ILORAZ POTENCJAŁÓW JAKO NARZĘDZIE WSPOMAGAJĄCE PODEJMOWANIE DECYZJI I KSZTAŁTOWANIE STRATEGII NA RYNKU PRACY W POLSCE

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2017 Sera: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 102 Nr kol Aranna MASTALERZ-KODZIS Unwersye Ekonomczny w Kaowcach Wyzał Zarzązana aranna.masalerz-kozs@ue.kaowce.pl ILORAZ POTENCJAŁÓW JAKO NARZĘDZIE WSPOMAGAJĄCE PODEJMOWANIE DECYZJI I KSZTAŁTOWANIE STRATEGII NA RYNKU PRACY W POLSCE Sreszczene. Celem pracy jes zbaane ynamk zman oraz zróżncowana pozomu rozwoju rynku pracy w Polsce w pozale na wojewózwa. W baanach wykorzysano wybrane moele ekonomer przesrzennej, a w szczególnośc meoy nowej ekonom geografcznej. Zasosowano przesrzenne moele poencjału ochou lunośc oraz zmoyfkowaną meoę lorazu poencjałów. Praca skłaa sę wóch częśc zasanczych: częśc meoycznej oraz baań emprycznych wnosków. Słowa kluczowe: ekonomera przesrzenna, nowa ekonoma geografczna, rynek pracy, loraz poencjałów. THE QUOTIENT OF POTENTIALS AS A TOOL SUPPORTING THE DECISION MAKING AND STRATEGY DEVELOPMENT ON THE LABOUR MARKET IN POLAND Absrac. The am of he arcle s o suy he ynamcs of changes an he fferenaon of evelopmen level of he labour marke n Polan accorng o each provnce. In he suy we have use selece moels of spaal economercs, especally he new economc geography meho. We have apple spaal poenal moels of ncome an populaon an he mofe meho of poenals' quoen. The work consss of wo basc pars: he mehocal par an he emprcal suy ogeher wh he conclusons. Keywors: spaal economercs, new economc geography, labour marke, quoen of poenals.

2 216 A. Masalerz-Kozs 1. Wprowazene Rozwój gospoarczy pańsw, regonów, wojewózw, gmn aglomeracj w użej merze zależy o ch położena geografcznego. Można wykazać, że sneje znaczący wpływ ooczena na pozom wzrosu gospoarczego anej jenosk eryoralnej, a akże na rozwój rynku pracy ej jenosk. Celem arykułu jes pokazane skal ego zjawska oraz jego ynamk na przykłaze wybranych charakerysyk rynku pracy w Polsce w przekroju wojewózw. Hpoezę baawczą można sformułować w nasępujący sposób: loraz poencjałów jes użyecznym narzęzem wspomagającym poejmowane ecyzj o lokalzacj nwesycj przez przesęborców oraz o wyborze mejsca zameszkana przez pracownków, pomaga w kszałowanu sraeg nwesycyjnych na eape ch lokalzacj alszego rozwoju, a akże może wspomagać załana prowazące o zmnejszena bezroboca na rynku pracy. Analza przesrzennej opłacalnośc akywnośc ekonomcznej ma znaczena zarówno la pracoawcy (przesęborcy) jak la pracownka. Usyuowane załalnośc gospoarczej w czase w przesrzen wpływa znacząco na jej sukces ekonomczny. Dlaego eż, z punku wzena przesęborcy, sonym jes wskazane mejsc (regonów, wojewózw, powaów), kóre posaają uży poencjał rozwoju. Doan wynk ekonomczny przesęwzęca zależy, męzy nnym, o zasobów sły roboczej, lunośc w weku proukcyjnym. Z punku wzena pracownka akże wybór mejsca zameszkana wnen być uzależnony o możlwośc orzymana obrze wynagrazanej pracy, pozwalającej na gone życe. Z ego eż wzglęu w analzach emprycznych wykorzysano, męzy nnym, ake zamenne jak: lczba lunośc ogółem lczba lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym oraz PKB ochó rozporzązalny na osobę. A zaem, w arykule poejmuje sę próbę pokazana, że poencjał (lunośc, lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym, ochou) loraz poencjałów sanową narzęze wspomagające proces poejmowana ecyzj oraz kszałowana sraeg rozwoju przesęborsw oraz karery zawoowej pracownka. 2. Ekonomera przesrzenna w analzach rynku pracy W arykule wykorzysano meoy ekonomer przesrzennej o pomaru poencjału charakerysyk rynku pracy. Zasosowano meoykę analz zaczerpnęą z prac: Sucheck 2010; Domańsk 2002; Paelnck, Klaassen 1983, Krugman 1991; Pooler 1987; Rch Wykorzysano elemeny nowej ekonom geografcznej (NEG): meoę poencjałów lorazu poencjałów.

3 Iloraz poencjałów jako narzęze 217 Charakerysyk rynku pracy są częso w leraurze analzowane za pomocą klasycznych meo ekonomer przesrzennej oraz welowymarowej analzy porównawczej [zob. np. Masalerz-Kozs, Pośpech 2014; Masalerz-Kozs, Pośpech, 2015]. NEG zajmuje sę przesrzennym rozmeszczenem akywnośc ekonomcznych. Rozważa sę np. skuk zjawska globalzacj, rozwój aglomeracj, meropol. Można wykazać, że położene w przesrzen (współrzęne geografczne, oległość, sąsezwo) ma znaczący wpływ na kszałowane sę anego zjawska, bąź procesu ekonomcznego. Meoy moele NEG są wykorzysywane w analzach społeczno-gospoarczych o charakerze przesrzennym, mezy nnym w baanu rozwoju ekonomcznego aglomeracj, lokalzacj przemysłu, hanlu, globalzacj. Isneje możlwość zbaana powązań pomęzy jenoskam eryoralnym (krajam, regonam, wojewózwam.). W moelach ne jes uwzglęnony ylko poencjał własny jenosk, ale akże położene regonu w przesrzen wpływ ozaływań sąsaujących regonów. W pracy zasosowano NEG o analzy wybranych charakerysyk rynku pracy. W analzach skupono sę na poencjale lunośc ochou oraz na loraze ych poencjałów. W pracy Kneble nn. (1982) rakuje poencjał ochou regonalnego jako marę osępnośc załalnośc gospoarczej. Isneje znacząca korelacja przesrzenna pomęzy zmennoścą poencjału lunośc a zmennoścą welu wskaźnków śwaczących o pozome rozwoju społeczno-gospoarczego regonów. Zaem, zgone z Kebble n. poencjał lunośc można rakować jako subsyu zjawsk społeczno-gospoarczych. 3. Elemeny meoyk analz: meoa poencjału oraz lorazu poencjałów W roku 1970 G. Duon wprowazł pojęce lorazu poencjału ochou lunośc. Iloraz en jes opowenkem ochou na osobę, jenak uwzglęna relacje męzyregonalne kszałujące e poencjały. Ponższe formuły skonsruowano w oparcu o prace (Czyż, 2002; Sucheck, 2010), jenakże zmoyfkowano wzory ne powajając poencjałów własnych oraz wprowazając zmenną czasową. Doano akże zmenne: luność akywna zawoowo w weku proukcyjnym oraz ochó rozporzązalny na osobę. Nech bęze any sysem pozału anego eryorum skłaający sę z n jenosek przesrzennych n N (np. pańsw, regonów, wojewózw, powaów, gmn). Nech bęze paramerem czasu. W - ym regone w czase przyjmujemy oznaczena: L - poencjał lunośc, L P - poencjał lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym, Z - poencjał ochou, W - poencjał ochou rozporzązalnego,

4 218 A. Masalerz-Kozs P - loraz poencjałów, z - PKB, w l l P - ochó rozporzązalny na osobę, - lczba lunośc, - lczba lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym, g - PKB na meszkańca, j jako - oległość regonu o regonu j; przyjmujemy, że j 1 (w nnejszym arykule przyjęo oległość fzyczną pomęzy masam wojewózkm w km). Defnujemy poencjały jenosek jako sumy poencjałów własnych ooczena: L L P l P l n j 1 j n l j1 j j l j P j j (1) Z (2) W oraz loraz poencjałów la regonu : P Z L. / z w Poencjał określa słę ozaływana wszyskch jenosek eryoralnych na aną jenoskę. Może być nerpreowany jako nensywność ozaływana wszyskch regonów sysemu na wybrany regon. Poencjał o suma wóch skłaowych: poencjału własnego oraz poencjału ooczena. Regon może posaać mały poencjał własny, ale może znajować sę w korzysnym położenu geografcznym, w blskośc regonów slnych, wówczas jego poencjał ulega zwększenu. Poencjał jes akże rozumany jako mara osępnośc przesrzennej regonu, określa nensywność ozaływana mezy regonam uwzglęnając welkośc ekonomczne oraz oległośc pomęzy regonam. Rozważany we wzorze (3) poencjał ochou o funkcja ochou wyworzonego w anym regone oraz w nnych regonach z uwzglęnenem oległośc pomęzy regonam. Poencjał lunośc (1) oznacza osępność anego regonu la lunośc pozosałych regonów uwzglęnając jenoczene merykę oległośc. Poencjał lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym (2) jes soną marą, nformacją la nwesora planującego pojęce ecyzj o rozpoczęcu lub rozszerzenu załalnośc gospoarczej na anym erene. Sraega załalnośc pownna być poprzezona analzą rynku pracy właśne w zakrese poencjału lunośc w weku proukcyjnym. Naomas poencjał ochou rozporzązalnego (4) jes cenną nformacją la osób poszukujących obrze płanej pracy. Znalezene pracy wąże sę nejenokrone ze zmaną mejsca zameszkana, zaem elemenem sraeg poszukwana pracy, elemenem uwzglęnonym w procese ecyzyjnym wnno być brane po uwagę poencjału ochou rozporzązalnego w regonach. n j 1 j n z j1 j j j w j j (3) (4)

5 Iloraz poencjałów jako narzęze 219 Warość lorazu P g / zależy o proporcj pomęzy poencjałem ooczena regonu -ego a poencjałem własnym ego regonu w zakrese ochou oraz lczby meszkańców: Jeśl P g / > 1 - poencjał regonu jes wększy anżel ochó na meszkańca; ooczene ma znaczący wpływ na kszałowane pozomu wzrosu gospoarczego. Regony o małym poencjale własnym (rolncze), znajujące sę w korzysnym położenu geografcznym, w poblżu użych aglomeracj regonów o wysokm poencjale własnym. Gy P g / < 1 - ochó na meszkańca przewyższa poencjał regonu. Charakeryzuje o regony o przewaze erenów mejskch, uże aglomeracje obrze rozwnęych po wzglęem gospoarczym. 4. Wynk baań emprycznych Analzę prowazono w oparcu ane zaczerpnęe z BDL GUS, w pozale na wojewózwa, w laach : PKB, ochó rozporzązany na osobę, lczba lunośc, lczba lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym. Wyznaczono poencjał lunośc oraz poencjał lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym (abela 1, rys. 1a). Wojewózwo Łózke Mazowecke Małopolske Śląske Lubelske Pokarpacke Polaske Śwęokrzyske Lubuske Welkopolske Poencjał lunośc ogółem oraz poencjał lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym ch skłaowe ooczena w laach 2000, 2015 (w osobach) Zachonopomorske Dolnośląske Opolske Kujawsko-Pomorske Pomorske Warmńsko-Mazurske Tabela 1 Poencjał lunośc ogółem Poencjał ooczena lunośc ogółem Poencjał lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym Poencjał ooczena lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym Źróło: Opracowane własne.

6 220 A. Masalerz-Kozs Poencjał lunośc oznacza osępność anego regonu la lunośc pozosałych regonów. Wojewózwa o najwększym poencjale lunośc o: Mazowecke, Śląske. Najnższy poencjał lunośc zaobserwowano w wojewózwach Lubuskm, Opolskm, Polaskm Śwęokrzyskm (abela 1 - w kolumnach wyróżnono warośc najwyższe najnższe, rys 1a). Wyznaczając śrene empo zman ego wskaźnka można swerzć, że w sześcu wojewózwach poencjał malał z roku na rok o około 0,1-0,4%, naomas w zesęcu neznaczne wzrasał. Poencjał lunośc anego wojewózwa o suma wóch skłaowych: poencjału własnego oraz poencjału ooczena (pozosałych wojewózw). Lczba lunośc jes najwyższa w wojewózwach (poencjał własny): Mazowecke, Śląske, Welkopolske, Małopolske Dolnośląske, zaś najwyższy poencjał ooczena posaają wojewózwa: Opolske, Śwęokrzyske, Łózke Małopolske. Poobne można określć poencjał lunośc akywnej zawoowo w weku proukcyjnym, kóry jes slne oano skorelowany z poencjałem lunośc. Wojewózwa o najwyższym poencjale ooczena są położone w blskej oległośc o wojewózw o wysokm poencjale własnym, a zaem ch perspekywa rozwoju społeczno-gospoarczego jes znacząca; w ych wojewózwach ze wzglęu na czynnk proukcj, jakm jes praca, waro nwesować. Tabela 2 Poencjał ochou wojewózw (mln zł) oraz poencjał ochou rozporzązalnego na osobę (zł) ch skłaowe ooczena w laach 2000, Wojewózwo Łózke Mazowecke Małopolske Śląske Lubelske Pokarpacke Polaske Śwęokrzyske Lubuske Welkopolske Zachonopomorske Dolnośląske Opolske Kujawsko-Pomorske Pomorske Warmńsko-Mazurske Poencjał ochou Poencjał ochou ooczena Poencjał ochou rozporzązalnego na osobę Poencjał ooczena ochou rozporzązalnego na osobę , ,60 44,77 101, , ,49 38,24 86, , ,14 42,68 95, , ,23 44,31 99, , ,81 34,14 77, , ,06 32,25 73, , ,16 26,55 60, , ,49 44,75 100, , ,08 34,32 77, , ,92 40,58 92, , ,05 28,87 65, , ,36 40,42 89, , ,66 43,98 99, , ,49 39,78 89, , ,49 30,20 68, , ,00 33,43 75,49 Źróło: Opracowane własne. Poencjał ochou wojewózwa o funkcja ochou wyworzonego w ym wojewózwe oraz w nnych wojewózwach, a akże oległośc pomęzy wojewózwam. Uwzglęna

7 Iloraz poencjałów jako narzęze 221 wpływ męzywojewózkch zależnośc ochou na kszałowane sę przesrzennej zmennośc ochou. Wojewózwa o najwyższym poencjale ochou o (abela 2, rys. 1a): Mazowecke, aleko za nm Śląske Welkopolske Dolnośląske. Najnższy poencjał ochou zaobserwowano w wojewózwach Polaskm, Opolskm, Lubuskm Śwęokrzyskm. Korzysając z śrenego empa zman ego wskaźnka można zapsać, że poencjał ochou we wszyskch wojewózwach w Polsce w laach sukcesywne wzrasał o około 5-7% w skal roku. Poencjał ochou anego wojewózwa o suma wóch skłaowych: poencjał własny oraz poencjał pozosałych wojewózw. Najwyższy poencjał własny ochou zanoowano w wojewózwach Mazoweckm Śląskm, najnższy w Opolskm, Lubuskm Polaskm. Borąc po uwagę poencjał ooczena na najwyższych pozycjach są Opolske, Śwęokrzyske, Łózke Małopolske. Połączono welkośc poencjału ochou oraz lunośc wyznaczono loraz poencjałów (abela 3). Iloraz poencjałów w laach sukcesywne wzrasał o około 4,5-6,5% z roku na rok. Najwyższe warośc zanoowano la woj. Mazoweckego, w znacznej oległośc alej plasują sę Welkopolske, Dolnośląske Śląske, zaś najnższe warośc zanoowano la: Pokarpackego, Lubelskego, Warmńsko-Mazurskego Polaskego (rys. 1b). Wyznaczono akże loraz warośc P g Iloraz poencjałów Wojewózwo Łózke Mazowecke Małopolske Śląske Lubelske Pokarpacke Polaske Śwęokrzyske P warość P g P Źróło: Opracowane własne. P g / ,0135 1, ,9885 0, ,0072 1, ,9965 0, ,0286 1, ,0231 1, ,0338 1, ,0408 1,0494 / w laach (abela 3, rys. 1b). Tabela 3 / w wojewózwach Polsk w laach 2000, 2015 Wojewózwo Lubuske Welkopolske Zachonopomorske Dolnośląske Opolske Kujawsko-Pomorske Pomorske Warmńsko-Mazurske Analza uzyskanych wynków pozwala na zapsane nasępujących wnosków: Warość P g P P g / ,0163 1, ,9970 0, ,0006 1, ,9984 0, ,0353 1, ,0107 1, ,0010 1, ,0316 1,0418 / zależy o proporcj pomęzy poencjałem generowanym przez ooczene anego wojewózwa a poencjałem własnym wojewózwa po wzglęem ochou, a akże po wzglęem lczby lunośc oległośc pomęzy wojewózwam; Na skal lorazu poencjałów P ne nasąpły znaczące zmany po wzglęem kolejnośc w porównanu z g w poszczególnych laach; Dla czerech wojewózw w roku 2015 zachoz relacja P < g. Są o: Mazowecke, Śląske, Welkopolske Dolnośląske; wojewózwa o najwyższych waroścach P

8 222 A. Masalerz-Kozs g. Zawerają uże aglomeracje mejske posaają wększy sopeń koncenracj przesrzennej poencjału ochou anżel poencjału lunośc; Dla pozosałych 12 wojewózw w roku 2015 zachoz relacja wojewózwa w znacznej przewaze o nższych waroścach zarówno P P > g, jak. Są o Wykazują nższy sopeń koncenracj przesrzennej poencjału ochou anżel poencjału lunośc. Można swerzć, że wększą rolę ogrywa ooczene wojewózwa w generowanu poencjału ochou anżel w generowanu jego poencjału lunośc; g. L a) - najwyższe warośc b) - najwyższe warośc - najwyższe warośc ooczena - najwyższe warośc - najwyższe warośc - warość P / g < 1 - najwyższe warośc Z ooczena - najwyższe warośc P g L Z P P / ooczena Rys. 1. Przesrzenne rozmeszczene wybranych charakerysyk ekonomcznych w 2015 roku Źróło: Opracowane własne. Przesawając grafczne P można wyróżnć czery cenra o najwyższych waroścach lorazu skupone wokół mas: Warszawa, Kaowce, Poznań, Wrocław (rys. 1b); Wojewózwam, na kóre najslnej wpływa ooczene ze wzglęu na ochó luność są: Śwęokrzyske, Opolske Łózke, Małopolske (rys. 1a); Najwększe warośc P g / mają wojewózwa położone we wschonej częśc Polsk (rys. 1b), o wojewózwa o nskm pozome ochou; Wojewózwa o wysokch waroścach P g / leżą w poblżu najslnejszego po wzglęem lunośc ochou, woj. Mazoweckego. Gy P g / >1, o oznacza, że poencjał regonu jes wększy anżel jego ochó na meszkańca, czyl można mówć o sonym znaczenu ooczena w kszałowanu pozomu rozwoju wzrosu gospoarczego. W akej syuacj są wojewózwa o małym poencjale własnym, lecz znajujące sę w korzysnym położenu geografcznym, w poblżu użych aglomeracj regonów o wysokm poencjale własnym.

9 Iloraz poencjałów jako narzęze 223 Gy P g / <1, o ochó na meszkańca przewyższa poencjał regonu. Taka syuacja ma mejsce la wojewózw przeważająco mejskch, la użych aglomeracj obrze rozwnęych po wzglęem gospoarczym (rys. 1b). Pozom życa lunośc w wojewózwach o wysokm ochoze, obrze rozwnęym rynku pracy jes znacząco wyższy anżel w wojewózwach słabo rozwnęych. Mernkem pozomu rozwoju gospoarczego oraz pozomu rozwoju rynku pracy może być loraz poencjałów. Wokół wojewózw o wysokm poencjale wnno worzyć sę aglomeracje, meropole prowazące o poprawy jakośc życa akże la lunośc wojewózw alej położonych, co z kole symuluje zrównoważony wzros gospoarczy w Polsce. 5. Posumowane Uzyskane wynk baań wskazują, że w ążenu o zmnejszana nerównośc pomęzy wojewózwam w Polsce szczególne znaczene należy przypsać ozaływanu użych mas jako cenrów rozwoju gospoarczego. W obe globalzacj, położene geografczne nowo powsającego przesęborswa lub wybór mejsca zameszkana wnen być poprzezony analzą poencjału wybranych charakerysyk rynku pracy. Duże masa skupają wokół sebe akywnośc ekonomczne oraz powoują barzej nensywny rozwój społecznogospoarczy. Ekspansja przesrzenna akywnośc ekonomcznej wokół ych mas, zwększene zasęgu przesrzennego funkcjonowana załalnośc gospoarczej z pewnoścą przyczynłaby sę o poprawy rozwoju społeczno-gospoarczego akże pozosałych wojewózw, sąsaujących oraz znaczne barzej oalonych. Masa e pełną znaczącą rolę w procese negracj ekonomcznej społecznej pomęzy wojewózwam w Polsce. Na posawe analz można uznać, że loraz poencjałów jes użyecznym narzęzem wspomagającym poejmowane ecyzj o lokalzacj nwesycj przez przesęborców oraz o wyborze mejsca zameszkana przez pracownków. Ponao, może okazać sę pomocny w kszałowanu sraeg nwesycyjnych na eape ch lokalzacj alszego rozwoju, a akże może wspomagać załana prowazące o zmnejszena bezroboca na rynku pracy. Zaem, opsane meoy baawcze mogą służyć jako narzęze wspomagające proces poejmowana ecyzj o lokalzacj załalnośc gospoarczej oraz mogą okazać sę pomocne w kszałowanu sraeg w poszukwanu zarunena na rynku pracy.

10 224 A. Masalerz-Kozs Bblografa 1. Czyż T.: Zasosowane moelu poencjału w analze zróżncowana regonalnego Polsk, Sua Regonalne Lokalne, nr 2-3/ Domańsk R.: Gospoarka przesrzenna, WN PWN, Warszawa, Duon G.: Macroscopc Aspecs of Meropola Evoluon, Harvar Papers n Theorecal Geography, Geography of Income Seres, nr 1, Keeble D., Owens P.L., Thompson Ch.: Regonal Accessbly an Economc Poenal n he European Communy, Regonal Sues, nr 6(16), Krugman P.R.: Geography an Trae, The MIT Press, Cambrge, Massachuses, Masalerz-Kozs A., Pośpech E.: Auokorelacja przesrzenna wybranych charakerysyk społeczno-ekonomcznych, Meoy Iloścowe w Baanach Ekonomcznych, Vol. 16, Nr 4 s , Wyawncwo SGGW, Warszawa, Masalerz-Kozs A., Pośpech E.: Dynamka zman emografcznych a wskaźnk zarunena - ujęce regonalne, Sua Prace Wyzału Nauk Ekonomcznych Zarzązana nr 36, Tom 2, Wyawncwo Unwersyeu Szczecńskego, s , Szczecn Paelnck J.H.P. Klaassen L.H.: Ekonomera przesrzenna, Warszawa, PWN, Pooler J.: Measurng Geographcal Accessbly: a Revev of Curren Approaches an Problems n he Use of Populaon Poenals, Geoforum, nr 3 (18), Rch D.C.: Poenal Moels n Human Geography. Conceps an Technques n Moern Geography, Geo Absracs, nr 26, Norwch, Sucheck B.: Ekonomera przesrzenna, Wyawncwo Beck, Warszawa, hps://bl.sa.gov.pl (osęp na ).