Raport o stabilności systemu finansowego. Lipiec 2013 r. Departament Systemu Finansowego 1

Transkrypt

1 Raport o stabilności systemu finansowego. Lipiec 2013 r. Departament Systemu Finansowego 1

2 Raport o stabilności finansowej Raport jest elementem polityki informacyjnej NBP przyczyniającym się do realizacji ustawowych celów NBP Publikowanie raportów o stabilności systemu finansowego przez banki centralne jest standardem międzynarodowym, NBP publikuje Raport od 2001 r. Raport o stabilności systemu finansowego NBP przedstawia uczestnikom rynków finansowych wyniki analiz stabilności systemu finansowego, w tym oceny odporności systemu finansowego na ewentualne szoki. Celem jest analiza ryzyk oraz sformułowanie rekomendacji dla uczestników rynku i instytucji tworzących sieć bezpieczeństwa finansowego Obecna edycja Raportu oparta jest na danych dostępnych do 31 maja 2013 r. Departament Systemu Finansowego 2

3 Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Czynniki ryzyka dla stabilności systemu finansowego 3. Wyniki testów warunków skrajnych 4. Syntetyczna ocena stabilności krajowego systemu finansowego 5. Rekomendacje Departament Systemu Finansowego 3

4 Pogorszenie sytuacji makroekonomicznej PKB r/r - Polska Kolejne prognozy KE PKB r/r - strefa euro Kolejne prognozy KE 3,0% 1,5% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 1,0% 0,0% 0,5% -0,5% 0,0% ,0% Źródło: KE. Departament Systemu Finansowego 4

5 poniżej 0 0-4% 4-8% 8-9% 9-10% 10-11% 11-12% 12-16% powyżej 16% mld zł Udział w aktywach sektora banków o danym współczynniku wypłacalności Wybrane wskaźniki sektora bankowego Kwartalne wyniki finansowe sektora bankowego Rozkład aktywów banków wg kryterium wsp. wypłacalności 5 70% % 50% 40% 30% 20% 10% 0% -2 Zyski Straty Wynik finansowy netto Współczynnik wypłacalności Uwaga: pustym znacznikiem i zakreskowanym fragmentem słupka oznaczono szacowany wynik finansowy i sumę strat sektora bankowego z uwzględnieniem wyników banków, które zaprzestały działalności w IV kwartale 2012 r. lub kontynuowały ją w zmienionej formie. Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 5

6 pkt bazowe mld zł Ramka: Wpływ spadku stóp procentowych na wyniki finansowe banków Spadek stóp procentowych zapoczątkowany w IV kwartale 2012 r. miał wpływ na obniżenie marży odsetkowej banków. Wyniki odsetkowe sektora bankowego (lewy panel) i spread między oprocentowaniem stanu złotowych kredytów i depozytów sektora niefinansowego (prawy panel) 10 3,0% ,9% ,8% ,7% ,6% ,5% Wynik z tytułu odsetek NIM (prawa oś) Według szacunków NBP w okresie wrzesień 2012 r. marzec 2013 r. spadek stóp procentowych przełożył się średnio w 82% na efektywne oprocentowanie należności a tylko w 37% na efektywne oprocentowanie zobowiązań (wobec sektora niefinansowego) Dotychczasowy spadek rynkowych stóp procentowych będzie oddziaływać w kierunku obniżenia marży odsetkowej netto w skali, która nie zagraża wypłacalności banków i stabilności systemu bankowego Departament Systemu Finansowego 6

7 mld zł Wybrane wskaźniki sektora bankowego Wskaźniki kredytów zagrożonych Kwartalne odpisy z tyt. utraty wartości 13% 12% 11% 10% 3,5 3,0 2,5 2,0 9% 8% 7% 6% 1,5 1,0 0,5 0,0 Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa Instytucje niekomercyjne Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 7

8 < 20% od 20% do 30% od 30% do 40% od 40% do 50% od 50% do 60% >60% <2 tys zł 2-4 tys zł 4-6 tys zł 6-8 tys zł 8-10 tys zł >10 tys zł Ramka: Jakość kredytów mieszkaniowych i sytuacja kredytobiorców (1) Sytuacja finansowa kredytobiorców spłacających walutowe kredyty mieszkaniowe na koniec 2012 r. była lepsza niż kredytobiorców spłacających kredyty złotowe i znacznie lepsza niż średnia dla sektora gospodarstw domowych: - wyższe średnie dochody (o około 15-18% niż dla kredytów złotowych), - niższy średni wskaźnik DtI (o około 3 pp. niż dla kredytów złotowych) i niższy odsetek kredytów z wysokimi DtI 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Rozkład dochodów kredytobiorców złotowe walutowe sektor gospodarstw domowych Rozkład wskaźnika DtI kredytobiorców 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Źródło: NBP, UKNF kredyty złotowe kredyty walutowe Departament Systemu Finansowego 8

9 Ramka: Jakość kredytów mieszkaniowych i sytuacja kredytobiorców (2) Wskaźnik kredytów zagrożonych jest niższy dla kredytów walutowych niż dla kredytów złotowych Różnica wynika głównie z przymusowego przewalutowywania kredytów walutowych z utratą wartości na złote Po wyłączeniu wpływu przewalutowań jakość obu rodzajów kredytów zbliżona Podobne wartości wskaźników i duże różnice tempa wzrostu kredytów walutowych (ok. -5% r/r) i złotowych (ok. +18% r/r) wskazują, że jakość walutowych kredytów mieszkaniowych obniża się w dużo wolniejszym tempie niż kredytów złotowych 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Wskaźniki kredytów zagrożonych kredyty złotowe kredyty walutowe Wskaźniki kredytów zagrożonych po korekcie o przewalutowania kredyty złotowe kredyty walutowe Departament Systemu Finansowego Źródło: NBP, UKNF 9

10 Ramka: Pokrycie kredytów zagrożonych odpisami Różnice w stopniu pokrycia kredytów z utratą wartości odpisami wynikają głównie ze stopnia ich zabezpieczenia Stopień pokrycia kredytów odpisami można uznać za bezpieczny: - kredyty konsumpcyjne wysokie pokrycie odpisami (77%); część odzysku może pochodzić ze sprzedaży wierzytelności (standardowe ceny kilkanaście procent nominału), - pokrycie odpisami kredytów mieszkaniowych odpowiada odzyskowi z kredytu o LTV około 100% (średnie LTV jest znacznie niższe, około 80%), - średni poziom pokrycia wartości netto kredytów dla przedsiębiorstw wartością zabezpieczeń to co najmniej 77% Stopień pokrycia kredytów z utratą wartości odpisami aktualizującymi w głównych kategoriach kredytów 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% Kredyty dla przedsiębiorstw Kredyty konsumpcyjne Kredyty mieszkaniowe Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 10

11 mld zł mld zł mld zł Akcja kredytowa Zmiany (m/m) wartości i dynamika (r/r) kredytów dla przedsiębiorstw (lewy panel), kredytów konsumpcyjnych (środkowy panel) i kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych (prawy panel) 6 60% 7 70% 7 70% % 40% 30% 20% 10% % 50% 40% 30% % 50% 40% 30% % -10% -20% -30% -40% % 10% 0% -10% % 10% 0% -10% -5-50% -2-20% -2-20% Zmiana m/m Tempo wzrostu r/r Zmiana m/m Tempo wzrostu r/r Zmiana m/m Tempo wzrostu r/r Uwaga: dane po wyłączeniu wpływu zmian kursu walutowego. Źródło: NBP. Departament Systemu Finansowego 11

12 Zmiana walutowych kredytów mieszkaniowych Mieszkaniowe Konsumpcyjne Krótkoterminowe dla dużych przedsiębiorstw Długoterminowe dla dużych przedsiębiorstw Krótkoterminowe dla MSP Długoterminowe dla MSP Zmiana depozytów Zaostrzenie Złagodzenie Ramka: Wpływ ograniczenia finansowania zagranicznego na akcję kredytową banków Większość banków ograniczających finansowanie zagraniczne zmieniła strukturę finansowania zwiększając udział depozytów (rozwijając przy tym działalność) Zmiany w polityce kredytowej były bardziej restrykcyjne w bankach bez istotnego finansowania z zagranicy Spadek stanu finansowania zagranicznego polskich banków nie wpłynął istotnie na ich akcję kredytową Zmiana finansowania zagranicznego oraz depozytów i walutowych kredytów mieszkaniowych 15% 10% 5% 0% -100% -50% 0% 50% 100% -5% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0 Zmiany polityki kredytowej -10% -15% -20% -25% Zmiana finansowania zagranicznego 20% 10% 0% -100% -50% 0% 50% 100% -10% -20% Zmiana finansowania zagranicznego Departament Systemu Finansowego Banki z finansowaniem zagranicznym Banki bez finansowania zagranicznego 12

13 Niebankowe instytucje finansowe Ograniczony wpływ NIF na sytuację sektora bankowego Niewielka skala powiązań kapitałowych pomiędzy niebankowymi instytucjami finansowymi (NIF) a bankami W 2012 r. sytuacja finansowa w sektorze ubezpieczeń oraz w sektorze towarzystw emerytalnych uległa niewielkiej poprawie W czerwcu 2013 r., w wyniku przeglądu funkcjonowania systemu emerytalnego, rząd przedstawił propozycje zmian, których efektem może być ograniczenie skali działania OFE. Proponowane zmiany mogłyby wpłynąć na kierunki rozwoju systemu finansowego, w niektórych wariantach ograniczając perspektywy rozwoju poszczególnych jego segmentów Departament Systemu Finansowego 13

14 Ramka: Bankassurance na polskim rynku ubezpieczeń Bankassurance to sprzedaż ubezpieczeń klientom banku poprzez sieć placówek bankowych. W 2012 r. wysokość składki przypisanej brutto pozyskanej w ramach bankassurance stanowiła 53,4% składki w dziale ubezpieczeń na życie Ubezpieczenia sprzedawane w ramach bankassurance w formie grupowej są mniej korzystne dla klienów niż w formie indywidualnej, gdyż ubezpieczony nie jest stroną umowy, nie ma możliwości dochodzenia roszczeń związanych z nieprawidłowościami przy zawieraniu umowy oraz nie może bezkosztowo odstąpić od umowy W związku z nieprawidłowościami, jakie wystąpiły w sprzedaży produktów ubezpieczeniowych przez banki w 2013 r. KNF wydała rekomendację M, której celem było, między innymi, ograniczenie sprzedaży polisolokat przez kanał bankowy. W I kwartale 2013 r. polisolokaty oferowały jedynie trzy banki Departament Systemu Finansowego 14

15 Ramka: Fundusze rynku pieniężnego Europejska Rada Ryzyka Systemowego wydała rekomendację mającą na celu ograniczenie ryzyka związanego z funduszami rynku pieniężnego, w tym ryzyka masowego wycofywania środków przez inwestorów i systemowych konsekwencji wystąpienia takiej sytuacji. Wśród proponowanych rozwiązań znalazło się m.in. przekształcenie funduszy o stałej wartości aktywów netto w fundusze o zmiennej wartości aktywów netto Fundusze rynku pieniężnego są uznawane za część sektora shadow banking, gdyż ich jednostki uczestnictwa (zwłaszcza funduszy o stałej wartości aktywów netto) są postrzegane jako substytut depozytu bankowego, mimo braku gwarancji ochrony wkładów Funkcjonujące w Polsce fundusze rynku pieniężnego nie generują ryzyka dla stabilności systemu finansowego. Przepisy prawa nie pozwalają na tworzenie funduszy o stałej wartości aktywów netto Departament Systemu Finansowego 15

16 Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK) Sektor SKOK został objęty nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego 27 października 2012 r. Na podstawie wstępnych danych finansowych KNF dokonała oceny sytuacji finansowej kas: Sytuacja kapitałowa w kasach jest złożona, fundusze własne pomimo wykazywanego ponad czterokrotnego wzrostu w latach należy uznać za nieadekwatne do prowadzonej działalności, ponieważ nie zabezpieczają ponoszonego przez kasy ryzyka W kasach występuje podwyższone ryzyko płynności w wyniku niedopasowania terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów Według stanu na dzień publikacji opracowania KNF 44 kasy z 55 zostały zobowiązane przez KNF do wszczęcia procesów naprawczych Kasy wymagają wprowadzenia pilnych działań restrukturyzacyjnych, w tym również z wykorzystaniem funduszu stabilizacyjnego Departament Systemu Finansowego 16

17 Ramka: Zmiany w funkcjonowaniu stawek referencyjnych WIBOR i WIBID Zasady wyznaczania stawek WIBOR/WIBID oraz ich transakcyjny charakter istotnie ograniczają możliwość ewentualnych manipulacji, pozytywnie wyróżniając je na tle innych stawek referencyjnych w UE. Dzięki działającemu od IV 2012 r. repozytorium danych o transakcjach na krajowym rynku niezabezpieczonych lokat międzybankowych NBP może porównywać kwotowania banków z oprocentowaniem realizowanych przez nie operacji. Od I 2012 r. do I 2013 r. liczba uczestników fixingu stawek WIBOR/WIBID spadła z 15 do 10. Ta niekorzystna tendencja skłoniła KNF i NBP do podjęcia we współpracy z ACI Polska oraz bankami krajowymi działań w celu zapobieżenia zmniejszeniu się ich reprezentatywności: Pod koniec 2012 r. powołano zespół ds. rynku międzybankowego. Wnioski z jego prac zostały zawarte w nowym Regulaminie fixingu stawek referencyjnych WIBID i WIBOR. W celu zmniejszenia dysproporcji między kosztami i korzyściami z uczestnictwa w fixingu stawek WIBOR/WIBID oraz ograniczenia zjawiska pasażera na gapę od V 2013 r. NBP wprowadził zmiany w kryteriach przyznawania statusu Dealera Rynku Pieniężnego oraz poszerzył uprawnienia tych podmiotów. Departament Systemu Finansowego

18 Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Czynniki ryzyka dla stabilności systemu finansowego 3. Wyniki testów warunków skrajnych 4. Syntetyczna ocena stabilności krajowego systemu finansowego 5. Rekomendacje Departament Systemu Finansowego 18

19 Zidentyfikowane czynniki ryzyka Ryzyko ponownego spowolnienia wzrostu gospodarczego, któremu wraz ze wzrostem awersji do ryzyka może towarzyszyć odpływ kapitału z Polski Ryzyko finansowania i ryzyko wystąpienia trudności z odnowieniem operacji swapowych przez banki w wyniku odpływu kapitału z Polski Ryzyko obniżenia zaufania do banków w wyniku zmian właścicielskich Departament Systemu Finansowego 19

20 Sposób oceny Ryzyko makroekonomiczne, ryzyko finansowania i zabezpieczenia pozycji walutowej analizowane jest w ramach testów warunków skrajnych Rozpatrywane szoki & pomiar wpływu na sektor bankowy: 1. Makroekonomiczny oszacowania kosztów ryzyka kredytowego i wyników odsetkowych z modeli ekonometrycznych 2. Rynkowy symulacje zmian wartości papierów wartościowych i wpływu deprecjacji na koszty ryzyka kredytowego 3. Płynności symulacje zdolności pokrycia odpływu środków aktywami płynnymi Ryzyko zmian właścicielskich oceniane na postawie analizy eksperckiej Departament Systemu Finansowego 20

21 Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Czynniki ryzyka dla stabilności systemu finansowego 3. Wyniki testów warunków skrajnych 4. Syntetyczna ocena stabilności krajowego systemu finansowego 5. Rekomendacje Departament Systemu Finansowego 21

22 PKB (r/r) % Test warunków skrajnych Szok makroekonomiczny i szok rynkowy - założenia Szok makroekonomiczny Scenariuszy referencyjny: lipcowa projekcja NBP Scenariusz szokowy: recesja w gospodarkach wysoko rozwiniętych w latach w wyniku postępującego ograniczania zadłużenia w sektorze prywatnym i publicznym, połączonego z osłabiającym się popytem konsumpcyjnym, spowolnienie wzrostu gospodarczego w krajach rozwijających się spadek dynamiki realnego PKB Polski, pogłębiony przez zacieśnienie polityki fiskalnej. Szok rynkowy wzrost rentowności obligacji skarbowych o 300 pb oraz deprecjacja złotego o 30% Scenariusz szokowy (czerwona linia) na tle lipcowej projekcji PKB PKB r/r Referencyjny 1,1% 2,4% 3,0% Horyzont koniec 2015 r., analogicznie do projekcji NBP Szokowy 0,8% 0,7% -1,3% Departament Systemu Finansowego 22

23 Testy warunków skrajnych - wyniki Szok makroekonomiczny i szok rynkowy Dane historyczne II kw I kw Wyniki symulacji za okres II kw IV kw Scenariusz referencyjny Scenariusz szokowy Wartości średnioroczne (jako % aktywów) Odpisy z tytułu utraty wartości kredytów -0,8-0,8-1,1 Wynik odsetkowy 2,2 2,0 1,7 Wynik netto 1,2 1,1 0,3 Potrzeby kapitałowe* (łączny wpływ szoku makroekonomicznego i rynkowego) n/d 0,6 mld zł 4,5 mld zł *Wartość dokapitalizowania banków konieczna do utrzymania współczynników wypłacalności powyżej 12%, współczynników wypłacalności przy uwzględnieniu funduszy podstawowych powyżej 9% oraz utrzymania funduszy podstawowych w wartości nie niższej niż kapitał wewnętrzny na koniec okresu symulacji. Departament Systemu Finansowego 23

24 Testy warunków skrajnych - wyniki Skumulowane zmiany współczynnika wypłacalności w scenariuszu szokowym (w % RWA) 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% współczynnik wypłacalności wynik finansowy przed odpisami odpisy z tytułu utraty wartości kredytów wypłacona dywidenda inne zmiany funduszy własnych zmiana aktywów ważonych ryzykiem współczynnik wypłacalności Departament Systemu Finansowego 24

25 Testy warunków skrajnych Symulacje szok płynności założenia Całkowite rozliczenie krótkoterminowych transakcji na krajowym rynku międzybankowym Odpływ części środków pozyskanych od zagranicznych instytucji finansowych (głównie podmiotów dominujących) Wzrost wartości środków złotowych potrzebnych do odnowienia transakcji zabezpieczających (wpływ deprecjacji złotego) Utrata zaufania do sektora bankowego - odpływ niestabilnej części środków gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz podmiotów sektora rządowego i samorządowego, o terminie zapadalności do 1 miesiąca; podmioty te dodatkowo wycofują odpowiednio 5%, 10% i 10% swoich depozytów. Wymienione wyżej założenia są uwzględniane jednocześnie we wszystkich bankach komercyjnych Departament Systemu Finansowego 25

26 0-25% 25-50% 50-75% % % % % % Powyżej 200% Udział w aktywach sektora banków w przedziale Testy warunków skrajnych - wyniki Szok płynności 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Pokrycie odpływu środków buforem płynnych aktywów Symulacja ryzyka płynności wykazała, że w przypadku materializacji bardzo restrykcyjnego scenariusza szokowego: grupa banków o około 11% udziale w aktywach sektora nie miałyby odpowiednio wysokich buforów płynnych aktywów do pokrycia zobowiązań związanych z odpływem kapitału zagranicznego, deprecjacją złotego i spadkiem zaufania klientów, łączny niedobór środków płynnych w tych bankach wyniósłby około 30 mld zł. Departament Systemu Finansowego 26

27 Ramka: Ryzyko z tytułu ekspozycji banków wobec instytucji finansowych Ryzyko wystąpienia efektu domina na krajowym rynku międzybankowym jest bardzo niewielkie ekspozycje banków są niskie w porównaniu do ich kapitałów Należności od innych instytucji finansowych są ograniczone i w przypadku większości segmentów niższe niż depozyty złożone przez te instytucje Wyjątkiem są relatywnie wysokie należności od firm leasingowych przewyższające ich depozyty. Szczegółowa analiza wskazuje jednak, że większość tych firm należy do grup kapitałowych bankówwierzycieli. Ogółem około połowa ekspozycji wobec instytucji finansowych to transakcje wewnątrzgrupowe Większość instytucji finansowych jest zadłużona wobec 1-2 banków Departament Systemu Finansowego 27

28 Udział transakcji nieroliczonych w wartości transkacji przekazywanych do systemu Udział transakcji nieroliczonych w liczbie transkacji przekazywanych do systemu Ramka: Odporność systemu bankowego na szoki w sferze płatności i rozrachunku Celem badania była analiza płynności, koncentracji ryzyka, struktury powiazań oraz kwantyfikacja efektu zarażania w systemie SORBNET Symulację przeprowadzono według trzech scenariuszy zakładających: utratę płynności przez jednego uczestnika i przeniesienie nierozliczonych transakcji na kolejny dzień rozrachunkowy (1a) lub usunięcie ich z systemu (1b), upadek uczestnika krytycznego pod względem struktury powiazań w systemie (2), upadek uczestnika krytycznego i jednoczesne problemy techniczne innego podmiotu infrastruktury rynku finansowego, będącego uczestnikiem systemu SORBNET (3) Kwoty nierozliczonych transakcji w najgorszym scenariuszu nie przekroczyły 3% transakcji przekazanych do systemu Niedostatek środków na pokrycie zleceń wystąpił w bankach, które nie zawarły z NBP umowy o kredyt techniczny lub miały niskie/zerowe limity kredytu Wyniki badania symulacyjnego świadczą o wysokiej odporności systemu płatności SORBNET na nieoczekiwane zaburzenia, skutkujące skokowym obniżeniem płynności Departament Systemu Finansowego 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Scenariusz Scenariusz Scenariusz 2 Scenariusz 3 1, wariant a 1, wariant b Scenariusz Scenariusz Scenariusz 2 Scenariusz 3 1, wariant a 1, wariant b

29 Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Czynniki ryzyka dla stabilności systemu finansowego 3. Wyniki testów warunków skrajnych 4. Syntetyczna ocena stabilności krajowego systemu finansowego 5. Rekomendacje Departament Systemu Finansowego 29

30 Podsumowanie Obszar analizy Zmiana oceny w okresie od poprzedniej edycji Bieżąca sytuacja sektora bankowego Zdolność do absorbowania szoków przez sektor bankowy Bieżąca sytuacja niebankowych instytucji finansowych Perspektywy warunków działania krajowego systemu finansowego Syntetyczna ocena perspektyw stabilności krajowego systemu finansowego Istotne pogorszenie Pogorszenie Bez zmian Polepszenie Istotne polepszenie Departament Systemu Finansowego 30

31 Agenda 1. Ocena sytuacji bieżącej 2. Czynniki ryzyka dla stabilności systemu finansowego 3. Wyniki testów warunków skrajnych 4. Syntetyczna ocena stabilności krajowego systemu finansowego 5. Rekomendacje Departament Systemu Finansowego 31

32 Rekomendacje 1. Wyposażenie kapitałowe banków 2. Płynność banków 3. Struktura finansowania 4. Portfele kredytów o wysokim LtV 5. Wyposażenie kapitałowe zakładów ubezpieczeń i towarzystw funduszy inwestycyjnych 6. Zmiany w systemie emerytalnym Departament Systemu Finansowego 32

33 Dziękuję za uwagę! Departament Systemu Finansowego 33