Pochodzenie, budowa i ważniejsze czynności życiowe pierścienic Scenariusz lekcji w klasie I Liceum Ogólnokształcącego

Transkrypt

1 Przyroda Pochodzenie, budowa i ważniejsze czynności życiowe pierścienic Scenariusz lekcji w klasie I Liceum Ogólnokształcącego Anna Piekarska Nauczyciel biologii w II LO w Mielcu Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z: pierścienicami jako zwierzętami celomatycznymi; środowiskiem i trybem życia; planem budowy: metameria, cefalizacja; budową anatomiczną; czynnościami życiowymi pierścienic. Cele operacyjne: Poziom I wiadomości Kategoria A zapamiętanie uczeń potrafi: definiować pojęcia: celoma, metameria homonomiczna i heteronomiczna, cefalizacja; wymienić i omówić cechy aromorfotyczne pierścienic; omówić budowę morfologiczną i anatomiczną pierścienic. Kategoria B rozumienie wiadomości uczeń potrafi: wyjaśnić, dlaczego pierścienice zaliczane są do zwierząt pierwoustych, celomatycznych i trójwarstwowców; opisać ryciny ilustrujące budowę zewnętrzną i anatomiczną pierścienic. Poziom II umiejętności Kategoria C stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych uczeń powinien: założyć, hodowlę dżdżownicy i dokumentować jej przebieg; porównać budowę oraz sposób realizacji podstawowych funkcji życiowych u pierścienic i nicieni; określić pozycje systematyczną pierścienice wśród świata żywych istot; umiejętnie analizować plansze i ilustracje w podręczniku i na foliogramach. 89

2 Anna Piekarska Pochodzenie, budowa i ważniejsze czynności życiowe pierścienic Kategoria D stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych uczeń powinien: na przykładzie dżdżownicy wyróżniać cechy budowę morfologicznej i anatomicznej typu pierścienic; analizować pochodzenie zwierząt pierścienic jako zwierząt celomatycznych. Postawy uczeń powinien: zdawać sobie sprawę z celowości prowadzenia hodowli biologicznych; być przekonanym, że w szkole nie należy wykonywać badań i doświadczeń, które mogłyby być przyczyną bólu i cierpienia zwierząt; aktywnie współpracować w grupie; umiejętnie i efektywnie korzystać z różnych źródeł wiedzy: schematy, plansze, podręcznik, foliogramy; uważnie słuchać informacji podawanych przez innych uczniów i nauczyciela; dokonać samokontroli i samooceny. Metody: wykład wprowadzający na temat pochodzenia pierścienic; praca z tekstem przewodnim techniką pracy grupowej (różnym frontem). Środki dydaktyczne: plansza dydaktyczna (dżdżownica budowa zewnętrzna i wewnętrzna); instrukcje dla uczniów; podręcznik; rzutnik, foliogramy. Tok lekcji Faza wprowadzająca Czynności nauczyciela Czynności ucznia Uwagi i wskazówki Nauczyciel rozdaje krzyżówki sprawdzające znajomość głównych pojęć związanych z budową i czynnościami życiowymi nicieni. Sprawdza krzyżówki wybranych uczniów, podaje prawidłowe hasła. Nauczyciel nawiązuje do tematu lekcji i zapisuje go na tablicy. Nauczyciel poleca wklejenie krzyżówek do zeszytów. Uczniowie uzupełniają krzyżówkę (załącznik 1). Uczniowie słuchają i poprawiają swoje krzyżówki. Zapisują temat. Uczniowie wklejają krzyżówki do zeszytu. 90

3 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 1/2004 Faza realizacyjna Czynności nauczyciela Czynności ucznia Uwagi i wskazówki Nauczyciel przedstawia cele bieżącej lekcji. Omawia pochodzenie pierścienic, a następnie dzieli klasę na 4 grupy, rozdaje instrukcje do ćwiczeń, wyznacza czas 15 min i prosi o wykonanie poleceń zgodnie z instrukcją (załącznik 2). Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel prosi kolejno przedstawicieli poszczególnych grup o omówienie wyników pracy zespołów i proponuje aby na bieżąco robić notatkę z lekcji podczas omawiania zagadnień. Faza podsumowująca Uczniowie siadają w grupach a następnie wybierają lidera. Uczniowie odpowiadają na postawione pytania zawarte w instrukcjach. W tym czasie nauczyciel obserwuje zaangażowanie poszczególnych uczniów w pracę w zespole. Czynności nauczyciela Czynności ucznia Uwagi i wskazówki Na podsumowanie lekcji nauczyciel rozdaje wszystkim uczniom zadanie 1 i 2 zawarte w instrukcji dla grupy 1 i 2. Prosi o ich rozwiązanie i wklejenie do zeszytów, a następnie prosi uczniów grupy 3 i 4 o powieszenie na tablicy wykonanych przez siebie schematów układu krwionośnego i nerwowego i przerysowanie ich do zeszytów. Nauczyciel dokonuje podsumowania zajęć pod kątem osiągnięcia założonych celów lekcji. Komentuje aktywność uczniów podczas zajęć oraz ocenia ją i uzasadnia poszczególne oceny. Wszyscy uczniowie rozwiązują zadania i wklejają do zeszytów. Przerysowują schematy układu krwionośnego i nerwowego. Uczniowie wysłuchują komentarza nauczyciela oraz otrzymują oceny za pracę podczas zajęć. 91

4 Anna Piekarska Pochodzenie, budowa i ważniejsze czynności życiowe pierścienic Jako pracę domową nauczyciel poleca porównać pierwotną i wtórną jamę ciała oraz powtórzyć poznane na lekcji wiadomości. Zapisują zadanie domowe do zeszytów. Załącznik 1 Rozwiąż krzyżówkę i podaj hasło utworzone z ponumerowanych pól w dole kratek. 1. Jednowarstwowy nabłonek leżący pod oskórkiem u nicieni? 2. W układzie wydalniczym nicieni brak jest komórek? 3. Jelito przednie jest pochodzenia? 4. Okresowe zrzucanie oskórka to? 5. Wspólna część układu pokarmowego i rozrodczego to: 6. Pasożyty rozwijające się tylko u jednego żywiciela są? 7. Nicienie są jajorodne z wyjątkiem włośnia krętego, który jest? Załącznik 2 Grupa I Instrukcja dla ucznia Przeczytaj niżej zamieszczony tekst i na jego podstawie: wymień cechy aromorfotyczne pierścienic; omów funkcje celomy; wykonaj zadanie 1. Pierścienice to zróżnicowany typ obejmujący 3 gromady: 1) skąposzczety (dżdżownice), 2) wieloszczety (nereida, nalepian) i 3) pijawki (pijawka lekarska, pijawka końska). W porównaniu z płazińcani i obleńcami ich poziom organizacji jest znacznie wyższy. Świadczą o tym następujące cech: 92

5 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 1/ Metameryczna budowa ciała ciało pierścienic jest podzielone na szereg równych odcinków segmentów, przy czym wyróżnia się: metamerię homonomiczną, gdy liczba segmentów zewnętrznych równa jest liczbie segmentów wewnętrznych, np. u dżdżownic; metamerię heteronomiczną, gdy liczba segmentów zewnętrznych jest większa od liczby segmentów wewnętrznych, np. u pijawki, a segmentowi wewnętrznemu odpowiada 5 segmentów zewnętrznych. Pojawienie się metamerycznej budowy ciała w rozwoju ewolucyjnym miało istotne znaczenie w późniejszym formowaniu się odcinków ciała, tj. głowy, tułowia, odwłoka u stawonogów. 2. Obecność celomy wtórnej jamy ciała, której powstanie uwarunkowało przede wszystkim wykształcenie włókien mięśniowych ściany jelita i światła jelita, co w znacznym stopniu usprawniło trawienie i przesuwanie masy pokarmowej. Pierścienice wyróżniają się podzieleniem ciała na poprzeczne segmenty. Każdy segment ciała oddzielony jest od następnego poprzeczną przegrodą. Taki podział jamy wynika z jej rozwoju w okresie zarodkowym powstaje ona jako jama wtórna czyli celoma, w obrębie mezodermalnych pęcherzyków (somitów). Z każdej pary somitów rozwija się jeden segment. Celoma wypełniona jest cieczą i spełnia różnorodne funkcje: hydroszkieletu, rozprowadzającą, wydzielniczą i rozrodczą. 3. Silny rozwój i dalsze zróżnicowanie układu pokarmowego w sekwencji: otwór gębowy jama gębowa przełyk wole żołądek jelito tylne odbyt. 4. U większości pierścienic występuje dobrze rozwinięty układ krwionośny typu zamkniętego. 5. Wykształcenie metanefrydialnego układu wydalniczego, otwartego od strony celomy i uchodzącego przez powłokę ciała na zewnątrz. 6. Powstanie układu nerwowego drabinkowego zbudowanego z parzystych zwojów nad- i podprzełykowych, obrączki okołoprzełykowej oraz 2 pni nerwowych ze zwojami segmentalnymi połączonymi spoidłami poprzecznymi (postępuje centralizacja). 7. Powstanie narządów ruchu parapodiów (u nereidy). 8. Wytworzenie narządów zmysłów: oczu (pijawki), chemoreceptorów, mechanoreceptorów, statocyst: narządy zmysłów u większości przedstawicieli umieszczone są w części głowowej. 9. Cefalizacja proces wyodrębniania odcinka głowowego, zaopatrzonego między innymi w oczy, czułki (nereida). 93

6 Anna Piekarska Pochodzenie, budowa i ważniejsze czynności życiowe pierścienic Zadanie 1 Uzupełnij luki w zdaniach: Pierścienice posiadają wtórną jamę ciała Celoma wypełniona jest cieczą i spełnia funkcje...,...,... i rozrodczą. Ciało pierścienic podzielone jest na:.... Wyróżnia się metamerię... gdy liczba segmentów zewnętrznych równa jest liczbie segmentów wewnętrznych np. u... natomiast gdy liczba segmentów zewnętrznych jest większa od liczby segmentów wewnętrznych to mamy do czynienia z metamerią... np. u.... Po raz pierwszy pojawił się u pierścienic układ... typu... Układ nerwowy jest typu..., a wydalniczy typu to proces wyodrębniania się odcinka głowowego. Grupa II Instrukcja dla ucznia Przeczytaj tekst w podręczniku na stronie Na podstawie przeczytanego tekstu, analizy planszy dydaktycznej oraz rycin w podręczniku: omów budowę zewnętrzną i pokrycie ciała pierścienic oraz budowę układu pokarmowego; wykonaj zadanie 2. Zadanie 2 Poniżej przedstawiono kilka stwierdzeń odnoszących się do budowy zewnętrznej i układu pokarmowego pierścienic. Jeśli uważasz, że dane zdanie jest prawdziwe, napisz w odpowiedniej kolumnie literkę P, a jeśli uważasz, że dane zdanie jest fałszywe napisz literkę F. Lp Stwierdzenie P/F 1 U skąposzczetów i pijawek występuje metameria homonomiczna 2 Wyrostki skrzelowe na parapodiach mają udział w wymianie gazowej 3 Ciało pierścienic pokryte jest worem powłokowo-mięśniowym 4 Płyn wypełniający jamę ciała krąży tylko w obrębie jednego segmentu u wszystkich pierścienic 5 Pijawki mają liczne kieszonki służące do magazynowania krwi 94

7 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 1/2004 Grupa III Instrukcja dla ucznia Przeczytaj tekst w podręczniku na stronie Na podstawie przeczytanego tekstu, analizy planszy dydaktycznej oraz rycin w podręczniku: omów budowę układu nerwowego i wydalniczego pierścienic; wykonaj zadanie 3. Zadanie 3 Schemat przedstawia układ nerwowy dżdżownicy. Narysuj na arkuszu papieru podobny i podpisz elementy jego budowy zaznaczone znakami zapytania. Grupa IV Instrukcja dla ucznia Przeczytaj tekst w podręczniku na stronie Na podstawie przeczytanego tekstu, analizy planszy dydaktycznej oraz rycin w podręczniku: omów budowę układu krwionośnego pierścienic; wyjaśnij jak przebiega oddychanie u pierścienic; wykonaj zadanie 4. Zadanie 4 Narysuj na arkuszu papieru, podobny do przedstawionego poniżej, schemat układu krwionośnego dżdżownicy. Podpisz elementy zaznaczone znakami zapytania i narysuj strzałki obrazujące kierunek przepływu krwi. 95

8 Anna Piekarska Pochodzenie, budowa i ważniejsze czynności życiowe pierścienic Notatka 1. Systematyka pierścienic. 2. Filogeneza pierścienic. 3. Cechy aromorfotyczne pierścienic wklejone zadanie 1 i Budowa anatomiczna: a) doskonalenie budowy: układu pokarmowego; układu nerwowego + schemat budowy; układu wydalniczego; b) powstanie układu krwionośnego + schemat budowy; 5. Czynności życiowe pierścienic: a) ruch; b) odżywianie; c) oddychanie; d) wydalanie; Zadanie domowe Porównaj pierwotną i wtórną jamę ciała. 96