Harmonia w życiu prywatnym i w biznesie
Harmonia w życiu prywatnym i w biznesie redakcja Michał Kułakowski
Copyright 2011 by Joanna Berendt i Bartosz Berendt (rozdz. 1), Bożena Wujec (rozdz. 2), dr Ewa Mukoid (rozdz. 3), dr Lidia D. Czarkowska (rozdz. 4), Michał Kułakowski (rozdz. 5), Krzysztof Śliwiński (rozdz. 6), Magdalena Giec, Bożena Grabowska (rozdz. 7), Kazimierz Nalepa (rozdz. 8), Magdalena Mazur (rozdz. 9) Copyright 2011 by Zacharek Dom Wydawniczy Sp.k. Wszystkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden inny sposób reprodukowana lub odczytywana w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Zacharek Dom Wydawniczy Sp.k. Autorzy: Rozdział 1: Joanna Berendt, Bartosz Berendt Rozdział 2: Bożena Wujec Rozdział 3: dr Ewa Mukoid Rozdział 4: dr Lidia D. Czarkowska Rozdział 5: Michał Kułakowski Rozdział 6: Krzysztof Śliwiński Rozdział 7: Magdalena Giec, Bożena Grabowska Rozdział 8: Kazimierz Nalepa Rozdział 9: Magdalena Mazur Redaktor merytoryczny: Michał Kułakowski Redaktor techniczny: Wojciech Zacharek Korekta: Blanka Łyszkowska Ilustracje i grafiki: Blanka Łyszkowska Projekt okładki: Blanka Łyszkowska ISBN: 978-83-7748-005-2 Zacharek Dom Wydawniczy Sp.k. ul. Pustelnicka 48/4 04-138 Warszawa e-mail: biuro@zacharek.com www.zacharek.com Wydanie I Druk i oprawa: SOWA Sp. z o.o. ul. Hrubieszowska 6a 01-209 Warszawa tel. (22) 431 81 40 fax. (22) 431 81 50 e-mail: sowadruk@sowadruk.pl
Spis treści, rysunków i tabel Spis treści Wstęp...11 Rozdział 1. Równo(u)waga...13 Co jest celem?...15 Czym jest równouwaga?...16 Być czy mieć?...18 Gdzie są granice?...19 Równouwaga w praktyce...21 Podsumowanie...21 Bibliografia...22 Rozdział 2. Harmonia wewnętrzna w realizacji celów. Kiedy być aktywną siłą, a kiedy zaufać naturalnym cyklom życia...23 Wstęp...23 Bycie aktywną siłą. Rola umysłu w osiąganiu celów...24 Osiąganie wewnętrznej harmonii...28 Głęboki sens trudności w realizacji celów...30 Podsumowanie...33 Bibliografia...34 Rozdział 3. Coaching w praktyce nauczyciela akademickiego...35 Słabości i dysharmonie...36 Coaching jako środek (od)budowy siły i harmonii...38 Nauczyciel akademicki a coach...39 Wiedza a umiejętności: podejście, efekty, wartości...42 Nauczyciel akademicki coach...44 Dodekalog...44 Rozdział 4. Język emocji od wulkanu złości do gejzeru radości. Jak spożytkować moc emocji do konstruktywnego działania...47 Wstęp...47 Dynamika emocji jak powstają i czym się charakteryzują nasze emocje...49 Język emocji co nam mówią nasze emocje...52 Strach i miłość...55 Wstręt i zachwyt...57 Gniew i akceptacja...58 Poczucie krzywdy i wdzięczność...59 5
Spis treści, rysunków i tabel Poczucie winy i poczucie własnej wartości...61 Frustracja i spełnienie (satysfakcja)...62 Smutek i szczęście...63 Wnioski: jak poprzez spokój zyskać dostęp do gejzeru radości...64 Bibliografia...67 Rozdział 5. Jestem na swojej Drodze i spotykam Ciebie...69 Wstęp...70 O harmonii, z lotu ptaka...71 Ogólnie o mapach...76 O relacjach i budowaniu perspektywy MY...78 Zaczynam od siebie...82 O budowaniu mapy i postawy COACH...87 Nieco więcej o słuchaniu...91 Czuję się dobrze we własnej skórze...93 Zakończenie...96 Bibliografia...98 Rozdział 6. Świadomość siebie. Świadomość innych...99 Wprowadzenie...99 Podejścia badawcze w psychologii...100 Diagnoza oparta na dowodach empirycznych...103 Miejsce dla testów psychologicznych...104 Na drodze rozwoju...107 Jestem świadomy siebie: jestem twórczy...109 Zakończenie...113 Bibliografia...113 Rozdział 7. Jak NASA buduje zespoły...115 Jak zwykle firmy wdrażają zmiany...116 Jak NASA wdraża zmiany...117 Geneza metody 4D system...118 Opis metody 4D System...120 Dysfunkcja związana z zielonym kwadrantem: niedocenienie, konflikt w zespole...124 Dysfunkcja związana z żółtym kwadrantem: poczucie odrzucenia i niski poziom zaufania w zespole...125 Dysfunkcja związana z niebieskim kwadrantem: ślepy optymizm, niskie 6
Spis treści, rysunków i tabel zaangażowanie...126 Dysfunkcja związana z pomarańczowym kwadrantem: obwinianie, narzekanie oraz dezorganizacja...126 Wdrażanie metody 4D System w celu budowania harmonii w zespole...127 Charakter projektu a charakter zespołu...129 Case study...129 Wyróżnik Systemu 4D i podejścia do budowania harmonii w zespołach...132 Bibliografia...133 Rozdział 8. Skuteczny menadżer a sukces firmy...135 Skuteczność, Efektywność, Harmonia poziomy sukcesu człowieka, menadżera i firmy...135 Skuteczność i harmonia działania...136 Poziomy funkcjonowania organizacji: poziom Strategiczny, Taktyczny i Operacyjny...136 Studium przypadku: Efektywność organizacji [001]...138 Wygrywaj albo giń. Jak dobrzy są twoi menadżerowie? Jak ich skuteczność wpływa na sukces firmy?...140 Studium przypadku: Biznesowa Wartość kadry kierowniczej organizacji [002]. 141 Studium przypadku: Biznesowa Wartość kadry kierowniczej Organizacji [001] 143 Kompetencje menadżera...143 Studium przypadku: Biznesowa Wartość menadżera [1-003]...145 Studium przypadku: Biznesowa Wartość menadżera [1-002] (braki kompetencji)...146 Relacje w zespole kierowniczym...147 Studium przypadku: profil współpracy zespołu kierowniczego firmy [005]...147 Studium przypadku: Profil współpracy zespołu kierowniczego firmy [001]...149 Motywacja menadżera jako czynnik sukcesu firmy...150 Harmonia w działaniu kadry kierowniczej...152 Harmonia osobista i zawodowa...154 Opis poziomów logicznych...155 Studium przypadku: Skuteczność i harmonia w życiu zawodowym [7-020]...159 Kompetencje finansowe a skuteczność i harmonia działania...161 Rozdział 9. Harmonia jednostki siłą organizacji...165 Wstęp...165 Harmonia w muzyce...166 7
Spis treści, rysunków i tabel Harmonia w organizacji...169 Harmonia w grupie...170 Struktura grupy...172 Harmonia lidera...181 Rozwijanie harmonii...183 Wnioski...186 Zakończenie...186 Bibliografia...187 Zakończenie...188 Spis rysunków Rysunek 1: Wulkan złości....54 Rysunek 2: Gejzer radości....65 Rysunek 3: Spokój jako punkt transformacji emocji negatywnych w pozytywne....66 Rysunek 4: Carl Jung: zbieranie informacji i podejmowanie decyzji....119 Rysunek 5: 4 obszary działań lidera....121 Rysunek 6: Poziomy logiczne....154 Spis tabel Tabela 1: Podobieństwa i różnice roli coacha i roli nauczyciela akademickiego....40 Tabela 2: Wiedza a umiejętności w roli nauczyciela akademickiego (NA) i coacha...43 Tabela 3: Wiedza a umiejętności w roli studenta i klienta coachingu (KC)....43 Tabela 4: Wiedza a umiejętności będące efektem procesu nauczania akademickiego (nau-ak) i coachingu (c-ing)....43 8
Tym, którzy szukają Harmonii, i Tym, którzy Ją odnaleźli. Dla naszych Bliskich i wszystkich Tych, których spotkamy na drodze ku Niej. Autorzy
Wstęp Drogi Czytelniku Oddajemy Ci książkę pt. Harmonia w życiu prywatnym i w biznesie, będącą wynikiem współpracy dziesięciu autorów, wydawcy, grafików, recenzentów i innych osób, których tu nie wymieniłem, a którym serdecznie dziękuję za wkład w to, co możesz mieć właśnie przed sobą. Każdy z rozdziałów był opracowany oddzielnie przez pojedyncze osoby, czasem przez parę autorów, bo głównym zamiarem w przygotowaniu książki było ukazanie indywidualnego podejścia do tematu harmonii, równowagi i rozwijania jej w wybranych przez autorów obszarach życia prywatnego i zawodowego. Szczególnym zamiarem było uniknięcie narzucenia własnego spojrzenia na temat harmonii przez jedną osobę czy grupę osób, a raczej odnalezienie elementów łączących te różne perspektywy i zaprezentowanie wybranych narzędzi służących rozwojowi harmonii w szerszym systemie, w grupie, pomiędzy dwojgiem ludzi i wewnątrz pojedynczego Człowieka. Zdajemy sobie sprawę, że poszczególne rozdziały poruszają tematy, które mogłyby być znacznie bardziej poszerzone i pogłębione. Staraliśmy się jednak utrzymać równowagę pomiędzy szerszym obrazem tematu, jego szczegółowością i objętością książki. Każdy z autorów jest związany z tematyką rozwoju, wspólnie łączymy (poza innymi) role menadżerów, konsultantów, trenerów, wykładowców akademickich i coachów. Czytając tę książkę, możesz Czytelniku odnaleźć różnice w sposobach widzenia przez nas tego, czym jest harmonia i jak ją rozwijać. Znajdziesz też wiele wspólnych wątków, kierunków i obszarów pracy. Moim osobistym zdaniem harmonia łączy w sobie dwa elementy: ZRÓŻNICOWANIE i POŁĄCZENIE. Obecność obu wynika z otwartości na różnorodność i umiejętności odnajdywania w tej różnorodności połączeń i możliwości współpracy. Jeśli w trakcie lub po skończeniu lektury pozwolisz sobie na refleksję nad tema tem harmonii, nad tym, jak ją definiujesz, jak ją możesz rozwijać we własnym życiu, to cel tej publikacji zostanie osiągnięty. Mam nadzieję, że książka będzie dla Ciebie zaproszeniem do nowego, bo zawierającego również nasze, spojrzenia na harmonię i rozwijania jej w swoim życiu prywatnym jak i zawodowym oraz w relacjach pomiędzy nimi. Miłej lektury, Michał Kułakowski 11
Rozdział 1. Równo(u)waga Joanna Berendt, Bartosz Berendt Joanna Berendt: Erickson Professional Coach (Erickson College: The Art & Science of Coaching) oraz trener NLP (Polskie Stowarzyszenie Trenerów NLP). Ukończyła m.in. Szkołę Trenerów Rozwoju Kompetencji Trenerskich (Wszechnica UJ), Studium Nonviolent Communicaton (Dojrzewalnia Róż w oparciu o prace Marshalla Rosenberga), Group Dynamics (An Organization for Promoting Understanding of Society), a także Team Coaching (Erickson College). Wiedzę coachingową pogłębiała m.in. u coachów takich jak R. Dilts. R. Boltstad, K. Landfald, M. Atkinson. Źródło: z archiwum autorki Jest w trakcie uzyskiwania akredytacji ICF. Posiada wieloletnie doświadczenie w zarządzaniu projektami i zespołami w instytucjach finansowych; m.in. uczestniczyła w tworzeniu od podstaw banku detalicznego. Odpowiadała za procesy związane z oceną ryzyka, usprawnianie procesów biznesowych w obszarze operacji, sprzedaży i marketingu. Na co dzień mama dwójki bardzo energicznych dzieci: siedmioletniej córki oraz trzyletniego synka. Bartosz Berendt: akredytowany coach International Coach Federation. Prowadzi coaching dla osób stojących u progu ważnych, życiowych decyzji takich jak zmiana pracy, rozwój własnej firmy, odnalezienie się w nowej roli, jak również dla liderów zespołów mających przed sobą zadanie wdrożenia trudnych zmian w organizacji. Prowadzi warsztat z rozwoju i doskonalenia umiejętności oraz postawy dla coachów, który posiada aprobatę ICF. Jest współtwórcą programu Polskiej Szkoły Coachingu oraz coachem w projekcie Lider na fali, w którym rozwija liderów podczas rejsów morskich żaglowcem, a także jest mentor-coachem w procesie Akredytacji ICF. Źródło: z archiwum autora Coachingu uczył się u najbardziej doświadczonych polskich coachów, a swoją wiedzę pogłębiał na warsztatach międzynarodowych coachów. Studiował na Wydziale Nauk Ekonomicznych oraz Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego. Przez ponad 10 lat realizował projekty dla czołowych polskich firm. Posiada doświadczenie w realizacji projektów pociągających za sobą 13
Równo(u)waga strategiczne zmiany w organizacjach, m.in. związanych z tworzeniem i wdrażaniem strategii firmy, implementacją systemów informatycznych, zmianą struktury organizacyjnej, restrukturyzacją i optymalizacją procesów. Stary człowiek szedł ścieżką przez las. Gdy zatrzymał się na chwilę i usiadł pod drzewem, aby odpocząć, zobaczył leżącą obok niego prawdę. Podniósł ją, obejrzał ze wszystkich stron, podotykał i powąchał, po czym odrzucił daleko od siebie. Nie wie dział, co trzymał w ręce, nie rozpoznał prawdy, ponieważ nie znał wcześniej nieprawdy. Gdy odpoczął, ruszył w dalszą drogę. Przechodząc obok strumyka, na jego brzegu zobaczył leżący smutek. Zbliżył się do niego ostrożnie, delikatnie wziął do ręki i wrzu cił do strumienia, znał bowiem smutek i nie chciał, aby mu towarzyszył. Jednak w chwili, gdy smutek porwany został przez wartki nurt strumienia, z życia starego człowieka zniknęła radość. Idąc dalej, rozmyślał nad tym, co go spotkało. Podczas dalszej drogi zaczął iść uważniej. Rozglądał się z ciekawością. Niektóre spotkania były dla niego przyjemne, bowiem odświeżał stare znajomości, niektóre zaskakiwały go i pozostawały zagadką, inne wyjaśniały się przy kolejnych spotkaniach. Droga, którą przebył, dała odpowiedź na wiele nurtujących starego człowieka kwestii. Mimo że trwała długo i niekiedy była trudna i wyczerpująca, po raz pierwszy dała mu olbrzymią satysfakcję, choć tak naprawdę nie wiedział do końca, co się zmieniło. Życie nasze, czy to osobiste, czy zawodowe, jest jak wędrówka. Spotykamy różne osoby, doświadczamy przeróżnych sytuacji. Czasem jesteśmy szczęśliwi, a czasem zatapiamy się w smutku. By jednak wiedzieć, czym jest szczęście, potrzebny jest nam smutek. Bez umiejętności odróżnienia prawdy od nieprawdy, szczęścia od nieszczęścia nasze doświadczenia są częściowe i brakuje im pełni, świadomości, a może nawet i szerszej perspektywy. Czy można być szczęśliwym, a jednocześnie nie negować smutku? Jak przeżyć życie w pełni i dostatku, akceptując braki i ułomności? Gdy przychodzi sztorm, niektórzy stawiają mury, inni budują wiatraki mówi przysłowie chińskie, które można rozumieć jako sugestię, iż w codziennym świecie cały czas dochodzi do przemian i tak naprawdę chodzi o optymalne i efektywne wy korzystanie energii, aby czerpać siłę i moc z tego, co nas otacza, a nie żyć wbrew, nawet jeśli jest to sztorm, niespodziewane wyzwanie zawodowe czy osobiste. Nie chodzi o to, że lepsze jest budowanie wiatraków, lecz o to, aby w każdej chwili szukać dla siebie optymalnego miejsca. Żywioły, jak na przykład woda, wiatr, ogień, niosą za sobą niekończącą się niemal siłę. Jeśli mielibyśmy je pokonać, okiełznać czy zwal czyć, okazałoby się, że jesteśmy małą cząstką energii postawioną przeciw siłom natu- 14
Rozdział 2. Harmonia wewnętrzna w realizacji celów. Kiedy być aktywną siłą, a kiedy zaufać naturalnym cyklom życia Bożena Wujec Bożena Wujec: doktorantka studiów ekonomicznych w Akademii Leona Koźmińskiego z zakresu nauk o zarządzaniu, gdzie prowadzi także zajęcia na Studiach Podyplomowych z coachingu i MBA. Ukończyła studia magisterskie na Uniwersytecie im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz podyplomowe studia z psychologii motywaźródło: z archiwum autorki cji na Uniwersytecie Warszawskim. Od 2002 prowadzi firmę doradczą Inspired. Posiada międzynarodowe uprawnienia trenerskie i coachingowe. Specjalizuje się w dziedzinie coachingu międzykulturowego oraz duchowości w biznesie. Pracuje naukowo w Europie i Azji, biorąc udział w projektach badawczych z zakresu Traditional Knowledge. Kontakt do autorki: bozena.wujec@inspired.pl. Abstrakt W tym rozdziale przedstawiam koncepcję harmonijnego osiągania celów poprzez zrównoważenie dychotomii dwóch działających w nas sił siły aktywnej i pasywnej, działania i wyczekiwania. Dynamika ta, jeśli jest zharmonizowana, pozwala nam z jednej strony realizować swoje życiowe marzenia, a z drugiej robić to bez zbędnego wysiłku, we właściwym miejscu i czasie, dając głęboką życiową satysfakcję i spełnienie. Wstęp W procesie osiągania celów możemy spotkać się z dwoma przeciwstawnymi koncepcjami. Pierwszą jest podejście proaktywne, oparte na działaniu i zdobywaniu tego, czego się pragnie. Polega ono na przekonaniu, że posiadamy całkowitą kontrolę nad własnym życiem. Zakłada ono, że ludzie są twórcami własnego przeznaczenia, są odpowiedzialni 23
Harmonia wewnętrzna w realizacji celów. Kiedy być aktywną siłą, a kiedy zaufać naturalnym cyklom życia za własną przyszłość. American dream, wyrażenie: go for it! czy też książka Tony'ego Robbinsa pt. Twoja nieograniczona moc 1 są przykładami wiary w możliwość zrealizowania wszelkich życiowych marzeń. Jest to oczywiście możliwe. Prawdą jest jednak i to, że nie mamy pełnej kontroli nad własnym życiem, że może zdarzyć się coś, co stanie nam na drodze realizacji naszych planów np. nagła choroba, wypadek, kryzys. Drugie podejście zakłada, że co ma się wydarzyć i tak nas nie ominie, w związku z tym nie ma sensu jakiekolwiek planowanie w życiu. I tak, w zasadzie, rządzą nami siły zewnętrzne: Wola Boża! Insh'allah. Wydarzy się to, co ma się wydarzyć. Takie nastawienie, choć po części słuszne, powstrzymuje proaktywność i może doprowadzić do biernej akceptacji przeznaczenia oraz hamować inicjowanie pozytywnych zmian2. W tym rozdziale chciałabym zaproponować podejście, które harmonijnie łączy te dwie przeciwstawne siły. Harmonia jest postawą mądrości: jest to wiedza, kiedy działać, a kiedy odpuścić, zawierzyć. Jest równowagą pomiędzy kontrolą a pokorą. Jest założeniem, że przeciwstawne wartości nie wykluczają się, lecz się uzupełniają, dopełniają jak Ying-Yang, dzień-noc, aspekt żeński i męski. Harmonia uczy, aby słuchać intuicji, uczuć i ciała: kiedy pracować i dać z siebie wszystko, a kiedy odpoczywać i nie zmuszać się do wysiłku ponad siły. Bycie aktywną siłą. Rola umysłu w osiąganiu celów Kluczową kwestią w realizacji celów jest zrozumienie, że proces ich osiągania nie jest przypadkowy, lecz opiera się na pewnej określonej metodologii. Metodologia ta opisuje zasady formułowania celu, jego warunki i kryteria. Jest wiele metod jego określania, które pomagają doprecyzować logicznie i językowo zamiar tak, aby stał się on poprawnie sformułowanym celem. Najbardziej znaną metodą jest SMART, teoria celów Lock a oraz zasady poprawnie opisanego celu NLP. Nazwa SMART (ang. sprytny) jest akronimem i powstała od pierwszych liter cech, które tworzą warunki poprawnie opisanego celu: simple, measurable, achievable, relevant, time based. Stąd też, według SMART, opisany cel ma być: prosty jego sformułowanie powinno być jednoznaczne i szczegółowe; mierzalny tak sformułowany, by można było liczbowo wyrazić stopień realizacji celu; osiągalny realistyczny, możliwy do osiągnięcia; 1 Robbins T., Unlimited Power: The New Science of Personal Achievement, New York: Simon & Schuster, 1986. 2 Rosinski P., Coaching Międzykulturowy, New Dawn, Warszawa 2011. 24
Rozdział 3. Coaching w praktyce nauczyciela akademickiego dr Ewa Mukoid Dr Ewa Mukoid: doktor filozofii (Uniwersytet Jagielloński), Erickson Professional Coach (Ericson College International), przedsiębiorca, pisarz. Szefowa Instytutu Komunikacji i Rozwoju, którego misją jest profesjonalne wspieranie rozwoju ludzi i organizacji metodami opartymi na naukach kognitywnych i społecznych, praktyce coachingu i skutecznej komunikacji. Kontakt: www.mukoid.com, instytut@mukoid.com. Źródło: z archiwum autorki Abstrakt Analiza sytuacji nauczyciela akademickiego, rozbieżnych zadań, sprzecznych oczekiwań głównych interesariuszy ukazuje brak harmonii wewnętrznej i zewnętrznej, wpisany niejako w charakter tego zawodu. Kiedy trudno zidentyfikować misję i określić tożsamość, ujawniają się słabości postawy i postępowania. Autorka rozdziału rysuje paralelę między sferą biznesu a sferą nauki, sugerując wykorzystanie siły coachingu jako potężnego środka budowy harmonii celów i zachowań. Proponuje wykorzystanie w praktyce nauczyciela akademickiego pewnych strategii coachingowych, a zwłaszcza elementów postawy coacha. * * * Nauczyciel akademicki byt cokolwiek hybrydowy i paradoksalny: trochę belfer, trochę uczony, teoretycznie zaawansowany, praktycznie zagubiony. Z jednej strony powołany do nauczania, a więc przekazywania pewnej dawki kanonicznie uznanej wiedzy i sprawdzonych kompetencji w zakresie jej stosowania. Z drugiej zgodnie z ideami akademii ma inspirować, otwierać, badać, poszukiwać, pytać, prowokować do myślenia, kwestionować Jako dydaktyk ma sprawnie zarządzać transmisją danych i procedur operacyjnych w kierunku prowadzącym od zasobów eksperta do przyjmującego je ignoranta 35
Coaching w praktyce nauczyciela akademickiego (studenta) w taki sposób, by przedmiotowych ignorantów możliwie bogato wyposażyć w eksperckie narzędzia i zasoby. Co więcej, powinien na zakończenie procesu nauczania obiektywnie ocenić efekty swojej pracy, przyznając sformalizowane stopnie, tzw. oceny rezultatów jednak bynajmniej nie samemu sobie, lecz obiektom swoich działań. Zasadniczo oczekuje się od niego oceny osiągniętych przez studentów rezultatów właśnie, a nie np. postępów w nabywaniu, przyswajaniu, przetwarzaniu wiedzy lub stopnia jej wykorzystania. Nauczyciel akademicki pełni rolę pedagoga, a więc de facto w pewnej mierze także wychowawcy, choćby w tym sensie, że jego partnerami w procesie kształcenia są ludzie młodzi, postrzegani jako nie w pełni społecznie dojrzali, plastyczni, wrażliwi, podatni na wpływy. Jednakże proces nauczania akademickiego zasadniczo nie uwzględnia intencji wychowawczych, faktycznie traktując studentów jako pozbawionych potrzeb i aspiracji innych niż intelektualne odbiorców przekazywanej im wiedzy (kompetencji), pasywnych i niezróżnicowanych. Zarazem z drugiej strony, czego wyrazem jest system jednolitych ocen i wymogów, przyznaje im podmiotową odpowiedzialność za jakość (mierzoną wszakże ilościowo) przyswojenia dawkowanej im z góry i z góry określonej nauki. Dodatkowo, w specyficznej sytuacji uczelni publicznej, student nie ma na ogół statusu klienta, lecz beneficjenta, a ściślej obdarowywanego, którego jedynymi dopuszczalnymi uczuciami powinny być szacunek i wdzięczność. A przecież ci młodzi ludzie w najbliższej przyszłości pełnić będą lub nawet aktualnie pełnią, wymagające aktywności i kreatywności, role zawodowe, a już z całą pewnością uczestniczą w złożonych interakcjach społecznych, które nie mają wiele wspólnego z tradycyjnym modelem szkolnym, opartym na jednokierunkowej, pionowej relacji dawca biorca. Słabości i dysharmonie Nauczyciel akademicki, jeśli istotnie jest czymś innym niż tylko wykładowcą pasywnym przekaźnikiem prawd uważanych (kiedy, przez kogo i dla kogo?) za niepodważalne a zakładamy, że jest czymś o wiele więcej powinien posiadać świadomość: 1) zmienności i płynności stanu i wykładni tzw. wyników tego, co uznajemy za naukę, na każdym z jej poszczególnych, przejściowych etapów; 2) dwukierunkowej dynamiki wszelkich autentycznych relacji komunikacyjnych: tak, jak obserwator wpływa na obserwowane molekuły, tak nadawca jest zarazem odbiorcą, a odbiorca nadawcą; obaj współdziałają w uniwersum relacji i sił, którym podlegają i które współtworzą; 36
Rozdział 4. Język emocji od wulkanu złości do gejzeru radości. Jak spożytkować moc emocji do konstruktywnego działania dr Lidia D. Czarkowska Dr Lidia D. Czarkowska: adiunkt w Katedrze Nauk Społecznych Akademii Leona Koźmińskiego. Psycholog i socjolog, wykładowca, trener i coach. Dyrektor Centrum Coachingu ALK, miłośniczka kotów, Tatr i tanga. Kontakt: lidia@kozminski.edu.pl. Autor zdjęcia: Przemysław Hensel Słowa klucze: silne emocje, dynamika emocji, znaczenie emocji, zarządzanie własnym stanem emocjonalnym, samoświadomość. Abstrakt Celem tego rozdziału jest ukazanie znaczenia harmonii wewnętrznej oraz dynamiki silnych emocji, a także metod konstruktywnego wychodzenia z negatywnych stanów emocjonalnych poprzez stan spokoju i równowagi wewnętrznej aż po osiąganie wysokich, pozytywnych stanów emocjonalnych. W rozdziale przedstawiony został własny, autorski model silnych emocji pozytywnych i negatywnych oraz swoisty język emocji czyli wyjaśnienie informacji, jak też ukierunkowanie zachowań płynących z danych stanów emocjonalnych. Rozdział podkreśla poznawczy i motywacyjny walor emocji, co służy poszerzaniu samoświadomości i podnoszeniu adekwatności podejmowanych działań. Wstęp Harmonia wewnętrzna to stan powszechnie pożądany; większość ludzi deklaruje, że do niego właśnie dąży, jego pragnie i o niego zabiega. W harmonii pokładamy nadzieję na lepsze życie. Tymczasem doświadczanie silnych, negatywnych stanów emocjonalnych jest na tyle powszechne, że wizja życia w harmonii może wydawać się nieosiągalnym ideałem. Co w takim razie możemy zrobić, aby doświadczać więcej 47
Język emocji od wulkanu złości do gejzeru radości. Jak spożytkować moc emocji do konstruktywnego działania harmonii we własnym wnętrzu, skoro przeżywanie silnych emocji jest rzeczą ludzką? Tego będzie dotyczyć niniejszy rozdział: jak będąc istotą emocjonalną i jednocześnie racjonalną (ograniczenie), czyli czującą i myślącą, tworzyć stan wewnętrznej harmonii. Nasze doświadczenie to nie fakty, a nasze ich wewnętrzne interpretacje i sposoby reagowania na nie to truizm, wszyscy jesteśmy tego świadomi, ale kiedy myślimy o sytuacjach, w których osobiście przeżywaliśmy silne, negatywne emocje, automatycznie pojawia się w nas fizyczny dyskomfort. To normalna reakcja naszego organi zmu, chociaż ma ona źródło o czysto wirtualnym charakterze, ponieważ doświadczamy jej w danym momencie, mimo że zakorzeniona jest w mózgu jako wspomnienie naszych doznań z minionej sytuacji i wiąże się ze strachem, aby nie powtórzyło się to w przyszłości. Czy jednak jest to reakcja przystosowawcza? Skoro się utrzymuje, to bez wątpienia spełnia jakieś istotne funkcje, wszak to dzięki emocjom nasz mózg uczy się błyskawicznego unikania tego, co wiąże się z zagrożeniem lub bólem, i podążania za tym, co dla nas korzystne lub przyjemne. Ten odruchowy mechanizm w wielu przypadkach może chronić nasze życie i zdrowie, jednak może też prowadzić do ograniczenia naszej wolności poprzez rozmaite fobie czy uzależnienia. Jako gatunek homo sapiens, który szczyci się tym, że potrafi mocą racjonalnego myślenia wynieść swoje zachowania ponad odruchy, warto byłoby zastanowić się nad zakresem, w którym mądrze korzystamy z naszych emocji. Już samo to określenie mądre korzystanie z własnych emocji budzi zaskoczenie, ponieważ wiele osób w swojej świadomości nauczyło się kategoryzo wać logikę jako coś wręcz przeciwstawnego wobec silnych emocji. Tymczasem jedno z drugim wcale nie jest sprzeczne, o ile poznamy dynamikę procesów emo cjonalnych oraz zrozumiemy znaczenie naszych emocji. Jeszcze dziś można znaleźć kursy oferujące szkolenie się w zakresie kontrolowania własnych emocji, po mimo że psychofizjologia już ponad pół wieku temu (Hans Selye) jednoznacznie wykazała negatywne, psychosomatyczne konsekwencje takiej kontroli, a gabinety psychologów i psychiatrów pełne są ludzi bezskutecznie próbujących supresjono wać1 własne emocje. Sami też doskonale wiemy na podstawie doświadczeń, iż tłumione czy ignorowane emocje wcale nie znikają, jak mogliby sobie życzyć ludzie, 1 Supresja, powstrzymywanie, blokowanie procesu lub odwracanie skutków jego działania, zwykle w odniesieniu: 1) do reakcji immunologicznych (immunosupresja, supresja immunologiczna), blokowanych metodami chirurgicznymi, fizycznymi lub chemicznymi oraz 2) do procesów genetycznych, w których aktywność jednych genów może niwelować niekorzystne skutki działania innych genów (przyp. red.). 48
Rozdział 5. Jestem na swojej Drodze i spotykam Ciebie Michał Kułakowski Michał Kułakowski: Erickson College Professional Coach, coach ICC, trener biznesu, psycholog, podróżnik. Prowadzi programy rozwojowe dla osób chcących w sposób bardziej świadomy i harmonijny dokonywać zmian w życiu. Pracuje z osobami prywatnymi, z liderami firm i ich zespołami, sportowcami i artystami. Prowadzi również warsztaty doskonalące rozwój kompetencji coachingowych, jest organizatorem wypraw Źródło: z archiwum autora rozwojowych w Polsce i za granicą. Wykładowca w ramach studiów podyplomowych z coachingu na Akademii Leona Koźmińskiego i w Laboratorium Psychoedukacji/SWPS. Kontakt z autorem przez strony: www.michalkulakowski.com, www.jestemnaswojejdrodze.pl. Najbardziej podstawową i pełną mocy drogą do zbudowania kontaktu z drugą osobą jest słuchanie. Po prostu słuchanie. Być może najważniejszą rzeczą, jaką dajemy sobie nawzajem, jest nasza uwaga. Przepełniona miłością cisza często ma o wiele większą siłę uzdrawiania i łączenia niż większość wypowiedzianych w dobrej intencji słów. Rachel Naomi Remen Być może najważniejszą rzeczą, jaką dajemy sobie nawzajem, jest nasza uwaga i akceptacja. dr Stephen Gilligan Wnosząc uwagę i akceptację w nasze relacje, zaczynajmy od samych siebie. Michał Kułakowski 69
Jestem na swojej Drodze i spotykam Ciebie Abstrakt W rozdziale przedstawiam koncepcję harmonii: to, w jaki sposób powstaje, oraz korzyści wynikające z jej rozwijania w życiu prywatnym i zawodowym. Odniosę się zarówno do tematu jej budowania w grupie, jak i w ramach relacji pomiędzy dwójką ludzi, by następnie skupić się na aspekcie rozwijania harmonii wewnątrz pojedynczego Człowieka. Moim zdaniem właśnie rozwinięcie wewnętrznej harmonii ma istotny wpływ na jej poszerzanie w relacjach z innymi i szerzej w Świecie. Wstęp Od kiedy poznałem słowo harmonia, intuicyjnie czułem, że jest ona czymś ważnym, sprzyja odczuwaniu zadowolenia, spełnienia i budowania satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi. Z drugiej jednak strony miałem wrażenie, że harmonia może być czymś nudnym, związanym z uporządkowaniem różnych spraw, raczej stagnacją niż drogą do rozwoju, na której będę czuł pazur życia. W trakcie kolejnych odkryć, podczas rozmów z ludźmi, zgłębiania literatury z różnych dziedzin, które odnosiły się w jakimś stopniu do aspektu współistnienia, współpracy oraz w trakcie podróży, coraz częściej zaczynałem zauważać, że harmonia odnosi się właściwie do wszystkich aspektów życia. Pojawiała się w różnych momentach. Gdy była wyraźnie przeze mnie odczuwana, właśnie jej obecność przynosiła ten pazur życia, który obawiałem się stracić. Równie szybko odczuwałem moment, gdy poziom harmonii się zmniejszał, zauważałem wtedy pewnego rodzaju izolację lub chaos. Pojawiało się cierpienie. Napisałem poziom harmonii, bo moim zdaniem harmonia nie wyraża się dualnością, czyli jest albo jej nie ma. Moim zdaniem harmonia w mniejszym lub większym stopniu jest obecna przez cały czas. Wystarczy, że zwrócimy uwagę na dwa najmniejsze elementy występujące w przyrodzie, będące w pewnej zależności i współpracujące ze sobą. Już tam możemy zauważyć harmonię. Intuicyjnie zacząłem szukać dróg służących coraz bardziej świadomemu budowaniu harmonii, by odczuwać ten pazur i przepływ energii życia coraz częściej. Zanim przedstawię, co odnalazłem, na początku chciałbym podziękować Wszystkim, z którymi mogłem uczyć się, czym jest harmonia, i wspólnie ją rozwijać. Szczególnie dziękuję moim Rodzicom, Alicji i Jackowi oraz Siostrze Edycie za to, że pomogliście mi zrozumieć wagę i znaczenie harmonii w życiu. Dziękuję mojemu Sensei dr. Stephenowi Gilliganowi za to, że pomogłeś mi pełniej odczuć, czym jest harmonia i dałeś jasne wskazówki, jak ją rozwijać. Dziękuję Bogu dla mnie Jesteś Źródłem harmonii. 70