REALIZACJA PRIORYTETÓW MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ Założenia dotyczące kierunków polityki oświatowej państwa na rok szkolny 2006/2007 zostały przedstawione przez Lubelskiego Kuratora Oświaty dyrektorom szkół na naradach w sierpniu 2006 r. Omawiając priorytetowe kierunki polityki oświatowej kurator podkreślił znaczenie proponowanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej nowych rozwiązań zawartych w projektach aktów prawnych, związanych z wychowaniem oraz działalnością rad rodziców. Jednocześnie przypomniał, że wskazane priorytety mają wyznaczać główne kierunki pracy wychowawczej szkół i realizacji ich zadań statutowych. 1. Wzmocnienie działalności wychowawczej szkoły ze szczególnym uwzględnieniem wychowania patriotycznego i obywatelskiego Realizację priorytetu Ministra Edukacji Narodowej założono jako działanie dwutorowe - wspomagające i diagnostyczne: 1/ Wzmocnienie przez szkoły i placówki oświatowe ich działań wychowawczych z naciskiem na wychowanie patriotyczne i obywatelskie. Jako działanie wspomagające szkoły w tym zakresie Kuratorium Oświaty zorganizowało w maju 2007 r. konferencję dla nauczycieli i dyrektorów szkół poświęconą wychowaniu patriotycznemu i obywatelskiemu. Program konferencji obejmował referaty poświęcone kształtowaniu postaw patriotycznych i obywatelskich w Polsce w okresie międzywojennym, obliczom współczesnego patriotyzmu w nauczaniu, wychowaniu patriotycznemu poprzez wycieczki edukacyjne i projekty realizowane przez uczniów. Swój dorobek w zakresie kształtowania postaw patriotycznych i obywatelskich zaprezentowały na konferencji dwie szkoły podstawowe, gimnazjum i szkoła pondgimnazjalna. Ponadto wychowanie, w tym wychowanie patriotyczne i obywatelskie, zostało uwzględnione w priorytetach doskonalenia nauczycieli województwa na rok 2006 i 2007, co znalazło odzwierciedlenie zarówno w tematyce form doskonalenia oferowanych przez ośrodki doskonalenia nauczycieli (kursy doskonalące umiejętności wychowawcze i konferencje o problemach współczesnego wychowania), jak i w tematyce tzw. grantów kuratoryjnych; 2/ Diagnozę i ocenę działalności wychowawczej szkół, w tym działań w zakresie wychowania patriotycznego i obywatelskiego; sformułowanie, na podstawie przeprowadzonej diagnozy, wniosków dotyczących dalszych działań nadzoru pedagogicznego w tym zakresie. Ponadto Lubelski Kurator Oświaty włączał się w akcje stowarzyszeń propagujących wartości patriotyczne i obywatelskie w swoich działaniach, poprzez propagowanie tych akcji i zachęcanie szkół do udziału w nich. Za sukces należy uznać aktywny udział nauczycieli, katechetów i uczniów ze szkół województwa lubelskiego w zorganizowanym w 2007 r. przez Stowarzyszenie Parafiada programie wychowania patriotycznego i społecznego Moja Mała Ojczyzna. Reprezentacje województwa lubelskiego zakwalifikowały się do etapu finałowego stając tym samym przed możliwością zdobycia nagrody głównej. Zakres i procedura przeprowadzonej diagnozy Diagnoza i ocena działalności wychowawczej szkół w zakresie wychowania patriotycznego i obywatelskiego została zaplanowana na drugie półrocze roku szkolnego 2006/2007. Była przeprowadzana przez wizytatorów w ramach zaplanowanych na ten okres wizytacji szkół. W ten sposób szkoły i placówki miały szansę na ewentualną wewnętrzną diagnozę ich działań wychowawczych oraz wprowadzenie stosownych korekt przy wsparciu wizytatorów opiekunów poszczególnych placówek. Diagnoza, zgodnie z założeniami została przeprowadzona w 62 szkołach województwa lubelskiego, w tym w następującej liczbie poszczególnych typów szkół: szkoły podstawowe (38 placówek, w tej liczbie ujęto także trzy podstawowe szkoły specjalne), gimnazja (13 placówek), szkoły ponadgimnazjalne (10 placówek obejmujących szkoły ogólnokształcące i zawodowe), jak również jedno przedszkole.
W przeprowadzonej diagnozie uwagę zogniskowano na włączaniu wychowania patriotycznego i obywatelskiego w zakres działań wychowawczych szkoły, formach i metodach pracy szkół oraz działaniach dyrektorów wynikających ze sprawowanego przez nich nadzoru nad nauczycielami. Wyniki przeprowadzonej diagnozy W wyniku przeprowadzonej w roku szkolnym 2006/2007 diagnozy dotyczącej wychowania patriotycznego i obywatelskiego stwierdzono: 1/ Wszystkie placówki (62), których pracę analizowano, uwzględniły w swoich programach wychowawczych zagadnienia związane z wychowaniem patriotycznym i obywatelskim. 2/ Przeprowadzona przez wizytatorów analiza tematyki godzin wychowawczych potwierdziła, że we wszystkich badanych placówkach godziny do dyspozycji wychowawcy poświęcane były m.in. treściom związanym z wychowaniem patriotycznym i obywatelskim. Wśród poruszanej na godzinach tematyki przeważały treści związane z rocznicami historycznymi, świętami państwowymi i kościelnymi, przedmiotem wykładów i dyskusji były także postawy patriotyczne i ich manifestowanie w życiu codziennym. Czas ten poświęcano także budowaniu poczucia tożsamości narodowej i regionalnej poprzez organizację wycieczek do miejsc pamięci narodowej w regionie oraz spotkań z ludźmi zasłużonymi dla Polski i regionu. Istotną formą realizacji treści programów wychowania patriotycznego i obywatelskiego okazała się w wizytowanych szkołach współpraca ze stowarzyszeniami i organizacjami (m.in. lokalnymi centrami kultury, bibliotekami publicznymi, parafiami, towarzystwami działającymi na rzecz regionu, kultury, muzeami, organizacjami harcerskimi, związkami kombatantów) ukierunkowana na wspólną organizację obchodów świąt państwowych i kościelnych, opiekę nad miejscami pamięci narodowej, organizację akcji charytatywnych, pogadanek, wycieczek, pielgrzymek do miejsc kultu religijnego, a także konkursów o tematyce historycznej, regionalnej. Tylko w przypadku jednej szkoły odnotowano brak zaangażowania w rozwijanie takiej współpracy w wychowaniu młodzieży. Przeprowadzona diagnoza dowiodła także angażowania rodziców uczniów w działania wychowawcze. Współpraca z rodzicami w zakresie wychowania patriotycznego i obywatelskiego najczęściej manifestowała się udziałem rodziców w uroczystościach szkolnych, pomocą w organizacji wyjazdów, rajdów, pielgrzymek uczniów, pomocą w organizacji obchodów świąt państwowych i kościelnych, udziałem rodziców w wyborze patrona szkoły, organizacją spotkań z ludźmi zasłużonymi dla Polski i regionu. W jednej ze szkół zorganizowano też wspólne z rodzicami śpiewanie pieśni patriotycznych. Ponadto we wszystkich badanych placówkach rady rodziców opiniowały programy wychowawcze. Największą liczbę różnorodnych działań promujących postawy patriotyczne i obywatelskie odnotowano w szkołach, które miały patrona. Osoba patrona, jej życie i działalność, są bardzo często fundamentem programów wychowawczych placówek, a tym samym inspiracją do podejmowania różnorodnych działań z zakresu wychowania patriotycznego i obywatelskiego. Aktywność szkół związana z osobą patrona przybiera najczęściej następujące formy: cykle lekcji wychowawczych, ale także przedmiotowych, poświęconych osobie patrona, szkolne konkursy dotyczące patrona, obchody dnia patrona, opieka nad miejscami pamięci związanymi z patronem, nawiązywanie współpracy wychowawczej z innymi placówkami, a także stowarzyszeniami związanymi z patronem szkoły. 3/ We większości badanych placówek (57 szkół na 62 poddane diagnozie) dyrektorzy zaplanowali nadzorowanie pracy nauczycieli w zakresie realizacji programu wychowawczego, w tym treści związanych z wychowaniem patriotycznym i obywatelskim. Treści wychowawcze zostały uwzględnione w tematyce hospitacji dyrektorów szkół. Jednocześnie w planach nadzoru placówek uwzględniono także wspomaganie nauczycieli w ich działaniach wychowawczych, m.in. poprzez organizację
wewnętrznych szkoleń o tematyce wychowawczej oraz zaplanowanie udziału nauczycieli w różnych formach doskonalenia zewnętrznego w tym zakresie. Dowodem rzetelnego podejścia dyrektorów do realizacji nadzoru nad działalnością wychowawczą nauczycieli, a tym samym dowodem autentycznej troski o kreowanie właściwych postaw patriotycznych i obywatelskim uczniów, są formułowane przez nich wnioski do działań wychowawczych szkoły, zwłaszcza w zakresie wychowania patriotycznego i obywatelskiego. Wnioski dyrektorów dotyczyły najczęściej: umieszczania w kalendarzu imprez szkolnych wszystkich ważnych świąt państwowych i kościelnych, konieczności realizacji celów wychowawczych na każdej lekcji, utrwalania znajomości hymnu państwowego przez uczniów, potrzeby uwzględniania treści patriotycznych i obywatelskich przy omawianiu lektur szkolnych; zwiększenia liczby spotkań uczniów z ludźmi zasłużonymi dla Polski i regionu, wzbogacania form umacniania więzi z małą ojczyzną. W nielicznych placówkach (7 szkół), w których stwierdzono niedomagania nadzoru dyrektora w zakresie działań wychowawczych, wizytatorzy zgłosili wnioski dotyczące uwzględnienia wychowania w tematyce nadzoru, w tym w tematyce hospitacji dyrektora. Wnioski Wyniki przeprowadzonej diagnozy i analiza podjętych działań wspomagających przekonują, że szkoły i placówki województwa lubelskiego z dużym zaangażowaniem podejmują się zadania wychowania młodego pokolenia, a zwłaszcza kształtowania postaw patriotycznych i obywatelskich. Uwidacznia się to w doborze treści wychowawczych oraz form pracy wychowawczej z uczniami. Warto odnotować, iż w coraz większej liczbie szkół zwraca się uwagę na budowanie tradycji szkolnych w oparciu o tradycje narodowe. Daje się zauważyć zwiększoną dbałość szkół o realizację treści wychowania patriotycznego i obywatelskiego, a także troskę o edukację regionalną. Wzmożone zainteresowanie nauczycieli doskonaleniem w zakresie wychowania jest również dowodem wagi jaką przykładają do kształtowania postaw dzieci i młodzieży. Wojewódzkie ośrodki doskonalenia nauczycieli w roku szkolnym 2006/2007 zorganizowały cztery konferencje poświęcone współczesnym problemom wychowawczym, wychowaniu patriotycznemu, edukacji historyczno-politycznej, wartościom w wychowaniu, a także 47 kursów i warsztatów o tematyce wychowawczej dla nauczycieli. Spośród tematów realizowanych w roku 2006 tzw. grantów wojewódzkich największą liczbę chętnych skupiały tematy wychowawcze. W kontekście wyników przeprowadzonych analiz wydaje się zatem zasadne kontynuowanie dotychczasowych działań wspomagających szkoły i placówki wychowawcze, a także prowadzanie, w ramach nadzoru, systematycznego monitorowania, analizy i oceny tej sfery działalności statutowej szkół i placówek województwa.
2. Wzmocnienie roli rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły Realizację powyższego priorytetu Ministra Edukacji Narodowej, podobnie jak priorytetu dotyczącego wzmocnienia działalności wychowawczej szkoły, założono jako działanie dwutorowe - wspomagające i diagnostyczne: 1/ Wzmocnienie roli rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły. Jako działanie wspomagające szkoły w tym zakresie zaplanowano uwzględnienie tematyki związanej ze współpracą szkół z rodzicami w ofercie ośrodków doskonalenia nauczycieli w województwie lubelskim; 2/ Diagnozę i ocenę udziału rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły, sformułowanie, na podstawie przeprowadzonej diagnozy, wniosków dotyczących dalszych działań nadzoru pedagogicznego w tym zakresie. Zakres i procedura przeprowadzonej diagnozy Diagnoza i ocena udziału rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły została zaplanowana na drugie półrocze roku szkolnego 2006/2007. Była przeprowadzana przez wizytatorów w ramach zaplanowanych na ten okres wizytacji szkół. W ten sposób szkoły i placówki miały szansę na ewentualną wewnętrzną diagnozę tej sfery ich działalności oraz wprowadzenie stosownych korekt przy wsparciu wizytatorów opiekunów poszczególnych placówek. Diagnoza, zgodnie z założeniami została przeprowadzona w 69 szkołach województwa lubelskiego, w tym w następującej liczbie poszczególnych typów szkół: szkoły podstawowe (39 placówek, w tej liczbie ujęto także trzy podstawowe szkoły specjalne), gimnazja (8 placówek), szkoły ponadgimnazjalne (14 placówek obejmujących szkoły ogólnokształcące i zawodowe), przedszkola (8 placówek). W przeprowadzonej diagnozie zwrócono uwagę na zapisy statutów szkół dotyczące kompetencji rad rodziców, realizację kompetencji przez reprezentację rodziców, a także na włączanie rodziców w realizację statutowych zadań szkoły. Wyniki przeprowadzonej diagnozy W wyniku przeprowadzonej w roku szkolnym 2006/2007 diagnozy dotyczącej udziału rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły stwierdzono: 1/ We wszystkich szkołach, których działania poddano analizie, statuty określały szczegółowe kompetencje rad rodziców, zasady współdziałania organów szkoły oraz sposoby rozwiązywania sporów między organami. 2/ Przeprowadzona diagnoza wskazuje, że rady rodziców formalnie korzystały ze swoich kompetencji opiniujących, opiniując zmiany w statutach szkół/placówek, program wychowawczy i profilaktyczny, zestaw programów nauczania, organizację zajęć dodatkowych, projektowane w szkołach innowacje i eksperymenty, uczestniczyły też w procedurach awansowych, wydając opinie o pracy nauczycieli, a także opiniowały organizację pracy szkoły/placówki. Należy jednak zauważyć, że w wielu szkołach procedura opiniowania traktowana była zarówno przez samych przedstawicieli rodziców, jak i przez dyrektorów, jako formalność, której należy dopełnić (składając podpis pod danym dokumentem), nie zaś jako autentyczne wyrażenie stanowiska przez rodziców. 3/ Niewielką aktywność w badanych placówkach wykazywały rady rodziców w zakresie wnioskowania w istotnych sprawach szkoły. Diagnoza pracy rad rodziców wskazuje bowiem, że aktywność taką przejawiały reprezentacje rodziców ok. 45 % badanych placówek. Najbardziej zaangażowani w planowanie pracy placówek okazali się rodzice uczniów szkół podstawowych (w 15 szkołach na 39 badanych rodzice zgłaszali wnioski do pracy szkoły) oraz rodzice szkół ponadgimnazjalnych (w 8 szkołach na 14 badanych). Warto jednak odnotować, że wnioski formułowane przez rodziców dotyczyły nie tylko aspektów organizacyjnych i bazy szkoły (np. planu zajęć uczniów, organizacji dowożenia uczniów, zmian w organizacji zajęć pozalekcyjnych, budowy podjazdu dla uczniów niepełnosprawnych, finansowania różnych przedsięwzięć szkolnych), ale pojawiły się także, choć nieliczne (w 8 placówkach), wnioski odnoszące się do sfery dydaktycznej (np. wniosek o dokonanie oceny pracy nauczyciela, wniosek o ocenę dyrektora, czy wnioski o zmianę nauczanego w szkole języka obcego). Fakt ten może być symptomem
przełamywania, aczkolwiek bardzo powolnego, bariery bezradności rodziców wobec sfery działalności dydaktycznej szkół. 4/ Zakres włączania się rodziców w realizację zdań statutowych szkół i placówek, rozumianą jako ich czynny udział w tych zadaniach, bądź bezpośrednie wspieranie ich wykonania, dotyczy przede wszystkim finansowania z funduszy rad rodziców różnych przedsięwzięć i akcji (przede wszystkim jest to wspieranie finansowe uczniów najbiedniejszych, np. dotowanie ich wyjazdów na wycieczki, studniówek, a także finansowanie realizacji programów profilaktycznych i wychowawczych oraz poprawy bazy szkół). Aktywność rodziców obserwuje się także w przygotowaniu uroczystości szkolnych i świąt oraz udziału w nich, jakkolwiek wydaje się ona niewspółmierna do rzeczywistych potrzeb i możliwości wsparcia szkół w tym zakresie. Wnioski Problemem wymagającym szczególnej uwagi jest przestrzeganie prawa rodziców do wnioskowania w sprawie działalności szkoły. O ile rodzice z coraz większą odwagą korzystają z przysługującego im prawa do informacji i opinii, o tyle ich realny wpływ na podejmowane przez szkołę działania dotyczące uczniów jest niewielki. Głos rodziców przy projektowaniu pracy dydaktycznej jest praktycznie nieobecny. Istotne wydaje się tutaj zwrócenie uwagi na postawę samych rodziców i trudności w przełamywaniu barier tradycyjnego modelu kontaktów szkoły z rodzicami, w którym aktywność inicjowania i określania zakresu wzajemnych relacji leżała wyłącznie po stronie szkoły. Brak tradycji autentycznej współpracy utrudnia rodzicom wychodzenie z inicjatywą zmiany obowiązującej praktyki, co więcej powoduje, że podejmowane przez szkoły próby włączania ich w działania dydaktyczne i wychowawcze często okazują się nieskuteczne. Trudności w przełamywaniu dotychczasowego modelu współpracy szkoły z rodzicami obserwuje się także po stronie samych nauczycieli. Jednocześnie niepokoi brak motywacji do zmiany tego stanu rzeczy, który przejawia się m.in. wyraźną niechęcią do podejmowania przez nauczycieli i dyrektorów doskonalenia w zakresie współpracy z rodzicami. Oferta ośrodków doskonalenia, dotycząca kreowania tej współpracy, nie spotkała się, zarówno w roku 2006, jak i 2007 z zainteresowaniem nauczycieli. Wydaje się, że projektowane zmiany ustawy o systemie oświaty dotyczące kompetencji rad rodziców, zwłaszcza zaś proponowana formuła uchwalania w porozumieniu z radą pedagogiczną programu wychowawczego i programu profilaktyki, dają szansę na zmianę tej sytuacji, wymuszając niejako autentyczną, odpowiedzialną aktywność rodziców, a z drugiej strony obligując szkoły do zmiany swojego nastawienia wobec wniosków rodziców. Wprowadzenie nowych uregulowań prawnych powinno jednak zostać poparte działaniami informacyjnymi i instruktażowymi, których celem byłoby uświadomienie rodzicom ich pozycji w szkole, wagi stawianych im zadań, a także możliwości i form realizacji tych zadań w warunkach szkolnych. Wydaje się także, że najlepszą formułą działań informacyjnych będą organizowane w szkołach, jako obowiązkowe, spotkania i narady z rodzicami. Nie wykluczamy także możliwości przeprowadzenia takich spotkań z udziałem przedstawicieli kuratorium oświaty. Zorganizowane zostałyby wówczas jako spotkania z przedstawicielami rad rodziców i dyrektorami szkół z terenu danego organu prowadzącego.