Zasady i znaczenie racjonalnego żywienia Racjonalne żywienie to dostarczenie organizmowi we właściwym czasie odpowiednich dla jego potrzeb składników odżywczych w odpowiedniej ilości Wiąże się to nie tylko z zakupem bardzo dobrych jakościowo surowców spożywczych, ale z koniecznością właściwej ich obróbki dla zachowania wysokiej wartości odżywczej. Zalecenia żywieniowe proponują zmiany spożycia produktów żywnościowych i zawartych w nich składników odżywczych w celu lepszej ochrony zdrowia, poprawy stanu odżywiania lub ze względów profilaktycznych. Zalecenia żywieniowe kierowane są do tych grup ludzi, które najbardziej narażone są na niekorzystne skutki złego żywienia. np. kobiety w ciąży kobiety karmiące, osoby starsze, osoby z chorobami układu krążenia, nadciśnieniem itp. Żywienie kobiet w ciąży i karmiących Żywienie kobiet w ciąży i karmiących związane jest z dwoma przesłankami zachowanie zdrowia matki w czasie ciąży i karmienia dostarczenie wszystkich niezbędnych składników dla młodego, rozwijającego się organizmu. Składniki te są bardzo ważne od momentu poczęcia dziecka, gdyż jego wzrost jest bardzo gwałtowny, a płód kształtuje się już w pierwszych 10 tygodniach ciąży. W drugiej połowie ciąży następuje wzrost zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze. Dotyczy to szczególnie białka i związków mineralnych potrzebnych do budowy młodego organizmu. Źródłem tych składników jest mleko i jego przetwory pokrywa zapotrzebowanie na wapń i fosfor, które są niezbędne do budowy tkanki kostnej i nerwowej. chude mięso, jaja ryby, warzywa. Ograniczone powinny być cukier, słodycze, kawa, herbata, ostre przyprawy, usunięty z żywienia alkohol. Posiłki powinny być częste, ale mniejsze objętościowo. Podobny sposób odżywiania zalecany jest dla kobiet karmiących. Ze względu na wzrost zapotrzebowania na białko, składniki mineralne ( Ca i Fe wapń i żelazo ) i witaminy w diecie należy uwzględnić produkty z dużą zawartością białka chude mięsa, wędliny, sery, mleko,
jaja, warzywa i owoce bogate w karoteny i wit.c. U kobiet karmiących utrzymuje się zwiększone zapotrzebowanie energetyczne, które można pokryć produktami skrobiowymi. Posiłki powinny być częste, mniejsze objętościowo. Nie są zalecane ostre przyprawy, mocna herbata, mocna kawa, napoje gazowane ograniczone suche nasiona warzyw strączkowych, ograniczone warzywa kapustne, Niektóre składniki produktów spożywczych, przechodząc z mlekiem matki, mogą stać się przyczyną alergii u dzieci i stąd konieczna jest czujność przy żywieniu kobiet karmiących. Żywienie ludzi starszych U osób starszych następuje upośledzenie zdolności trawienia, gorzej wykorzystywane są składniki odżywcze, zmniejsza się zapotrzebowanie na energię, zmniejsza się tkanka mięśniowa. W związku z tym osobom starszym zaleca się : spożywanie nawet do 6 posiłków o małej objętości ograniczenie ilości spożywanych tłuszczów ograniczenie spożycia cukru, spożywanie cukrowców w postaci produktów zbożowych zwiększenie ilości białka w diecie, przy zachowaniu 50% udziału białka pełnowartościowego spożywanie mleka i serów, uwzględnianie warzyw i owoców potrawy powinny być rozdrobnione, smaczne, drobne kalorystycznie, estetycznie podane, przede wszystkim gotowane, ograniczone a następnie wykluczone smażenie i duszenie, wskazane stosowanie przypraw naturalnych. Żywienie niemowląt i dzieci do 3 roku życia Pierwszy rok życia jest okresem najgwałtowniejszego wzrostu. W związku z tym wymaga dostarczenia wszystkich, niezbędnych do tego składników, czyli głównie białka, wapnia, żelaza. Składników tych dostarcza najlepszy pokarm na świecie, jakim jest mleko matki. I wszystkie zalecenia żywieniowe wskazują ten produkt jako niezastąpiony. Dostarcza bowiem nie tylko składników odżywczych, ale także ciał odpornościowych chroniących młody organizm. W przypadkach gdy matka nie może karmić dziecka piersią, pozostają propozycje opracowane przez odpowiednie instytucje, w tym przypadku Instytut matki i Dziecka, lub wskazania lekarza. Wymagania żywieniowe dzieci w wieku od roku do trzech lat wynikają z dużej ruchliwości, dalszego wzrostu, szybkiej przemiany materii. Jadłospis nadal powinien opierać się na mleku i jego przetworach, ale uwzględniać także miso i jaja. Warzywa i owoce powinny być podawane co najmniej dwukrotnie w ciągu dnia.
Żywienie niemowląt i dzieci do 3 roku życia głównie mleko matki ważne : wapń, żelazo, białko, Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym Organizm dzieci w wieku od 4 7 lat podlega zmianom, a same dzieci są bardzo ruchliwe i w związku z tym należy dostarczać w pożywieniu odpowiedniej ilości składników odżywczych. Szczególną uwagę należy zwrócić na dostarczanie składników budulcowych : wapnia, białka, żelaza. Posiłki powinny więc uwzględniać odpowiednie ilości mleka i jego przetworów, chudego mięsa owoców i warzyw bogatych w witaminę C i karoteny. Posiłki należy podawać regularnie 4 5 razy w ciągu dnia. Bardzo ważne jest zestawienie kolorystyczne, dobór smaków i estetyka podania. Aby dzieci nie uczyły się pozostawiać jedzenia na talerzu, nakłada się małe porcje. Należy unikać potraw bardzo słodkich, słonych i kwaśnych. Niewskazane są też potrawy duszone, smażone, i tłuste ciasta. Posiłek można wykorzystać do uczenia dziecka sposobów spożywania potraw, zachowania się przy stole, jedzenia różnorodnych potraw, troski o estetyczny wygląd stołu i kulturalnego zachowania. Duży procent dzieci w wieku 4 7 lat korzysta z pobytu i żywienia w przedszkolu, dlatego należy zwrócić uwagę na jadłospisy przedszkolne i odpowiednio dostosować potrawy podawane w domu. Żywienie w przedszkolu powinno pokryć ok. 70 % dziennego zapotrzebowania dziecka na składniki odżywcze i energie ( trzy posiłki ). Żywienie dzieci i młodzieży w wieku szkolnym Żywienie dzieci w tym wieku jest podobne do żywienia przedszkolnego. Nadal główną rolę odgrywają produkty wysokobiałkowe, jak mleko, sery, chude mięso, podroby, drób, warzywa owoce Ogranicza się potrawy smażone, tłuste i przyprawy. Wraz z wiekiem dziecka wzrasta zapotrzebowanie energetyczne, a co za tym idzie zwiększenie zawartości w diecie produktów bogatych w cukrowce złożone, jak : pieczywo, kasze, makarony, kluski, warzywa, dobrym źródłem energii jest też tłuszcz. Dzieci w wieku 13 15 lat rosną bardzo szybko i ich zapotrzebowanie na niektóre składniki jest większe niż u dorosłych. Wobec tego nadal trzeba zapewnić dostarczanie odpowiednich ilości białka, wapnia, żelaza i witamin, aby umożliwić
właściwy wzrost i rozwój organizmu. W tym okresie mogą pojawić się objawy anoreksji ( szczególnie u dziewcząt ) i dlatego trzeba zwracać uwagę na kształtowanie odpowiednich zwyczajów żywieniowych i ewentualne problemy. Żywienie młodzieży w wieku 16 20 lat W wieku 16 20 lat rozpoczyna się zróżnicowanie zapotrzebowania w zależności od płci. Dziewczęta kończą okres dojrzewania i ich zapotrzebowanie na składniki odżywcze i energetyczne spada, natomiast chłopcy nadal bardzo intensywnie rosną i zapotrzebowanie jest w dalszym ciągu wysokie. W związku z tym w żywieniu chłopców dużą rolę odgrywają produkty węglowodanowe ( makarony, kasze, pieczywo mieszane jasne i ciemne, warzywa, owoce ). Dzienne zapotrzebowanie na białko wynosi ok. 100 g i powinno być pokryte przez produkty zawierające pełnowartościowe białko, jak mięso, mleko, przetwory mleczne, ryby, jaja. Asortyment podawanych potraw jest bardzo bogaty, można stosować różne techniki obróbki technologicznej. Jedyne ograniczenie związane jest ze stosowaniem używek i przypraw. Żywienie dorosłych Żywienie osób dorosłych ściśle związane jest z płcią i rodzajem wykonywanej pracy. Dokonuje się więc podziału na osoby wykonujące lekką lub umiarkowaną pracę fizyczną, śrdniociężką i ciężką pracę fizyczną. Osoby wykonujące lżejsze prace, prowadzący siedzący tryb życia powinny odżywiać się potrawami lżej strawnymi, o niższej wartości energetycznej. Zalecane są chude mięsa, wędliny, jaja, sery, mleko. Unikać należy potraw tłustych, które są trudniej trawione, a przy tym wysokoenergetyczne. Podobnie ograniczenia wymagają nasiona roślin strączkowych, które są także ciężko strawne i wywołują wzdęcia. Ważną rolę odgrywają warzywa i owoce, których błonnik korzystnie wpływa na przebieg trawienia, właściwą perystaltykę jelit i wydzielanie soków trawiennych. Produkty skrobiowe powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach. Wybierając spośród nich, należy skłaniać się ku tym, które zawierają więcej błonnika i składników mineralnych oraz witamin, czyli ciemnego pieczywa, grubych kasz. U osób wykonujących cięższą lub ciężką pracę fizyczną bardzo dobrze widać zależność między jej rodzajem a potrzebami organizmu. Niedobór energii i składników odżywczych negatywnie wpływa na efektywność pracy. Wysokie zapotrzebowanie energetyczne pokrywane jest przez produkty skrobiowe, tłuste mięsa, ryby. W związku ze zwiększonym spożyciem węglowodanów wzrasta zapotrzebowanie na witaminy z grupy B. Konieczne jest dostarczenie odpowiednich ilości mleka i jego przetworów, warzyw i owoców. Liczba posiłków powinna wynosić co najmniej 4, a jeden z nich o wartości energetycznej do 1000 kcal podawać należy w trakcie pracy.
Żywienie dorosłych różnie w zależności od pracy i płci praca lekka dieta lekko strawna praca umiarkowana dieta o wyższej wartości energetycznej praca ciężka dieta wysokoenergetyczna, potrawy sycące, mogą być trudniej strawne. Zaburzenia odżywiania się. Zaburzenia odżywiania się wynikają nie tylko z nieprawidłowego żywienia, co z problemów emocjonalnych. Są groźne gdyż mogą doprowadzić do wycieńczenia organizmu a nawet śmierci. Zaburzenia odżywiania to : anoreksja choroba związana z czynnikami emocjonalnymi np. zawodem miłosnym, niepowodzeniami w szkole, problemami w rodzinie, urazami psychicznymi, dotyczy szczególnie dziewcząt i młodych kobiet od 13 24 lat, choć spotykana jest także u chłopców jednak u nich przebieg choroby jest łagodniejszy. bulimia ( wilczy głód ) charakteryzuje się napadami obżarstwa w skutek odczuwanego niepohamowanego głodu i konsumowania ogromnych ilości pożywiania. Masa ciała może już wciągu miesiąca wzrosnąć o 5 10 kg. Choroba jest reakcją na stresy, poczucie zagrożenia, klęski, wewnętrzną pokusę. Po napadach obżarstwa chorzy starają się odchudzić przez głodówki, prowokowanie wymiotów, zażywanie leków przeczyszczających i moczopędnych. Objawy anoreksji - znaczny ubytek masy ciała - ustawiczny lęk przed wzrostem masy ciała ( spaczony wyobrażeniem idealnej sylwetki ciała ) - wychudzenie ( poniżej 40 kg, nawet do 31 kg 35 kg ) - skóra sucha - ustaje działanie jajników - obniżenie temperatury ciała Dla chorych proponuje się kompleksowe leczenie pod opieką psychologów, psychiatrów i endokrynologów, gdyż bardzo trudno jest przekonać pacjentki o konieczności leczenia i powrotu do należytej masy ciała. Posiłki w okresie leczenia powinny być wysokoenergetyczne, podawane w małych porcjach 5 razy dziennie. Stosuje się również karmienie przez kroplówkę lub sondę żołądkową. Objawy bulimii - napady obżarstwa - głodówki - prowokowanie wymiotów - przyjmowanie leków przeczyszczających
Dla chorych proponuje się kompleksowe leczenie pod opieką psychologów, psychiatrów i dietetyka. Powinno wykluczyć się z diety węglowodany proste. Konieczna jest także ścisła kontrola ilości i objętości posiłków. Artykuł zawiera krótką charakterystykę zasad i znaczenia racjonalnego odżywiania się różnych grup wiekowych oraz kobiet i mężczyzn, porusza też zagadnienia dotyczące konsekwencji złego odżywiania i chorób z nim związanych. W artykule wykorzystano treści z książki ZASADY ŻYWIENIA E.Superczyńska i M. Żylińska Kaczmarek - wydawnictwo REA