indywidualnej. Doskonalenie umiejętności budowania zdań pojedynczych rozwiniętych oraz rozpoznawania godzin na zegarze. 48

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 3 Dorota Raczyńska, Joanna Sokół Gminny Konkurs Wiedzy Przyrodniczej. 53 Małgorzata Antończak Profilaktyka chorób układu krąŝenia scenariusz lekcji 64 dla gimnazjum. Maryla Tannenberg-Leśniok Własności funkcji liniowej scenariusz lekcji 72 dla Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Beata Rudnicka Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej - 77 - scenariusz lekcji historii dla technikum z wykorzystaniem metody dramy. Maria Firut Barwa naszej epoki przed Barwami Epok 85 w wierszu Jerzego Szymika Koncert Tiny Turner na styku tysiącleci. Teresa Pająk Szkoła Globalna w Zespole Szkół w Gogołowej. 89 Katarzyna Buśko, Marzena Wawrzyczek 2009 rok Juliusza Słowackiego. 90 Iwona Gardian, Ewa Dziuk Jeszcze raz o reformie programowej 93 Sprostowanie Redakcja Biuletynu Metodycznego informuje, Ŝe w numerze poprzednim (1/21 wrzesień 2009) zostało mylnie podane nazwisko autora tekstu: Tworzenie aplikacji z wykorzystaniem wizualnego środowiska programistycznego Borland C++ Builder. Autorem w/w tekstu jest pan Kornel Barteczko, nauczyciel Zespołu Szkół Technicznych w Wodzisławiu Śląskim. Za zaistniałą pomyłkę redakcja bardzo przeprasza.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 4 Od redakcji BieŜący numer Biuletynu Metodycznego PODN trafia do Państwa w połowie pierwszego roku obowiązywania nowej podstawy programowej. Wynikające stąd zmiany wywołują oŝywioną dyskusję w róŝnych środowiskach, nie tylko wśród pracowników oświaty. Jako szczególnie pozytywny fakt odbieramy docenienie naszego głosu dopominającego się od lat uwzględnienia w większym zakresie realnych, zróŝnicowanych moŝliwości uczniów jak równieŝ konieczności ściślejszego powiązania przekazywanych treści edukacyjnych z praktyką. Zmieniający się świat niesie nowe wyzwania zarówno wobec uczniów, rodziców jak i wobec nas nauczycieli. Szczególnie od szkoły oczekuje się umiejętności sprostania wynikającym stąd wyzwaniom. Wyrazem ich zrozumienia jest nieustająca aktywność w tworzeniu nowych rozwiązań edukacyjnych, mających z jednej strony integrować społecznie zindywidualizowane osobowości uczniów, z drugiej zaś umoŝliwiać im harmonijny rozwój na miarę jednostkowych moŝliwości i oczekiwań. Namacalnym efektem Waszych, drodzy nauczyciele, inicjatyw są treści zawarte w Biuletynie. Obejmują one miedzy innymi opracowania metodyków przydatne w pracy z dzieckiem z zaburzeniami zachowania oraz omówienia sposobów radzenia sobie z coraz powszechniejszym zjawiskiem stresu. UŜytecznym wsparciem dla nauczycieli mogą być scenariusze zajęć realizowanych w ramach bloków matematyczno przyrodniczego i humanistycznego. Do pedagogów obejmujących swą opieką uczniów niepełnosprawnych, zarówno w klasach integracyjnych jak i w rewalidacji indywidualnej, kierowane są scenariusze poświęcone zajęciom w klasach integracyjnych. Wyrazem otwarcia nowoczesnej szkoły na otoczenie jest z kolei zawarte w Biuletynie podsumowanie cyklu warsztatów realizowanych w muzeach regionu wodzisławskiego. Proponowane scenariusze i programy mogą być realizowane w ramach dodatkowych godzin pozalekcyjnych, do których zostaliśmy zobligowani w konsekwencji zaistniałych zmian. Ich akceptacja i realizacja wskazuje na Państwa zrozumienie dla szczególnej misji jaką w trudnych warunkach realizuje nauczyciel. W obliczu budzących obawy dynamicznych przeobraŝeń naszej szkoły, Ŝyczymy wszystkim Nauczycielom zadowolenia i satysfakcji z pracy z uczniem nawet wówczas, gdy nie owocuje ona spektakularnymi, doraźnymi sukcesami. Z doświadczenia wiemy, Ŝe największą wartość ma długotrwały i często niedoceniany wysiłek. To on właśnie staje się najcenniejszym zasobem, w jaki wyposaŝamy na całe Ŝycie naszego wychowanka. Dziękujemy Państwu za współpracę i zapraszamy wszystkich do dalszej aktywności w tworzeniu naszego Biuletynu. Joanna Zielińska

Joanna Zielińska BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 5 Praca z dzieckiem z zaburzeniami zachowania i jego rodzicami. Program profilaktyczny dla pedagoga i wychowawcy. Chcemy Państwu zaprezentować opracowany przez zespół pedagogów powiatu wodzisławskiego program terapeutyczny dla dzieci z zaburzeniami zachowania i jego rodziców. Program jest odpowiedzią na zapotrzebowanie pedagogów i nauczycieli szkół podstawowych szukających drogi dotarcia do swoich uczniów i ich rodziców. Stanowi okazję do bliŝszego poznania dziecka, zrozumienia jego problemów i odszukania przyczyny nieakceptowanych społecznie zachowań. Dla ucznia spotkania stanowią okazję do poznania siebie, swoich mocnych stron, przyjrzenia się trudnościom i ograniczeniom. Z kolei rodzic ma okazję odkryć w swoim dziecku grudki złota, uświadomić sobie, jak istotnym fundamentem trwałych, szkolnych i Ŝyciowych sukcesów ich dziecka jest kształtowanie konstruktywnych relacji pomiędzy rodzicem i dzieckiem a takŝe szkołą. Program obejmuje 10 spotkań z uczniem oraz pięć spotkań z rodzicami. WaŜne jest, aby spotkania z rodzicami odbywały się na przemian ze spotkaniami z dzieckiem. Zespół autorski: Joanna Zielińska - metodyk do spraw pomocy psychologiczno - pedagogicznej Karina Dragon - pedagog SP 3 Wodzisław Śląski Ewa Skrobol - pedagog SP 10 Wodzisław Śląski Ewa Chmielewska - pedagog SP 5 Wodzisław Śląski Maria Kiełkowska - pedagog SP Gołkowice Renata Matysiuk - pedagog SP3 Pszów Maria Dzidt - pedagog SP 8 Wodzisław Śląski Zachęcamy do zapoznania się ze scenariuszami pierwszych spotkań z uczniem i rodzicami. Pozostałe scenariusze będziemy zamieszczać w kolejnych numerach biuletynu. Program spotkań z dzieckiem z zaburzeniami zachowania Spotkanie I: Poznajmy się Pomoce dydaktyczne: arkusz papieru, mazaki, kredki, gry dydaktyczne, puzzle, magnetofon, płyta z muzyką relaksacyjną

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 6 Ćw. 1 Nawiązanie kontaktu Zawarcie kontraktu. Poinformowanie dziecka, gdzie i o której godzinie będą odbywały się spotkania i jak będą one wyglądały. Cel ćwiczenia: ustalenie zasad pracy na zajęciach. Ćw. 2 Stały rytuał Przedstawienie trzech wariantów ćwiczenia, które będzie stałym rytuałem podczas kolejnych zajęć. Wariant I Na arkuszu papieru dziecko zapisuje farbami swoje imię. Następnie prowadzący informuje dziecko, Ŝe na kaŝdych zajęciach będziemy zaznaczali swoją obecność poprzez odbicie swojej dłoni. Wariant II Dziecko na arkuszu papieru (moŝe to być kartka z zeszytu) zaznacza swoją obecność odbiciem pieczątki. ( klasy I III ). Wariant III Dziecko wykonuje rysunek na dowolny temat. Prowadzący informuje dziecko o tym, iŝ wybrany przez niego wariant ćwiczenia powtarzany będzie na kaŝdych zajęciach. Cel: ćwiczenia: wdraŝanie do systematyczności, podkreślanie wagi obecności dziecka na zajęciach. Ćw. 3 Dobra zabawa Prowadzący przygotowuje gry dydaktyczne. Dziecko wybiera na kaŝdych zajęciach grę tylko z jednego obszaru: Obszar I - Obszar II - Obszar III - Obszar IV - Obszar V - puzzle, układanki - zabawy aktywizujące percepcję wzrokową i przestrzeń. zgadywanki np. Zagadki Smoka Obiboka.- zabawy uaktywniające percepcję słuchową. wyszywanki, przeplatanki- zabawy uaktywniające sprawność manualną oraz koordynację wzrokowo-ruchową. krzyŝówki, rebusy zabawy ruchowe np. ćwiczenia Paula Dennisona, budowanie

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 7 piramid z ciała, cztery kąty itp. Zabawy usprawniające integrację ruchową. Dziecko na kaŝdych zajęciach podejmuje decyzję o wyborze gry. Cel ćwiczenia: podąŝanie za aktywnością dziecka, rozwój umiejętności podejmowania decyzji, usprawnianie percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokoworuchowej. Ćw. 4 Bajka lub techniki relaksacyjne Prowadzący rozmawia z dzieckiem na temat jego ulubionych bajek, a następnie wybiera odpowiednią bajkę i czyta ją. Jeśli dziecko nie lubi słuchać bajek proponujemy mu zajęcia relaksacyjne: dziecko w wygodnej dla siebie pozycji słucha w ciszy muzyki. Cel ćwiczenia: nabywanie umiejętności relaksacji. Zakończenie zajęć: Nauczyciel pyta: Co było waŝne dla Ciebie na dzisiejszych zajęciach? Zadanie domowe: Dziecko przynosi swoje zdjęcie na kolejne zajęcia. Spotkanie II : Samopoznanie cz. I Pomoce dydaktyczne: farby, pędzel, arkusz szarego papieru, zdjęcie. Ćw. 1 Stały rytuał Na arkuszu papieru dziecko odbija swoją dłoń, tym samym zaznaczając swoją obecność (jeśli wybrało na pierwszym spotkaniu inny wariant ćwiczenia przeprowadzamy je zgodnie z wyborem ucznia). Cel ćwiczenia: - wdraŝanie do systematyczności, - podkreślenie wagi obecności dziecka na zajęciach. Ćw. 2 Samopoznanie Uczeń wspólnie z pedagogiem ogląda swoje zdjęcie przyniesione na zajęcia. Zachęcamy dziecko do krótkiej rozmowy i odpowiedzi na pytania:

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 8 - Czy podobasz się sobie na tym zdjęciu? - Dlaczego przyniosłeś akurat to zdjęcie? - Jaki jesteś na tym zdjęciu (ile masz lat, jak się wtedy czułeś)? - Gdzie i przez kogo to zdjęcie zostało zrobione? Wszystkie pytania staramy się koncentrować na dziecku, aby uświadomić mu, Ŝe to: jestem ja. Cel ćwiczenia: lepsze poznanie się, kształtowanie pozytywnego wizerunku samego siebie. Ćw. 3 Portret Malowanie siebie Dziecko kładzie się na szarym arkuszu papieru, a pedagog rysuje jego kontury. Następnie uczeń w dowolny sposób zamalowuje siebie farbami. Cel ćwiczenia: rozwój ekspresji twórczej. refleksja nad pytaniem: jaki jestem? Ćw. 4 Relaksacja Włączamy muzykę relaksacyjną. Zachęcamy dziecko do zamknięcia oczu, ale jeśli sprawia mu to trudność, nie nalegamy. Nie dotykamy dziecka w trakcie relaksacji. Pedagog czyta bajkę. Cel ćwiczenia: nabywanie umiejętności relaksacji, przeŝywanie empatii. Ćw. 5 Mój wybór Uczeń sam decyduje o wyborze aktywności. Jak na poprzednich zajęciach moŝe układać puzzle, grać w gry dydaktyczne, rozwiązywać rebusy. Cel ćwiczenia: podąŝanie za aktywnością dziecka, rozwój umiejętności podejmowania decyzji. Zakończenie zajęć: Co było waŝne dla Ciebie na dzisiejszych zajęciach?

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 9 Program spotkania z rodzicami dziecka z zaburzeniami zachowania Spotkanie I: Wywiad Po przywitaniu rodzica pytamy go: W czym mogę Pani / Panu pomóc? Wywiad przeprowadzamy w obecności tylko rodzica. WYWIAD Z RODZICAMI 1. Nazwisko i imię 2. Data urodzenia szkoła, klasa 3. Adres domowy.. 4. Kto przeprowadza wywiad 5. Dane o rodzinie: a) ojciec imię. wiek.. miejsce pracy... stan zdrowia (przewlekłe choroby utrudniające Ŝycie)... b) matka imię...wiek.. miejsce pracy....... stan zdrowia (przewlekłe choroby utrudniające Ŝycie)... c) rodzeństwo: imię.. wiek.. szkoła/zawód. stan zdrowia imię.. wiek.. szkoła/zawód stan zdrowia imię.. wiek.. szkoła/zawód. stan zdrowia 6. Struktura rodziny (pełna, rozbita, zrekonstruowana, zstępcza, matka samotna, ojciec samotny, konkubinat)..

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 10 7. Atmosfera domowa (poŝycie rodziców, stosunki domowe, problemy w rodzinie- alkohol, przemoc, ubóstwo).... 8. Sytuacja materialna (dobra, przeciętna, zła)... 9. Rozwój dziecka: ciąŝa (przebieg, leki, zagroŝenia)... poród (ilość punktów Appgar). kiedy dziecko zaczęło mówić?. rozwój ruchowy (kiedy zaczęło siadać, chodzić)... czy dziecko było pod opieką innych osób?... 10. Przedszkole czy dziecko chodziło do przedszkola?... w jakim wieku dziecko trafiło do przedszkola?... jak funkcjonowało w grupie?... czy potrafiło bawić się z innymi dziećmi?... czy były zgłaszane przez nauczyciela niepokojące zachowania dziecka?... czy dziecko było zgłaszane do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej?... czy jest pod opieką lekarza specjalisty?... 11. Szkoła, postępy w nauce jaka jest sytuacja szkolna ucznia?... czego matka dowiedziała się podczas rozmowy z wychowawcą?... które przedmioty lubi uczeń?

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 11... które przedmioty odrabia najpierw, a które na samym końcu?... które przedmioty sprawiają uczniowi trudności?... czy chętnie odrabia lekcje?... kto pomaga dziecku w lekcjach?... czy uczeń powtarzał klasę?... co Pan/Pani sądzi o zachowaniu dziecka w szkole?... cechy charakterystyczne dziecka (Ŝywy, spokojny, wesoły, smutny, posłuszny, nieposłuszny, samodzielny, niesamodzielny, nieśmiały, pewny siebie, ambitny)... czym dziecko się interesuje?... jak wyglądają stosunki dziecka z rodzeństwem?... 12. System wychowania w rodzinie jakie kary są stosowane w domu?... czy rodzice są zgodni w stosowaniu kar?... jak dziecko reaguje na kary?... czy rodzice stosują pochwały, nagrody?... jak dziecko reaguje na pochwały, nagrody?... jak dziecko spędza wolny czas?... z kim spędza wolny czas?... czy rodzice znają kolegów dziecka?... czy dziecko ma swój pokój lub miejsce do nauki?...

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 12 czy śpi samo, czy śpi spokojnie, czy się moczy?... czy jest jeszcze coś, o co nie zapytaliśmy, a Pan/ Pani chciałby o tym opowiedzieć?... czy są takie sytuacje, w których dziecko nie zachowuje się źle?... Kontrakt Prowadzący przedstawia program spotkań: cel spotkań z uczniem, dokładnie omawia załoŝenia, tematykę zajęć oraz czas trwania spotkań. Zawarcie kontraktu z rodzicem 1. WyraŜam zgodę na uczestnictwo mojego (mojej) syna (córki) w zajęciach z pedagogiem szkolnym, nauczycielem. 2. Zostałem (łam) zapoznany (na) z programem spotkań. 3. Zobowiązuję się dopilnować moje dziecko, aby regularnie uczestniczyło w zajęciach. 4. Powiadomię pedagoga szkolnego bądź wychowawcę o nieobecności mojego dziecka na zajęciach. 5. Będę uczestniczył (ła) w czterech spotkaniach z pedagogiem w wyznaczonym terminie. 6. Będę starał (ła) się wykonywać zadania domowe. Podpis Rodzica Kolejne scenariusze z tej serii prezentowane będą w następnych numerach Biuletynu Metodycznego. Zapraszamy do współpracy i śledzenia całości cyklu. Monika Fojcik W okowach stresu. "Ludzka psychika pomieści i przyjmie wszystko, ale nie wszystko wytrzyma." Erich Fromm W niniejszym opracowaniu przytaczam Państwu podstawową wiedzę dotyczącą stresu, a takŝe propozycje ćwiczeń relaksacyjnych do wykorzystania w pracy z uczniem jak równieŝ przez Was samych. Do czego szczerze zachęcam.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 13 Stres - jest wszędzie, stał się wrogiem publicznym numer jeden. Jest z nami od momentu narodzin, i towarzyszy nam w wielu sytuacjach waŝnych i mniej waŝnych. Nie sposób się go całkowicie pozbyć ani polubić. MoŜna by go nazwać przyprawą Ŝycia. Dlatego warto poznać bliŝej tego nieuniknionego druha, aby łatwiej było z nim Ŝyć, aby móc go zaakceptować i nauczyć się nad nim panować. Dotyka wszystkich, zarówno dorosłych jak i dzieci, nas nauczycieli, jak i naszych uczniów. Pojęcie stresu wprowadzone zostało do uŝycia przez Hansa Hugona Selye'a, który badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat pracy naukowej. Czym jest stres? Istnieje kilka definicji stresu, które moŝna ująć w trzy podstawowe kategorie: Stres, jako bodziec - przykry, przeszkadzający i odrywający od aktywności: ta kategoria próbuje opisać róŝnorodne, nieprzyjemne sytuacje wywołujące stres, np. hałas w miejscu pracy, przykre wydarzenie wydalenia z pracy lub choroba. Stres, jako reakcja na przykry bodziec ze środowiska zewnętrznego: ta kategoria próbuje opisać reakcje, które pojawiają się w ciele i umyśle człowieka w odpowiedzi na nieprzyjemne sytuacje, np. gorsze wykonanie zadania. Stres, jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem, a otoczeniem relacja, która moŝe być oceniana przez jednostkę albo, jako wymagająca określonego wysiłku adaptacyjnego, albo przekraczająca moŝliwości jej sprostania. Czynniki stresogenne mogą być: zewnętrzne - presja środowiska, przytłaczająca ilość zajęć, zmiana szkoły lub mieszkania, złe warunki pracy, monotonia pracy wewnętrzne (tkwiące w jednostce) - nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia sprawowania kontroli, przynaleŝności, kwalifikacji, przesądy, kompleksy, nieodpowiednie nawyki. Dr Hans Selye podkreśla, Ŝe stres jest normalną reakcją biologiczną kaŝdego organizmu - normalnym fizjologicznym zjawiskiem związanym z procesami Ŝycia. Brak reakcji stresowej oznacza śmierć organizmu. Stres towarzyszy kaŝdemu z nas. Jest naturalną reakcją na codzienne wyzwania i Ŝyciowe zmiany - nie tylko negatywne, ale i pozytywne. Stresujący jest zarówno egzamin na studia jak i obrona pracy dyplomowej, ale równieŝ pierwszy dzień w pracy oraz jej utrata. Jednym ze sposobów na udane Ŝycie jest umiejętne radzenie sobie ze stresem. To nie sam stres jest niebezpieczny dla człowieka, ale to jak na niego reagujemy. Bardzo często stres jest wywoływany poprzez negatywne myślenie. Jeśli interpretujemy nową sytuację myśląc, "na pewno sobie nie poradzę", wtedy istnieje znacznie mniejsza szansa na efektywne zadziałanie, niŝ gdy postrzegamy nową sytuację, jako taką, z którą moŝna sobie poradzić. Pewien optymalny poziom stresu jest niezbędny dla efektywnego funkcjonowania

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 14 człowieka. Zbyt niski poziom stresu powoduje spadek motywacji, apatię i znudzenie. Zbyt wysoki - napięcie, trudności z koncentracją, lęk i zamęt w głowie, fizyczne zmęczenie, zwolnienie refleksu., Według dr Hansa Selye oddziaływanie wielu bodźców odczuwamy, jako przyjemne (ekscytujące) albo, jako nieprzyjemne, ale nieprzekraczające pewnej granicy. Zjawisko to nazywamy eustresem. Eustres jest potrzebny - pobudzając nas wzmacnia nasze reakcje, podnosi próg naszej reaktywności. UmoŜliwia skuteczne działanie. KaŜdy z nas potrzebuje niezbędnego poziomu stymulacji, by móc sprostać wyzwaniom i reagować odpowiednio do sytuacji, w jakiej się znajduje. Określa konieczną aktywizację organizmu, bez której nie moglibyśmy mieć Ŝadnych osiągnięć. Np. sportowiec przed walką przeŝywa stres, który aktywizuje wszystkie jego siły do walki i umoŝliwia mu zwycięstwo. Gdy osiąga cel - organizm wycisza się, uspokaja. Eustres jest, więc stresem pozytywnym. Negatywny jest dopiero taki strumień bodźców, który przekracza pewną granicę naszej indywidualnej wytrzymałości. Zjawisko to nosi nazwę dystresu. Blokuje on koncentrację, negatywnie wpływa na wytrzymałość i kreatywność. Np. uczeń, który nie przygotował się do egzaminu, w obawie, Ŝe nie podoła zadaniu, wpada w stres: nie moŝe się skoncentrować na pytaniach, ma "gonitwę myśli", popełnia bardzo proste błędy, kołacze mu serce, drŝą mięśnie, Ŝołądek odmawia posłuszeństwa. W efekcie nie zdaje on egzaminu, czyli nie osiąga celu i nie rozładowuje napięcia. To nierozładowane napięcie prowadzi z kolei między innymi do zaburzeń snu, niepokoju, obniŝenia nastroju lub zachowań agresywnych. Neustres natomiast to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaŝ dla innych moŝe być eustresowy lub dystresowy. Stres zbyt długotrwały przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych, przede wszystkim takich jak: zaburzenia lękowe (nerwicowe) i depresyjne, stres zbyt

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 15 silny, traumatyczny stwarza ryzyko PTSD (zespołu stresu pourazowego) oraz w szczególnych przypadkach zaburzeń osobowości. Fazy stresu: Wg Selye'go stres przebiega w następujących fazach: Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja. WyróŜniamy w niej dwie subfazy: - Stadium szoku - spadek ciśnienia, temperatury - Stadium przeciwdziałania szokowi - podjęcie przez organizm aktywnych wysiłków obronnych, wzrost ciśnienia krwi, temperatury ciała. Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza. Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co moŝe prowadzić do chorób psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci. Oddziaływanie stresu wszyscy rozpoznajemy w podobny sposób: - suchość w ustach, - szum w głowie, - spocone dłonie, - dziwne odczucia w brzuchu czy sercu, - zgrzytanie zębami, zaciśnięte szczęki, - niemoŝliwość usiedzenia w miejscu, - problemy ze snem, - uczucie niepokoju, - brak apetytu lub nadmierny apetyt, - obgryzanie paznokci, podrygiwanie nogą, - przesadne palenie tytoniu, naduŝywanie alkoholu, - płacz bez wyraźnej przyczyny. Oto główne przyczyny stresu: Stres biologiczny: doświadczamy go w sytuacjach zagroŝenia Ŝycia lub zdrowia. Organizm uwalnia wówczas duŝe ilości adrenaliny- hormonu, który wywołuje pełną mobilizację strategicznych narządów, które mają do spełnienie niebagatelną rolę, określaną w języku hormonalnym walcz lub uciekaj. Zapewne niejednokrotnie doświadczaliście tych zmian, które zwykliśmy nazywać strachem. W sytuacjach, w których liczy się siła

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 16 lub wytrzymałość, stres poprzez wzrost wydzielania adrenaliny pomaga nam lepiej, efektywniej działać. Kiedy natomiast liczy się precyzja ruchów i skupienie, warto umieć wyeliminować wpływ zwiększonego wydzielania adrenaliny. Wzrost wydzielania adrenaliny wpływa na wysoką wydolność w pracy i warunkuje zdolność do intensywnego wysiłku w krótkich odcinkach czasu. Natomiast długotrwałe oddziaływanie zwiększonej dawki adrenaliny prowadzi do zmian chorobowych w organizmie, zaś, kiedy stan skrajnego pobudzenia przedłuŝa się, moŝe dojść do śmierci. Stres psychologiczny: pojawia się wskutek lęku przed utratą kontroli lub przed wymaganiami, które postrzegamy, jako przerastające nasze moŝliwości. MoŜe wywoływać go pośpiech czy problemy w relacjach z partnerem. Inne jeszcze cechy osobowości mogą generować stres, są to: Perfekcjonizm - przyjmujemy niezwykle wysokie standardy, którym bardzo trudno jest sprostać, a to w konsekwencji wywołuje stres; Nadmierna troska o innych kosztem siebie, szczególnie przy braku wzajemności ze strony osób otaczanych, atencją moŝe prowadzić do uczucia rozŝalenia i w konsekwencji stresu; Środowisko i praca, jako źródło stresu: Niekiedy nasze otoczenie i praca wywołują nieprzyjemne odczucia i w efekcie stanowią źródło stresu. Warto, zatem zastanowić się, jakie składowe naszego otoczenia mogą prowadzić do dyskomfortu: RóŜnorodne czynniki wchodzące w skład naszego środowiska, czy otoczenia, mogą generować stres. Nieprzyjemnymi bodźcami mogą być: - tłok, ograniczone poczucie prywatności, - niewystarczająca przestrzeń Ŝyciowa lub przestrzeń niezbędna do pracy, - hałas, - bałagan, nieporządek, - zanieczyszczenie środowiska, - zła organizacja w miejscu pracy. - czynniki chemiczne i pokarmowe Rzadko uświadamiamy sobie, Ŝe źródłem nieprzyjemnych doznań mogą być produkty Ŝywnościowe, które spoŝywamy. Oto przykłady: - Kofeina: podnosi poziom hormonu stresu, utrudnia sen i moŝe zwiększać draŝliwość; - Zastrzyk węglowodanów dostarczony pod postacią czekoladek czy innych słodyczy: na zwiększony poziom cukrów organizm reaguje wydzieleniem zwiększonej ilości insuliny. W konsekwencji nagły przypływ energii ustępuje miejsca osłabieniu, które pojawia się wskutek działania insuliny nakierowanego na obniŝenie poziomu cukru we krwi. - Nadmiar soli: Wywołuje wzrost ciśnienia krwi i uczucie stresu. Źródłem stresu, poza wymienionymi, moŝe być ponadto niezrównowaŝona dieta obfitująca w pewne składniki, zaś pozbawiona innych. Natomiast w przypadku otyłości organizm doświadcza dwojakiego rodzaju stresu, fizycznego-

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 17 obciąŝającego narządy wewnętrzne oraz emocjonalnego, który wynika z braku zadowolenia ze swojego wyglądu. Zmęczenie, wyczerpanie: stres jest tu następstwem np. długotrwałego oddziaływania wytęŝonej pracy. MoŜe pojawić się, kiedy stawiamy sobie wygórowane wymagania lub nieefektywnie, nieracjonalnie zarządzamy czasem. Stres, jako pochodna stylu Ŝycia. Wielokrotnie źródłem stresu są codzienne zdarzenia, m.in.: nadmiar lub brak zajęć, konieczność sprostania wymaganiom, które przewyŝszają moŝliwości czy umiejętności, konieczność sprostania nieprzewidzianym trudnościom, presja czasu, zmiany pewnych procedur, brak niezbędnych informacji, pomocy czy wsparcia, brak jasno określonego celu, niejasne oczekiwania szefa czy współpracowników, odpowiedzialność za ludzi, budŝet czy politykę, budowanie kariery zawodowej: oczekiwanie na awans, frustracja wynikająca z niedopasowania do pełnionej roli, konieczność sprostania nowym obowiązkom wynikającym z awansu, brak jasnego planu rozwoju kariery, brak moŝliwości, zagroŝenie utratą pracy, Przyczyny stresu szkolnego Dzieci szkolne często są pod działaniem silnych bodźców. JuŜ samo podjęcie nauki w szkole nie jest im obojętne. W duŝym stopniu samopoczucie i wyniki w nauce będą zaleŝały od pierwszych chwil pobytu w szkole. Szkoła moŝe być czasami pierwotnym źródłem frustracji i stresu. Niektórzy uczniowie sytuacje szkolne odczuwają, jako wyraźnie nieprzyjemne i zagraŝające. Coraz częściej u wielu uczniów utrwalają się nastawienia lękowe wobec określonych sytuacji Ŝycia szkolnego czy teŝ względem osób przebywających w szkole. W duŝej mierze wyniki nauczania i wychowania zaleŝą od wzajemnych stosunków między szkołą, nauczycielem i uczniem. Wywierają one powaŝny wpływ na losy dziecka i jego postawę społeczną. 1) Charakterystyczne, trudne sytuacje Ŝycia szkolnego: - klasówka, sprawdzian, samodzielna praca - ocena, - czytanie przy całej klasie, - odpowiedź na pytanie nauczyciela 2) PrzeciąŜenie nauką, wadliwe ocenianie, zbyt czasochłonne prace domowe ucznia, zunifikowany charakter treści programowych, zbyt liczne klasy, brak własnych sal lekcyjnych, doznawane kary - to teŝ czynniki, które mogą prowadzić do powstawania stresu. 3) Niezaspokajanie potrzeb emocjonalnych, uczuciowych, brak poczucia bezpieczeństwa. Często w pogoni za efektami dydaktycznymi nikną nauczycielom z pola widzenia te potrzeby dziecka, w tym szczególnie waŝne jego prawo

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 18 do radości. Nieustanne niepowodzenia mogą równieŝ stać się przyczyną stresu, a nawet całkowitej niechęci do szkoły. 4) Wśród dzieci klas niŝszych ocena odgrywa rolę ogromną. Dobra- sprawia radość, zła- wywołuje smutek. Dzieci przeŝywają strach przed oceną, boją się wstydu przed kolegami, nauczycielem, czasami pojawia się obawa przed złą reakcją rodziców. PrzeŜywają stres, bo nie zawsze rozumieją, dlaczego ich tak oceniono, a nie inaczej, często czują się skrzywdzeni. 5) Nieadekwatna pomoc rodziców w zadaniach domowych albo, sytuacja gdy rodzic pomógł, sprawdził, a zadanie okazuje się źle rozwiązane lub gdy dziecko w ogóle nie ma zadania domowego. Wtedy odczuwa strach. 6) Przyczyną stresu moŝe być spóźnienie się na lekcję, wejście do klasy po dzwonku, konieczność przyznania się do winy, np. Ŝe się zaspało, wstyd. 7) KaŜdy człowiek chce pracować w spokoju, w miłej atmosferze, wśród osób, które nas akceptują. Jednak często krzyk i zdenerwowanie nauczyciela zakłócają ten spokój i dziecko się boi. PrzeŜywa lęk przed nauczycielem, który przejawia postawę rygorystyczną, wymagającą, który nie zrobi miłego gestu, któremu brak uśmiechu na twarzy. Brak serdecznego kontaktu z nauczycielem. 8) Dzieci, szczególnie najmłodsze, często płaczą w szkole. Powodem moŝe być nieporadność ruchowa np. przy napisaniu jakiejś litery, trudność w wykonywaniu poleceń nauczyciela. 9) Przyczyną stresu szczególnie u młodszych dzieci jest hałas i rozgardiasz na przerwach. Lęk przed kolegą ze starszej klasy, któremu nie mogą sprostać fizycznie, wywołuje przykre stany emocjonalne. Dzieci boją się takŝe rówieśników, którzy zaczepiają, popychają czy przezywają. To uczucie lęku i zagroŝenia wobec kolegów moŝe przebiegać bierne, bądź przejawić się w postaci aktywności destruktywnej (awanturnictwo, agresja). Dzieci często cierpią z powodu niezasłuŝonego oskarŝenia, podejrzenia. 10) Przyczyną stresu moŝe być teŝ nieobecność ukochanego nauczyciela, zmiana klasy, tłok na korytarzu, zbyt krótka przerwa, bałagan w szatni... PrzewraŜliwiona młodzieŝ. Młodzi ludzie mocno przeŝywają problemy rodzinne, szkolne i nieszczęśliwe miłości. Są to dla nich sprawy bardzo waŝne. Okres dojrzewania jest, bowiem czasem skrajnych emocji. Zawód miłosny, poraŝka w towarzystwie, kłótnia w domu, zła ocena w szkole - i nastolatek wpada w depresje, staje się apatyczny, nieufny lub agresywny. Co piąty nastolatek cierpi na zaburzenia emocjonalne. Sposobem na rozwiązanie problemów bywa sięganie po substancje psychoaktywne i alkohol. Powodów frustracji jest wiele. Rodzice są zapracowani, szkoła nie jest lubiana, wielu uczniów cierpi na "nerwicę szkolną" (bóle brzucha, głowy, biegunki, wymioty). Młodzi ludzie nie wiedzą, do kogo się zwrócić ze swoimi problemami, a dorośli

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 19 często bagatelizują "dołki" dzieci. Niebezpieczne dla młodych ludzi moŝe okazać się stawianie im zbyt wysokich poprzeczek. Muszą być najlepsi, mieć to, co najlepsze, wyglądać najlepiej to rodzi stres. Trudno, bowiem zaspokoić te pragnienia. Jak moŝemy się bronić? Najprościej moŝna by powiedzieć, Ŝe wystarczy unikać sytuacji, które stres wywołują. Nie jest to jednak takie łatwe. Na pewno pokonywanie stresu naleŝy rozpocząć od ustalenia jego przyczyny, a potem sami lub z pomocą psychoterapeuty moŝemy spróbować go przezwycięŝyć. WaŜne by "wziąć go za rogi" szybko, zanim rozwinie się w stres przewlekły, wyniszczający organizm i trudny do zwalczenia. Metod pokonywania stresu jest sporo: od np. relaksacji, muzykoterapii, aromaterapii, ziołolecznictwa, medytacji, po farmakoterapię. Proponowany styl Ŝycia. A jaki styl Ŝycia moŝe skutecznie stawić czoła zagroŝeniom cywilizacyjnym zdrowia współczesnego człowieka i ułatwić radzenie sobie ze stresem? Zakładamy, Ŝe styl, który ma wpisany w swój system wartości aktywność ruchową, uwzględnia nowoczesność, a nie tylko tradycjonalizm, aktywność kulturalną, a nie tylko konsumpcję kulturalną, a oprócz posiadania ceni się w nim szansę na samorealizowanie się. Nie tylko "mieć" (aczkolwiek i to jest waŝne), ale "być" człowiekiem umiejącym dokonywać osobistych wyborów w trosce o swoje zdrowie z pełną odpowiedzialnością społeczną za ten wybór. Oprócz aspiracji do prestiŝu i posiadania, aktywność ruchowa rozwija aspiracje samorealizacyjne, które nadają Ŝyciu jednostki dynamikę, powodują, Ŝe jest to dąŝenie ku czemuś i do bycia kimś, np. człowiekiem wszechstronnie rozwiniętym, zdrowym, zgrabnym, ładnie wyglądającym, umiejącym organizować swój wolny czas, czerpiącym z tego radość Ŝycia i motywację do działania. Posiadanie i samorealizacja są waŝne w Ŝyciu, ale naleŝy je właściwie ukierunkować i nadać im odpowiednią wartość. Szansa, jaką daje aktywność ruchowa człowiekowi w procesie samorealizacji ma ogromne znaczenie profilaktyczno-zdrowotne. Brak moŝliwości jej zaspokojenia prowadzi często donikąd. Styl Ŝycia, w który wpisane jest uczestnictwo w kulturze fizycznej, charakteryzuje się dynamiką zmian i większymi zdolnościami adaptacyjnymi do zmieniających się warunków Ŝycia oraz skuteczniejszą moŝliwością samorealizacji jednostki w warunkach zagroŝeń i wyzwań cywilizacyjnych a tym samym łatwiejszym radzeniem sobie ze stresem. Aktywność ruchowa współczesnego człowieka, wynikająca z jego potrzeb i motywów do samorealizowania się w stylu Ŝycia "przyjacielsko-rodzinnym",

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 20 "czynnym" i "innowacyjnym" ma naturalne walory zdrowotno-profilaktyczne, antystresowe. Leczyć czy zapobiegać? Oczywiście zapobiegać, ale jak? Od najwcześniejszego dzieciństwa kształtując umiejętności i nawyki ruchowe, dbając o higienę ciała i higieniczny tryb Ŝycia, rozwijając sprawność ruchową. Stwarza to szansę rozwoju potrzeb, które przetrwają do późnej starości. Promocja zdrowia to zdrowy styl Ŝycia. A jak zdrowy styl Ŝycia to Ŝycie bez nałogów i uŝywek, to kontakt z naturą, to profilaktyka zdrowotna, to aktywność fizyczna. Wszystko to daje ogromne szanse na poradzenie sobie ze stresem. Od czego zacząć? Niezwykle waŝne jest abyśmy zdali sobie sprawę, Ŝe jesteśmy odpowiedzialni za swój własny poziom stresu. Bardzo często jest on związany ze sposobem w jaki myślimy o świecie. Nauczmy się kontrolować poziom stresu - zwiększać go, gdy potrzebujemy pobudzenia i obniŝać, gdy czujemy się przytłoczeni nim. Przy wyborze metod zwalczania stresu, warto zastanowić się, skąd stres się bierze: - jeśli wywołują go czynniki zewnętrzne, np. związki z bliskimi osobami (trudności w kontaktach) - efektywne będą techniki wyobraŝeniowe i pozytywne myślenie, - jeśli stres odczuwamy, jako silny przypływ adrenaliny w ciele - waŝny będzie relaks i obniŝenie poziomu adrenaliny. KaŜdy z nas reaguje na stres inaczej, w róŝnym teŝ stopniu stres wpływa na kaŝdy z układów anatomicznych naszego organizmu. Stres wpływa zarówno na stan fizyczny jak i na doświadczenia emocjonalne. W rzeczywistości człowiek wyposaŝony jest w specjalny biologiczny mechanizm reagowania na stres, który stymuluje reakcje fizyczne, psychologiczne i zachowawcze człowieka w momencie zetknięcia się z nimi. Techniki redukcji stresu moŝemy pogrupować w trzech kategoriach: metody środowiskowe (chodzi o zredukowanie stresorów tkwiących w otoczeniu) zredukuj wagę wydarzenia redukuj niepewności posłuchaj uspokajającej cię i relaksującej muzyki techniki fizjologiczne (odpowiednie, gdy czujemy nagły wzrost adrenaliny) relaksacja mięśniowa kontrolowanie oddechu biofeedback techniki umysłowe (odpowiednie, gdy czynniki psychologiczne mają

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 21 znaczący wpływ na poziom stresu) relaksacja wyobraŝeniowa racjonalne, pozytywne myślenie przypominanie sobie pomyślnych wydarzeń i osiągnięć autosugestia (autohipnoza) Druga część artykułu opisująca techniki relaksacyjne ukaŝe się w następnych numerze biuletynu. Monika Fojcik Doradca metodyczny wychowania fizycznego Katarzyna Hawel Uczeń w muzeum warsztaty dla polonistów. Uczeń w muzeum- podsumowanie cyklu warsztatów Muzea regionalne w edukacji polonistycznej. Na początku roku szkolnego 2008/2009 grupa ponad dwudziestu polonistów ze wszystkich poziomów edukacyjnych zebrała się z inicjatywy doradcy metodycznego języka polskiego, dr. Piotra Skowronka na pierwszym spotkaniu warsztatowym, które stało się kamieniem węgielnym całego cyklu. Muzea w naszym regionie to placówki bardzo róŝne, z urozmaiconą ofertą wystawienniczą i edukacyjną. MoŜna śmiało powiedzieć, Ŝe kaŝde z nich jest na swój sposób niepowtarzalne. Nie od dziś stanowią one cel wycieczek szkolnych, ale dotychczas nie nauczyciele, ale właśnie muzea proponowały szkolenia i tematy lekcji muzealnych. Nie zawsze było to w zgodzie z naszymi, nauczycielskimi potrzebami. AŜ się prosiło, aby nawiązać ściślejszą współpracę między muzealnikami a pedagogami. Podczas wspomnianego spotkania poloniści wypracowali schemat, według którego cały cykl, obejmujący ponad 20 godzin, podzielono na dwie części: zwiedzanie i badanie zasobów poszczególnych muzeów i część metodyczną wypracowującą konkretne materiały w postaci scenariuszy, kart pracy itp. ZałoŜenie było proste. Bierzemy uczniów do muzeum i przy wykorzystaniu jego zbiorów oraz we współpracy z muzealnikiem lub teŝ całkiem samodzielnie realizujemy wybrany z naszego programu temat lekcji. O tyle jest to dla nas, polonistów, korzystne, Ŝe moŝemy wtedy wpleść taką lekcję w nasz rozkład materiału, a nie na siłę dopasowywać lekcje typowo historyczne do naszych potrzeb.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 22 Kolejne spotkania odbywały się regularnie na przestrzeni II semestru 2008/2009 roku we wszystkich muzeach naszego regionu. Odwiedziliśmy kolejno: Muzeum w śorach, Muzeum Miejskie w Rybniku, Muzeum Miejskie w Wodzisławiu Śl., Muzeum w Raciborzu oraz Muzeum im. J.Eichendorffa w Łubowicach. Wszędzie staraliśmy się zwrócić uwagę na te eksponaty i wystawy, które moŝna by wykorzystać podczas realizowania programów języka polskiego w szkole podstawowej, gimnazjum i w szkołach ponadgimnazjalnych. KaŜdy z nas chyba juŝ na tym etapie miał swojego faworyta wśród tych szacownych placówek. Owocem naszej pracy jest zbiór scenariuszy i kart pracy, które mogą Państwo jako czytelnicy biuletynu wykorzystać podczas planowania wyprawy do którejkolwiek z wymienionych placówek. Wszystkie materiały zostaną umieszczone po publikacji na płycie i rozesłane bezpośrednio do Państwa placówek. Na początku prezentuję czytelnikom scenariusze dwóch uczestników: p.marka Krupy, nauczyciela języka polskiego z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr1 w Rydułtowach oraz polonistki z Gimnazjum nr 2 w Wodzisławiu Śląskim, p. Aliny Pająk. Zapraszam do następnych numerów Biuletynu! Marek Krupa Scenariusz zajęć dydaktycznych w muzeum miejskim w śorach. Temat: Dlaczego ciemność uwiodła Kurtza? Informacje ogólne - czas trwania zajęć. ok. 60 min, - uczestnicy: uczniowie kl. II LO, - wystawa stała Muzeum Miejskiego w śorach: W afrykańskich wioskach. Cele edukacyjne - zapoznanie się z eksponatami kultury materialnej ludów Afryki Zachodniej - Somba i Dogon, - uświadomienie sobie rangi Ŝycia duchowego w kulturze tych plemion (maski wykorzystywane w tańcach rytualnych oraz instrumenty). Cele operacyjne: Uczeń potrafi: - powiązać zaprezentowane eksponaty ze światem przedstawionym Jądra

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 23 ciemności J. Conrada. - przedstawić w oparciu o poznaną ekspozycję Ŝycie codzienne ludów Afryki Zachodniej. - wyjaśnić, dlaczego kultura ludów afrykańskich moŝe fascynować Europejczyków, Pomoce dydaktyczne: - karty pracy z cytatami z Jądra ciemności J. Conrada, Uwagi dla prowadzących zajęcia: - Realizowany temat to trzecia lekcja dotycząca Jądra ciemności J. Conrada. Uczniowie są po lekcjach wprowadzających w tematykę utworu i charakterystyce głównego bohatera Kurtza, ostatnią lekcją cyklu będzie omówienie fragmentów Czasu Apokalipsy F.F. Coppoli. Klasę dzielimy na dwie grupy.na stanowisku III obie grupy powinny sformułować wspólne wnioski. PRZEBIEG ZAJĘĆ. Nauczyciel podaje temat lekcji, zapoznaje uczniów z muzeum, ustala formy pracy. Muzeum przejęło zbiory istniejącej wcześniej izby regionalnej raz część prywatnych zbiorów afrykanistycznych, które były podstawą wydzielenia dwóch działów merytorycznych: Działu Historii i Kultury Regionu oraz Działu Kultur Pozaeuropejskich. Zbiory afrykanistyczne, jedne z nielicznych w Polsce stały się znakiem rozpoznawczym Ŝorskiego muzeum. Dzięki prowadzonym wyprawom naukowo badawczym są stale powiększane i stały się największą tego typu kolekcją na terenie południowej Polski. Lekcja muzealna ma ułatwić uczniom zrozumienie tego, iŝ Kurtz wykształcony Europejczyk, dał się uwieść czarowi dŝungli, brał udział w tajemniczych obrzędach, na czele oddziału oddanych sobie krajowców łupił okoliczne wioski, w celu pozyskania jak największej ilości kości słoniowej. KaŜda grupa wybiera lidera, który kieruje pracą grupy i przedstawia wnioski. Trasa: STANOWISKO I (Grupa I) Uczniowie stoją przed dioramą pokazującą fragment ściany skalnej w kraju Dogonów, pod którą dokonywane są obrzędy inicjacyjne.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 24 Ich karty pracy rozpoczynają się cytatem: Kurtz zajął wysokie miejsce wśród szatanów tego kraju mówię to dosłownie [ ] nerwy się rozkleiły, co sprawiło Ŝe przewodniczył pewnym tańcom, kończącym się obrzędami, o których mówić nie sposób i które, jak zmuszony byłem wywnioskować z tego co słyszałem, odbywały się na jego cześć. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytania: - Czy postępowanie Kurtza wynikało z jego charakteru? (naleŝy wziąć pod uwagę tezy jego referatu ). - W jakim stopniu egzotyka Afryki miała wpływ na jego postępowanie? - Na ile brak ograniczeń nakładanych przez cywilizację wyzwolił w duszy Kurtza najniŝsze instynkty? - Czy jego postępowaniem kierowała wyłącznie chęć zysku? STANOWISKO II (Grupa II) Uczniowie stoją przed ekspozycją afrykańskich instrumentów. Ich karty pracy rozpoczynają się cytatem: Usiłowałem rozproszyć czar cięŝki, niemy czar dziczy który zdawał się przyciągnąć Kurtza do bezlitosnej piersi, budząc w nim zapomniane i brutalne instynkty [ ]. Byłem przekonany, Ŝe to go jedynie gnało ku skrajowi lasu, ku puszczy, w stronę blasku ognisk, dudnienia bębnów, niesamowitych zaklęć, tylko to znęciło jego pozbawioną hamulców duszę poza granicę dozwolonych dąŝeń. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytania; - W jakim stopniu egzotyczna kultura wyzwoliła u Kurtza brutalne instynkty? - Jaką rolę w obrzędach afrykańskich spełniała muzyka? - Jak rozumiesz określenie dusza pozbawiona hamulców? - Dlaczego Marlowe usiłuje rozproszyć niemy czar dziczy? STANOWISKO III (Grupy I i II) Uczniowie stoją przed makietami przedstawiającymi typowe budowle ludów afrykańskich: chaty ludu Somba, wejścia do chaty Dogonów, dogońskie spichlerze, przedmioty codziennego uŝytku w tradycyjnym gospodarstwie domowym.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 25 Ich karty pracy rozpoczynają się cytatem: Przenikaliśmy wciąŝ głębiej i głębiej w jądro ciemności [ ] I nagle, kiedy okrąŝaliśmy z trudem jakiś zakręt, ukazywały się ściany z sitowia, spiczaste dachy z trawy, wybuchał wrzask, kłębił się wir czarnych członków, klaszczących rąk, tupiących nóg, rozkołysanych ciał, oczu przewracających białkami pod nawisłym listowiem, cięŝkim i nieruchomym. Parowiec brnął powoli po krawędzi czarnego, niepojętego szału. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytania - Który z prezentowanych eksponatów wywarł na Tobie największe wraŝenie? - Jaki wpływ Afryka wywarła na innych białych? - Dlaczego Kurtz fascynował Marlowe a? - Jak rozumiesz słowa Marlowe a Widziałem niepojętą tajemnicę duszy, która nie ma Ŝadnego hamulca, Ŝadnej wiary, Ŝadnego lęku, jednak walczy na oślep sama z sobą? - Jak oceniacie postępowanie Kurtza? Wnioski przedstawiają liderzy obu grup. Uczestnicy lekcji powinni dojść do wniosku, iŝ Kurtz to człowiek wykształcony, wybitny, który był urodzonym przywódcą, potrafił manipulować innymi ludźmi. Jednak kiedy osamotniony znalazł się poza ograniczeniami narzucanymi przez cywilizację, nie pozostał wierny swoim ideałom, uległ namiętnościom drąŝącym

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 26 jego duszę. Był nienasycony w swoich dąŝeniach do końca przekonany o własnej wielkości. MoŜna zapytać uczniów o ostatnie słowa Kurtza (Zgroza! Zgroza!) i zinterpretować je jako refleksję nad własnym postępowaniem. Bibliografia: Conrad J, Jądro ciemności, Kraków 2004. Rusek M, Barwy epok. Poradnik dla nauczyciela, Warszawa 2003, s.118 131. Marek Krupa Nauczyciel języka polskiego w ZSP nr 1 w Rydułtowach Alina Pająk Temat: Zaduszki na Śląsku. Lekcja w muzeum w Rybniku. Czas: 1 godzina Scenariusz zajęć dydaktycznych dla gimnazjum w muzeum w Rybniku. Cele ogólne: -zapoznanie się z dawnymi zwyczajami zaduszkowymi na Śląsku, -porównanie zwyczajów zaduszkowych w róŝnych rejonach dawnej Polski (Litwa i Śląsk), -zainteresowanie uczniów zbiorami muzealnymi, -przygotowanie do udziału w świadomym korzystaniu z dóbr kultury, -rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań uczniów, -wzbogacanie słownictwa uczniów. Cele operacyjne: Po zakończonych zajęciach uczeń potrafi: -rozmawiać na temat śmierci i obrzędów z nią związanych, -wymienić wierzenia i zwyczaje związane ze śmiercią, -omówić tzw. zwiastuny śmierci, -podać przyczyny i sposób wypiekania chlebów proszalnych, -wykonać wg instrukcji kwiaty z bibuły do dekoracji grobu, -porównać dawną i współczesną dekorację grobów, -wyjaśnić zwyczaje zaduszkowe w innych religiach i krajach.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 27 Uwagi dla prowadzących zajęcia: -lekcja powinna się odbyć po omówieniu lektury A. Mickiewicza Dziady cz. II, -tę lekcję muzeum realizuje tylko w okolicach Zaduszek, -uczniowie nie muszą się wcześniej przygotowywać do lekcji. Metody i formy: -lekcja muzealna, zbiory muzealne jako źródło informacji, obserwacja i rozmowa kierowana, ilustrowana eksponatami muzealnymi, wykonanie kwiatów z bibułki wg instrukcji. Struktura i opis lekcji: 1. Wprowadzenie: -zapoznanie uczniów z tematem i celami lekcji, -krótkie powtórzenie wiadomości o zwyczajach zaduszkowych, poznanych podczas omawiania lektury. 2. Rozwinięcie Prowadzący lekcję pracownik muzeum rozmawia z uczniami na temat śmierci. Uczniowie dowiadują się jak dekorowano groby zmarłych na Śląsku. Opowiada o zwyczaju wykonywania kwiatów do dekoracji z marszczonej bibuły. Uczniowie wykonują takie kwiaty wg instrukcji prowadzącego. Dowiadują się, Ŝe groby dekorowano o 5 rano, na kaŝdym zapalano świecę i później ją gaszono. Tę samą świecę zapalano na kolejnych grobach. Palono teŝ świece pod krzyŝami za zmarłych, którzy nie mają bliskich oraz za tych bliskich, o których nie wiedziano, gdzie są pochowani. Uczniowie dowiadują się takŝe o pieczeniu chlebów proszalnych, którymi obdarowywano dziadów proszalnych. Prowadzący opowiada o tzw. zwiastunach śmierci, w które wierzono. Na zakończenie uczniowie dowiadują się, jak nazywają się cmentarze w innych religiach oraz jak one wyglądają. 3. Podsumowanie: Uczniowie odpowiadają na pytanie: -Czy lekcja muzealna pozwoliła ci lepiej zrozumieć zwyczaje i obrzędy związane ze śmiercią? Karta pracy Uzupełnij tabelę, korzystając z wiadomości zdobytych w muzeum. Wklej ją do zeszytu.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 28 Pytanie 1. Czym dekorowano groby na Śląsku? 2. O której godzinie rano wychodzono na cmentarz? 3. Ile świec zabierano ze sobą? 4. Gdzie kupowano ozdoby do dekoracji grobów? 5. Co to są chleby proszalne i kto je otrzymywał? 6. W jakie zwiastuny śmierci wierzono? Odpowiedź Praca domowa Uzupełnij krzyŝówkę. Skorzystaj z wiedzy zdobytej na lekcjach podczas omawiania lektury A. Mickiewicza Dziady cz.ii. Odczytaj hasło. 1. Tytuł utworu A. Mickiewicza, którego akcja toczy się w czasie Zaduszek. 2. Miejsce, w którym urządzano uroczystość Dziadów. 3. Imię Mickiewicza. 4. Prowadził obrzęd Dziadów. 5. Imię ducha dziewczyny, która pojawiła się na Dziadach. 6. Stamtąd przychodziły zjawy na uroczystość Dziadów. 7. Dekorujemy nimi groby. 8. Oświetlano nią kaplicę. 1 2 3 4 5 6 7 8

Alina Pająk BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 29 Scenariusz zajęć dydaktycznych dla gimnazjum w muzeum w Raciborzu. Temat: Obrządek pogrzebowy i wierzenia religijne w staroŝytnym Egipcie. Lekcja w muzeum w Raciborzu. Czas: 1 godzina Cele ogólne: -zapoznanie się z egipskimi wyobraŝeniami Ŝycia po śmierci, -zainteresowanie uczniów zbiorami muzealnymi, -przygotowanie do udziału w świadomym korzystaniu z dóbr kultury, -rozwijanie zainteresowań uczniów, -wzbogacanie słownictwa uczniów, -porównanie obrządków pogrzebowych i wierzeń staroŝytnych Greków i Egipcjan. Cele operacyjne: Po zakończeniu zajęć uczeń: -omawia ceremoniał pogrzebowy w staroŝytnym Egipcie, -wymienia elementy wyposaŝenia grobowca, -opowiada o roli boga Ozyrysa, -potrafi wytłumaczyć, na czym polega waŝenie serca zmarłego, -rozumie, co to jest balsamowanie zwłok i jak powstaje mumia. Uwagi dla prowadzących zajęcia: -lekcję naleŝy zaplanować po omówieniu Antygony Sofoklesa, będzie ona podsumowaniem lektury, a zarazem okazją do porównania wierzeń staroŝytnych Egipcjan i Greków. Metody i formy: -lekcja muzealna, zbiory muzealne jako źródło informacji, obserwacja i rozmowa kierowana, ilustrowana eksponatami muzealnymi, wykład pracownika muzeum. Struktura i opis lekcji: 1. Wprowadzenie: -zapoznanie uczniów z tematem celami lekcji, -powtórzenie wiadomości o wierzeniach Greków w Ŝycie po śmierci.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 30 2. Rozwinięcie Prowadzący lekcję pracownik muzeum pyta o wierzenia związane z Ŝyciem po śmierci, które funkcjonują w róŝnych religiach. Opowiada o wierzeniach staroŝytnych Egipcjan. Porusza następujące zagadnienia: a) wiara w pośmiertny Ŝywot u boku boga Re, b) śmierć i powrót do Ŝycia boga Ozyrysa, c) sądy Ozyrysa nad duszami zmarłych, ich spowiedź i waŝenie serca, d) wyposaŝenie grobów, e) balsamowanie zwłok, f) nakładanie maski pośmiertnej, g) umieszczanie mumii w trumnie, a następnie w sarkofagu. Uczniowie mają moŝliwość obejrzenia autentycznej mumii. 3. Podsumowanie Uczniowie odpowiadają na pytanie: -Czy lekcja muzealna pozwoliła Ci lepiej zrozumieć wierzenia staroŝytnych Egipcjan w Ŝycie po śmierci? Karta pracy Uzupełnij tekst, wpisując w puste miejsca odpowiednie wyrazy. Wykorzystaj wiedzę zdobytą w muzeum. Wklej kartę pracy do zeszytu. Grobowce staroŝytnych były bardzo bogato wyposaŝone. Ozdoby, broń, naczynia miały ułatwić Ŝycie duszom po śmierci. Egipcjanie wierzyli, Ŝe dołączą do swego boga. Tę nadzieję dawała im opowieść o śmierci i powrocie do Ŝycia boga.. Miał on przewodniczyć sądowi nad duszą zmarłego, dokonywać.. serca. Dusze o lekkich sercach dostawały się do krainy wiecznego Ŝycia- na pola.. Mieszkańcy doliny rzeki. wierzyli, Ŝe Ŝycie pośmiertne zaleŝne jest od przetrwania ludzkiego ciała, dlatego poddawano je. Zabalsamowane zwłoki, czyli wkładano do trumny w kształcie ciała, a następnie do kamiennego pojemnika, zwanego... Po ceremonii otwierania ust czyli.., zmarły mógł wyruszyć w podróŝ do boga Re i przemierzać z nim nieboskłon.

BIULETYN METODYCZNY nr 1 (22) STYCZEŃ 2010 31 Praca domowa Wykorzystując wiedzę zdobytą na lekcjach języka polskiego podczas omawiania lektury Antygona, ułóŝ krzyŝówkę. Hasłem powinna być odpowiedź na pytanie: Jak nazywa się zbiór mitów? Alina Pająk nauczyciel języka polskiego w Gimnazjum nr 2 w Wodzisławiu Śl. Danuta Maćkowska Wychowanie i nauczanie integracyjne scenariusze lekcji dla klasy integracyjnej. Wychowanie i nauczanie integracyjne Wychowanie i nauczanie integracyjne od wielu lat jest ofertą edukacyjną dla dzieci z róŝnymi rodzajami niepełnosprawności. Studiując literaturę pedagogiczną mam tutaj na myśli prace Apolinarskiej, prof. Hulka, Maciarz dowiadujemy się, iŝ celem integracji jest przygotowanie osób poszkodowanych na zdrowiu do normalnego Ŝycia. Ów proces przygotowania musi w maksymalnym stopniu uwzględniać te same warunki, jakie mają inni, zdrowi członkowie róŝnych grup społecznych, tj. rodziny, zakładu pracy czy teŝ grup nieformalnych. Idea integracji zakłada, iŝ osiągnięcie owego celu będzie moŝliwe wówczas, gdy cały proces integracji znajdzie swój początek we wczesnych fazach rozwoju, zarówno człowieka pełno- jak i niepełnosprawnego, rodzaju jego dysfunkcji i wiąŝących się z nią specyficznych potrzeb dziecka. Za punkt przełomowy w tym sposobie myślenia moŝemy dziś uznać stwierdzenie Marii Grzegorzewskiej: Nie ma kaleki, jest człowiek. Integracja, rozumiana jako wspólne wychowanie i nauczanie dzieci zdrowych i niepełnosprawnych o róŝnych potencjalnie moŝliwościach rozwojowych, zakłada konieczność liczenia się z róŝnorodnością potrzeb i moŝliwości. Jednak samo przebywanie dzieci ze sobą bez moŝliwości pełnego rozpoznania potrzeb edukacyjnych, pozaedukacyjnych i ich zaspokajania jeszcze nie jest integracją. Powstanie klas integracyjnych w szkołach masowych zakłada konieczność: gruntownych przeobraŝeń świadomości społecznej, zmian organizacyjnych funkcjonowania naszych placówek. Naprzeciw potrzebom młodzieŝy specjalnej troski wyszli nauczyciele i dyrekcja Gimnazjum w Pszowie, gdzie od września 2009r. powstały klasy integracyjne. Oprócz udziału w warsztatach metodycznych nauczyciele uczestniczyli w zajęciach otwartych