Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski 1
Raport o stabilności finansowej Publikowanie Raportu jest standardem międzynarodowym, NBP publikuje go od 2001 r. Raport jest elementem polityki informacyjnej NBP przyczyniającym się do realizacji ustawowych celów NBP, w szczególności celu działania na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego 2
Raport o stabilności finansowej Celem Raportu o stabilności systemu finansowego jest przedstawienie uczestnikom rynków finansowych wyników analiz stabilności systemu finansowego, w tym oceny odporności systemu finansowego na ewentualne zaburzenia Upowszechnienie wyników analiz powinno sprzyjać utrzymaniu stabilności finansowej, m.in. dzięki lepszemu zrozumieniu skali i zakresu ryzyka w systemie finansowym oraz możliwej korekcie zachowań uczestników rynku 3
Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Procesy generujące ryzyko dla stabilności systemu finansowego 3. Podsumowanie 4
Ocena sytuacji bieżącej Bardzo dobre wyniki finansowe banków w całym 2008 r., lecz pogorszenie w drugiej połowie roku i w pierwszym kwartale 2009 r. Zysk wypracowany w poszczególnych miesiącach (sektor bankowy) mln zł. 2 000 1 800 1 600 1 400 1 200. 1 000 800 600 400 200 0-200 gru-03 mar-04 cze-04 wrz-04 gru-04 mar-05 cze-05 wrz-05 gru-05 mar-06 cze-06 wrz-06 gru-06 mar-07 cze-07 wrz-07 gru-07 mar-08 cze-08 wrz-08 gru-08 mar-09 czerwiec 2008 r. wrzesień 2008 r. 5
Ocena sytuacji bieżącej Znaczne pogorszenie warunków działania banków od września 2008 r. Stopa bezrobocia rejestrowanego Wzrost realnego PKB 12.0% 11.0% 10.0% 9.0% 8.0% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 6 12-2007 2-2008 4-2008 8-2008 10-2008 2-2009 4-2009 12-2007 3-2008
Spadek bufora kapitałowego banków Przeciętny współczynnik wypłacalności i dźwignia sektora bankowego 16% 15 15% 14% 14 13% 12% 13 11% 10% 12 7 12-2004 3-2005 6-2005 9-2005 12-2005 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 Współczynnik wypłacalności Dźwignia (aktywa/fundusze podstawowe)
Polityka kredytowa Kredyty dla przedsiębiorstw - kryteria Kredyty mieszkaniowe - kryteria 100% 100% 100% 75% 75% 75% 50% 25% 50% 25% 50% 25% 0% -25% -50% -75% -100% 0% -25% -50% -75% -100% 0% -25% -50% -75% -100% 8 IV.2006 I.2007 II.2007 III.2007 IV.2007 I.2008 II.2008 III.2008 IV.2008 I.2009 II.2009 IV.2006 I.2007 II.2007 III.2007 IV.2007 I.2008 II.2008 III.2008 IV.2008 I.2009 II.2009 Przewidywania Stan Kredyty konsumpcyjne - kryteria IV.2006 I.2007 II.2007 III.2007 IV.2007 I.2008 II.2008 III.2008 IV.2008 I.2009 II.2009
50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Dynamika akcji kredytowej mln zł 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0-1 000-2 000-3 000 9 12-2005 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 1-2008 2-2008 3-2008 4-2008 5-2008 7-2008 8-2008 10-2008 11-2008 1-2009 2-2009 4-2009 5-2009 kredyty dla przedsiębiorstw kredyty dla gospodarstw domowych kredyty dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych miesięczna zmiana kredytów dla przedsiębiorstw średnia miesięczna zmiana wartości kredytów dla przedsiębiorstw w 2008 r.
mln zł mln zł 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 Dynamika akcji kredytowej 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 1-2008 2-2008 3-2008 4-2008 5-2008 7-2008 8-2008 10-2008 11-2008 1-2009 2-2009 4-2009 5-2009 1-2008 2-2008 3-2008 4-2008 5-2008 7-2008 8-2008 10-2008 11-2008 1-2009 2-2009 4-2009 miesięczna zmiana kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych średnia miesięczna zmiana wartości kredytów mieszkaniowych w 2008 r. miesięczna zmiana kredytów konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych średnia miesięczna zmiana wartości kredytów konsumpcyjnych w 2008 r 10
1.4% Odpisy netto na kredyty do wartości portfela kredytów (annualizowane) 1.2% 1.0% 0.8% 0.6% 0.4% 0.2% 0.0% 12-2003 3-2004 6-2004 9-2004 12-2004 3-2005 6-2005 9-2005 12-2005 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Ryzyko kredytowe Sytuacja bieżąca Kredyty zagrożone 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 6-2005 9-2005 12-2005 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 Kwota Udział kredytów zagrożonych w kredytach ogółem 11 mld zł
Ryzyko kredytowe Sytuacja bieżąca Udział kredytów zagrożonych w kredytach (w %) 2006 2007 2008 Kredyty dla przedsiębiorstw 9,7 6,9 5,8 7,9 Wzrost wartości kredytów zagrożonych w Q408 i Q109 (mld zł) po korekcie o różnice kursowe 5,9 - Kredyty złotowe 10,4 7,5 6,7 - Kredyty walutowe 7,4 4,4 3,4 Kredyty dla gospodarstw 5,6 4,1 3,5 domowych Kredyty mieszkaniowe, w tym 1,8 1,2 1,0 - Kredyty złotowe 3,0 1,7 2,0 - Kredyty walutowe 1,0 0,7 0,5 Kredyty konsumpcyjne, w tym 7,9 6,6 6,6 - Kredyty złotowe 8,2 6,8 7,0 - Kredyty walutowe 3,7 2,8 2,1 8,9 5,3 3,8 1,1 2,2 0,6 7,3 7,8 2,6 4,7 1,2 3,2 0,5 0,3 0,2 2,7 2,6 0,1 12
4.0% 3.5% 3.0% 2.5% 2.0% 1.5% 1.0% 0.5% 0.0% 3-2006 6-2006 Marża odsetkowa i koszty ryzyka kredytowego 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 Przychody odsetkowe z papierów wartościowych Wyniki odsetkowe pozostałe* Odpisy netto na należności normalne i pod obserwacją Odpisy netto na należności zagrożone Przychody odsetkowe z papierów wartościowych Wynik odsetkowy z działalności depozytowo-kredytowej po uwzgl. kosztów ryzyka Koszty ryzyka kredytowego 13
Niebankowe instytucje finansowe Ocena sytuacji bieżącej Siła powiązań pomiędzy NIF a sektorem bankowym jest mniejsza niż w krajach wysoko rozwiniętych Dotychczas w Polsce NIF nie przyczyniły się do pogłębienia wpływu kryzysu na system bankowy 14
Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Procesy generujące ryzyko dla stabilności systemu finansowego 3. Podsumowanie 15
Procesy generujące ryzyko Ograniczona płynność krajowych i zagranicznych rynków finansowych oraz wzrost kosztów finansowania Silny wzrost awersji do ryzyka inwestycyjnego w regionie i deprecjacja złotego Znaczne ograniczenie dynamiki wzrostu gospodarczego w Polsce 16
Ryzyko rynkowe Banki nie podejmują znacznego ryzyka rynkowego (domknięte pozycje walutowe) Ryzyko niemożności odnowienia zabezpieczeń ograniczane przez dostępność operacji z NBP 17
Ryzyko rynkowe Wpływ braku możliwości domknięcia bilansowej pozycji walutowej na współczynnik wypłacalności banków 80% udział w aktywach banków komercyjnych 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% <4% 4-6% 6-8% 8-10% Stan na 31.12.2008 1/3 pozycji niezabezpieczona 2/3 pozycji niezabezpieczone Cała pozycja niezabezpieczona 10-12% >12% 18
Ryzyko dostępności i kosztu finansowania 4.3% Koszty odsetkowe jako % zobowiązań wobec sektora finansowego, niefinansowego i rządowego 4.1% 3.9% 3.7% 3.5% 3.3% 3.1% 2.9% 2.7% 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 19
8,0% 7,5% 7,0% 6,5% 6,0% 5,5% 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% Ryzyko dostępności i kosztu finansowania Oprocentowanie nowych depozytów złotowych gospodarstw domowych Silny wzrost krańcowego kosztu pozyskania finansowania 20 6-2007 7-2007 8-2007 9-2007 10-2007 11-2007 12-2007 1-2008 2-2008 3-2008 4-2008 5-2008 7-2008 8-2008 10-2008 11-2008 1-2009 2-2009 4-2009 Średnie oprocentowanie WIBOR3M
Konkurencja o depozyty gospodarstw domowych 10% 9% 8% Grudzień 2008 r. Oprocentowanie 7% 6% 5% 4% 3% 2% -120% -100% -80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Luka finansowania Silna konkurencja o depozyty ze strony banków o znacznej przewadze kredytów nad depozytami (dodatnia luka finansowania) 21
Finansowanie zagraniczne banków Zobowiązania wobec zagranicznych instytutcji finansowych mld zł 120 100 80 60 40 20 0 1-2007 3-2007 5-2007 7-2007 9-2007 11-2007 1-2008 3-2008 5-2008 7-2008 11-2008 1-2009 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% % sumy bilansowej Długoterminowe - kwota Krótkoterminowe - kwota Długoterminowe - odsetek sumy bilansowej Krótkoterminowe - odsetek sumy bilansowej 22
Zmiany struktury pasywów w zależności od strategii finansowania banku Strategia depozytowa: 64,5% aktywów Strategia finansowania zagranicznego 9,5% aktywów Strategia mieszana: 26 % aktywów 100% 100% 100% 90% 80% Inne pasywa 90% 80% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Depozyty 70% 60% 50% 40% 30% 20% Zagraniczne 70% 60% instytucje fin. 50% Krajowe instytucje fin. 40% 30% 20% 10% 10% 10% 0% 0% 0% 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 A B C D E A B C D E A B C D E 23
Procesy generujące ryzyko Ograniczona płynność krajowych i zagranicznych rynków finansowych oraz wzrost kosztów finansowania Silny wzrost awersji do ryzyka inwestycyjnego w regionie i deprecjacja złotego Znaczne ograniczenie dynamiki wzrostu gospodarczego w Polsce 24
Wzrost zmienności kursu złotego i deprecjacja Kurs EURPLN i jego zmienność 5.0 4.8 4.6 4.4 4.2 40% 35% 30% 25% 4.0 3.8 3.6 3.4 3.2 3.0 20% 15% 10% 5% 0% 25 1-2008 2-2008 3-2008 4-2008 5-2008 7-2008 8-2008 10-2008 11-2008 1-2009 2-2009 4-2009 5-2009 6-2009 Kurs EURPLN Zmienność historyczna EURPLN (1M)
Deprecjacja złotego a ryzyko kredytowe 1100 Hipotetyczne raty kredytu mieszkaniowego w CHF wg daty zaciągnięcia kredytu 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 zł 6-2009 12-2004 12-2005 12-2006 12-2007 8-2008 26
Deprecjacja złotego a ryzyko kredytowe Symulacja na danych o indywidualnych kredytobiorcach próba z bazy BIK Deprecjacja złotego o 20% w stosunku kursu bieżącego prowadzi do wzrostu odsetka kredytobiorców z ujemnym buforem dochodowym o 0,2-2,6 punktu procentowego (w zależności od metody szacunku) 27
Procesy generujące ryzyko Ograniczona płynność krajowych i zagranicznych rynków finansowych oraz wzrost kosztów finansowania Silny wzrost awersji do ryzyka inwestycyjnego w regionie i deprecjacja złotego Znaczne ograniczenie dynamiki wzrostu gospodarczego w Polsce 28
Niepewność prognoz wzrostu gospodarczego Zmiany prognoz wzrostu PKB dla Polski na 2009 r. 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% 4-2008 7-2008 10-2008 2-2009 Moment publikacji prognozy Komisja Europejska MFW NBP Bank Światowy 5-2009 29
Scenariusze Ryzyko kredytowe Wpływ spowolnienia gospodarczego Bazowy: na podstawie czerwcowej projekcji NBP Prognoza Komisji Europejskiej z maja 2009 r. Szokowy: silna recesja w USA, Wielkiej Brytanii i krajach strefy euro, połączona ze spadkiem zagranicznego popytu na eksportowane przez polskie przedsiębiorstwa dobra konsumpcyjne trwałego użytku oraz z silnym zacieśnieniem polityki kredytowej banków działających w Polsce 30
Ryzyko kredytowe Wpływ spowolnienia gospodarczego Założenia i scenariusze Zatrzymanie całości zysku za 2008 r. Spadek wyniku operacyjnego przed odpisami o 10% w porównaniu do 2008 r. Scenariusz bazowy 2009 2010 Tempo wzrostu PKB r/r 0,3 1,1 Prognoza Komisji Europejskiej Tempo wzrostu PKB r/r -1,4-0,8 Scenariusz szokowy Tempo wzrostu PKB r/r -2,3-3,2 31
Ryzyko kredytowe Wpływ spowolnienia gospodarczego Testy warunków skrajnych Wpływ spowolnienia gospodarczego na odpisy na kredyty dla sektora niefinansowego Scenariusz bazowy Prognoza KE Scenariusz szokowy Odpisy na utratę wartości kredytów (mld zł) skumulowana wartość z lat 2009-2010 34,7 45,7 61,2 - w tym na kredyty dla przedsiębiorstw 19,7 26,8 33,8 - w tym na kredyty dla gospodarstw domowych 15,0 18,9 27,4 Odpisy w relacji do stanu kapitałów na koniec grudnia 2008 r. 50,4% 66,2% 88,6% Wartość koniecznego dokapitalizowania (mld zł) przy założeniu spadku wyniku operacyjnego przed odpisami o 10% w porównaniu z 2008 r. po uwzględnieniu wyniku operacyjnego przed odpisami i zatrzymaniu całości zysku z 2008 r. 0,4 0,8 4,1 32
Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Procesy generujące ryzyko dla stabilności systemu finansowego 3. Podsumowanie 33
Podsumowanie Spadek krótkoterminowego ryzyka utraty płynności przez banki Stosunkowo wysokie ryzyko regionalne (możliwość kolejnej fali deprecjacji walut regionu), ale ponowna trwała deprecjacja złotego wydaje się mniej prawdopodobna Ryzyko deprecjacji złotego mniej dotkliwe dla banków źródłem ryzyka jest całość portfela kredytowego, a nie tylko portfel kredytów walutowych Wysokie prawdopodobieństwo materializacji ryzyka makroekonomicznego (koszty ryzyka kredytowego) Makroekonomiczne symulacje szokowe wskazują jednak, że banki są w stanie zaabsorbować wzrost kosztów ryzyka kredytowego uzyskiwanymi przychodami i posiadanym buforem kapitałowym bez zagrożenia dla swojej wypłacalności 34