105 seminarium awa, 19 listopada 2009

Transkrypt

1 Dynamika kredytu w Polsce w okresie kryzysu załamanie, amanie, czy tylko korekta? Andrzej Bratkowski Polkomtel SA 105 seminarium BRE-CASE Warszaw awa, 19 listopada 2009

2 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Roczna dynamika kredytu, mimo spadku, nadal wynosi ponad 10% wrz 03 sty 04 maj 04 wrz 04 sty 05 maj 05 wrz 05 sty 06 maj 06 wrz 06 sty 07 maj 07 wrz 07 sty 08 maj 08 wrz 08 sty 09 maj 09 wrz 09 SNF SNFS

3 Ale sytuacja przedsiębiorstw jest znacznie gorsza niŝ gospodarstw domowych 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% wrz 03 sty 04 maj 04 wrz 04 sty 05 maj 05 wrz 05 sty 06 maj 06 wrz 06 sty 07 maj 07 wrz 07 sty 08 maj 08 wrz 08 sty 09 maj 09 wrz 09 SNFS SGD SPR

4 W I i II kwartale 2009 r. kredyt dla przedsiębiorstw miał ujemną dynamikę 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% -4,0% wrz 03 mar 04 wrz 04 mar 05 wrz 05 mar 06 wrz 06 mar 07 wrz 07 mar 08 wrz 08 mar 09 wrz 09 SNF SGD SPR

5 Czy to jest credit crunch? Wg Bernanke i Lown credit crunch to: znaczące przesunięcie w lewo krzywej podaŝy kredytów bankowych odpowiadającej stałej bezpiecznej stopie procentowej i stałej jakości potencjalnych kredytobiorców. Od połowy 2008 r. do połowy 2009 r. w gospodarce polskiej mieliśmy do czynienia z gwałtownymi zmianami, które oddziaływały zarówno na podaŝ, jak i popyt na kredyt. Pogorszenie się sytuacji finansowej przedsiębiorstw powoduje zmiany w podaŝy kredytu, które nie spełniają definicji credit crunch. O credit crunch moŝna mówić wtedy, gdy przyczyny spadku podaŝy kredytów leŝą tylko po stronie banków.

6 Trzy główne potencjalne przyczyny credit crunch problemy z płynnością niedostatek kapitału wzrost awersji do ryzyka Czy dane potwierdzają występowanie tych problemów?

7 Płynność banków Kredyty większe od depozytów Szybki wzrost zadłuŝenia banków Gwałtowny wzrost spreadu WIBOR 3M do stopy referencyjnej DuŜy popyt na transakcje repo wskazujący na zróŝnicowanie sytuacji płynnościowej banków

8 20 000, ,0 0, , , , , , , mln zł Operacje NBP Netto Repo (kredyt) Bony pienięŝne NBP

9 Ale: Płynność banków cd. Od września 2008 do marca 2009 wartość dłuŝnych papierów wartościowych instytucji rządowych i samorządowych w aktywach sektora bankowego wzrosła o 31,6 mld zł. Regresje na danych przekrojowych dynamiki kredytu względem wskaźnika kredyty/depozyty klientów, a takŝe kredyty/zobowiązania wobec banków są zupełnie nieistotne (dodatnie i nieistotne statystycznie współczynniki przy zmiennych objaśniających). Sytuacja płynnościowa banków, mimo znacznego pogorszenia, nie miała decydującego wpływu na ich skłonność do udzielania kredytów.

10 Sytuacja kapitałowa banków Odpowiedzi na ankietę NBP sugerują, Ŝe brak kapitału był jednym z powodów zaostrzenia polityki kredytowej. Ale oceny te naleŝy traktować z duŝym dystansem: Problemy kapitałowe jako przyczyna ograniczania podaŝy kredytów są w ankiecie wskazywane juŝ w III kwartale 2007 r., kiedy kwartalna dynamika kredytu osiągała maksymalne wartości. W następnych kwartałach odsetek odpowiedzi wskazujących na tę przyczynę był niŝszy niŝ odsetek odpowiedzi przypisanych do ryzyka związanego z przewidywaną sytuacją gospodarczą. W okresie czerwiec 2008 czerwiec 2009 współczynniki wypłacalności obniŝyły się tylko nieznacznie, pozostając na poziomie znacznie powyŝej minimum regulacyjnego.

11 Sytuacja kapitałowa banków cd. Regresja na danych przekrojowych dynamiki kredytu względem ich współczynnika wypłacalności pokazuje, Ŝe ograniczenie kapitałowe nie miało wpływu na dynamikę kredytów (ujemny i nieistotny statystycznie znak przy współczynniku wypłacalności). Te wyniki dają podstawę do twierdzenia, Ŝe sytuacja kapitałowa nie miała decydującego znaczenia dla dynamiki kredytu na polskim rynku.

12 Awersja do ryzyka Ankieta NBP o sytuacji na rynku kredytowym pokazuje wyraźnie, Ŝe banki zaostrzyły politykę kredytową zarówno wobec przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych. Tendencja ta pojawiła się juŝ na początku 2008 r. (kiedy dynamika kredytów nadal była bardzo wysoka), ale była dość słaba. Do radykalnego zaostrzenia polityki doszło w IV kwartale 2008 r. Proces ten był kontynuowany w I i II kwartale 2009 r., choć skala zmian była juŝ znacznie mniejsza. Głównym powodem zaostrzenia polityki wskazywanym przez banki było ryzyko związane z przewidywaną sytuacją gospodarczą. TakŜe druga ankieta opracowywana przez NBP dla przedsiębiorstw wskazuje na pogorszenie się dostępu do kredytu, skutkujące m.in. wzrostem odsetka odmów udzielenia kredytu.

13 Awersja do ryzyka cd. To jednak nie przesądza, Ŝe mieliśmy w tym czasie do czynienia ze zjawiskiem credit crunch. Trzeba odróŝnić wzrost ryzyka od wzrostu awersji do ryzyka. W czasie kryzysu pogarsza się sytuacja finansowa praktycznie wszystkich aktorów na rynku, czyli wszystkie firmy przechodzą do wyŝszych grup ryzyka. W takiej sytuacji, nawet jeśli zasady polityki wobec określonych grup ryzyka są niezmienione, wobec wszystkich podmiotów stosowane będą zaostrzone kryteria przyznawania kredytów. Bardzo trudno odróŝnić wzrost awersji banków do ryzyka od ich reakcji na wzrost ryzyka, zarówno obserwując dynamikę kredytów, jak i zmiany w polityce kredytowej. Wydaje się jednak, Ŝe wzrost awersji banków do ryzyka naprawdę wystąpił i obok zmiany sytuacji rynkowej był głównym powodem zaostrzenia polityki kredytowej.

14 Nie moŝna jednak całkowicie wykluczyć odmiennej interpretacji Jeśli bowiem banki ograniczały podaŝ kredytu antycypując problemy płynnościowe i kapitałowe, to fakt, Ŝe problemy te nie wystąpiły, niczego nie dowodzi. Podobnie, wyniki regresji operujące na historycznych wskaźnikach kondycji płynnościowej i kapitałowej banku nie mogły wykazać faktycznych przyczyn zaostrzenia polityki.

15 Pytanie, czy wzrost awersji do ryzyka lub antycypacja ograniczeń płynnościowych lub kapitałowych istotnie - jak tego wymaga definicja credit crunch - przesunął krzywą podaŝy kredytu wydaje się mniej istotnie niŝ odpowiedź na pytanie o ekonomiczne skutki spadku dynamiki kredytu. Ocena tych skutków wymaga omówienia kwestii popytu na kredyt

16 Popyt na kredyt Spadek PKB i produkcji w pierwszej fazie kryzysu z pewnością nie był spowodowany ograniczoną dostępnością kredytów, ale załamaniem się popytu zewnętrznego. Popyt na kredyt w okresie kryzysu spadł, bo: Spadło wykorzystanie mocy produkcyjnej Spadł popyt zaopatrzeniowy szczególnie w przypadku importu zaopatrzeniowego Wzrost bezrobocia zmniejszył popyt na kredyt gospodarstw domowych

17 Dynamika kredytu a wzrost Wskaźniki płynności i aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw pogorszyły się na skutek szoku zewnętrznego, a nie niedoboru pieniądza w gospodarce. Relacja kredytów i depozytów przedsiębiorstw do PKB 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% mar 06 cze 06 w rz 06 gru 06 mar 07 cze 07 w rz 07 gru 07 mar 08 cze 08 w rz 08 gru 08 mar 09 cze 09 Kredyty Depozyty

18 Dynamika kredytu a wzrost Redukcja dynamiki popytu krajowego była, obok osłabienia złotego, głównym czynnikiem, który umoŝliwił radykalne zmniejszenie nierównowagi zewnętrznej. Radykalne zmniejszenie dynamiki kredytu spowodowane było przede wszystkim w pełni uzasadnionym z punktu widzenia zarządzania ryzykiem w banku zaostrzeniem polityki kredytowej. Jeśli nawet był to credit crunch, to właśnie tego polska gospodarka w tym czasie potrzebowała.

19 Dynamika kredytu a wzrost Obecnie, wraz z poprawą sytuacji makroekonomicznej, widoczne jest złagodzenie polityki kredytowej i poprawa dynamiki kredytu. Nie oznacza to jednak, Ŝe zagroŝenie credit crunch minęło. Sytuacja płynnościowa i kapitałowa banków nie pozwalają oczekiwać powrotu do dwucyfrowych dynamik wzrostu kredytu bez ponownego wzrostu ryzyka płynności i niedoboru kapitałów banków. Polska przynajmniej do momentu wejścia do strefy euro musi utrzymywać mniejszą zaleŝność od importu zagranicznych oszczędności, niŝ to miało miejsce przed kryzysem.