Materiały do samokształcenia Przedmiot: Zarządzanie transportem w logistyce TEMAT: Pojęcie potrzeb transportowych jako determinantu zarządzania transportem w przedsiębiorstwie Z punktu widzenia zarządzania transportem przez przedsiębiorstwo kluczowym problemem jest zidentyfikowanie i zrozumienie potrzeb transportowych jakie to przedsiębiorstwo posiada. To właśnie prawidłowa identyfikacja tych potrzeb leży u podstaw całego procesu zarządzania transportem i wszystkich decyzji z tym związanych prowadzących do maksymalizacji korzyści i minimalizacji kosztów. Tak więc zanim zaczniemy podejmować jakiekolwiek decyzje musimy odpowiedzieć sobie na pytanie: CZEGO POTRZEBUJE NASZE PRZEDSIĘBIORSTWO W ZAKRESIE TRANSPORTU, ZARÓWNO ZEWNĘTRZNEGO, JAK I WEWNĘTRZNEGO. Aby prawidłowo odpowiedzieć na to pytanie niezbędne jest zrozumienie czym jest potrzeba transportowa. W odróżnieniu od potrzeb biologicznych, jej istnienie jest bezpośrednio związane z gospodarczą i społeczną działalnością człowieka. Sytuacja ta wynika z faktu, iż w praktyce bardzo rzadko mamy do czynienia z sytuacją, w której dany produkt jest konsumowany w miejscu jego wytworzenia. Ciężko więc sobie wyobrazić funkcjonowanie jakichkolwiek przedsiębiorstw produkcyjnych bez wykorzystywania transportu, zarówno w obszarze zbytu, jak i zaopatrzenia. W efekcie potrzeby transportowe mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania każdej gospodarki. Ciężko jest wyobrazić również sobie funkcjonowanie jakiegokolwiek społeczeństwa bez transportu, a aktywność transportowa wiązała się już z najbardziej pierwotnymi formami funkcjonowania społeczeństw koczowniczych. Bez zdolności do transportowania pożywienia czy chociażby wody pitnej lub innych niezbędnych do życia przedmiotów, nie możliwe byłoby prowadzenie takiego stylu życia. Problem identyfikacji nowych potrzeb transportowych pojawił się wraz z przejściem 1
ludzi na osiadły tryb życia. W momencie pojawienia się pierwszych osad, w dalszym ciągu istniały problemy związane z zaopatrzeniem w żywność i w mniejszym stopniu w wodę, gdyż to dostęp do wody w dużej mierze decydował o wyborze miejsc na osady. Niemniej jednak wiązało się to z koniecznością dostarczania do osad całej masy innych dóbr, które nie były dostępne w jej pobliżu, a były potrzebne ówczesnym społeczeństwom do prawidłowego funkcjonowania. To właśnie ograniczony dostęp do niektórych surowców i łatwy dostęp do innych sprawił, iż nastąpiła stopniowa specjalizacja w wytwarzaniu dóbr przez człowieka, a dzięki temu mógł rozwijać się handel i wraz z nim transport. Wraz z dalszym rozwojem cywilizacyjnym następował równolegle rozwój potrzeb transportowych. Przykładem tego może być bardzo rozbudowany handel pomiędzy krajami europejskimi a ich koloniami. Towary takie jak kakao, kawa czy inne produkty niedostępne w Europie zyskiwały coraz większą popularność na rynkach europejskich, co powodowało gwałtowny rozwój Kompanii Handlowych zajmujących się ich transportowaniem. Tak więc dzięki transportowi międzykontynentalnemu możliwe stało się upowszechnianie produktów, których w innej sytuacji nie można było dostarczyć europejskim konsumentom. Wzrost potrzeb konsumpcyjnych społeczeństw powodował dalszy rozwój potrzeb transportowych. Więcej i szybciej stało się podstawowym kryterium rozwoju transportu towarowego. Rozwój społeczny pociągnął za sobą również pojawienie się nowych potrzeb transportowych nie związanych z transportem towarów. W społeczeństwach rozwiniętych ludzie zaczęli na dużą skalę przemieszczać się nie tylko między miastami, ale i krajami a nawet kontynentami (ruchy migracyjne i podróże w interesach oraz pojawienie się zjawiska podróżowania dla przyjemności). Nie należy również zapominać, iż jednym z głównych czynników rozwoju transportu w dziejach ludzkości było zaspokajanie potrzeb transportowych związanych z wojną. Zaopatrzenie wojsk we wszystkie niezbędne środki do prowadzenia wojen było przez wiele wieków podstawowym zadaniem transportowym (jak wspomniano na wykładach pojęcie logistyki początkowo było stosowane w wojsku). W efekcie możemy powiedzieć, iż rozwój gospodarczy i społeczny powodował powstawanie coraz bardziej zróżnicowanych potrzeb transportowych co wynikało z 2
następujących czynników 1 : zwiększonej ruchliwości społecznej i komunikacyjnej ludności, rozwoju gospodarki światowej, międzynarodowego podziału pracy, procesów globalizacyjnych i integracyjnych gospodarki i społeczeństwa, ilości i zakresu informacji przepływających w społeczeństwie gospodarującym, powszechnego zapotrzebowania na różne formy zagospodarowania czasu wolnego, rozpowszechniania wiedzy w zakresie zapewnienia i możliwości realizacji określonych wartości. Nie należy jednak zapominać, że bez możliwości realizacji podstawowych potrzeb transportowych niemożliwa byłaby dalsza eskalacja wymienionych powyżej czynników. Tak więc zaspokojenie jednej potrzeby transportowej może generować kolejne. Skoro wdzieliśmy już wszystko na ziemi to może czas odwiedzić księżyc. W tym momencie należy dopowiedzieć sobie na pytanie czym tak naprawdę jest potrzeba transportowa. Potrzebę transportową można więc określić jako zidentyfikowaną przez określony podmiot potencjalną potrzebę przemieszczania ludzi, towarów i informacji w konkretnym momencie, na konkretną odległość i w konkretnym celu. Cechą charakterystyczną potrzeb transportowych jest ich duże zróżnicowanie wynikające z następujących czynników: dużej różnorodności przewożonych towarów, specjalizacji produkcji wynikającej ze zróżnicowanej dostępności czynników produkcji w różnych regionach świata i chęć produkowania tam gdzie koszty są najniższe zmianami w zakresie konsumpcji społecznej i przemysłowej, bogacenie się społeczeństw i wzrost wymagań w stosunku do transportu osobowego zarówno w aspekcie ilościowym, asortymentowym jak i jakościowym, rozwój różnych gałęzi gospodarki (turystyka, gaz łupkowy, Internet) 1 W. Rydzkowski, Usługi logistyczne, Biblioteka logistyka, Poznań 2007, s.105. 3
Tak więc potrzeby transportowe możemy podzielić na te wynikające z: transportu towarów transportu osobowego transportu informacji. W tym momencie niezwykle istotne jest określenie czynników determinujących potrzeby transportowe w ich dwóch podstawowych obszarach a mianowicie w obszarze ilościowym i w obszarze jakościowym. Do najważniejszych czynników, określających potrzeby transportowe przedsiębiorstw produkcyjnych w ramach czynników ilościowych należy zaliczyć 2 : wielkość produkcji, eksportu i importu, organizację obrotu materiałowego, w tym towarowego, organizację transportu. Czynniki jakościowe określające te potrzeby wynikają z 3 : konfiguracji wzajemnej układów przestrzennych miejsc produkcji i miejsc zapotrzebowania na ładunki, naturalnych i ekonomicznych cech oraz właściwości ładunków stanowiących o konieczności organizacji procesu transportowego. Inaczej sytuacja kształtuje się jeśli chodzi o czynniki determinujące potrzeby transportowe w obszarze transportu ludzi i informacji. W tym wypadku czynnikiem determinującym wielkość i jakość potrzeb transportowych jest tak naprawdę poziom zamożności oraz rozwoju gospodarczego społeczeństwa. Im bardziej rozwinięte społeczeństwo tym większe potrzeby transportowe wynikające choćby z konieczności przemieszczania się do zakładów produkcyjnych oraz przepływu informacji związanych z działalnością gospodarczą. Nie należy również zapominać, że rozwój gospodarczy pociąga za sobą wzrost zamożności społeczeństwa, które znacznie częściej podróżuje np. w celach turystycznych i wymaga coraz wyższego poziomu świadczonych usług transportowych (kryterium jakościowe). Podsumowując możemy powiedzieć, iż kompilacja czynników ilościowych i 2 M. Michałowska, Transport w gospodarce oparty na wiedzy, WUE, Katowice 2009, s. 53. 3 W. Rydzkowski, K. Wojewódzka-Król, Transport, PWN, Warszawa 2002, s. 112. 4
jakościowych, określających dane potrzeby transportowe, stanowi główny czynnik determinujący usługę transportową mającą zaspokoić tę potrzebę. To właśnie te czynniki determinują koszty jakie poniesie osoba zgłaszająca daną potrzebę transportową. W tym momencie kluczowym problemem jest określenie czym tak naprawdę jest usługa transportowa. Możemy powiedzieć, że usługa transportowa to działania mające na celu maksymalne zaspokojenie potrzeb transportowych, polegające na przemieszczaniu dóbr, osób lub informacji zgodnie z warunkami określonymi z jej odbiorcą. Do najważniejszych cech usług zalicza się 4 : nie można ich składować, są w zasadzie konsumowane przy wytwarzaniu, są często wytwarzane w bliskiej współpracy z klientem, najczęściej nie posiadają własnego popytu, lecz popyt na nie występuje w następstwie sprzedaży transportowanych towarów, nie posiadają wartości wewnętrznej, to znaczy zawsze musi istnieć klient. Przedstawione powyżej cechy usługi transportowej powodują, iż niezwykle istotne jest maksymalne doprecyzowanie potrzeb transportowych przedsiębiorstwa po to by można było zaprojektować usługę transportową, która w pełni mogłaby tę potrzebę zaspokoić. Jeżeli źle oszacujemy nasze potrzeby to mogą zostać one nie w pełni zrealizowane (np. zamówienie za małego samochodu podczas przeprowadzki) z drugiej zaś strony przeszacowanie tych potrzeb prowadzi do generowania dodatkowych kosztów (zamówimy większy, droższy samochód podczas gdy nasze rzeczy zmieściłyby się na mniejszy). Niestety w wielu wypadkach to właśnie wspomniany problem kosztów determinuje nasze potrzeby transportowe jeśli chodzi o ich jakość. To właśnie koszty usług transportowych decydują o tym czy potrzeby transportowe są zaspokojone w pełni czy też są dostosowywane do możliwości finansowych klienta. Nie każdego z nas stać na podróż samolotem do USA w pierwszej klasie, choć chętnie byśmy z takiego standardu podróży skorzystali. 4 J. Tarkowski, B. Irestahl, K. Lumsden, Transport-Logistyka, Biblioteka Logistyka, Poznań 1995, s.73. 5
Podsumowując omawiane problemy możemy stwierdzić, iż jednym głównych zagadnień jakimi zajmuje się zarządzanie transportem w przedsiębiorstwie jest sprecyzowanie potrzeb transportowych, zaprojektowaniu minimalnych i maksymalnych wymagań z nimi związanych a potem zorganizowanie albo w ramach działalności przedsiębiorstwa albo przy wykorzystaniu przedsiębiorstw transportowych usługi, która te potrzeby zaspokoi. Pytania 1. Czym jest potrzeba transportowa? 2. Co było powodem ewolucji potrzeb transportowych? 3. Jakie czynniki determinują potrzebę transportową? 4. Czym jest usługa transportowa? 5. Jakie są cechy charakterystyczne odróżniające usługę od produktu? 6. Co determinuje poziom usługi transportowej w stosunku do zgłoszonych potrzeb transportowych? 6