Jak radzi ć sobie z zachowaniami trudnymi u dzieci? Włocławek, 2013
Zachowania trudne u dzieci to: 1.Nadpobudliwość. 2.Agresja. 3.Nieposłuszeństwo.
Umiejętność właściwego reagowania na zachowania trudne to: znajomość specyfiki rozwoju małego dziecka i umiejętność dokonywania bardziej wnikliwej diagnozy przyczyn.
Każde dziecko to inna osobowość zespół cech występujących w różnych konfiguracjach. Osobowość ta poddawana jest różnym czynnikom i wpływom. Potrzebna jest podstawowa wiedza o mechanizmach rozwoju dziecka w okresie przedszkolnym.
W rozwoju człowieka występuje 8 faz z tego 4 fazy są do momentu pójścia dziecka do szkoły. W każdej dzieje się coś ważnego i zakłócenia mają konsekwencje dla dalszego rozwoju i zachowania dziecka. I faza: Dziecku musi czuć się kochane, ma czuć się bezpieczne /psychicznie/ i musi wiedzieć, że może zwrócić się z problemami do bliskich. II faza: W sytuacjach konfliktowych dziecko musi być partnerem do rozmowy i nie może wychodzić pokonane. Trzeba pozwolić na autonomię w określonych wspólnie granicach, dać szansę na inicjatywy. III faza: Pojawia się problem poczucia winy i gdy sytuacje, zadania przekraczają możliwości dziecka. IV faza: Przełom pójścia do szkoły: tu w zależności od sytuacji ujawnia się przedsiębiorczość (wie co robi i akceptuje swoje ograniczenia) lub poczucie niższości (nie jest gotowe na wyzwania, jakie niesie ze sobą szkoła).
Małe dziecko potrzebuje przede wszystkim zaspokojenia potrzeb: VII potrzeba samorealizacji VI potrzeby estetyczne V potrzeba wiedzy i rozumienia IV potrzeba szacunku III potrzeba przynależności i miłości II potrzeba bezpieczeństwa I potrzeby fizjologiczne Ważne są postawy rodzicielskie, systemy wychowania, klimat szczerości, zaufania i szacunku.
Zachowania trudne s ą uwarunkowane wieloma czynnikami, które tkwi ą zarówno w samej jednostce, jak i w jej otoczeniu. Na osobowość i zachowanie dziecka mają wpływ: czynniki genetyczne, choroby w okresie okołoporodowym, zdarzenia traumatyczne, wpływ środowiska rodzinnego, przedszkolnego, rówieśniczego, inne.
Radzenie sobie z sytuacjami trudnymi to : rozpoznanie objawów, ustalenie przyczyn, konsultacje ze specjalistami, skuteczne metody pracy pedagogicznej, edukacja rodziców, jednolite oddziaływania w rodzinie, przedszkolu, szkole.
Poznawanie dziecka współpraca z rodziną * Nie uda się to bez udziału rodziny to rodzina jest źródłem istotnej wiedzy o dziecku. Dlatego nauczyciele przeprowadzają wywiad z rodzicami. * Te dwa środowiska muszą współpracować, aby rozpoznać jakie dziecko jest i ustalić wspólne oddziaływania, szczególnie w sytuacji problemów. Niezbędne są systematyczne kontakty i ustalenia. * Rodzice powinni posiadać wiedzę o tym, jak przebiega rozwój małego dziecka i czego to dziecko potrzebuje, by stworzyć odpowiednie warunki i poradzić sobie z problemami. Niezbędna jest zatem edukacja psychologiczno-pedagogiczna rodziny.
Zachowanie nadpobudliwe - objawy: Sfera ruchowa: niepokój ruchowy w sferze motoryki dużej i małej /niemożność pozostania w bezruchu/, wstawanie, chodzenie, bieganie, wymachiwanie rękoma, kiwanie się, drobne ruchy kończyn, manipulowanie przedmiotami będącymi w zasięgu dziecka. Sfera poznawcza: trudności w skupieniu uwagi, wzmożony odruch orientacyjny /przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt/, pochopność lub pobieżność myślenia. Sfera emocjonalna: nieopanowane, silne reakcje emocjonalne, wzmożona ekspresja uczuć, zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce - często towarzyszy jej nasilona aktywność ruchowa oraz poznawcza. Objawy nadpobudliwości mogą dotyczyć jednej sfery, dwóch lub wszystkich sfer.
Zachowanie nadpobudliwe - przyczyny: A. Predyspozycje organiczne / układ nerwowy/ Nieprawidłowy rozwój dynamiki procesów nerwowych - przejawy to: słabość procesów nerwowych, przewaga pobudzania nad hamowaniem, wyraźna labilność układu nerwowego, Mikrodeficyty - parcjalne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego - przejawy to niski próg pobudzenia, mała odporność na frustrację, nietolerancja na zmianę otoczenia, nadwrażliwość na hałasy, płaczliwość.
Zachowanie nadpobudliwe - przyczyny: B. Warunki środowiskowe Środowisko rodzinne - warunki bytowe, struktura, atmosfera (niezaspokojone potrzeby, konflikty, osobowość rodziców), system wychowawczy, postawy rodzicielskie (odrzucenie, nadmierne wymagania, nadmierna ochrona, unikanie), Środowisko pozarodzinne przedszkole- oddziałuje poprzez określone wymagania, relacje społeczne, jakich dziecko doświadcza, Sytuacje traumatyczne utrata bliskiej osoby, silne zagrożenie.
Nadpobudliwo ść postępowanie: Dziecku, które żyje w chaosie trzeba stworzyć uporządkowany świat poprzez stworzenie reguł i zasad dziecko musi czuć się pewnie i bezpiecznie. Powinno wiedzieć co wolno, czego nie wolno i jakie to ma swoje konsekwencje. Kalendarz dnia: Dotyczy zarówno przedszkola jak i domu!
Nadpobudliwo ść - postępowanie: Ograniczyć liczbę bodźców emocjonalnych, Gdy dochodzi do konfliktu, w chwili pobudzenia dziecka sprawę należy rozpatrzyć, gdy dziecko uspokoi się /chyba, że wymaga natychmiastowej reakcji/. Trzeba pokazać dziecku jak można naprawić szkodę lub wyrządzone zło. Regulować reakcje emocjonalne poprzez zainteresować dziecko czymś nowym lub skłonić do refleksji. Prowadzić zabawy i ćwiczenia dotyczące myślenia przyczynowo-skutkowego, wymyślania zakończenia, zmiany odwracalne i nieodwracalne. Uczyć dzieci przewidywać w zabawie: Co by było gdyby np. Ktoś wszedł na lód na jeziorze
Nadpobudliwo ść postępowanie: Nie dawać dziecku zbyt trudnych zadań, Dawać krótkie i wyraźne polecenia, w razie potrzeby powtarzać kilkakrotnie lub przypominać, Cel zadania musi być bliski, Pomagać w dokończeniu zadań, chwalić, Angażować dzieci do pomagania, przygotowania zajęć, powierzać różne funkcje (uczą się spokojnego planowego działania), Powierzać zadania polegające na klasyfikowaniu, porządkowaniu.
Nadpobudliwo ść postępowanie: Zajęcia ruchowe przeplatać zajęciami spokojnymi, cichymi, Organizować dzień w sposób planowy i regularny, Na terenie przedszkolnym, podwórku zwracać szczególną uwagę na te dzieci, Wprowadzać zasady, umowy (stanowiące kodeks) także w domu, Przypominać o umowach, egzekwować je, Nie stosować kar fizycznych ani nie krzyczeć na dziecko, Stała linia wychowania, spokojna atmosfera, kontrola i pomoc dorosłych.
Agresja u dzieci przyczyny: Okazywanie złości, agresja wynika z cierpienia, zrodzonego z braku miłości i braku zaspokojenia podstawowych potrzeb - jest odwetem. Często złe zachowania to zwracanie na siebie uwagi, szukanie sposobu na kontakt z drugim człowiekiem, na bycie zauważonym, szukanie uznania, wsparcia - znowu - zaspokojenia potrzeb. Sposób postępowania rodziców lub środowiska to czasem zbyt rygorystyczne wymagania - dzieci te mają niską samoocenę brak zaspokojenia potrzeb. Nieprawidłowe zachowania dziecka bardzo często są reakcją na niejasne zasady oceniania, niesprawiedliwość, chaos organizacyjny, brak konsekwencji.
Agresja u dzieci - przyczyny Wrogie relacje pomiędzy dorosłymi i dziećmi lub w grupie rówieśniczej. Agresja może być instynktem lub zachowaniem wyuczonym. W rozwoju człowieka występuje mechanizm modelowania: My dorośli jesteśmy modelami, a dziecko jest obserwatorem i uczy się. Dzieci agresywne nie potrafią uświadamiać sobie swoich emocji i ich przyczyn. Złe wzorce bez rozmowy, wyjaśnienia to milczące poparcie bajki, gry komputerowe, filmy.
Agresja to często objaw słabości, braku zaspokojenia potrzeb... stąd ważnym elementem obserwacji jest poznanie samooceny dziecka i jego potrzeb, oczekiwa ń, sposobu myślenia.
Czasami agresja dziecka to prowokacja. Dlatego hasłem i głównym wskazaniem, którym powinien się kierować dorosły jest: Nie daj się wciągnąć na ring! Zamiast ganić zachowanie nieprawidłowe, dorosły modeluje zachowanie pożądane. Istotny jest klimat społeczny w grupie i rodzinie.
Nieposłuszeństwo, czyli niespełnienie polece ń. Działania dorosłych wobec dziecka: *Wyznaczanie reguł i granic, * Ustalenie zachowań akceptowanych i nieakceptowanych, * Nieprzestrzeganie reguł musi mieć swoje konsekwencje.
Techniki komunikowania si ę z dzieckiem: Komunikaty typu ja Aktywne słuchanie Techniki asertywne Negocjowanie
Aktywne słuchanie Umiejętność powtórzenia tego, co się usłyszało/parafrazowanie, Zrozumienie emocji, szczerość, Zachęcenie do szukania rozwiązań pokazanie innych możliwości, Danie wyboru podczas podejmowania decyzji. Nie wolno!: Oskarżać, wypominać, udzielać rad, upokarzać, moralizować, rozczulać się
Asertywność umiejętność wyrażania opinii, krytyki, potrzeb, życzeń, poczucia winy, umiejętność odmawiania, umiejętność przyjmowania krytyki, ocen i pochwał, autentyczność, elastyczność zachowania, świadomość siebie (wad, zalet, opinii), wrażliwość na innych ludzi, stanowczość i zdecydowanie. nie poddawanie się zbyt łatwo manipulacjom i naciskom emocjonalnym innych osób.
Gdy asertywnie wyrażasz krytyk ę: Pochwal na początku. Wspomnij o własnym błędzie. Mów patrząc w oczy. Nie podkreślaj mową ciała dezaprobaty /wyjątek! /. Nie krytykuj przy innych. Nie czekaj z krytyką, zrób to zaraz po fakcie. Nie powtarzaj zarzutu. Krytykuj zachowanie nie osobę. Nie dowcipkuj, nie pozwalaj sobie na złośliwości. Traktuj swoja ocenę jako jedną z możliwych, dopuszczając, że możesz się mylić. Nie pytaj o motywy krytykowanego zachowania. Unikaj słów nigdy i zawsze. Mów tylko o jednej sytuacji. Używaj zachęt, tak aby naprawienie błędu wydawało się łatwe. Pozwól zachować twarz. Staraj się, aby po rozmowie rozmówca był mimo wszystko zadowolony.
Pamiętajmy, nie ma dzieci złych, s ą tylko dzieci skrzywdzone, zaniedbane, niewłaściwie kochane. To one stwarzaj ą trudności wychowawcze.
Rola współpracy z rodzin ą: Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami swoich dzieci. To oni ponoszą konsekwencje wykroczeń swoich nieletnich dzieci. Przedszkole ma wspierać rodziców w ich wychowawczej roli. Przedszkole nie może zastępować rodziców. Dziecko przebywa tu kilka godzin w ciągu dnia, resztę czasu powinno spędzać w domu, i to rodzice powinni interesować się tym, co dziecko robi, jaką ogląda bajkę, w co gra, jak spędza wolny czas.
Co więc powinni robi ć rodzice, gdy ich dziecko sprawia trudnoś ci wychowawcze? Nie udawaj, że twoje dziecko nie sprawia trudności wychowawczych, jeżeli są na niego skargi, jeżeli późno wraca do domu, jeżeli kłamie. Poznaj prawdę o swoim dziecku i przyjmij ją. Postaraj się szukać przyczyn złego zachowania. Nie broń dziecka na siłę, nie obwiniaj innych za jego naganne czyny. Ucz go odpowiedzialności za to, co robi. Kary stosuj z umiarem, przemyśl dokładnie, jak i za co karzesz, bądź konsekwentny. Szukaj pomocy u fachowców: w szkole, w poradni pedagogiczno-psychologicznej. Rozmawiaj o problemach wychowawczych z innymi rodzicami. Czytaj fachową literaturę pedagogiczno-psychologiczną. Bądź odpowiedzialnym rodzicem. Pamiętaj, że skuteczni są tylko ci rodzice, którzy łączą swoje słowa z jednoznaczną postawą moralną. Bądź wzorem dla swojego dziecka!
Formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla rodziców to: porady, konsultacje, warsztaty, szkolenia.
Zasady udzielania pomocy w przedszkolu: Korzystanie z pomocy psychologicznopedagogicznej w przedszkolu jest dobrowolne i nieodpłatne. Pomoc psychologiczno-pedagogiczną organizuje dyrektor przedszkola. Pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielają nauczyciele oraz specjaliści wykonujący zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, posiadający kwalifikacje do prowadzenia zajęć specjalistycznych.
Procedura radzenia sobie z zachowaniami trudnymi: 1.Rozpoznanie objawów. 2. Ustalenie przyczyn. 3. Ewentualne konsultacje ze specjalistami. 4. Dobry klimat, metody pracy nauczycieli. 5.Jednolite oddziaływania w rodzinie i przedszkolu. 6.Ewentualnie formy pomocy psychologicznopedagogicznej w placówce. 7.Analiza skuteczności, ewentualne konsultacje ze specjalistami.
Dziękuj ę za uwag ę! Na podstawie materiałów szkoleniowych J. Pytlarczyk opracowała M. Rosińska Nauczyciel PP Nr 19 Bajka