Bariery uprawiania turystyki przez osoby niepełnosprawne w kontekście statusu materialnego Krzysztof Kaganek 1

Transkrypt

1 PRACA ORYGINALNA Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1, Bariery urawiania turystyki rzez osoby nieełnosrawne w kontekście statusu materialnego Krzysztof Kaganek 1 Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Wydział Turystyki i Rekreacji, Katedra Rekreacji i Odnowy Biologicznej, Zakład Odnowy Biologicznej Kaganek K. Bariery urawiania turystyki rzez osoby nieełnosrawne w kontekście statusu materialnego. Med Og Nauk Zdr. 2015; 21(1): doi: / Streszczenie Aktywność ruchowa wśród osób nieełnosrawnych jest czynnikiem rewalidacyjnym, stąd stanowi ważny element w życiu tej gruy ludzi. Niestety, odejmowanie aktywności turystycznych i ruchowych rzez osoby nieełnosrawne jest o wiele bardziej skomlikowane niż w rzyadku osób ełnosrawnych. Wielu nieełnosrawnych nie odróżuje w ogóle, inni są aktywni w tym zakresie, aczkolwiek naotykają wiele trudności. Trudności te wynikają z braku znajomości roblematyki turystyki osób nieełnosrawnych rzez racowników branży turystycznej, co jest konsekwencją znikomego rozeznania w tej sferze aktywności osób nieełnosrawnych w sołeczeństwach. Celem niniejszej racy jest róba wyełnienia luki dotyczącej znajomości barier urawiania turystyki rzez osoby nieełnosrawne. Materiał badawczy obejmuje wyniki badań, które rzerowadzono wśród 518 osób nieełnosrawnych. W gruie badanych znajdowało się: 58 osób z dysfunkcjami wzroku (11,2%), 253 osoby z dysfunkcjami słuchu (48,8%) oraz grua 207 osób z dysfunkcjami narządu ruchu (40,0%). Metodą badawczą był sondaż diagnostyczny. Badania rzerowadzono za omocą kwestionariusza wywiadu. Wyniki badań wskazują, iż największą rzeszkodę w urawianiu turystyki rzez osoby nieełnosrawne, bez względu na rodzaj nieełnosrawności stanowią bariery finansowe. Status materialny ma znaczący wływ na deklarowanie barier finansowych, organizacyjnych, sołecznych i braku ofert rzez osoby z dysfunkcją słuchu i ruchu. Słowa kluczowe osoby nieełnosrawne, bariery WPROWADZENIE Coraz większa liczba osób nieełnosrawnych odczuwa otrzebę wyjścia z domu, zwiedzania i odróżowania. Sama chęć osób nieełnosrawnych jednak nie wystarczy. Większość z nich nie wie, gdzie mogłyby ojechać, co jest dla nich dostęne i z którego organizatora mogą skorzystać. Jest to sowodowane stosunkowo słabą informacją dostarczaną rzez organizacje ozarządowe oraz branżę turystyczną. Niedoceniana jest także rola turystyki w kształceniu i kształtowaniu człowieka od najmłodszych lat. Powinno się zwrócić większą uwagę na to, iż turystyka ozwala nie tylko rekomensować braki ruchowe osób nieełnosrawnych, ale także usuwać rzykre uczucie mniejszej wartości, utrzymać kontakty sołeczne, integrować się ze sołeczeństwem. Urawiając turystykę, ludzie nieełnosrawni odejmują trud okonywania własnych słabości i wyznaczania sobie coraz trudniejszych, ambitniejszych celów. Turystyka jest więc dla nich swego rodzaju szkołą życia i róbą charakteru. Turystyka, mając tak wiele rzeróżnych ozytywnych funkcji oraz korzystnie wływając na oszczególne sfery życia, owinna w coraz to szerszym stoniu znajdować zastosowanie w rewalidacji osób nieełnosrawnych. Jest to o tyle ważne, że forma ta doskonale wasowuje się w odstawowe założenia nie tylko rehabilitacyjne, ale też kształcące. Turystyka osób nieełnosrawnych w Polsce coraz bardziej się rozwija, mimo to w stosunku do osób ełnosrawnych nie Adres do koresondencji: Krzysztof Kaganek, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Wydział Turystyki i Rekreacji, Katedra Rekreacji i Odnowy Biologicznej, Zakład Odnowy Biologicznej, al. Jana Pawła II 78, Kraków krzysztof.kaganek@awf.krakow.l Nadesłano: 16 czerwca 2014 roku; Zaakcetowano do druku: 29 lica 2014 roku jest to dostateczny oziom rozwoju. Wielu badaczy uważa, że główną rzyczyną niewielkiego uczestnictwa osób nieełnosrawnych w turystyce są różnego rodzaju bariery, utrudniające czy uniemożliwiające uczestnictwo w turystyce. Osoby nieełnosrawne nie odróżują, onieważ znaczna część miejsc i obiektów jest dla nich niedostęna. Poza tym nie mają też czym odróżować, gdyż środki transortu nie są dla nich dostatecznie rzystosowane. Jedną z najczęściej cytowanych klasyfikacji barier w urawianiu turystyki rzez osoby nieełnosrawne zaroonował Smith, który dzieli bariery na rzeczywiste, środowiskowe i interaktywne [1]. Bariery rzeczywiste wynikają bezośrednio z rodzaju nieełnosrawności lub ośrednio są z nią związane (n. nadoiekuńczość rodziców lub oiekunów, nieadekwatna edukacja) i są to bariery ierwotnie wewnętrzne. Do barier rzeczywistych Smith zaliczył: brak wiedzy, roblemy związane ze zdrowiem, nieudolność sołeczną, zależność fizyczną i sychiczną. Wśród barier środowiskowych znalazły się: nastawienie, architektura, ekologia, transort, rawa i regulacje. Do barier interaktywnych zaliczono natomiast: niedostosowanie zdolności do wyzwania i bariery komunikacyjne. W Polsce bariery urawiania turystyki rzez osoby nieełnosrawne zostały sklasyfikowane m. in. rzez T. Łobożewicza, który dzieli je na nastęujące gruy [2]: bariery ¾ urbanistyczne, architektoniczne, ¾ komunikacyjne, ¾ sołeczne, ¾ braku ¾ srzętu turystycznego, ¾wysokich kosztów uczestnictwa w różnych formach turystyki, niedostatecznej ¾ informacji o otrzebach turystycznych ludzi nieełnosrawnych.

2 78 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1 Autor niniejszego oracowania na odstawie wieloletnich badań i analiz oraz wyżej cytowanych klasyfikacji barier, rzyjął własną klasyfikację, uwzględniającą najczęściej wystęujące i owszechnie wymieniane rzez osoby nieełnosrawne w Polsce bariery urawiania turystyki rzez osoby nieełnosrawne [3]: finansowe, ¾ sołeczne, ¾ ¾sychologiczne, ¾organizacyjne, srzętowe, ¾ architektoniczne, ¾ brak ¾ kadry, brak ¾ ofert turystycznych. Prowadzone i rezentowane badania nad turystyką osób nieełnosrawnych nie uwzględniają na ogół różnorodnego wływu oszczególnych dysfunkcji na ostrzeganie barier. Oracowania dostarczają wiedzy ogólnej, bez brania od uwagę ewnych secyficznych czynników dotyczących osób nieełnosrawnych, takich jak sytuacja materialna, która wydaje się być kluczowym czynnikiem warunkującym uczestnictwo w turystyce. Rozwiązanie tych roblemów jest bardzo ważne dla właściwego zdiagnozowania otrzeb, referencji i możliwości. Ważne jest zwłaszcza w odniesieniu do możliwości finansowych uczestnictwa w turystyce osób nieełnosrawnych, a co za tym idzie możliwości rozwoju turystyki tej gruy środowiskowej. Z badań zagranicznych wynika, że dochody osób nieełnosrawnych, n. w Euroie Zachodniej, są stosunkowo wysokie [3], natomiast w Polsce jednym z najważniejszych czynników warunkujących udział osób nieełnosrawnych w turystyce jest sytuacja materialna. Niestety, dochody osób secjalnej troski w Polsce są niższe niż osób ełnosrawnych, wynika to z faktu, iż bardzo często osoby te utrzymują się ze świadczeń rentowych, emerytalnych lub sołecznych. W 2008 roku dla 63,6% osób nieełnosrawnych głównym źródłem utrzymania była renta z tytułu niezdolności do racy, dla 6,6% emerytura, dla kolejnych 9,6% świadczenia sołeczne. Zaledwie 14,3% utrzymywało się z racy [4]. Z kolei osoby nieełnosrawne racujące, uzyskują często niższe wynagrodzenia. T. Skalska w swoich badaniach dotyczących ograniczeń i możliwości rozwoju turystyki osób nieełnosrawnych odaje, że sytuacja materialna resondentów jest jedną z odstawowych determinant różniących oziom ich konsumcji turystycznej [5]. Podobnego zdania jest A. Zajadacz, która rezentując wyniki badań wśród osób niesłyszących wskazuje, że najczęstszą rzyczyną braku uczestnictwa w odróżach turystycznych były zbyt niskie dochody. Z badań tych wynika, że w rzyadku osób niesłyszących, tak samo jak w rzyadku ogółu Polaków, osoby te wskazywały na roblemy finansowe jako ograniczające udział w turystyce. Rodzaj nieełnosrawności związanej z dysfunkcją słuchu i mowy, ma wływ na niższy status ekonomiczny środowiska osób niesłyszących w orównaniu z ogółem sołeczeństwa [6]. Uwarunkowania ekonomiczne to najczęstszy czynnik wływający ujemnie na oyt. Osoby nieełnosrawne to w głównej mierze osoby mało zamożne. Niski oziom zamożności, niewielkie dochody w relacji do kosztów onoszonych w związku z wyjazdami turystycznymi, komercyjne nastawienie biur odróży srawiają, że odstawowymi ograniczeniami wływającymi na oyt są, zgłaszane rzez samych nieełnosrawnych, bariery ekonomiczne, odsuwające na dalszy lan bariery ozostałe o odłożu architektonicznym i urbanistycznym [7]. Z owyższego wynika, jak duże znaczenie w odejmowaniu aktywności turystycznej wśród osób nieełnosrawnych ma sytuacja materialna. CEL PRACY Na odstawie analizy literatury i obserwacji zakresu rowadzonych badań wydaje się, iż można wskazać nowe możliwości odejść badawczych i weryfikowania ich wyników, zwłaszcza w kontekście obecnej sytuacji sołeczno-ekonomicznej. Oracowanie jest róbą wskazania, jak sytuacja materialna osób nieełnosrawnych w oszczególnych gruach nieełnosrawności warunkuje ostrzeganie barier w turystyce. Celem niniejszego oracowania jest zdiagnozowanie znaczenia oszczególnych barier w urawianiu turystyki wśród osób z dysfunkcjami wzroku, słuchu i ruchu, w kontekście ich statusu materialnego. Cel racy można ująć w nastęujących ytaniach badawczych: 1. Które z barier stanowią największą rzeszkodę w urawianiu turystyki rzez osoby nieełnosrawne? 2. Czy istnieje zróżnicowanie ostrzegania barier w zależności od dysfunkcji? 3. Jak status materialny osób nieełnosrawnych z badanymi dysfunkcjami wływa na ostrzeganie barier? 4. Które z barier są wybierane jako jedyne? MATERIAŁ I METODA W celu zdiagnozowania barier warunkujących urawianie turystyki rzez osoby nieełnosrawne rzerowadzono badania metodą sondażu diagnostycznego, odowiednio ukierunkowanego na cel badań, który uwzględniał ytania dotyczące aktywności turystycznej osób nieełnosrawnych. Badania rzerowadzono techniką wywiadu za omocą kwestionariusza w latach Gruę badawczą, liczącą 518 osób, dobraną losowo, stanowiły osoby nieełnosrawne z dysfunkcjami wzroku (58 osób 11,2%), słuchu (253 osoby 48,8%) i narządu ruchu (207 osób 40%). Byli to członkowie organizacji i ośrodków zrzeszających osoby nieełnosrawne z terenu województwa małoolskiego, śląskiego, odkarackiego, łódzkiego. W gruie badanych było 245 mężczyzn (47,3%) i 273 kobiety (52,7%). Średni wiek mężczyzn wynosił 54,6 ± 16,1, a kobiet 53,6 ± 15,3. Różnica między średnim wiekiem mężczyzn i kobiet jest statystycznie nieistotna (t = 0,686; =0,493). Do badań wybrano określone rodzaje dysfunkcji, ze względu na ciągłość rowadzonych (od wielu lat) rzez autora analiz w tych gruach nieełnosrawności. Badania nie miały charakteru eidemiologicznego, gdyż ich celem było orównanie częstości ostrzegania barier urawiania turystyki w oszczególnych gruach nieełnosrawności, natomiast nie orównywano aktywności turystycznej osób nieełnosrawnych na terenie badanych województw. Do oracowania statystycznego wyników badań dotyczących barier w urawianiu turystyki, zastosowano test chi- -kwadrat, dokładny test Fishera i jednostronny test frakcji.

3 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1 79 WYNIKI BADAŃ Ogólna analiza częstości wymienionych barier ozwala stwierdzić, że bariery finansowe, bez względu na rodzaj nieełnosrawności, są najczęściej wymieniane i ich zmienność wynosi od 60,9% u osób z dysfunkcją słuchu, do 86,2% u osób z dysfunkcją wzroku. Częstości wymieniania barier finansowych, mimo że we wszystkich dysfunkcjach są wymieniane na ierwszym miejscu, różnią się istotnie () między osobami z różnymi dysfunkcjami. Również niezależnie od rodzaju dysfunkcji na drugim miejscu wymieniane są bariery organizacyjne, a odowiednie rocenty zmieniają się od 19% u nieełnosrawnych wzrokowo, do 35,3% u nieełnosrawnych ruchowo. Także stwierdzono istotne statystycznie zróżnicowanie częstości wymieniania barier organizacyjnych między dysfunkcjami (=0,023). Pozostałe bariery wymieniane są z różną częstością w zależności od tyu i rodzaju dysfunkcji. Na trzecim miejscu u osób nieełnosrawnych wzrokowo znalazły się bariery srzętowe (12,1%), natomiast bariery sołeczne na trzecim miejscu wymieniane były rzez osoby z dysfunkcją słuchu (14,2%) i ruchu (10,1%). Częstości wymieniania barier sychologicznych były istotnie różne między osobami z oszczególnymi dysfunkcjami () i bariery te wymieniane były na czwartym miejscu rzez nieełnosrawnych słuchowo (13,4%) i nieełnosrawnych wzrokowo (8,6%). Przez osoby nieełnosrawne ruchowo na czwartym miejscu wymieniane były bariery srzętowe (7,2%). Bariery architektoniczne, ale doiero jako iąte, wybierane były rzez osoby nieełnosrawne ruchowo (6,3%). Bariery braku kadry i braku ofert były zbliżone we wszystkich dysfunkcjach i częstości ich wybierania rzez nieełnosrawnych wzrokowo, słuchowo i ruchowo dotyczyły mniej niż 6% osób. Nieełnosrawni słuchowo wymieniali najmniej barier, bo sośród 8 analizowanych średnio 1,3 barier. Nieełnosrawni wzrokowo i ruchowo wybierali średnio o 1,4 barier. Wyniki rzedstawiono w tablicy 1. WPŁYW STATUSU MATERIALNEGO NA CZĘSTOŚĆ WYMIENIANYCH BARIER W POSZCZEGÓLNYCH DYSFUNKCJACH Analiza wyników obliczeń rzedstawionych w tablicy 1. wykazała, że bariery finansowe są najczęściej wymieniane, w związku z czym ojawia się roblem wływu statusu materialnego i rodzaju nieełnosrawności na częstość deklarowanych barier ograniczających urawianie turystyki. Aby rozwiązać ostawiony roblem odzielono badanych na osoby oceniające swój status materialny jako dobry (55,4%) lub zły (44,6%). Najleszy status materialny, oceniany rzez ankietowanych jako dobry, zauważono u nieełnosrawnych ruchowo (71,5%), a najgorszy u nieełnosrawnych słuchowo (38,7%). Stwierdzono istotne statystycznie zróżnicowanie statusu materialnego między osobami z oszczególnymi dysfunkcjami (<001). Wyniki rzedstawiono w tablicy 2. Ze względu na zróżnicowanie statusu materialnego między osobami z różnymi dysfunkcjami, analizę jego wływu na częstości wymieniania barier rzerowadzono osobno dla nieełnosrawnych wzrokowo, słuchowo i ruchowo. Należy nadmienić, iż ocena statusu materialnego została rzerowadzona subiektywnie rzez badanych. Warto Tablica 1. Zależność wymienianych barier urawiania turystyki od nieełnosrawności wzrokowej, słuchowej i ruchowej Sołeczne Srzętowe Nieełnosrawność n % N % n % n % nie 8 13, , , ,2 tak 50 86, , , ,8 nie 55 94, , , ,4 tak 3 5, , , ,6 nie 53 91, , , ,5 tak 5 8, ,4 5 2,4 44 8,5 nie 47 81, , , ,8 tak 11 19, , , ,2 nie 51 87, , , ,9 tak 7 12,1 15 5,9 15 7,2 37 7,1 nie 56 96, , , ,2 tak 2 3,4 16 6,3 7 3,4 25 4,8 nie 56 96, , , ,9 tak 2 3,4 4 1,6 5 2,4 11 2,1 nie 55 94, , , ,8 tak 3 5,2 15 5,9 9 4,3 27 5,2 osób , , , ,0 - Suma odowiedzi tak Średnia z odowiedzi tak 1,4 1,3 1,4 1,4 0,107 0,023 0,261 0,299 0,627 0,750

4 80 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1 Tablica 2. Status materialny osób nieełnosrawnych wzrokowo, słuchowo i ruchowo Status materialny Nieełnosrawność n % n % n % n % Dobry 41 70, , , ,4 Zły 17 29, , , , , , , ,0 jednak rzytoczyć wyniki badań dochodów resondentów, które wskazują, że mediana dochodu osób, które uważały swój status materialny za dobry wynosiła 1500 PLN miesięcznie, a zły 1100 PLN. Roziętość dochodów badanych osób była duża i mieściła się w rzedziale: 153 PLN do 3800 PLN netto na osobę. Mimo iż 55,4% badanych uznaje swój status materialny za dobry, jednocześnie taki sam ich odsetek deklaruje bariery finansowe w urawianiu turystyki. Sytuacja ta jest związana z rodzajem dysfunkcji (tab. 3, 4, 5). Głównie osoby z dysfunkcją wzroku i ruchu z dobrą sytuacją materialną deklarują bariery finansowe. Może to wynikać z faktu, iż w odejmowaniu aktywności turystycznej rzez te osoby, mimo dobrego ogólnego statusu materialnego, istnieje szereg ograniczeń finansowych, n. związanych z wydatkami na organizację transortu, finansowanie oiekuna (rzewodnika), innej secjalistycznej kadry it. Osoby nieełnosrawne wzrokowo wybierały bariery finansowe częściej rzy złym statusie materialnym (94,1%), niż rzy dobrym (82,9%). Żadna z osób z dysfunkcją wzroku i złym statusem materialnym nie wybrała barier sołecznych, sychologicznych, architektonicznych, braku kadry i braku ofert. Bariery organizacyjne wybierane były częściej rzez osoby nieełnosrawne wzrokowo mające dobry status materialny niż rzez osoby ze złym statusem materialnym (=0,098). Wyniki rzedstawiono w tablicy 3. Osoby nieełnosrawne słuchowo ze złym statusem materialnym istotnie częściej wybierały bariery finansowe () i brak ofert (=0,030), a także częściej wybierały bariery sychologiczne. Nieełnosrawni słuchowo z dobrym statusem materialnym istotnie częściej wybierali bariery sołeczne (=0,009) i organizacyjne (). Wyniki rzedstawiono w tablicy 4. Wśród nieełnosrawnych ruchowo tylko 59 (28,5%) ankietowanych swój status materialny określiło jako zły Natomiast aż 96,6% sośród nich wybrało bariery finansowe utrudniające im urawianie turystyki. Osób nieełnosrawnych z dobrym statusem materialnym było 148 (71,5%) i tylko 90 (60,8%) z nich wybrało bariery finansowe. Różnice w częstościach wyboru barier finansowych między osobami z dobrym i złym statusem materialnym były istotne statystycznie (). Osoby z dysfunkcją ruchu z dobrym statusem materialnym wybierały bariery organizacyjne (41,9%) i brak ofert (6,1%) istotnie częściej niż te ze złym statusem materialnym (odowiednio =0,001 i 0,026). Pozostałe bariery nieco częściej wybierane były rzez osoby o dobrym statusie materialnym. Wyniki rzedstawiono w tablicy 5. Tablica 3. Wływ statusu materialnego na wybór wymienianych barier u osób nieełnosrawnych wzrokowo Sołeczne Srzętowe dobry Nieełnosrawność wzrokowa Status materialny zły n % n % Nie 7 17,1 1 5,9 Tak 34 82, ,1 Nie 38 92, ,0 Tak 3 7,3 0 0,0 Nie 36 87, ,0 Tak 5 12,2 0 0,0 Nie 31 75, ,1 Tak 10 24,4 1 5,9 Nie 35 85, ,1 Tak 6 14,6 1 5,9 Nie 39 95, ,0 Tak 2 4,9 0 0,0 Nie 39 95, ,0 Tak 2 4,9 0 0,0 Nie 38 92, ,0 Tak 3 7,3 0 0,0 P , ,0-0,249 0,345 0,163 0,098 0,329 0,496 0,496 0,345 Tablica 4. Wływ statusu materialnego na wybór wymienianych barier u osób nieełnosrawnych słuchowo Sołeczne Srzętowe dobry Nieełnosrawność słuchowa Status materialny zły n % n % nie 63 64, ,2 tak 35 35, ,8 nie 77 78, ,3 tak 21 21,4 15 9,7 nie 87 88, ,2 tak 11 11, ,8 nie 49 50, ,4 tak 49 50, ,6 nie 95 96, ,3 tak 3 3,1 12 7,7 nie 93 94, ,9 tak 5 5,1 11 7,1 nie 97 99, ,1 tak 1 1,0 3 1,9 nie 96 98, ,6 tak 2 2,0 13 8, , ,0-0,009 0,412 0,101 0,525 0,497 0,030

5 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1 81 Tablica 5. Wływ statusu materialnego na wybór wymienianych barier u osób nieełnosrawnych ruchowo Sołeczne Srzętowe LICZBA DEKLAROWANYCH BARIER Przerowadzono dodatkowo ocenę liczby deklarowanych barier rzez jedną osobę. Okazało się, iż najwięcej osób wybrało tylko jedną barierę (62,5%). Sośród nieełnosrawnych ruchowo jedną barierę wybrało 69,6% osób, wśród nieełnosrawnych słuchowo było to 56,1%, a wzrokowo 65,5%. Stwierdzono istotne statystycznie różnice w częstości wybierania liczby barier między oszczególnymi dysfunkcjami (). Wyniki rzedstawiono w tablicy 6. Tablica 6. Liczba wybranych rzez jedną osobę barier sośród ośmiu wymienionych w wywiadzie, w oszczególnych gruach dysfunkcji Liczba wybranych barier Nieełnosrawność n % n % n % n % 0 1 1, ,9 1 0,5 32 6, , , , , , , , , ,6 13 5,1 8 3,9 26 5, ,7 7 2,8 3 1,4 11 2, ,0 2 0,8 0 0,0 2 0, ,0 1 0,4 0 0,0 1 0, , , , ,0 dobry Nieełnosrawność ruchowa Status materialny zły n % n % nie 58 39,2 2 3,4 tak 90 60, ,6 nie , ,9 tak 18 12,2 3 5,1 nie , ,3 tak 4 2,7 1 1,7 nie 86 58, ,4 tak 62 41, ,6 nie , ,5 tak 10 6,8 5 8,5 nie , ,3 tak 6 4,1 1 1,7 nie , ,3 tak 4 2,7 1 1,7 nie , ,0 tak 9 6,1 0 0, , ,0-0,098 0,558 0,001 0,667 0,358 0,558 0,026 W odgruie osób, które wybrały tylko jeden rodzaj barier, najczęściej wybierane były bariery finansowe, szczególnie rzez nieełnosrawnych wzrokowo (84,2%). Na drugim miejscu wymieniane były bariery organizacyjne, szczególnie rzez osoby nieełnosrawne ruchowo (24%), natomiast wśród nieełnosrawnych wzrokowo te bariery wybrało tylko 5,3%. Różnice te są istotne statystycznie (=0,015). Stwierdzono także istotne statystycznie zróżnicowanie w częstości wyboru bariery sychologicznej między dysfunkcjami (=0,030). Bariery sychologiczne najczęściej wybierali jako jedyne nieełnosrawni słuchowo (6,3%), a najrzadziej nieełnosrawni ruchowo (0,7%). Wyniki rzedstawiono w tablicy 7. Tablica 7. Ocena związku dysfunkcji z wyborem jednej bariery rzez jedną osobę Wybrana jedna bariera rzez jedną osobę (n=324) DYSKUSJA Nieełnosrawność n % n % n % n % 32 84, , , ,4 0,136 Sołeczne 2 5,3 10 7,0 5 3,5 17 5,2 0, ,6 9 6,3 1 0,7 11 3,4 0, , , , ,6 0,015 Srzętowe 0 0,0 1 0,7 1 0,7 2 0,6 0, ,0 2 1,4 1 0,7 3 0,9 0, ,6 0 0,0 1 0,7 2 0,6 0, ,0 1 0,7 3 2,1 4 1,2 0, , , , ,0 - Rodzaj nieełnosrawności rzutuje na ocenę barier urawiania turystyki. W badaniach własnych autor odjął tę roblematykę, analizując częstości wystęowania oszczególnych barier. Wyniki badań ozwalają stwierdzić, że najczęściej są wymieniane rzez nieełnosrawnych bariery finansowe, niezależnie od rodzaju nieełnosrawności. Cytowana wcześniej klasyfikacja barier w urawianiu turystyki rzez osoby nieełnosrawne, zaroonowana rzez Smitha [1], dzieli bariery na: rzeczywiste, środowiskowe i interaktywne. Badania Smitha wskazują, iż uzasadniona jest analiza barier z odziałem na oszczególne dysfunkcje. Jednak stosunkowo słabo Smith akcentuje asekty ekonomiczne i status materialny w swoich badaniach. Wynikać to może z tego, iż osoby nieełnosrawne soza Polski są o wiele leiej sytuowane i w stosunkowo niewielkim stoniu o urawianiu turystyki decyduje ich status materialny. Niestety, w Polsce jest on ciągle niski wśród osób nieełnosrawnych i znacząco wływa na odejmowanie aktywności turystycznej. W badaniach własnych autora szczegółowa analiza barier ozwala stwierdzić istotny wływ rodzaju dysfunkcji na ostrzeganie barier. Bariery sołeczne najczęściej ostrzegają osoby z dysfunkcją narządu słuchu, organizacyjne bariery najczęściej wystęują u osób z dysfunkcją narządu ruchu, natomiast bariery srzętowe najczęściej odczuwają osoby z dysfunkcjami wzroku. Wyniki badań koresondują również

6 82 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1 z wynikami badań Daniels, Drogin, Rodgers i Wiggins [8], których celem było lesze zrozumienie doświadczanych rzez osoby nieełnosrawne barier odróżowania i sosobów ich rzezwyciężania. Szczegółowe wnioski, które łyną z ich badań są nastęujące: Ważne jest uświadomienie, jakim szczególnym warunkom nieełnosrawni muszą stawiać czoła. Dla tych ludzi każde działanie w odróży wymaga znaczącego czasu lanowania, zwracania uwagi na szczegóły. Kiedy nieełnosrawni znajdują się w nierzystosowanych do ich otrzeb warunkach, czują się zdegradowani. Dostęność jest szczególnie ważna w rzyadku niezagosodarowanych obszarów, takich jak obszary naturalne. Przykładami barier czy ominięć i zaniedbań są najczęściej: brak odowiedniej informacji, brak elastyczności, nietolerancja na zmiany, nieodowiednie udogodnienia, brak chęci do oierania zasad bezieczeństwa i brak odowiednich usług. Kluczami do osiągnięcia sukcesu w tworzeniu turystyki rzyjaznej nieełnosrawnym są: troskliwa uwaga zwrócona na zaewnienie usługi, ozytywne nastawienie, większa świadomość i edukacja, chęć omocy i całościowa informacja marketingowa dla klienta. Te zalecenia stosowane w stosunku do osób nieełnosrawnych, na każdym etaie rzebiegu odróży, mogą omóc zaewnić wszystkim odróżującym czeranie rzyjemnych doświadczeń z turystyki. Analizując owyższe wnioski i orównując je z badaniami własnymi autora można wskazać szerszą zbieżność. Po ierwsze, badania autora uzuełniają wiedzę na temat uwarunkowań ostrzegania barier, w tym sytuacji materialnej, jak też częstości ich wystęowania w oszczególnych dysfunkcjach. Nadto, jak wskazują Daniels, Drogin Rodgers i Wiggins [8], dostęność jest szczególnie ważna w niezagosodarowanych obszarach, takich jak obszary naturalne. W tym kontekście nie dziwi stosunkowo niski odsetek uczestnictwa badanych rzez autora osób nieełnosrawnych w turystyce, co sowodowane jest m.in. barierami organizacyjnymi. Turystyka jest realizowana w lenerze, który w Polsce nie jest jeszcze dostatecznie zagosodarowany od kątem szczególnych otrzeb osób nieełnosrawnych [9,10,11,12,13,14]. Na taki wniosek w racy autora wskazują również oceny barier organizacyjnych, a onadto barier braku ofert. Podobne stanowisko rezentują Brown, Kalan, Quaderer [15] w odniesieniu do obszarów niezagosodarowanych, takich jak obszary naturalne. Zdaniem tych autorów, rzykładami barier, czyli ominięć i zaniedbań w tym zakresie, są najczęściej: brak odowiedniej informacji, brak elastyczności, nietolerancja na zmiany, nieodowiednie udogodnienia, brak chęci do oierania zasad bezieczeństwa i brak odowiednich usług. WNIOSKI Największą rzeszkodę w urawianiu turystyki rzez osoby nieełnosrawne, bez względu na rodzaj nieełnosrawności, stanowią bariery finansowe. Stwierdza się istotny wływ rodzaju dysfunkcji na ostrzeganie barier finansowych, sychologicznych i organizacyjnych. Status materialny ma znaczący wływ na deklarowanie barier finansowych, organizacyjnych, sołecznych i braku ofert rzez osoby z dysfunkcją słuchu i ruchu. Wśród barier deklarowanych jako jedyne rzeważają bariery finansowe i organizacyjne. Zbliżony jest odsetek nieełnosrawnych wzrokowo i ruchowo deklarujących dobry status materialny, a wśród osób z dysfunkcją słuchu jest on istotnie niższy. Najgorszy status materialny, wg własnej oceny, mają nieełnosrawni słuchowo. PIŚMIENNICTWO 1. Smith RW. Leisure of disabled tourist. Barriers to articiation. Annals of Tourism Research, 1987; Łobożewicz T. Bariery ograniczające udział ludzi nieełnosrawnych w turystyce i rekreacji oraz sosoby ich rzezwyciężania. W: Łobożewicz T. (red.). Turystyka i rekreacja ludzi nieełnosrawnych. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie; 2000: Kaganek K. Turystyka osób nieełnosrawnych w asekcie wybranych uwarunkowań. Kraków: EAS, 2009: Skalska T. Turystyka osób nieełnosrawnych. W: Dłużewska A. (red.). Nowe wyzwania edukacji turystycznej. Turystyka w obszarach odmiennych kulturowo i rzyrodniczo cennych. Turystyka osób nieełnosrawnych. Warszawa: Wydział Turystyki i Rekreacji, Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin w Warszawie, 2011: Skalska T. Turystyka osób nieełnosrawnych. Ograniczenia i możliwości rozwoju. Warszawa: Ministerstwo Gosodarki, Pracy i Polityki Sołecznej, 2003: Zajadacz A. Turystyka osób niesłyszących ujęcie geograficzne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe; 2012: Tabęcki R. Ograniczenia i ersektywy rozwoju turystyki osób nieełnosrawnych w Polsce i w wybranych krajach euroejskich. W: Midura F, Żbikowski J. (red.). Krajoznawstwo i turystyka osób nieełnosrawnych. Biała Podlaska: Wydawnictwo PWSZ im. Paieża Jana Pawła II, 2005: Daniels M, Drogin Rodgers EB, Wiggins BP. Travel Tales : an interretive analysis of constraints and negotiations to leasure travel as exerienced by ersons with hysical disabilities, Tourism Management 2005; (26): Łobożewicz T. Wływ turystyki i rekreacji na rzywracanie srawności sychofizycznej osób o secjalnych otrzebach. W: Ślężyński J, Petryński W. (red.). Postę w turystyce na rzecz osób o secjalnych otrzebach. Kraków: Polskie Stowarzyszenie Osób Nieełnosrawnych; 1995: Oleszkiewicz J. Asekty ekologiczne turystki nieełnosrawnych. W: Ślężyński J, Petryński W. (red.). Postę w turystyce na rzecz osób o secjalnych otrzebach. Kraków: Polskie Stowarzyszenie Osób Nieełnosrawnych; 1995: Konarska J. Warunki wzbudzania czynnego wyoczynku. W: Ślężyński J, Petryński W. (red.). Postę w turystyce na rzecz osób o secjalnych otrzebach. Kraków: Polskie Stowarzyszenie Osób Nieełnosrawnych; 1995: Gałkowski A. Wływ dostęności bazy noclegowo żywieniowej, obiektów dóbr kulturalnych, komunikacji i innych obiektów użyteczności ublicznej na urawianie turystyki nieełnosrawnych. W: Ślężyński J, Petryński W. (red.). Postę w turystyce na rzecz osób o secjalnych otrzebach. Kraków: Polskie Stowarzyszenie Osób Nieełnosrawnych; 1995: Zagrajek H. Działania na rzecz rzystosowania obiektów turystycznych, sortowych i rekreacyjnych do otrzeb osób nieełnosrawnych. W: Ślężyński J, Petryński W. (red.). Postę w turystyce na rzecz osób o secjalnych otrzebach. Kraków: Polskie Stowarzyszenie Osób Nieełnosrawnych; 1995: Weisen M. Dostęność miast euroejskich, odróży i kultury dla niewidomych i niedowidzących w Euroie. W: Ślężyński J, Petryński W. (red.). Postę w turystyce na rzecz osób o secjalnych otrzebach. Kraków: Polskie Stowarzyszenie Osób Nieełnosrawnych; 1995: Brown TJ, Kalan R, Quaderer G. Beyond accessibility: Preference for natural areas, Theraeutic Recreation Journal 1999; 33(3):

7 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1 83 Barriers in racticing tourism by the disabled from the asect of material status Abstract Motor activity among the disabled is a revalidation factor; hence, it reresents an imortant life comonent for this grou of eole. Unfortunately, undertaking tourist and motor activities by disabled ersons is much more comlicated than in the case of those who are able-bodied. Many disabled do not travel at all, while those who do, encounter many obstacles. The difficulties occur as a result of ignorance of the discussed roblems by tourist oerators, which is a consequence of a general lack of knowledge in the whole society, concerning this shere of activity of the disabled. The resented study is an attemt at filling the ga ertaining to the state of knowledge of barriers in racticing tourism by the disabled. The research material covered 518 disabled ersons, including 58 with eye disorders (11.2%), 253 with hearing dysfunctions (48.8%), and 207 ersons with motor organ dysfunctions (40.0%). The study was conducted by the method of a diagnostic survey using a questionnaire. The results of research show that financial barriers are the greatest obstacle for racticing tourism by the disabled, irresective of the tye of disability. Material standard exerts an imortant effect of the declared financial, organizational, and social barriers, as well as the lack of offers for ersons with hearing and motor dysfunctions. Key words disabled ersons, barriers