Rachunek kosztów dla inżyniera Wykład 9. Proces planowania kosztów (budżetowanie) jak powstaje budżet - od prognozy sprzedaży do budżetu gotówki budżetowanie w jednostce produkcyjnej budżetowanie w jednostce handlowej Zofia Krokosz-Krynke, Dr inż., MBA zofia.krokosz-krynke@pwr.edu.pl http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/krokosz/
Budżet jest: ilościowym obrazem planu działania zaproponowanego przez zarząd dla określonego przedziału czasu pomocą w koordynowaniu tego, co trzeba zrobić by wprowadzić plan w życie Kroki budżetowania: 1. Plan działania firmy jako całości i poszczególnych jej oddziałów (wydziałów,.), zarządzający na wszystkich szczeblach uzgadniają oczekiwania 2. Stworzenie zakresu działania, zbioru oczekiwanych wielkości do których będą porównywane wyniki 3. Śledzenie odchyleń od planu; działania korekcyjne jeżeli jest taka konieczność 4. Ponowne planowanie z uwzględnieniem sprzężenia zwrotnego i zmienionych warunków Zofia Krokosz-Krynke 2
Terminologia: budżetowanie = ustalanie celu (targeting )(Hewlett-Packard); budżet = plan zysków (profit plan) (Nissan Motors); budżetowe sprawozdania finansowe (budgeted financial statements) = sprawozdania pro forma (pro forma statements) Budżet: wymusza plany strategiczne i ich implementację dostarcza narzędzia do oceny działania motywuje menedżerów i pracowników promuje koordynację i komunikację pomiędzy jednostkami strukturalnymi firmy Analiza Strategiczna Planowanie długoterminowe Planowanie krótkoterminowe Budżety długookresowe Budżety krótkookresowe strategia planowanie Zofia Krokosz-Krynke budżetowanie 3
Planowanie - ustalanie celów i sposobów ich osiągnięcia Budżety pokazują jak zasoby będą zaangażowane przy realizacji celów Okres objęty budżetem okres miesiąc, kwartał, rok,. okres podzielony na podokresy (12-miesięczny cash flow podzielony na dwanaście miesięcznych okresów) Budżet kroczący (budżet ciągły) opracowywany zawsze dla określonego przedziału czasu poprzez dodanie kolejnego okresu (kwartał, miesiąc, ) z przyszłości po zakończeniu poprzedniego okresu (Electrolux sporządza roczny budżet z podziałem na kwartały w systemie ciągłym) Q I Q II Q III Q VI Q I Q II Q III Q VI Q I budget January - December budget April - March budget July - June budget October - September Zofia Krokosz-Krynke 4
Kryteria podziału budżetu i rodzaje budżetów horyzont czasowy metoda miejsce powstania czas budżet krótkookresowy długookresowy od zera przyrostowa od góry od dołu statyczny dynamiczny szacowanie wielkości sprzedaży, produkcji, przychodów, kosztów, wydatków, zysków itd. przy założeniu jakby realizowane przez jednostkę procesy i programy rozpoczynały się po raz pierwszy korygowanie danych wynikowych charakteryzujących poziom działalności w analogicznym ubiegłym okresie o przewidywane zmiany w przyszłym okresie (inflacja, zamierzone oszczędności, zastosowanie innych sposobów wykonania niektórych działań, etc.) budżety nakazowe tworzone na szczeblu zarządu przedsiębiorstwa i dezagregowane na niższe szczeble zarządzania (wydziały, oddziały). budżety partycypacyjne powstają pierwotnie w ośrodkach odpowiedzialności i na ich podstawie jest tworzony budżet zbiorczy dla całego przedsiębiorstwa jednorazowe przygotowanie dla okresu kroczący, tworzony w sposób ciągły uwzględnianie zmiany Zofia Krokosz-Krynke sztywny elastyczny opracowywany przy założeniu jednego poziomu działalności (sprzedaży i produkcji) uwzględnia skutki planowanych zmian rozmiarów sprzedaży czy produkcji 5
Budżet wzorcowy MASTER BUDGET Master budget (budżet statyczny) odzwierciedla oddziaływanie decyzji finansowych i operacyjnych decyzje operacyjne dotyczą korzystania z ograniczonych zasobów decyzje finansowe odnoszą się do sposobu pozyskania funduszy na nabycie tych zasobów Master budget nie jest planem strategicznym, pomaga menedżerom realizować plany strategiczne Zofia Krokosz-Krynke 6
budżet operacyjny Budżet sprzedaży Długoterminowa prognoza sprzedaży Budżet zapasów wyrobów gotowych Budżet produkcji Budżet kosztów sprzedaży i administracyjnych Budżet materiałów bezpośrednich Budżet robocizny bezpośredniej Budżet kosztów pośrednich produkcji Budżet gotówki Budżet kapitałowy Budżetowy rachunek wyników Budżetowy bilans Budżetowy przepływ środków pieniężnych budżet finansowy Współzależności budżetu wzorcowego (master budget) firma produkcyjna wg Garrison R.H., Noreen E.W., Managerial Accounting, IRWIN 1994 p.366 7
budżet operacyjny Budżet sprzedaży Długoterminowa prognoza sprzedaży Budżet zapasów towarów Budżet zakupów Budżet kosztów sprzedaży i administracyjnych Budżet gotówki Budżet kapitałowy Budżetowy rachunek wyników Budżetowy bilans Budżetowy przepływ środków pieniężnych budżet finansowy Współzależności budżetu wzorcowego (master budget) firma handlowa wg Garrison R.H., Noreen E.W., Managerial Accounting, IRWIN 1994 p.366 8
kierownik produkcji Budżet sprzedaży Długoterminowa prognoza sprzedaży Budżet zapasów wyrobów gotowych Budżet produkcji Budżet wydatków sprzedaży i administracyjnych Budżet materiałów bezpośrednich Budżet robocizny bezpośredniej Budżet wydatków pośrednich produkcji kierownik działu zakupów Budżetowy rachunek wyników kierownicy jednostek produkcyjnych Budżet gotówki Budżetowy bilans Wykonawcy Budżet kapitałowy Budżetowy przepływ gotówki kierownik działu sprzedaży, kierownik działu dystrybucji, kierownik administracyjny 9
budżet operacyjny Budżet przychodów Budżet zapasów końcowych Budżet produkcji Budżet kosztów materiałów bezpośrednich Budżet kosztów robocizny bezpośredniej Budżet kosztów produktów sprzedanych Budżet kosztów pośrednich wytwarzania Budżet kosztów R&D, marketingu, dystrybucji, obsługi klientów, administracyjnych Budżetowy rachunek wyników budżet finansowy Budżet nakładów kapitałowych Budżet gotówki Budżetowy bilans Budżetowe sprawozdanie z przepływu gotówki 10
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka - założenia 1. Jedynym źródłem przychodu jest sprzedaż biurek; liczba sprzedanych biurek jest nośnikiem przychodu przy ustalonej nie zmiennej cenie na cały rok 2. Zapas produkcji w toku jest nieznaczny i można go pominąć 3. Zapasy materiałów bezpośrednich i wyrobów gotowych są ustalane wg metody FIFO. Koszty jednostkowe materiałów bezpośrednich i wyrobów gotowych pozostają niezmienne przez cały rok ale mogą zmieniać się z roku na rok 4. W produkcji wykorzystuje się dwa rodzaje materiałów bezpośrednich: płytę i fornir dąb czerwony. Koszty materiałów bezpośrednich są kosztami zmiennymi ze względu na poziom działania wyrażony ilością biurek 11
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka - założenia 5. W procesie produkcyjnym są dwa rodzaje robocizny bezpośredniej: laminowanie i obróbka maszynowa. Koszt robocizny bezpośredniej jest kosztem zmiennym zależnym od liczby roboczogodzin. Koszty te pozostają niezmienne w danym roku budżetowym, mogą zmieniać się w kolejnych latach. Robotnicy bezpośrednio produkcyjni są zatrudniani na godziny i nie pracują w nadgodzinach 6. Koszty wydziałowe mają część stałą i część zmienną. Część zmienna jest związana z roboczogodzinami. Alokacja kosztów wydziałowych (stałych i zmiennych) do kosztu wytworzenia odbywa się na bazie roboczogodzin 7. Koszty sprzedaży i administracyjne składają się z kosztów stałych i zmiennych. Część zmienna kosztów stanowi w większości prowizje dla osób sprzedających i zależy od przychodu 12
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka dane liczbowe dla budżetu roku 20x1 a. specyfikacja dla każdego biurka robocizna bezpośrednia laminowanie obróbka maszynowa materiały bezpośrednie płyta fornir dąb czerwony 0,3 godz/ biurko 3,7 godz/ biurko 3,5 mb na biurko 4 mb na biurko b. zapasy ilościowo w jednostkach fizycznych zapas początkowy pożądany zapas końcowy materiały bezpośrednie: płyta 12 000 mb 8 000 mb fornir dąb czerwony 15 000 mb 10 000 mb wyroby gotowe: biurko 500 szt 300 szt c. oczekiwane przychody ze sprzedaży d. koszty jednostkowe materiałów i robocizny e. inne dane dotyczące kosztów cena sprzedaży prognoza sprzedaży 445 zł/szt 9 500 szt biurek rok 20x0 20x1 płyta 3,9 4 zł/mb fornir dąb czerwony 5,8 6 zł/mb laminowanie 24 25 zł/godz obróbka maszynowa 29 30 zł/godz zmienna część kosztu wydziałowego zmienna część kosztu sprzedaży i adm. stała część kosztu wydziałowego stała część kosztu sprzedaży i adm. f. koszt wytworzenia dla roku 20x0 wyniósł 325 zł za biurko (wg tej wartości liczono zapasy wyrobów gotowych). 9,5 zł/robgodz 8,7 % od przych. 800 000 zł/rok 600 000 zł/rok 13
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka opracowanie budżetu roku 20x1 Krok 1. BUDŻET PRZYCHODÓW cena sprzedaży [zł/szt] prognoza sprzedaży [szt] Przychód całkowity [zł] biurko 445 9 500 4 227 500 Krok 2. BUDŻET PRODUKCJI biurko w jednostkach naturalnych [szt] sprzedaż ilościowo 9 500 pożądany zapas końcowy 300 potrzeby ogółem 9 800 zapas początkowy 500 produkcja 9 300 Budżet produkcji [szt] = budżet Budżet sprzedaży [szt] + Pożądany zapas końcowy wyrobów gotowych [szt] potrzeby - Początkowy zapas wyrobów gotowych [szt] zapas 14
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka opracowanie budżetu roku 20x1 Krok 3. BUDŻET KOSZTÓW MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH płyta fornir dąb czerwony Razem w jednostkach naturalnych [mb] 9 300 x 3,5 32 550 9 300 x 4 37 200 zużycie w produkcji 32 550 37 200 wartościowo (koszt) [zł] z zapasów 12 000 x 3,9 46 800 15 000 x 5,8 87 000 z zakupu 20 550 x 4 82 200 22 200 x 6 133 200 materiały bezpośrednie 129 000 220 200 349 200 BUDŻET ZAKUPÓW MATERIAŁÓW BEZPOŚREDNICH w jednostkach naturalnych [mb] zużycie w produkcji 32 550 37 200 pożądany zapas końcowy 8 000 10 000 potrzeby ogółem 40 550 47 200 zapas początkowy 12 000 15 000 zakup 28 550 32 200 wartościowo (koszt) [zł] płyta 28 550 x 4 114 200 fornir 32 200 x 6 193 200 zakup 114 200 193 200 307 400 15
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka opracowanie budżetu roku 20x1 Krok 4. Krok 5. BUDŻET ROBOCIZNY BEZPOŚREDNIEJ laminowanie obróbka maszynowa Razem w jednostkach naturalnych [roboczogodziny] 9 300 x 0,30 2 790 9 300 x 3,70 34 410 wartościowo (koszt) [zł] 2 790 34 410 37 200 robgodz. 2 790 x 25 69 750 34 410 x 30 1 032 300 69 750 1 032 300 1 102 050 zł BUDŻET KOSZTÓW WYDZIAŁOWYCH dla poziomu 37 200 godzin robocizny bezpośredniej koszt wydziałowy zmienny 353 400 koszt wydziałowy stały 800 000 1 153 400 1 153 400 zł 16
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka opracowanie budżetu roku 20x1 Krok 6. BUDŻET ZAPASÓW OBLICZENIE KOSZTU JEDNOSTKOWEGO WYROBU GOTOWEGO koszt jednostkowy zużycie razem materiały bezpośrednie płyta 4,00 3,50 14,00 fornir dąb czerwony 6,00 4,00 24,00 38,00 robocizna bezpośrednia laminowanie 25,00 0,3 7,50 obróbka maszynowa 30,00 3,7 111,00 118,50 koszty wydziałowe 31,01 4,00 124,02 razem 280,52 zł/szt BUDŻET ZAPASÓW KOŃCOWYCH koszt jednostkowy ilość razem materiały bezpośrednie płyta 4,00 8 000 32 000 fornir dąb czerwony 6,00 10 000 60 000 92 000 wyroby gotowe biurko 280,52 300 84 156 84 156 176 156 zł uwaga: przy wyznaczaniu wartości zapasów wyrobów gotowych i kosztów towarów sprzedanych zastosowano rachunek kosztów pełnych 17
Przykład opracowania budżetu dla firmy Stylowe Meble produkującej biurka opracowanie budżetu roku 20x1 Krok 7. BUDŻET KOSZTÓW WYROBÓW SPRZEDANYCH zapas początkowy wyrobów gotowych 162 500 zużycie materiałów bezpośrednich 349 200 robocizna bezpośrednia 1 102 050 koszty wydziałowe 1 153 400 koszt wyrobów wyprodukowanych 2 604 650 koszt wyrobów dostępnych do sprzedaży 2 767 150 zapas końcowy wyrobów gotowych 84 156 koszt wyrobów sprzedanych 2 682 994 zł Krok 8. Krok 9. BUDŻET KOSZTÓW SPRZEDAŻY I ADMINISTRACYJNYCH koszt ogólny i administracyjny zmienny 367 793 koszt ogólny i administracyjny stały 600 000 967 793 967 793 zł BUDŻETOWY RACHUNEK WYNIKÓW sprzedaż 4 227 500 koszt towarów sprzedanych 2 682 994 marża 1 544 506 koszty sprzedaży i administracyjne zmienne 367 793 stałe 600 000 967 793 dochód z działalności operacyjnej 576 714 zł pełny budżet dla powyższego przykładu można znaleźć w Matuszek J., Kołosowski M., Krokosz-Krynke Z., Rachunek kosztów dla inżynierów. PWE W-wa 2011 str. 207-214 18
Budżet sprzedaży Dane Jednostka Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Uwaga - - Zofia Krokosz-Krynke: Proces planowania kosztów budżetowanie Przykładowy fragment budżetu Nie Nie przekroczo przekroczo no progu no progu rentownoś rentownoś ci ci - - - - - - - - Planowana sprzedaż szt 1000 1200 0 0 1600 1500 1200 1200 1300 1400 1500 1900 Wartość sprzedaży zł 30000,00 36000,00 0,00 0,00 48000,00 45000,00 36000,00 36000,00 39000,00 42000,00 45000,00 57000,00 Wpływ gotówki 25% Dany miesiąc zł 7500,00 9000,00 0,00 0,00 12000,00 11250,00 9000,00 9000,00 9750,00 10500,00 11250,00 14250,00 Należności zł 0,00 22500,00 27000,00 0,00 0,00 36000,00 33750,00 27000,00 27000,00 29250,00 31500,00 33750,00 Razem zł 7500,00 31500,00 27000,00 0,00 12000,00 47250,00 42750,00 36000,00 36750,00 39750,00 42750,00 48000,00 Budżet zapasów wyrobów gotowych Dane Jednostka Pożądany zapas końcowy 20% planowanej sprzedaży następnego miesiąca Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pożądany zapas końcowy wyrobów gotowych szt 240 0 0 320 300 240 240 260 280 300 380 0 Potrzeby ogółem szt 1240 1200 0 320 1900 1740 1440 1460 1580 1700 1880 1900 Zapas początkowy szt 0 240 0 0 320 300 240 240 260 280 300 380 Produkcja szt 1240 960 0 320 1580 1440 1200 1220 1320 1420 1580 1520 Rzeczywisty zapas końcowy szt 240 0 0 320 300 240 240 260 280 300 380 0 Uwaga - - - - - - - - - - - - Budżet materiałów bezpośrednich Dane Jednostka Pożądany zapas końcowy 20% planowanej sprzedaży następnego miesiąca Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Deska Potrzeby do produkcji m^3 1,98 1,54 0,00 0,51 2,53 2,30 1,92 1,95 2,11 2,27 2,53 2,43 Zapas początkowy m^3 0,00 1,02 0,48 0,48 0,97 1,44 1,14 1,22 1,26 1,15 0,88 1,35 Pożądany zapas końcowy m^3 0,31 0,00 0,10 0,51 0,46 0,38 0,39 0,42 0,45 0,51 0,49 0,00 Zakup obliczeniowy m^3 2,29 0,52-0,38 0,54 2,02 1,25 1,17 1,16 1,30 1,63 2,13 1,08 Zakup rzeczywisty m^3 3,00 1,00 0,00 1,00 3,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 3,00 2,00 Rzeczywisty zapas końcowy m^3 1,02 0,48 0,48 0,97 1,44 1,14 1,22 1,26 1,15 0,88 1,35 0,92 Wartość zakupu zł 7500,00 2500,00 0,00 2500,00 7500,00 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 7500,00 5000,00 Harmonogram zapłaty za zakupy 25% Dany miesiąc zł 1875,00 625,00 0,00 625,00 1875,00 1250,00 1250,00 1250,00 1250,00 1250,00 1875,00 1250,00 Zobowiązania zł 0,00 5625,00 1875,00 0,00 1875,00 5625,00 3750,00 3750,00 3750,00 3750,00 3750,00 5625,00 Razem zł 1875,00 6250,00 1875,00 625,00 3750,00 6875,00 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 5625,00 6875,00
Przykładowy fragment budżetu c.d. Budżet wydatków pośrednich produkcji Dane Jednostka Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Energia elektryczna Zmienny koszt energii zł 1136,09 879,55 0,00 293,18 1447,60 1319,33 1099,44 1117,76 1209,38 1301,00 1447,60 1392,62 Stały koszt energii zł 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 211,20 Razem zł 1347,29 1090,75 211,20 504,38 1658,80 1530,53 1310,64 1328,96 1420,58 1512,20 1658,80 1603,82 Harmonogram zapłaty 50% Dany miesiąc zł 673,64 545,38 105,60 252,19 829,40 765,26 655,32 664,48 710,29 756,10 829,40 801,91 Zobowiązania zł 0,00 673,64 545,38 105,60 252,19 829,40 765,26 655,32 664,48 710,29 756,10 829,40 Razem zł 673,64 1219,02 650,98 357,79 1081,59 1594,66 1420,58 1319,80 1374,77 1466,39 1585,50 1631,31 Wynajem pomieszczeń Wynajem pomieszczeń zł 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 1600,00 Harmonogram zapłaty Założenie, że zapłata za wynajem jest dokonywana z góry, co daną liczbę miesięcy. kwota co ile miesięcy liczba wpłat dotyczących bieżącego roku 19200,00 3 4 Dany miesiąc zł 4800,00 0,00 0,00 4800,00 0,00 0,00 4800,00 0,00 0,00 4800,00 0,00 0,00
Przykładowy fragment budżetu c.d. Przepływy netto Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wpływ gotówki Ze sprzedaży 7500,00 31500,00 27000,00 0,00 12000,00 47250,00 42750,00 36000,00 36750,00 39750,00 42750,00 48000,00 Harmonogram zapłaty za zakupy Deska 1875,00 6250,00 1875,00 625,00 3750,00 6875,00 5000,00 5000,00 5000,00 5000,00 5625,00 6875,00 Harmonogram zapłaty Sznur za zakupy 625,00 2250,00 1125,00 250,00 1375,00 2500,00 2375,00 2000,00 2000,00 2125,00 2500,00 2375,00 Harmonogram zapłaty Hak metalowy za zakupy 1200,00 4200,00 2000,00 1000,00 2400,00 4800,00 4400,00 3400,00 4200,00 4800,00 4800,00 4600,00 Harmonogram zapłaty Kółko metalowe za zakupy 1200,00 4200,00 2000,00 1000,00 2400,00 4800,00 4400,00 3400,00 4200,00 4800,00 4800,00 4600,00 Harmonogram zapłaty. za zakupy Harmonogram zapłaty. za zakupy Zapłata za robociznę Pracownicy wykwalifikowani 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 6000,00 Zapłata za robociznę Pracownicy niewykwalifikowani 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 3800,00 Harmonogram zapłaty Energia elektryczna 673,64 1219,02 650,98 357,79 1081,59 1594,66 1420,58 1319,80 1374,77 1466,39 1585,50 1631,31 Harmonogram zapłaty Wynajem pomieszczeń 4800,00 0,00 0,00 4800,00 0,00 0,00 4800,00 0,00 0,00 4800,00 0,00 0,00 Harmonogram zapłaty Wiertło za zakupy 75,00 300,00 225,00 0,00 75,00 300,00 300,00 225,00 75,00 300,00 300,00 225,00 Harmonogram zapłaty. za zakupy Harmonogram zapłaty. za zakupy Harmonogram zapłaty Tarcza piły za zakupy 125,00 500,00 375,00 0,00 125,00 500,00 500,00 375,00 125,00 500,00 500,00 375,00 Harmonogram zapłaty Okulary ochronne za zakupy 20,00 30,00 20,00 20,00 20,00 20,00 20,00 20,00 20,00 20,00 20,00 10,00......... Podsumowanie -13769,79 371,04 7715,23-18106,56-10248,47 13634,03 7576,49 8592,51 8180,82 3739,66 10173,90 15362,07