PREWENCJA I POSTĘPOWANIE

Transkrypt

1 PRAKTYCZNA,1'(; &23(51,&86 & *58'=,(ē 15,661 ; &=$623,602 '267ĉ31( : 35(180(5$&,( &=$623,602 '267ĉ31( : 35(1 (180 (1 80(5$&,( 80 NR 1 W KRAJU NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII Gry komputrow przyszłością w rhabilitacji po wylwi Mtoda tchnik hipoprsyjnych Z PRAKTYKI GABINETU Zaburzni wzorca oddchowgo i jgo możliw konskwncj Pilats w stabilizacji i trningu kręgosłupa u osób w podszłym wiku TEMAT MIESIĄCA: PREWENCJA I POSTĘPOWANIE METODA KINESIOLOGY TAPINGU W TERAPII REHABILITACYJNE W PRZYPADKU ZASTOIN GRUCZOŁU PIERSIOWEGO OPIS PRZYPADKU OSGOOD-SCHLATTERA Jstśmy już na Facbooku! Dołącz do nas! Partnr wydania

2 ZABURZENIE WZORCA mgr Alksandra Kaczmark ODDECHOWEGO I JEGO MOŻLIWE KONSEKWENCJE Człowik to istota nisamowita, zdolna do nizwykłych rzczy. Za pomocą swoich rąk oraz umysłu potrafi stworzyć fantastyczn, zapirając dch w pirsiach konstrukcj, budowl, dziła sztuki czy maszyny, któr coraz bardzij zastępują ludzki działania i funkcj, nawt t najbardzij podstawow, jak oddychani (rspirator). Przy całj tj wspaniałości coraz łatwij zapomina jdnak o swoich korzniach i podstawach warunkujących jgo ludzką, zimską gzystncję i niraz pozostaj z tym zapartym tchm przz wil lat lub nawt cał życi. Artykuł jst próbą odpowidzi na pytani, czy przy wszystkich wyjątkowych umijętnościach rozwiniętych wraz z cywilizacją rodzaj ludzki nadal potrafi oddychać. OD POCZĄTKU DO KOŃCA Oddch jst czynnością, z którą rozpoczyna się i kończy życi. Jst oczkiwany podczas cudu narodzin i sygnalizuj płn pojawini się na świci, z drugij strony tn ostatni obwiszcza wiczny spoczynk. Jst składową podstawy piramidy potrzb wdług Maslowa, obok przyjmowania pożywinia, nawodninia oraz zaspokajania instynktów sksualnych. Bz jdznia i picia człowik jst w stani wytrzymać kilka dni, jdnak bz oddychania moż wytrwać najwyżj kilka minut (poza pwnymi wyjątkami w wyniku spcjalngo wytrnowania). Funkcja oddychania jst strowana dwupoziomowo przz cntralny układ nrwowy (CUN). Ośrodki korow mózgu odpowiadają za kontrolowany i świadomi rgulowany oddch, natomiast ośrodki zlokalizowan w pniu mózgu są odpowidzialn za wytwarzani rytmu oddchowgo nizalżni od świadomości [1]. Stanowi to zabzpiczni, ż organizm ni przstani oddychać np. podczas snu, z drugij zaś strony człowik ma wpływ na to, jak procs oddychania będzi przbigał w jgo cil. MECHANIKA ODDYCHANIA Oddch w ujęciu fizjologicznym nazywany jst wntylacją płuc. Jst to procs przpływu powitrza przz 38

3 Z praktyki gabintu płuca, możliwy dzięki ruchom klatki pirsiowj. Ruchy t tworzą powtarzając się cykl oddchow, składając się z dwóch faz: wdchu oraz wydchu [1]. Wdch jst fazą czynną, w którj zaangażowany jst skurcz mięśni wdchowych: przpony jako najważnijszgo gnratora oddchu oraz mięśni międzyżbrowych zwnętrznych płniących funkcję pomocników. Przy bardzij aktywnym wdchu włączają się równiż mięśni pochył szyi, mostkowo-obojczykowo-sutkow oraz pirsiow mnijsz. W wyniku pracy tych mięśni (skurczu) klatka pirsiowa zwiększa swoją objętość w trzch wymiarach: górno-dolnym, przdnio-tylnym oraz poprzcznym [1 3]. Spokojny, naturalny wydch jst fazą birną, gdyż następuj w wyniku rozkurczu mięśni wdchowych. Podczas tj fazy klatka pirsiowa zapada się i wraca do pozycji spoczynkowj. W cil znajduj się jdnak grupa mięśni pomocniczych wydchowych, których aktywacja pomaga wykonać bardzij świadomy i kontrolowany wydch pomocny przy wilu aktywnościach codzinnych. Do tych mięśni nalżą: mięśni międzyżbrow wwnętrzn, mięsiń biodrowo-żbrowy, mięsiń czworoboczny lędźwi, mięsiń skośny zwnętrzny brzucha, mięsiń skośny wwnętrzny brzucha oraz mięsiń poprzczny. T trzy ostatni mięśni tworzą tzw. tłocznię brzuszną [2]. Każdy z wyminionych powyżj mięśni płni ponadto swoją główną funkcję, jaką jst np. stabilizacja lędźwiowgo odcinka kręgosłupa (mięsiń czworoboczny lędźwi) czy wilopłaszczyznowy ruch tułowia (mięśni skośn brzucha). Zaburzni wzorca oddchowgo moż znacząco wpłynąć na prawidłową pracę tych mięśni i przyczynić się do szrgu dysfunkcji w obszarz ich pracy. SPRAWCY PROBLEMU Torii na tmat prawidłowgo oddchu jst wil, jdnak najwięcj informacji znalźć można w kulturach wschodnich, w których oddch płnił funkcję ni tylko fizjologiczną, al takż był istotnym lmntm w pracy mntalnj. Z fizjotraputyczngo punktu widznia oraz na podstawi takich mtod, jak joga czy pilats, można wyminić kilka głównych zasad: oddch powinin być jak najbardzij płny i głęboki, wykorzystujący cały potncjał anatomiczny danj osoby (warunki zminn); tmpo miarow, spokojn i naturaln, nipowodując przyspiszonj akcji srca, długość wydchu zbliżona lub dwa razy dłuższa niż wdch; tor oddchowy dolno-żbrowy, rozpirający klatkę pirsiową w trzch płaszczyznach; wdch brany nosm (ułatwia nawilżni i oczyszczni powitrza), wydch za pomocą ust (zwłaszcza przy wydłużonym wydchu) lub nosa. Przy zwiększonj aktywności fizycznj warto świadomi włączyć mięśni pomocnicz wydchow do pracy, gdyż to w widoczny sposób ułatwi wykonani wysiłku oraz ochroni ciało przd kontuzjami. Mięśnim, na który ma się bardzo duży wpływ, jst mięsiń poprzczny brzucha, na którgo świadomą pracę kładzi się największy nacisk przy ćwiczniach stabilizacyjnych cor czy w mtodzi pilats. Praktyka fizjotraputyczna, zarówno w obszarz gabintu, jak i podczas trningów mdycznych, pokazuj, ż zaburzni wzorca oddchowgo jst coraz częścij występującą dysfunkcją w społczństwi. Bardzo często jst ona skorlowana z zaburzniami wzorca postawy, takimi jak np. zspoły skrzyżowania (górngo, dolngo, środkowgo) czy zmianami strukturalnymi w obszarz klatki pirsiowj (klatka pirsiowa ljkowata) i kręgosłupa pirsiowgo (skolioza idiopatyczna) [4]. Jst jdnak wil przypadków, gdzi niprawidłowy oddch ni ma związku z sylwtką, a jst wynikim złych nawyków i konskwncją rozwoju cywilizacji. REKLAMA 39

4 Do najważnijszych przyczyn tgo stanu rzczy zaliczyć można: sidzący tryb życia, który powoduj znaczn osłabini mięśni tułowia oraz ucisk na przponę, unimożliwiając jj pracę w płnym, fizjologicznym zakrsi, wzrost poziomu odczuwania strsu, który powoduj nadaktywność mięśni obręczy barkowj i odcinka szyjngo, co w konskwncji ustawia klatkę pirsiową w patologicznj pozycji wdchowj, brak aktywności fizycznj nakirowanj na rozwój wydolności i zwiększni pojmności życiowj płuc, niznajomość tchnik prawidłowgo oddchu (wyłączni przpony) oraz utrwalani błędnych nawyków oddchowych. Zaburzni pracy przpony, będącj najsilnijszym mięśnim oddchowym, inicjuj szrg zmian, któr prowadzą do wytworznia się patologicznych wzorców oddychania oraz wzorców postawy. Jdnym z nich jst tzw. klatka pirsiowa wdchowa, która charaktryzuj się unisinim dolnych żbr, spłycnim oddchu, inaktywacją mięśni wydchowych i nadaktywacją mięśni wdchowych pomocniczych, prowadząc do ich przciążnia. Powoduj takż niprawidłow ustawini wszystkich odcinków kręgosłupa jako fkt kompnsacji i dostosowania się do zaistniałych zmian. Najbardzij poszkodowany jst dolny odcink pirsiowy oraz lędźwiowo-krzyżowy, który ustawia się w pozycji przprostu, prznosząc przciążnia na dolną część tułowia (zdj. 1 i 2). Brak płngo, prawidłowgo oddchu, poza fktm mchanicznym, nisi z sobą równiż konskwncj bhawioraln i mtaboliczn. Nidotlniony organizm jst mnij wydajny oraz przystosowuj się do ninaturalnych warunków, odbirając j jako czynnik dodatkowo strsowy. Tgo rodzaju bodzic rozchodzi się po całym cil, wpływając na ogóln samopoczuci i dobrostan psychiczny. Jst to zatm powodm powstawania błędngo koła patologii ni tylko oddchowj, al takż psychologicznj. GDZIE SZUKAĆ POMOCY? Zaburzni wzorca oddchowgo stanowi w początkowj fazi główni problm funkcjonalny, czyli taki, który jst możliwy do wycofania. Jśli zmiany w cil ni mają charaktru strukturalngo, największa praca zachodzi w obszarz tkank miękkich (uwolnini z patologiczngo napięcia poprzz trapię manualną oraz autotrapię rozluźniającą) jako korkcja ustawinia poszczgólnych sgmntów ciała oraz w obszarz dukacji nowgo wzorca, zarówno w fazi spoczynku, jak i podczas wysiłku fizyczngo. Jst to bowim momnt, kidy często niświadomi traci się kontrolę nad swoim ciałm i wyłączając świadomość, opira się na błędnych nawykach. Jśli chc się spojrzć na problm holistyczni, procs traputyczny powinin zawirać następując lmnty: Zdj. 1. Klatka pirsiowa wdchowa ustawini patologiczn Zdj. 2. Hiprlordotyczn ustawini lędźwiowgo odcinka kręgosłupa wraz z usztywninim obszaru dolnych żbr fkt klatki pirsiowj wdchowj diagnozę najlpij pod okim doświadczongo fizjotraputy lub trnra spcjalizującgo się w tchnikach oddchowych. Nalży znalźć przyczynę dysfunkcji i tam nakirować lczni. Jśli w wywiadzi pojawiają się przsłanki, można wspomóc się diagnozą lkarską w zakrsi pulmonologii i wydolności układu krążniowo-oddchowgo, trapię manualną opartą na tchnikach tkank miękkich oraz koncpcji wiscralnj jako wstęp do pracy z napięcim mięśniowo-powięziowym cmntującym dysfunkcję, trning ogólny naclowany na poprawę mobilności nwralgicznych, usztywnionych obszarów ciała, a będący utrwalnim fktów osiągniętych podczas pracy w gabinci fizjotraputycznym. Jst to równiż czas, by wprowadzić korkcj posturaln, będąc punktm wyjścia prawidłowj mchaniki oddychania, trning oddchowy z wykorzystanim różnorodnych tchnik w dużj mirz angażujący świadomą pracę mięśnia poprzczngo brzucha oraz innych jako stabilizatorów tułowia i klatki pirsiowj (zdj. 3 i 4), 40

5 Z praktyki gabintu autotrapię w domu kontynuowaną przz pacjnta w clu utrwalnia fktów pracy z trnrm/traputą oraz jako istotny lmnt zmiany nawyków w życiu codzinnym (zdj. 5 19). W trningu mdycznym, zwłaszcza na tapi korkcji, warto zwrócić uwagę, ż każda faza oddchowa płni w ruchu pwną funkcję. Dobrz jst kirować się zasadą mówiącą o tym, ż wdch jst mobilizujący, a wydch stabilizujący. W zalżności od tgo, jaki cl chc się osiągnąć poprzz ruch, nalży dopasować do tgo odpowidnią fazę oddchu. Zdj. 6. Mobilizacja dolnych żbr do pracy przy skorygowanym ustawiniu klatki pirsiowj. Pozycja tzw. ukłonu japońskigo otwira przstrzń między klatką pirsiową a midnicą i daj rozluźnini w usztywnionym obszarz ciała Zdj. 3. Praca z traputą aktywizująca obszar dolnych żbr do świadomj pracy oddchowj. Stosowany lkki nacisk toruj świadomość ruchu dla pacjnta Zdj. 7. Asymtryczna mobilizacja klatki pirsiowj i kręgosłupa TH-L w kirunku skłonu boczngo angażująca jdną stronę ciała do wzmożonj pracy przy pomocy oddchu Zdj. 4. Trning z traputą aktywujący doln żbra do pracy w kirunku sakralnym przy ustabilizowanj obręczy barkowj (wrsja trudnijsza) Zdj. 5. Mobilizacja kręgosłupa pirsiowo- -lędźwiowgo w kirunku zgięcia w pozycji wyjściowj czworaków Zdj. 8. Pozycja wyjściowa do mobilizacji rotacyjnych kręgosłupa pirsiowgo i lędźwiowgo oraz mięśni tułowia. Sama pozycja stanowi podstawę do pracy oddchowj w warunkach siadu grudziń

6 Zdj. 9. Mobilizacja rotacyjna przy ustabilizowanj midnicy oraz obręczy kończyn górnych. W clu ułatwinia pracy warto rozpocząć od fazy wdchu podczas ruchu Zdj. 10. Mobilizacja rotacyjna z dodatkowym otwarcim klatki pirsiowj, zwłaszcza przy występującym zspol skrzyżowania górngo. Wykonani ruchu na fazę wydchu wspomaga rozluźnini i wydłużni skróconych mięśni i izoluj ruch kończyny górnj od ruchu dolnych żbr Zdj Pozycj wyjściow do mobilizacji oddchowj oraz korkcji ustawinia klatki pirsiowj z wykorzystanim wałka (rollra) Zdj Praca z oddchm w pozycji na wałku prznisini kończyn górnych za głowę z obciążnim (np. 1 4 kg) (na zdj. 13 pozycja niprawidłowa ustawini kompnsacyjn, na zdj. 14 pozycja prawidłowa doln żbra schowan) Zdj Mobilizacja tułowia do zgięcia i otwarcia przstrzni dolnych żbr z wykorzystanim wałka (rollra) przy ustabilizowanj midnicy i kończynach dolnych. W zalżności od stopnia zaawansowania trningu na każdą z pozycji moż przypadać zarówno wdch, jak i wydch 42

7 Z praktyki gabintu Zdj. 17. Aktywacja przpony oraz mięśni międzyżbrowych (mięśni wdchow) do pracy z oporm z wykorzystanim piłki szwdzkij Zdj Trning oddchowy z wykorzystanim małj piłki oraz taśmy lastycznj Trning oddchowy warto rozpocząć od samgo pobudznia autonomiczngo układu nrwowgo, podczas którgo trnr/traputa ma możliwość obsrwować i wychwytywać zaburzon lmnty wzorca. Oddch powinin być naturalny, spontaniczny i bzwysiłkowy. Stanowi to podstawę do korkcji i nauki prawidłowgo toru oddchowgo, z akcntm na pogłębiony wydch. Z względu na zagrożni hiprwntylacją czas takich ćwiczń ni powinin przkraczać pięciu minut. PODSUMOWANIE Świadoma praca z oddchm odgrywa coraz większą rolę w poprawi jakości życia na co dziń i podnosi jakość trningów. Rosnący odstk pacjntów, którzy są zaskoczni faktm, ż przz większość swojgo życia niprawidłowo wykonywali najbardzij podstawową czynność, sprawia, ż koniczna jst dukacja w tym zakrsi zarówno społczństwa, jak i trnrów oraz traputów. Piśminnictwo: 1. Górski J. i wsp. (rd.). Fizjologia człowika. PZWL, Warszawa Ignasiak Z. Anatomia układu ruchu. Elsvir Urban & Partnr, Wrocław Górski J. i wsp. Fizjologiczn podstawy wysiłku fizyczngo. PZWL, Warszawa Kruczyński J., Szulc A. (rd.). Wiktora Dgi ortopdia i rhabilitacja. PZWL, Warszawa mgr Alksandra Kaczmark BIO Absolwntka studiów magistrskich na Uniwrsytci Mdycznym w Poznaniu, aktualni główny fizjotraputa Cntrum Ruchu i Trapii Bodywork, mdyczny trnr prsonalny, spcjalista pilatsu, szkolniowic. Zajmuj się komplksową trapią pacjntów bólowych, sportowców oraz osób po kontuzjach, od pracy w gabinci po trning mdyczny i funkcjonalny grudziń