Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ I ZDROWIE DOBROSTAN 4/2013 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO Katedra Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Zielonogórski Department of Physical Education, University of Zielona Góra RYSZARD ASIENKIEWICZ Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej The level of morphofunctional development of junior high school students in the light of diverse physical activity Problematyka związana z aktywnością fizyczną, a w szczególności jej wpływu na zdrowie i sprawność człowieka stała się w ostatnich latach szczególnie istotna. Obserwowane szybkie tempo rozwoju społecznego powoduje, że człowiek narażony jest na ryzyko chorób układu krążenia, zaburzenia w metabolizmie oraz nerwice. Systematyczne uprawianie różnych form aktywności fizycznej skutecznie reguluje procesy metaboliczne, koryguje błędy żywieniowe, opóźnia procesy starzenia się, a także pozytywnie wpływa na sferę psychiczną człowieka. Obserwujemy w ostatnich latach większe zainteresowanie kontrolą i oceną mierników zdrowia, w tym aktywnością fizyczną. poznanie czynników determinujących podejmowanie aktywności fizycznej oraz właściwe i skuteczne wykorzystanie tej wiedzy w praktyce może przyczynić się na obecny i przyszły stan zdrowia dzieci i młodzieży. Poziom wykształcenia cech motorycznych jest ściśle identyfikowana z rozwojem biologicznym ustroju. Stąd też od wielu lat prowadzone są badania nad określeniem siły związku pomiędzy poszczególnymi cechami motorycznymi a wysokością i masą ciała, które stanowią podstawowe, a zarazem dostępne kryterium określające poziom rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży. Powyższe spostrzeżenia stały się inspiracją do podjęcia badań, których celem jest porównanie poziomu rozwoju fizycznego i motorycznego zespołów chłopców i dziewcząt o zróżnicowanej aktywności ruchowej, a także określenie wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy cechami morfologicznymi a wybranymi zdolnościami motorycznymi.

2 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo MATERIAŁ I METODA Badania zostały przeprowadzone w roku akademickim 2011/20 wśród 15 letnich gimnazjalistów i gimnazjalistek wybranych szkół województwa lubuskiego. Łącznie badaniami objęto 302 uczniów trenujących różne dyscypliny sportowe (191 chłopców i 111 dziewcząt). Grupą kontrolną byli rówieśnicy, którzy nie uczestniczyli w dodatkowych formach aktywności ruchowej. Pomiary wysokości i masy ciała zostały wykonane zgodnie z zasadami antropometrii w wersji opisanej przez Drozdowskiego [4], na podstawie których wyliczono wskaźnik wagowo-wzrostowy (BMI). Poziom rozwoju motorycznego badanych określono standardowymi testami stosowanymi powszechnie w pracy nauczyciela wychowania fizycznego [3, 5], które dotyczyły pomiaru czasu biegu na dystansie 60 m informującego o szybkości, odległości rzutu piłką lekarską w przód znad głowy (siła ramion), głębokości skłonu tułowia w przód (gibkość), odległości skoku w dal (siła eksplozywna kończyn dolnych) i liczby przysiadów z wyrzutem nóg (wytrzymałość). Informacje dotyczące wieku badanych, trenowanej dyscypliny, stażu zawodniczego zebrano droga ankietową. Materiał opracowano statystycznie. Istotność różnic między przeciętnymi badanych cech wyliczono testem t-studenta. Zależności pomiędzy uzyskanymi wynikami zdolności motorycznych a parametrami morfologicznymi oceniono współczynnikiem korelacji Pearsona oraz równaniami regresji liniowej. Dymorfizm płciowy analizowanych cech przedstawiono wskaźnikiem Mollisona na rycinach 1-2. Obliczenia i prezentację graficzną oparto o arkusz kalkulacyjny Exel oraz pakiet statystyczny Statistica. WYNIKI W tabelach I-II zawarto charakterystyki liczbowe cech somatycznych, wskaźnika proporcji ciała (BMI) oraz wyników prób sprawności motorycznej. Jak z nich wynika, zespoły chłopców i dziewcząt trenujących w porównaniu z nie trenującymi są przeciętnie wyżsi, ciężsi oraz charakteryzuje ich tęższa budowa ciała. Różnice statystycznie istotne miedzy przeciętnymi odnotowano tylko wśród chłopców w masie ciała i wskaźniku BMI. Porównując przeciętne wyników prób sprawności motorycznej zespołów obu płci, stwierdzono, że chłopcy i dziewczęta uczestniczący w dodatkowych, zorganizowanych formach aktywności ruchowej uzyskali we wszystkich próbach lepsze wyniki, przy różnicach statystycznie istotnych. Na rycinach I-II przedstawiono zróżnicowanie dymorficzne zespołów trenujących i nie podejmujących dodatkowej aktywności fizycznej. Wśród trenujących, zespół chłopców w porównaniu do dziewcząt charakteryzuje się przeciętnie wyższymi wartościami wysokości i masy ciała, wskaźnikiem BMI, krótszym czasem biegu, większą siłą ramion i kończyn dolnych, a mniejsza gibkością. Odnotowane różnice są duże i bardzo duże 9przekraczające 0,5 i 1 wielkości odchylenia standardowego) za wyjątkiem wskaźnika ilorazowego (BMI). Z kolei w grupie gimnazjalistów i gimnazjalistek nie trenujących, dziewczęta są przeciętnie nieco tęższe od chłopców i bardziej gibkie, natomiast wyraźne różnice występują w wysokości i

3 Ryszard Asienkiewicz Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej masie ciała, szybkości, sile ramion i kończyn dolnych, które w większości przekraczają wielkość 0,5 i 1s. Tabela I. Charakterystyka liczbowa cech somatycznych, wskaźników proporcji ciała oraz wybranych prób sprawności motorycznej zespołów chłopców * - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na poziomie 0,01 Cecha, wskaźnik Trenujący N=191 Nie trenujący N=115 M s V M s V d Wysokość ciała 171, 7,90 4,6 166,90 8,90 5,4 0,20 Masa ciała 58,98 9,49 16,2 54,51 11,50 21,0 4,47 ** BMI 20,07 2,34 11,7 19,40 2,85,7 0,67* Czas biegu 8,85 0,40 4,6 9,24 0,46 4,9-0,39** Odległość rzutu piłką 8,62 1,50 17,4 7,58 1,11,6 1,04** Odległość skoku w dal 199,20 21,70,9 173,40 23,40 13,5 25,80** Skłon tułowia 3, 6,80 219,2 0,70 8,80 921,5 2,40** Wytrzymałość 18,90 2,60 13,7 17,00 2,81 16,3 1,90** Tabela II. Charakterystyka liczbowa cech somatycznych, wskaźników proporcji ciała oraz wybranych prób sprawności motorycznej zespołów dziewcząt * - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na poziomie 0,01 Trenujące N=111 Nie trenujące N=228 Cecha, wskaźnik d M s V M s V Wysokość ciała 163,30 6,0 3,7 162,24 6,01 3,70 1,06 Masa ciała 52,60 7,5,3 51,60 7,81 15,1 1,00 BMI 19,73 2,58 13,1 19,68 2,62 13,3 0,05 Czas biegu 9,81 0,70 7,1,39 0,91 8,8-0,58** Odległość rzutu piłką 6,80 1,01,8 6,26 1,01 16,1 0,54** Odległość skoku w dal 171,1 19,4 11,4 8,73 19,30,9 22,37** Skłon tułowia 6,6 8,8 133,3 3,6 6,7 186,1 3,00** Wytrzymałość 7,9 1,2 15,2 6,9 1,0,5 1,00** 13

4 Wskaźnik Mollisona Wskaźnik Mollisona ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0-0,5-1 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] -1,5 [1] wysokość ciała; [5] siła ramion; [2] masa ciała; [6] siła eksplozywna kończyn dolnych; [3] BMI; [7] gibkość. [4] szybkość; Ryc.1. Wartości znormalizowane badanych cech w zespołach trenujących 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0-0,5-1 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] -1,5 [1] wysokość ciała; [5] siła ramion; [2] masa ciała; [6] siła eksplozywna kończyn dolnych; [3] BMI; [7] gibkość. [4] szybkość; Ryc.2. Wartości znormalizowane badanych cech w zespołach nie trenujących

5 Ryszard Asienkiewicz Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej Tabela 3. Współczynniki korelacji cech somatycznych z wynikami prób sprawności motorycznej * - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na poziomie 0,01 Siła mięśni Siła kończyn Cecha, wskaźnik Szybkość Gibkość Wytrzymałość ramion dolnych Chłopcy trenujący Wysokość ciała 0,002 0,17* 0,31* 0,07 0,06 Masa ciała 0,03 0,24* 0,18* 0,05 0,03 BMI 0,02 0,20* 0,02 0,01 0,02 Chłopcy nie trenujący Wysokość ciała 0,17-0, 0, -0,03-0,18 Masa ciała 0,07 0,06-0,05 0,09-0,22* BMI 0,01 0,11-0,15 0, -0,19* Dziewczęta trenujące Wysokość ciała 0,07 0,01 0,19* -0,09-0,07 Masa ciała 0,13 0,09-0,09 0,03 0,05 BMI 0, 0,09-0,22** 0,08 0,11 Dziewczęta nie trenujące Wysokość ciała 0,06 0,002-0,02 0,01-0,16* Masa ciała 0,17* 0,09-0,16* 0,04-0,* BMI 0,15* 0, -0,17* 0,04-0,07 W tabeli III zawarto współczynniki korelacji cech morfologicznych z wynikami prób sprawności motorycznej. Uzyskane wyniki badań wskazują na wielokierunkowe związki wybranych parametrów somatycznych, wskaźnika proporcji ciała z poziomem zdolności motorycznych badanych gimnazjalistów. Największa siła determinująca poziom wybranych zdolności motorycznych z parametrami somatycznymi wystąpiła w przypadku siły eksplozywnej kończyn dolnych, wytrzymałości, siły ramion i szybkości, natomiast najsłabsze związki wykazuje gibkość (tabela III). Szczegółowa charakterystyka przedstawia się następująco: a/ chłopcy trenujący: - wysokość ciała wykazuje prostoliniowy dodatni wpływ uzyskiwania dłuższych odległości w rzucie piłka lekarską i skoku w dal z miejsca (odpowiednio p=0,17 i p = 0,31); - masa ciała koreluje dodatnio z siłą ramion (p = 0,24) i siłą eksplozywną kończyn dolnych (p= -0,18); - wskaźnik wagowo wzrostowy (BMI) wpływa istotnie na uzyskiwane wyniki w sile mięśni ramion (p = 0,20); 15

6 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo b/ dziewczęta trenujące: - wysokość ciała wykazuje prostoliniowy dodatni wpływ uzyskiwania dłuższych odległości w rzucie piłka lekarską ( p=0,17); - z analizy macierzy korelacji wynika, że zwiększanie masy ciała względem wysokości ciała (w tym otłuszczenia) prowadzi do obniżenia poziomu możliwości funkcjonalnych w zakresie siły eksplozywnej kończyn dolnych (p = -0,22); c/ chłopcy nie trenujący - wielkość masy ciała i zwiększanie wielkości wskaźnika BMI wpływa negatywnie na uzyskiwane wyniki w wytrzymałości; d/ dziewczęta nie trenujące - wielkość masy ciała i zwiększanie wielkości wskaźnika BMI wpływa negatywnie na uzyskiwane wyniki szybkości (p = 17, p= 0,15), sile eksplozywnej kończyn dolnych (p = - 0,16; -0,17) i wytrzymałości (p = - 0,);; - wysokość ciała wykazuje prostoliniowy ujemnyi wpływ uzyskiwania dłuższych odległości w rzucie piłka lekarską ( p= -0,16); Uzyskane wyniki badań wskazują na występujące wielokierunkowe związki parametrów somatycznych z poziomem wybranych zdolności motorycznych tak w grupie gimnazjalistów podejmujących dodatkową aktywność ruchową jak i nie trujących. W analizowanych zespołach chłopców i dziewcząt trenujących, największa siła determinująca poziom wybranych zdolności motorycznych w odniesieniu do cech somatycznych wystąpiła wobec wysokości i masy ciała, natomiast najsłabsze związki wykazuje wskaźnik BMI. Wśród gimnazjalistów i gimnazjalistek nie trenujących, największe oddziaływanie zdolności motorycznych w kontekście cech somatycznych odnotowujemy w odniesieniu do wskaźnika wagowo-wzrostowego (BMI) oraz masy ciała, a najsłabsze związki wykazuje wysokość ciała. Opisane zależności w ogólnych tendencjach są zgodne z prawidłowościami przebiegu ontogenezy [1, 2, 9,, 11].Uzyskane wyniki badań potwierdzają w części wcześniejsze spostrzeżenia innych autorów. Osiński [6-8] stwierdził, iż jedynym z omawianych parametrów morfologicznych, który wykazuje prostoliniowy wpływ skracania czasu biegu na krótkim dystansie, jest wysokość ciała. W prezentowanej analizie należy dodatkowo odnotować, pozytywny wpływ wysokości ciała na uzyskiwane wyniki siły ramion w grupie trenujących chłopców. Uzyskane wyniki dotyczące istotnego oddziaływania parametrów somatycznych na poziom wybranych zdolności motorycznych mogą być brane pod uwagę podczas wstępnej selekcji do określonych dyscyplin i konkurencji sportowych. 16

7 Ryszard Asienkiewicz Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej PIŚMIENNICTWO 1. Asienkiewicz R., 2005, Z badań związków cech somatycznych i sprawności motorycznej dzieci Zielonej Góry. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Seria: Kultura Fizyczna (red.) J. Rodziewicz-Gruhn. E. Małolepszy, z. VI, Cieśla E., 2002, Niektóre związki zdolności motorycznych z wybranymi cechami somatycznymi chłopców i dziewcząt w wieku 7-19 lat. [w;] Ontogeneza i promocja zdrowia w aspekcie medycyny, antropologii i wychowania fizycznego (red. A. Malinowski, J. Tatarczuk, R. Asienkiewicz, Uniwersytet Zielonogórski, Denisiuk L.: Opis testów motorycznych oraz metody przeprowadzania prób i oceny wyników, [in:] Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. PZWS, Warszawa 1968, Drozdowski Z.: Antropometria w wychowaniu fizycznym. AWF, Poznań EUROFIT (Europejski Test sprawności Fizycznej). Przekład z języka angielskiego H. Grabowski i J. Szopa. AWF. Kraków Osiński W., 1988, Wielokierunkowe związki zdolności motorycznych i parametrów morfologicznych. Badania dzieci i młodzieży wielkomiejskiej z uwzględnieniem poziomu stratyfikacji społecznej. Monografie AWF Poznań, Osiński W., 1989, Związki między szybkością biegową a wielkością wskaźników proporcji i komponentów ciała u dzieci i młodzieży z populacji wielkomiejskiej. Antropomotoryka, 1, Osiński W., 1997, Analiza związków między szybkością lokomocyjną a siłą, mocą i skocznością u chłopców. Roczniki AWF w Poznaniu, 26, Przewęda R.: rozwój somatyczny i motoryczny. PZWS, Warszawa Raczek J.: problem okresów sensytywnych krytycznych w rozwoju ontogenetycznym. Antropomotoryka 1989, 2, 89-1, AWF Kraków. 11. Żak S.: zdolności kondycyjne i koordynacyjne dzieci i młodzieży z populacji wielkomiejskiej na tle wybranych uwarunkowań somatycznych i aktywności ruchowej. AWF Kraków

8 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo Odległość rzutu piłką lekarską [m] 8 6 y = 3,1115+0,0322*x r = 0,1702; p = 0,0186; r 2 = 0, Wysokość ciała [cm] Ryc.1. Graficzny obraz zależności odległości rzutu piłką lekarską od wysokości ciała w zespole chłopców trenujących Odległość rzutu piłką lekarską [m] 8 6 y = 6,4132+0,0374*x r = 0,2383; p = 0,0009; r 2 = 0, Masa ciała [kg] Ryc.2. Graficzny obraz zależności odległości rzutu piłką lekarską od masy ciała w zespole chłopców trenujących 18

9 Ryszard Asienkiewicz Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej Odległość rzutu piłką lekarską [m] 8 6 y = 6,117+0,47*x r = 0,1952; p = 0,0068; r 2 = 0, BMI Ryc.3. Graficzny obraz zależności odległości rzutu piłką lekarską od BMI w zespole chłopców trenujących Odległość skoku w dal z miejsca [cm] y = 52,7674+0,8559*x r = 0,33; p = 0,00001; r 2 = 0, Wysokość ciała [cm] Ryc. 4.Graficzny obraz zależności odległości skoku w dal od wysokości ciała w zespole chłopców trenujących 19

10 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo Odległość skoku w dal z miejsca [cm] y = 174,6599+0,4156*x r = 0,1829; p = 0,0113; r 2 = 0, Masa ciała [kg] Ryc. 5.Graficzny obraz zależności odległości skoku w dal od masy ciała w zespole chłopców trenujących y = 19,9074-0,0529*x; r = -0,2186; p = 0,0189; r 2 = 0,0478 Liczba wyrzutów nóg w tył [cykle] Masa ciała [kg] Ryc. 6.Graficzny obraz chłopców nie trenujących zależności wytrzymałości od masy ciała w zespole 20

11 Ryszard Asienkiewicz Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej y = 20,5845-0,1834*x; r = -0,1886; p = 0,0435; r 2 = 0,0356 Liczba wyrzutów nóg w tył [cykle] BMI Ryc. 7.Graficzny obraz zależności odległości skoku w dal od BMI w zespole chłopców nie trenujących Odległość skoku w dal z miejsca [cm] y = 69, ,6193*x; r = 0,1916; p = 0,0439; r 2 = 0, Wysokość ciała [cm] Ryc. 8.Graficzny obraz zależności odległości skoku w dal od wysokości ciała w zespole trenujących dziewcząt 21

12 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo Odległość skoku w dal z miejsca [cm] y = 203,11-1,6235*x; r = -0,2158; p = 0,0229; r 2 = 0, BMI Ryc. 9.Graficzny obraz zależności odległości skoku w dal od BMI w zespole trenujących dziewcząt Czas biegu na dystansie 60m [s] y = 9, ,0203*x; r = 0,1734; p = 0,0087; r 2 = 0, Masa ciała [kg] Ryc..Graficzny obraz zależności szybkości od masy ciała w zespole nie trenujących dziewcząt 22

13 Ryszard Asienkiewicz Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej Czas biegu na dystansie 60m [s] y = 9, ,0523*x; r = 0,1509; p = 0,0227; r 2 = 0, BMI Ryc. 11.Graficzny obraz zależności szybkości od BMI w zespole nie trenujących dziewcząt Liczba wyrzutów nóg w tył [cykle] y = 11,1917-0,0267*x; r = -0,1553; p = 0,0190; r 2 = 0, Wysokość ciała [cm] Ryc..Graficzny obraz zależności wytrzymałości od wysokości ciała w zespole nie trenujących dziewcząt 23

14 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo Liczba wyrzutów nóg w tył [cykle] y = 7,823-0,0186*x; r = -0,1399; p = 0,0347; r 2 = 0, Masa ciała [kg] Ryc.13. Graficzny obraz zależności wytrzymałości od masy ciała w zespole nie trenujących dziewcząt Odległość skoku w dal z miejsca [cm] y = 169,6471-0,4062*x; r = -0,1630; p = 0,0137; r 2 = 0, Masa ciała [kg] Ryc..Graficzny obraz zależności wytrzymałości od wysokości ciała w zespole nie trenujących dziewcząt 24

15 Ryszard Asienkiewicz Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego gimnazjalistów w świetle zróżnicowanej aktywności fizycznej Odległość skoku w dal z miejsca [cm] y = 173,3055-1,2567*x; r = -0,1705; p = 0,0099; r 2 = 0, BMI Ryc. 15.Graficzny obraz zależności siły eksplozywnej kończyn dolnych od BMI w zespole nie trenujących dziewcząt STRESZCZENIE Celem pracy jest porównanie poziomu rozwoju fizycznego i motorycznego zespołów chłopców i dziewcząt o zróżnicowanej aktywności ruchowej. Badania zostały przeprowadzone w roku akademickim 2011/20 wśród gimnazjalistów wybranych szkół województwa lubuskiego. Poziom rozwoju fizycznego badanych określono pomiarami wysokości i masy ciała, a motorycznego czasem biegu na dystansie 60 m (dziewczęta, chłopcy) informującego o szybkości, odległością rzutu piłką lekarską (siła ramion), głębokością skłonu tułowia w przód (gibkość), odległością skoku w dal (siła eksplozywna kończyn dolnych) i liczbą przysiadów z wyrzutem nóg (wytrzymałość). Informacje dotyczące wieku badanych, trenowanej dyscypliny, stażu zawodniczego zebrano droga ankietową. Materiał opracowano statystycznie. Istotność różnic między przeciętnymi badanych cech wyliczono testem t-studenta. Wyniki badań własnych odniesiono porównawczo do opracowań innych autorów. ABSTRACT The aim of this study is to compare the level of physical and motor development of boys and girls with different physical activity. The tests were conducted in the academic year 2011/20 among junior high school students in selected schools of Lubuskie voivodeship. The level of physical development was determined by measuring their height and weight, and the motor development was established in tests that included 60 m run (girls, boys) to indicate speed, medicine ball throw (to determine arm strength), forward bends (to examine flexibility), the long jump (to measure explosive strength of lower limbs) and squats with leg extension (to measure endurance). Data on the age of respondents, sport they practise, and length of time they have been doing a sport were collected in questionnaires. The material was analysed statistically. The significance of differences between the average characteristics of the respondents were calculated with Student's t-test. The results were compared with other authors. Artykuł zawiera znaków ze spacjami + grafika (16206 znaków cm 2 grafiki) 25