POWIĘŹ, SOMATYKA, PROPRIOCEPCJA I DOSKONALENIE PRECYZJI RUCHU

Transkrypt

1 POWIĘŹ, SOMATYKA, PROPRIOCEPCJA I DOSKONALENIE PRECYZJI RUCHU Robrt Schlip & Mariusz Kurkowski Tkanka łączna jst podstawową strukturą architktury ciała człowika. Swoim zasięgim pokrywa absolutni każdy jgo zakątk aż do pojdynczych komórk. Sić włókink odpowidzialna jst za przjmowani i rozkładani naprężń mchanicznych w cil. Od dłuższgo już czasu w dzidzinach traputycznych, takich jak intgracja strukturalna i ostopatia, wysnuwan były hipotzy stawiając powięź w cntralnym mijscu mchanizmu traputyczngo. Trapuci z innych dzidzin zazwyczaj ni są świadomi naukowych podstaw tak rozwiniętj hipotzy. Wilu traputów ni jst zaznajomionych z nowoczsnymi mtodami i urządzniami wykorzystywanymi do badań. Badacz laboratoryjni z koli ni są zaznajomini z zjawiskami klinicznymi, któr mogą być podpowidzią dotyczącą kirunku przyszłych badań. Trzydziści lat tmu widza z dzidziny rhabilitacji i mdycyny fizycznj objmowała anatomię, fizjologię wysiłku, ćwicznia i wzmacniani mięśni oraz inn modl traputyczn. Wyraźni mnijszy nacisk kładziono na rozumini oraz lczni urazów i dysfunkcji powięzi i tkank łącznych. Jdnak po 2005 r. odkryto wil nowych zjawisk. Autorzy atlasów anatomicznych przścigają się w staraniach o pokazani anatomii narządu ruchu w najczystszy i najbardzij przjrzysty sposób, mistrzowsko wycinając tę przzroczystą tkankę łączną. Tak uproszczon ilustracj ni oddają w płni ani prawdziwj budowy ciała, ani tgo, jak się ono zachowuj i jak j czuć w trakci zabigu chirurgiczngo czy traputycznj palpacji. W pwin sposób narzucają jdyną słuszną intrprtację czysto mchanicznych zalżności tkank mięśni i kości i wizrunk architktury ciała jako konstrukcji komprsyjnj. Obcni jdnak wiadomo już, ż tak ni jst. Dużo bardzij prawdopodobny jst tnsgracyjny modl organizacji tkank człowika. W cil mięśni rzadko przkazują swoją płną siłę bzpośrdnio poprzz ścięgna na szkilt. Rozdzilają dużą część przkazywanj siły skurczu i napięć na warstwy i płachty powięzi. On z koli przkazują t napięcia na synrgistyczn i agonistyczn mięśni. Przz to usztywniają ni tylko dany staw, al równiż mogą wpływać na odlgl rjony kilkanaści stawów 6

2 Tmat numru dalj, co zostało przdstawion w modlu Anatomy Trains. Zatm prost podręcznikow pytani, któr z mięśni uczstniczą w danym ruchu, jst już niaktualn. Koljnym obalonym już mitm jst przświadczni, ż mięśni są wyizolowanymi i nizalżnymi funkcjonalni ośrodkami. Większość ruchów mięśniowych gnrowanych jst przz wil ośrodków motorycznych, pwna ich część przkazywana jst do jdngo mięśnia, a pozostała część nrgii przkazana jst do innych mięśni. Siły napięć z tych ośrodków motorycznych przkazan są następni na komplksową sić powięziowych płacht, worków, kiszonk i strun, któr przkształcają j w końcowy ruch ciała. Jśli więc architktura sici powięzi jst tak znaczącym czynnikim w zachowaniu mięśniowo-szkiltowym, można zapytać, dlaczgo ta tkanka tak długo była uznawana za niważną. Jst na to pytani kilka odpowidzi. Rozwój nowych tchnik obrazowania i narzędzi badawczych pozwala obcni na badania tkanki in vivo. Najświższym dowodm przbigu tych ksploracji jst wkrótc dostępna w Polsc książka doktora Guimbrtau pt. Architctur of Human Living Fascia. Przdstawia ona piękn zdjęcia i wido przstrzni pozakomórkowj matrycy uchwycon w skali mzoskopowj dzięki tchnologii ndoskopowj. Koljnym powodm nich będzi fakt, ż tkanka łączna broni się przd klasycznymi mtodami badań anatomicznych. Można śmiało okrślić przybliżoną liczbę kości i mięśni, jdnak jakakolwik próba policznia fascia w cil skazana jst na nipowodzni. Powięziow ciało jst jdnym wilkim organm o siciowj architkturz, złożonym z wilu worków, mikrowakuoli, stk podobnych do lin lokalnych zgrubiń i tysięcy kiszonk w kiszonkach. Wszystko to połączon przz przgrody międzymięśniow i luźnijsz warstwy tkanki łącznj. POWIĘŹ JAKIE TO STRUKTURY? W litraturz istnij wilka różnorodność poglądów dotyczących tgo, co zalicza się do grupy tkank wspólni zwanych powięzią. Wdług przyjętj na pirwszym Fascia Rasrch Congrss dfinicji powięź to wszystki kolagnow tkanki łączn, których morfologia jst ukształtowana główni przz działając na ni naprężnia i któr można uważać za wzajmni powiązaną sić [1]. Różnic morfologiczn pomiędzy rozcięgnm a powięzią o rgularnj czy nirgularnj budowi mogą być równiż odpowidnio ujęt w tj trminologii. Dfinicja ta pozwala na rozróżnini na spcyficzn tkanki, np. przgrody międzymięśniow, kapsuły czy więzadła, i postrzgani ich jako lokalnych, bazujących na indywidualnym przznaczniu, adaptacji wszchobcnj sici tkank łącznych. Objmuj więc miękki tkanki, składow systmu tkank łącznych prznikających cał ciało. Gęstość Gęsta Luźna Powięź powirzchniowa Powięź międzymięśniowa Powięź trzwna Powięź właściwa Nirgularna Rozcięgno Powięź trzwna Więzadła Rgularna Ścięgna Rys. 1. Podział na katgori i rodzaj tkanki powięzi Rgularność budowy Można by równiż opisać powięź jako wszchobcny w cil siciowy systm prznosznia sił napięć. Ta dfinicja inspirowana jst koncptm tnsgracji (ang. tnsion intgrity spójność przz naprężni). Sić powięzi zawira w sobi ni tylko gęst, płaski płachty tkank, taki jak przgrody międzymięśniow, rozcięgno, torbki stawow, troczki czy tkanki okalając organy, któr można nazwać powięzią właściwą, al równiż składa się z lokalnych zgrubiń tj sici w postaci ścięgin i więzadł. Dodatkowo zawira bardzij miękki, kolagnow tkanki łączn, taki jak powięź powirzchowna czy najbardzij wwnętrzn warstwy ndomisium. Skóra jako pochodna ktodrmy oraz chrząstki i kości ni są częścią systmu powięziowj transmisji napięć. Obcni trmin powięź zawira w sobi równiż opony mózgow, okostną, onrwi, włóknist warstwy kapsuł dysków międzykręgowych, kapsuły organów wwnętrznych i tkanki łączn oskrzli oraz krzę jamy brzusznj. Ta szrsza dfinicja ofruj wil korzyści. Zamiast tworzyć now, sztuczni narzucon podziały pomiędzy torbkami stawowymi a najbliższymi im więzadłami i ścięgnami ( jak równiż wzajmni połączonymi rozcięgnami, troczkami, międzymięśniowymi fascia), tkanki łączn postrzgan są jako wzajmni połączona sić, która w zalżności od potrzb zminia ułożni i gęstość swoich włókin, tak aby zaadaptować się do nowych napięć. Ta trminologia przybliżona jst do łacińskigo źródła słowa fascia, oznaczającgo wiązkę, pas, bandaż, połączni razm. Jst równiż równoznaczna z powszchnym rozuminim trminu tkanki łączn. Tkanki powięzi różnią się od sibi gęstością i kirunkim ułożnia włókin kolagnowych. Na przykład powięź powirzchowna scharaktryzowana jst jako luźna i większości wypadków o wilokirunkowym i nirgularnym ułożniu włókin, gdy w gęstszych ścięgnach i więzadłach włókna są przważni jdnokirun- czrwic

3 kow. Warto zaznaczyć, ż powięzi międzymięśniow przgrody, omięsna i śródmięsna mogą przjawiać różngo rodzaju stopni gęstości i ukirunkowania włókin. To samo i w jszcz większym stopniu dotyczy powięzi organów wwnętrznych (miękki tkanki, taki jak sić większa, i twardsz płachty, taki jak osirdzi). W zalżności od mijscowych układów napięć powięź właściwa moż przjawiać dwu- lub wilokirunkow ułożni. Ni uwzględniono tu troczków i torbk stawowych, których lokaln właściwości mogą rozpinać się od tych podobnych do ścięgin, rozcięgin aż do powięzi właściwj POZAKOMORKOWA MATRYCA PODSTAWOWY SKŁADNIK ARCHITEKTURY CIAŁA Sić włókinkowj matrycy tkanki łącznj birz udział w przkazywaniu informacji w cil. Wdług Jamsa Oschmana [2] pozakomórkowa matryca jst wyrafinowanym systmm komunikacji w cil zdolnym do prztwarzania informacji z znaczni większą prędkością i finzją niż układ nrwowy. W książc zatytułowanj Mdycyna nrgii w trapiach i życiu człowika Oschman dokładni tłumaczy zawił rlacj i właściwości pirwotngo układu nrwowgo. Z prspktywy wolucji widać sns w tym, ż zwirzęta posiadają zarówno systm powolngo dostosowania się tkank w clu przyswojnia i tworznia długotrwałych wzorców ruchowych, jak równiż systmy prędkij adaptacji architktury i mijscowj gęstości tkank ragując na krótkotrwał zmiany i wymagania otocznia. Tgo typu szybki systm adaptacyjny prawdopodobni odgrywa kluczową rolę w wyczuwalnj przz traputów trwałj zmiani tkank. Uwzględnini układu nrwowgo w próbi zrozuminia tj właściwj powięziom raktywności na bodźc ni jst jdnak zupłni nowym koncptm. Ponad wik tmu twórca ostopatii Andrw Taylor Still napisał: Dusza człowika wraz z wszystkimi struminiami żywych płynów wydaj się gromadzić w powięziach jgo ciała. Kidy masz do czyninia z powięziami, to masz do czyninia i prowadzisz bizns z przdstawicilami mózgu, więc uwzględniając ogóln zasady, to tak jakbyś miał do czyninia bzpośrdnio z mózgim, więc czmu ni traktować powięzi z takim samym nalżnym szacunkim [3]. Mimo ż nadszdł XXI w., wil osób nadal postrzga organizację układu nrwowgo jako cntralę tlfoniczną z lat 50. ubigłgo wiku. W tak zorganizowanym systmi połączń nimożliw są bardzij prcyzyjn i bardzij komplksow zjawiska, taki jak nrgia życiowa, intuicja, sprzężni zwrotn podczas szybkich ruchów czy ludzka mpatia. Obcni panując w nurobiologii koncpcj traktują mózg jako płynny systm, w którym dynamika wilorakich płynów, a nawt gazowych nuroprzkaźników gra główną rolę. W środowisku naukowym przyjmuj się, ż powięzi muszą zawirać w sobi inn i o wil szybsz systmy komunikacji niż układ nrwowy. Ci, którzy przyjmują tn punkt widznia, często uważają, ż układ nrwowy ni jst w stani ragować wystarczająco szybko, aby być odpowidzialnym za często błyskawiczn wręcz rakcj w ludzkim zachowaniu. Dlatgo powięź musi mić oddzilny, szybszy systm adaptacji. Jdnakowoż transmisja impulsów w systmi nrwowym następuj często za pośrdnictwm substancji przkaźnikowych, któr podróżują wzdłuż ściżk nrwowych i za pośrdnictwm krwi, płynu limfatyczngo, płynu mózgowo-rdzniowgo lub substancji podstawowych. Tn globalny systm szybkij rgulacji ciała jst nirozłączni połączony z systmm wwnętrzngo wydzilania i odporności oraz z dynamicznym komplksm sprzężnia zwrotngo. Zamiast myślć o układzi nrwowym jak o systmi sztywno połączonych kabli (który ni byłby zdolny do bardzij wysublimowanych nrgtycznych zjawisk), nalżałoby skłonić się ku postrzganiu go jako wilgotnj tropikalnj dżungli. Dżungla ta jst samorgulującym się, grającym na sprzężniach zwrotnych obszarm zadziwiająco komplksowym, plastycznym i ciągl rorganizującym się. Tak komplksow pol połączń nrwowych moż z łatwością być odpowidzialn za błyskawiczn rakcj powięzi w trakci wykonywania trapii manualnych czy ruchowych. Siatka powięzi oprócz swoich czysto mchanicznych właściwości płni równiż rolę systmu zbirania, przkazywania i prztwarzania informacji. Powięź jst mocno unrwiona przz mlinowan zakończnia nrwow płniąc funkcję propriocptywną. Są to m.in. ciałka blaszkowat Pacinigo (oraz paciniform), narządy ścięgnow Golgigo oraz rcptory Ruffinigo [4]. Dodatkowo tkanki t unrwion są równiż przz woln zakończnia nrwow. Jśli włączyć do wszchobcnj w cil wzajmni połączonj sici tkanki, taki jak okostna, śródmięsna i omięsna, to powięź jst największym organm czucia. Do informacji, jaki mogą być przkazywan za pośrdnictwm rcptorów znajdujących się w tkanc łącznj, można zaliczyć nocycpcję, introcpcję i prioprocpcję. Nocycpcja Wyniki ostatnich badań wskazują, ż powięź ni jst strukturą pasywną i moż się kurczyć. Kurczliwość ta możliwa jst dzięki obcnym w powięziach miofibroblastom. W tkankach stymulowanych chmiczni in vitro tworzą on trwając wil minut skurcz. Zakłada się równiż, ż powięź odgrywa ważną rolę w mchanizmi fktu akupunktury. Płaszczyzny tkanki łącznj są w bliskich rlacjach z punktami używanymi w akupunkturz i łatwo ragują na rotacj używanych igił [5]. Dyskutuj się nad możliwą rolą powięzi pirsiowo-lędźwiowj w gnrowaniu bólu wśród pacjntów cirpiących na nispcyficzn ból dolngo odcinka kręgosłupa [6]. 8

4 Kalmd 1/2 poziom Tn typ bólu kręgosłupa ni ma źródł w lmntach kostnych, kręgach, powirzchniach stawowych, al w tkankach miękkich dolngo odcinka (mięśni, więzadła, powięzi). Nispcyficzny ból lędźwi jst bardzo powszchną dolgliwością w krajach rozwiniętych, dlatgo wyjaśnini możliwgo związku rcptorów powięzi z tym bólm miałoby znaczni ni tylko dla zrozuminia samgo mchanizmu, al równiż w lczniu tgo schorznia. Koljnym problmm w ocni roli powięzi pirsiowo- -lędźwiowj w gnrowaniu odczuć bólowych dolngo odcinka kręgosłupa jst fakt, ż wnioski wyciągnięt przz autorów niwilkij liczby przprowadzonych do tj pory badań są częściowo z sobą sprzczn. Na przykład [7] stwirdzili, ż powięź pirsiowo-lędźwiowa u pacjntowi z tym schorznim jst nidostatczni unrwiona. Autorzy wyciągnęli tn wniosk po niudanych próbach odnalzinia rcptorów czuciowych w badanych tkankach. Jdnak rzultaty badań przprowadzonych przz Yahia i wsp. (1992) wykazały unrwini tkanki wolnymi i otoczonymi kapsułami zakończniami nrwowymi [6]. T otoczon kapsułami zakończnia najprawdopodobnij są mchanorcptorami. Woln zakończnia nrwow są bardzij intrsując, poniważ wil z nich ma funkcję nocycptywną i służy odczuciom bólu. W badaniach na ludziach odkryto, ż przdnia powięź piszczli odgrywa rolę w gnrowaniu opóźniongo bólu mięśni [8]. REKLAMA Introcpcja Wczśnijsz dfinicj introcpcji opirały się główni na odczuciach trzwnych. Obcni trmin tn okrśla poczuci fizjologicznj kondycji ciała i zawira szrszą gamę fizjologicznych snsacji, takich jak: wysiłk mięśniowy, łaskotani czy odczucia naczynioruchow. Snsacj t wyzwalan są poprzz stymulacj nimilinowych czuciowych zakończń nrwowych (wolnych zakończń nrwowych). Odczucia tych snsacji mają ni tylko snsoryczny, al równiż afktywny, motywujący aspkt i zawsz dotyczą homostatycznych potrzb ciała. Powiązan są z motywacją zachowań kluczowych dla podtrzymania fizjologicznj intgralności ciała. Ponown odkryci ważnj roli introcpcji w samorgulacji organizmu człowika i unikalna architktura nrwów rgulujących prztwarzani tych wwnętrznych odczuć z ciała ludzkigo dały początk wilu badaniom rozpatrującya korlacj pomiędzy introcpcją a szczgólnymi aspktami ludzkigo zdrowia. Wil badań opublikowanych do tj pory wykazuj związk takich patologii z prztwarzanim introcptywnym. Obcni jst to nowa i kscytująca dzidzina badań mdycyny psychobiologicznj. Najwyraźnij wil komplksowych zaburzń z lmntami somatomocjonalnymi jst połączonych z introcpcją. Jdnak szczgółowa dynamika systmu tych zalżności (włączając w to rozróżnini pomiędzy pirwotną przyczyną a wtórnym czrwic

5 fktm) w dalszym ciągu wymaga wyjaśninia w przypadku większości zaburzń introcpcji. Lęk oraz dprsja są łączon z znaczną zmianą w prztwarzaniu introcptywnym. Wydaj się, ż zaburznia somatyczno-mocjonaln ni są zaburzniami wstępującj sygnalizacji introcptywnj. Równiż podjrzwa się, ż to niwłaściwa rgulacja introcpcji moż stanowić podstawę zmiany na skutk strsu czy ngatywnych mocji trzwnych pacjntów cirpiących na syndrom podrażniongo jlita. W nadciśniniu tętniczym, nawt w wczsnych jgo stadiach, zaobsrwowano wzrost świadomości introcpcji. Dyskutuj się nad wpływm, jaki tn wzrost wywira w rozwoju tgo powszchngo syndromu srcowo-naczyniowgo. Starzni, jak równiż syndrom strsu pourazowgo, są równiż powiązan z znacznym spadkim świadomości introcpcji. Introcpcja Zmysłowy dotyk Potrzba powitrza Rytm bicia srca Napłnini pęchrza Cipło, chłód Czynności mięśniow Ból, łaskotki, swędzni Głód, pragnini Podnicni Smak wina (u tstrów) Aktywność naczyniowo-ruchowa. Wzdęci żołądka, odbytu czy przłyku POWIĘŹ JAKO ORGAN INTEROCEPCJI W tkankach mięśniowo-szkiltowych tylko mnijsza część czuciowych wolnych zakończń nrwowych to milinowan mchanorcptory kontrolując propriocpcję. Są to wrzciona mięśniow, rcptory Golgigo, ciałka Pacinigo lub zakończnia Ruffinigo. Większa czść 80% wstępujących nrwów kończy się wolnymi zakończniami. Rcptory zwan międzymięśniowymi zlokalizowan są w tkankach powięzi, takich jak śródmięsna i omięsna. Około 90% tych wolnych zakończń nrwowych przynalży do pirwszj grupy wolno przwodzących nuronów włókin. Badania z użycim funkcjonalngo rzonansu magntyczngo przprowadzon przz Olaussona w 2008 r. wykazały, ż stymulacja nuronów włókin C powoduj aktywację kory wyspy (co wskazuj wyraźni na introcptywną rolę tych rcptorów), a ni główną korę somatosnsoryczną, która zwykl aktywowana jst przz sygnały propriocpcji [9]. Warty odnotowania jst fakt, ż liczba introcptywnych rcptorów w tkankach mięśniowych wilokrotni przwyższa liczbę rcptorów propriocpcji. Wyrażając to w cyfrach, można założyć, ż na każd propriocptywn zakończni nrwow przypada ponad sidm MOTOR rcptory ruchow SENSORY rcptory czuciow- VASOMOTOR rcptory naczynioruchow TYPE 1&2 INTERSTITIAL rcptory śródmiąższow Rys. 2. Ilościowa rprzntacja proporcji mchanorcptorów w cil. Oprócz naczyniowo- -ruchowych i ruchowych mchanorcptorów prawi połowa rcptorów ciała to rcptory czuciow. W tj grupi większa część to woln zakończnia nrwow w tkankach śródmiąższowych zakończń, któr można zakwalifikować jako rcptory introcptywn. Gdy czść tych wolnych zakończń nrwowych to trmorcptory, chmorcptory lub taki, któr łączą kilka funkcji, większość z nich spłnia jdnak funkcję mchanorcptorów, czyli ragują na napięcia mchaniczn, nacisk lub znikształcając naprężnia. Część z tych rcptorów ma wysoki próg ragowania, jdnak zostało wykazan, ż znaczna ich liczba (ok. 40%) moż być zaklasyfikowana jako rcptory o niskim progu rakcji. Ragują on na dlikatny dotyk, nawt tak lkki jak dotknięci pędzlkim. Dlatgo bardzo prawdopodobn jst, ż odpowiadają on równiż na manipulację tkank mięśniowo-powięziowych wykonywanych przz traputę mdycyny manualnj. Stwirdzono, ż ludzka skóra zawira szczgóln rcptory dotyku, któr mogą być podłożm stanów mocjonalnych, hormonalnych i odruchów związanych z kontaktm skóra do skóry pomiędzy osobami. Od dawna sugrowano ogromn znaczni dotyku dla zdrowia i dobrgo samopoczucia. TERAPIE MANUALNE Pracując na tkankach mięśni, traputa mięśniowo- -powięziowy zwykl skupia się na bzpośrdnim biomchanicznym fkci lub na stymulacji spcyficznych zakończń propriocptywnych, takich jak wrzciona mięśniow, rcptory Golgigo itp. Jdnak powyższ rozważania sugrują, ż byłoby wskazan, aby trapuci manualni oddziaływali w większym niż nauczony i zwykl praktykowanym stopniu równiż na rcptory introcpcji, wykorzystując ich dośrodkowy fkt. 10

6 Tmat numru Część introcptywnych zakończń nrwowych w tkankach mięśniowych została sklasyfikowana jako rgorcptory, czyli t, któr informują wyspę mózgu o natężniu obciążnia w lokalnych porcjach mięśnia. Wykazano, ż ich mchaniczna stymulacja powoduj zmiany w przpustowości układu współczulngo, co z koli podnosi lokalny przpływ krwi. Stymulacja innych introcptywnych zakończń nrwowych powoduj poprzz augmntację wydzilania plazmy wzmożon nawodnini matrycy pozakomórkowj. Dlatgo bardzo korzystn byłoby, aby w każdym momnci wykonywania traputycznj intrwncji zwracać uwagę na odruchy autonomiczn i odruchy limbiczno- -mocjonaln klinta. Gdy monitoruj się kirunk dotyku (równiż jgo prędkość i siłę), warto dostosowywać go w taki sposób, aby osiągnąć znaczn zmiany w mijscowym nawodniniu tkanki oraz osiągnąć fkt autonomiczny. Wskazanym byłoby dołączyć doskonalni prcpcji klinta poprzz słowną korktę dotyczącą jgo odczuć introcpcji. W trakci aplikacji tchnik manualnych odczucia propriocptywn mogą być na pirwszym plani, zaś t dlikatnijsz, introcptywn snsacj mogą być łatwij odczuwan w trakci okrsów kilkunastoskundowych przrw pomiędzy poszczgólnymi tchnikami. Subiktywn odczucia cipła, lkkości/ciężkości, przstrznności, gęstości/płynności, zawrotów, przpływu, pulsacji, spontanicznych uczuć lub ogólngo dobrgo samopoczucia są przykładami introcptywnych odczuć, któr mogą być wywołan poprzz mięśniowo-powięziową manipulację. Z prspktywy traputy drobn zmiany w organizmi pacjnta taki jak wzrost nawodninia tkank, zmiana tmpratury czy koloru skóry, zmiany w oddychaniu, mikroruchy kończyn, rozszrzni źrnic, i uwolnini powięzi są cnnymi wskazówkami mówiącymi o fizjologicznj odpowidzi związanj z procsami introcptywnym. Trapuci, którzy pracują na co dziń na tkankach trzwi (tacy jak ostopaci trzwni), równiż mogą skorzystać na szrszym poznaniu introcpcji i powiązanych z nią fizjologicznych i psychomocjonalnych fktów. Nidawn odkrycia dotycząc bogactwa ntryczngo (trzwngo) układu nrwowgo pokazały, ż brzuszny mózg człowika zawira w sobi ponad 100 milionów nuronów [10]. Większość z nich położona jst albo w tkankach powięzi pomiędzy wwnętrzną a zwnętrzną muskulaturą, albo w warstwach gęstj tkanki łącznj. Wil z tych trzwnych zakończń nrwowych jst bzpośrdnio połączona z korą wyspy mózgu. Przyjmując, ż wil komplksowych zaburzń (takich jak syndrom nadpobudliwgo jlita) jst wiązanych z zaburzniami modulacji odruchów z wyspy mózgu w odpowidzi na stymulację z trzwi, można założyć, ż powolna i dlikatna aplikacja siły dłoni na tkanki trzwi z świadomością i poczucim bzpiczństwa z strony pacjnta moż być korzystnym, a nawt idalnym sposobm wzmocninia procsów samorgulacji. Rys. 3. Baillirs Synthtic Anatomy Abdomn Rys. 4. Baillirs Synthtic Anatomy Had czrwic

7 W książc Scond Brain Grson przdstawia jamę brzucha i narządy wwnętrzn jako nasz najbardzij prymitywny wykład nrwowy. Rguluj on nasz najbardzij podstawow potrzby. Większość sygnałów płynących z trzwi ma charaktr intrcpcji. Sygnały t przwodzon są poprzz nimilinowan zakończnia nrwow z jamy brzucha i dopiro potm sygnały t są kirowan do mózgu, gdzi mogą stać się świadom i wówczas możmy na ni zaragować (rys. 3, 4 ilustracj pochodzą z J. E. Chsman: Baillirs Synthtic Anatomy, 1931). Trapuci mdycyny manualnj ni powinni być zaskoczni, jśli ztkną się z odpowidzią psychomocjonalną pacjnta na prowadzoną trapię. Mogą to być zmiany w wwnętrznym odczuwaniu ciała, świadomości sibi czy połączon z tym mocj. Moż zostać to wywołan stymulacją introcptywnych zakończń nrwowych w skórz, trzwnych tkankach łącznych oraz mięśniach. TERAPIE RUCHOWE W sporci wyczynowym kładzi się nacisk na osiągnięci założonych clów. Często ich uzyskani wiąż się z zagłuszanim wwnętrznych odczuć zmęcznia, niwygody itp. Dla odmiany praktyki pokrwn trapiom uzupłniającym, taki jak joga, tai-chi, chi-gong, Fldnkris, Pilats, Continuum Movmnt czy Fascial Fitnss, zwykl skupiają się na prcyzyjnijszj prcpcji odczuć płynących z wnętrza ciała. Zalży to jdnak od dokładności nauczycila czy stylu nauczania szkoły. Dla przykładu osoba trnująca w danym stylu moż nauczyć się wyczuwania drobnych ruchów poszczgólnych żbr czy kontroli lordozy lędźwiowj w różnorodnych sytuacjach. Jdnak moż ni być w stani rozróżnić, czy dan odczucia z trzwi to sygnał z pustgo żołądka, trma przd wyjścim na scnę czy mpatyczn przczuci dotycząc problmów innj osoby ( ściskani w dołku ), czy po prostu niżyt żołądka. Niktórzy nauczycil włączają w trning umijętn doskonalni prcpcji studnta na odczucia. Moż to być podkrślani znacznia takich odczuć, jak łaskotani pod skórą, poczuci ogólnj lub mijscowj zmiany cipła ciała, subiktywn poczuci przstrzni wwnętrznj, uczuci bycia żywym, wwnętrzna cisza, mocjonalny powrót do źródł czy podobna do mdytacji samoświadomość. Dla przykładu, zmiany pozycji ciała względm grawitacji taki jak pozycj jogi do góry nogami mogą z łatwością wyzwolić now i intrsując odczucia płynąc z więzadł trzwi. Biorąc pod uwagę wnioski płynąc z ostatnich badań, wskazując na bliski powiązani zaburzń psychomocjonalnych, takich jak syndrom nadwrażliwgo jlita, z zaburzoną introcpcją, jst prawdopodobn, ż część z tych praktyk ruchowych moż mić duży potncjał traputyczny w tych schorzniach. Zwykl trapi t promują wwnętrzną świadomość, doskonalni umijętności wsłuchania się w wnętrz, często zawirają naprzminn okrsy skupinia na aktywnym ruchu, przrywan okrsami odpoczynku, gdzi pacjnt skupia uwagę na drobnych odczuciach z ciała. PROPRIOCEPCJA Propriocpcja to możliwość odczuwania, gdzi w przstrzni, w wzajmnych rlacjach do sibi, położon są części ciała. Ni powinna zostać pominięta w trningu. Ważna rola propriocpcji w kontroli ruchów została wykazana w często opisywanym w fachowj litraturz przypadku Iana Watrmana. Tn nispotykany człowik w wiku lat 19 zachorował na zakaźną infkcję, która spowodowała tzw. snsoryczną nuropatię. W tj rzadkij patologii obwodow nrwy czucia, któr przkazują informacj do ośrodków somatomotorycznych kory mózgowj, zostały zniszczon, a motoryczn nrwy pozostały ninaruszon. Oznacza to, ż Watrman moż się poruszać, jdnak ni czuj on swoich ruchów. Po jakimś czasi tn silny człowik stał się praktyczni pozbawiony życia. Jdyni przy żlaznj woli i latach ćwiczń udało mu się odnalźć sposoby uzupłninia tych normalnych, często lkcważonych, fizycznych wrażń. Aby pokonać nidoskonałość swojgo systmu czucia, używa on nispotykanj mtody. Panuj nad ruchami swojgo ciała za pomocą świadomj kontroli bazującj główni na kontakci wzrokowym. Gdy nispodziwani zgaśni światło, pozbawiony świadomości położnia własngo ciała upada nizgrabni na zimię (film pt. Th man who lost his body można objrzć na Pomimo wszystkich przciwności jst on obcni jdyną znaną osobą z tym schorznim zdolną stanąć i chodzić bz pomocy [11]. Sposób poruszania się Watrmana przypomina wzorzc chodu pacjntów z chronicznym bólm plców. Sprężyst i zamaszyst ruchy możliw są jdyni przy wyraźni oczywistych i gwałtownych zmianach kirunku. Obsrwując taki przypadki, można dostrzc potrzbę doskonalnia zmysłu czucia własngo ciała w przstrzni w ramach programu trningu powięziowgo. Pozostaj jdnak pytani: w jaki sposób można ćwiczyć propriocpcję? Aby czulj dostroić propriocpcję, nalży najpirw zlokalizować zakończnia odpowidzialnych nrwów. Warto przytoczyć tu intrsujący fakt, ż klasyczn rcptory stawow (zlokalizowan w torbkach stawowych i powiązanych z nimi więzadłach) mają o wil mnijsz znaczni w normalnj propriocpcji, jako ż stymulowan są jdyni w kstrmalnych zakrsach ruchomości stawów, a ni w trakci fizjologicznych ruchów [12]. Odwrotni ma się to do zakończń nrwowych w powirzchniowych warstwach tkank. W tych obszarach nawt mał kątow ruchy stawu powodują rlatywni znaczn tarcia i naprężnia tkank, więc są on lpszym clm dla ćwiczń. 12

8 Tmat numru Nidawn odkrycia wskazują, ż to powirzchown warstwy, a ni głęboki tkanki mają gęstszą sić zakończń mchanorcptorów [13]. Dlatgo tż sugruj się, aby w próbach doskonalnia prcpcji zwrócić uwagę na uzyskani napięć, tarcia i przsuwania się względm sibi powirzchniowych mmbran powięziowych. Wskazan są równiż częst zmiany sposobu wykonywania ćwiczń. Gdy ruch staj się powtarzalny, ciało przstaj uważać i odczuci propriocpcji ni moż w płni funkcjonować. Aby zapobic takimu wytłuminiu snsorycznmu, ćwicznia powinny być różnorodn i twórcz. Dlatgo dodatkim do wolnych i szybkich dynamicznych rozciągnięć wyminionych wyżj, jak równiż do wykorzystania sprężystości tkank, ksprymntując z różnymi właściwościami ruchu, będzi powięziow doskonalni. Na przykład mogą to być kstrmalni woln lub bardzo szybki mikroruchy (moż nawt nidostrzgaln dla obsrwatora) lub duż mikroruchy angażując cał ciało. W tgo typu trningu sugruj się ułożni ciała w znajomych pozycjach i pracę nad świadomością wpływu grawitacji oraz ksprymnty z wagą partnra w ćwiczniu. Mikroruchy wspomnian powyżj inspirowan są mtodą Continuum Movmnt, a obcni stanowią jdn z filarów trningu powięzi mtodą Fascial Fitnss. W mtodzi tj mikroruchy są aktywn i bardzo okrślon, można wtdy osiągnąć większy fkt niż przy stosowaniu makroruchów [14]. Wykonując skoordynowan ruchy powięzi, możliw jst prcyzyjn zastosowani ich w spcyficznych obszarach, tam gdzi pojawiło się skljni tkank i jj zrosty, jak np. moż to nastąpić w przypadku przgród międzymięśniowych głęboko w cil. Dodatkowo można wykorzystać t mał i prcyzyjn ruchy, aby przywrócić świadomość prcpcyjni zapomnianych rjonów ciała. Thomas Hanna nazywa t mijsca jako dotknięt czuciowo- -motoryczną amnzją [15]. Dodatkowym i ważnym aspktm trningu powięziowgo jst koncpt powolnj i długotrminowj odbudowy sici powięzi. W trningu siły mięśniowj widać duż fkty w jgo wczsnych okrsach, po czym osiągnięty jst pwin pułap, po którym dostrzgaln są jdyni mał zmiany. Powięź raguj wolnij niż tkanka mięśni, jdnak fkty ćwiczń są długotrwał. W czasi ćwicznia powięzi w początkowych kilku tygodniach poprawa moż być niwilka i przy ocni z zwnątrz mało oczywista. Jdnak korzystny fkt ma charaktr długotrwały i kumulujący się. Po kilku latach można oczkiwać wyraźnj poprawy w sil i lastyczności globalnj siatki powięziowj [16]. Indywidualna prcpcja propriocpcji ćwiczącgo ulga wyczulniu, można więc spodziwać się równiż poprawy koordynacji ruchowj. Warto zasugrować, aby trning był ciągły. Kilka minut właściwych ćwiczń, raz lub dwa razy w tygodniu wystarczy, aby zminić ułożni kolagnu. Procs odnowy, który zajmuj 6 24 misięcy, stworzy smukłą, gibką i wytrzymałą kolagnową matrycę. Dla osób uprawiających sztuki walki czy ćwiczących jogę taki skupini się na osiągnięciu długotrminowych clów ni jst niczym nowym. Dla osób rozpoczynających przygodę z formami trningu fizyczngo taki analogi, w połączniu z wiadomościami z zakrsu najnowszych badań nad tkankami łącznymi, mogą przkonać j do podjęcia ćwiczń własngo ciała. Oczywist jst, ż trning powięziowy ni powinin zastępować ćwiczń nad siłą mięśniową czy trningu wydolności srcowo-naczyniowj lub koordynacji. Gimnastyka tkanki łącznj powinna być ważnym uzupłninim szrokigo programu trningowgo. Piśminnictwo: 1. Findly T.W., Schlip R Fascia rsarch: Basic Scinc and Implications for convntional and complmntary halth car. Elsvir Urban and Fishr, Munich 2. Oschman, J. Mdycyna Enrgii w trapiach i zyciu człowika. S3 Publishing Still A. T. (1899). Philosophy of Ostopathy, Kirksvill, MO, Acadmy of Ostopathy 4. Stcco C., Cagy O., Blloni A., t al Anatomy of dp fascia of th uppr limb. Scondpart: study of innrvation. Morphologi. 5. Langvin H.M., Bouffard N.A, Churchill D.L t al Connctiv tissu rspons to acupunctur: dos-dpndnt ffct of bidirctional ndl rotation. Journal of Altrnativ Complmntary Mdicin. 6. Yahia L., Rhalami S., Nwman N. t al Snsory innrvation of human thoracolombar fascia: An immunohistochmical study, Acta. Orthop. Scand. 7. Bdnar D.A., Orr F., Simon G.T Obsrvations on th pathomorphology of th thoracolumbar fascia in chronić mchanical back pain: A microscopic Study. Spin. 8. Gibson W., Arndt-Nilsn L., Taguchi T. t al., Incrasd pain from muscl fascia following ccntric xrcis: animal and human findings. Exp. Brain Rs. 9. Olausson H.W., Col J., Vallbo A. t al., Unmylintd tactil affrnts hav opposit ffcts on insular and somatosnsory cortical procssing. Nuroscinc. 10. Grson M.D., Th Scond Brain. Harpr Prnnial, Nw York. 11. Col J. (1995). Prid and daily marathon, Cambridg, MA, MIT Prss. 12. Lu Y., Chn C., Kallakuri S., Patwardhan A. and Cavanaugh J.M. (2005). Nural rspons of crvical fact joint capsul strtch: a study of whiplash pain mchanism. Stapp Car Crash Journal. 13. Stcco C., Porzionato A., Lancrotto L., Stcco A., Macchi V., Day J. A., D Caro R. (2008). Histological Study of Th dp fascia of th limbs. Journal of Bodywork and Movmnt Thrapis. 14. Conrad E. (2007). Lif on Land. Brkly, CA. North Atlantic Books. 15. Hanna T. (1998). Somatics: rawakning th mind s control of movmnt, flxibility, and halth. Cambridg, MA> Da Capo Prss. 16. Kjar M., Langbrg H., Hinmir K., Bayr M.L., Hnasn M., Holm L., Dossing S., Kongsgaard M., Krogsgaard M.R., Magnusson S.P. (2009). From mchanical loading to collagn synthsis, structural changs and function of human tndon. Scandinavian Journal Md. Sci. Sports. Robrt Schlip instruktor Rolfingu i nauczycil mtody Fldnkraisa, dyrktor do spraw badań naukowych Europjskigo Stowarzysznia Rolfingu Mariusz Kurkowski fizjotraputa, zrzszony w IASI traputa Intgracji Strukturalnj (KMI), studnt Barral Institut czrwic