ANALIZA CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA SEGREGACJĘ ODPADÓW PRZEZ GOSPODARSTWA DOMOWE Z WYKORZYSTANIEM METODY AHP

Transkrypt

1 Iżyieri Ekologicz Ecologicl Egieerig Vol. 47, My 206, p DOI: 0.292/ /62860 ANALIZA CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA SEGREGACJĘ ODPADÓW PRZEZ GOSPODARSTWA DOMOWE Z WYKORZYSTANIEM METODY AHP Ew Osuch, Adrzej Osuch, Stisłw Podsidłowski, Piotr Rybcki, Mriusz Admski, Ntli Mioduszewsk Istytut Iżyierii Biosystemów, Uiwersytet Przyrodiczy w Poziu, ul. Wojsk Polskiego 28, Pozń, e-mil: ew.osuch@up.poz.pl, drzej.osuch@up.poz.pl, stpod@up.poz.pl, mriusz. dmski@up.poz.pl, prybcki@up.poz.pl, tli.mioduszewsk@up.poz.pl STRESZCZENIE Wzrost liczby ludości i ieusty wzrost kosumpcjoizmu powodują powstwie corz większej ilości odpdów różego pochodzei. Segregcj odpdów stowi dl duży problem dl możliwości selektywej zbiórki odpdów. Świdomość i wiedz ludzi w zkresie dbi o środowisko turle jest corz większ. Corz więcej ludzi przekouje się do koieczości segregowi swoich odpdów, jedkże w podjęciu decyzji kżdy z ich mógł kierowć się iymi czyikmi. Celem prcy było zebrie czyików szczegółowych, jkie wpłyęły decyzję o segregowiu odpdów przez osoby regulrie je segregujące, pogrupowiu je w czyiki główe i określei ich wpływu globlą decyzję. W prcy wykorzysto metodę Alityczej Hierrchizcji Procesu, któr pozwl określeie wpływu poszczególych czyików decyzję. Bdi przeprowdzoe były wśród 30 losowo wybrych respodetów z województw wielkopolskiego. Bdi wykzują wysok świdomość ludzi o koieczości dbi o środowisko turle. Słow kluczowe: segregcj odpdów, odpdy komule, czyiki determiujące proces decyzyjy, metod AHP. ANALYSIS OF THE FACTORS INFLUENCING THE MUNICIPAL WASTE SEGREGATION WITH USING THE AHP METHOD Abstrct The popultio d the cosumerism icrese cuse producig differet kids of wste. Segregtio is still the biggest problem of the selective collectio of wste. The wreess d the kowledge of people i crig bout the turl eviromet is growig. More people re becomig coviced to sort their wste. However, i mkig decisio bout segregtio, ech of them could be iflueced by other fctors. The im of this study ws to collect detiled fctors which ifluece the decisio bout wste segregtio. Reserch ws coducted mog people who regulrly sort wste. The the mi fctors were grouped d their ifluece o the globl decisio ws show. I this pper method of the Alyticl Hierrchiztio of the Process ws used. Reserch ws coducted mogst 30 rdomly chose respodets from the Wielkopolsk Voivodeship. The results of the reserch showed high wreess of people bout the eed to cre bout the turl eviromet. Keywords: wste segregtio, muicipl wste, determits of decisio-mkig process, the AHP method. WPROWADZENIE Wzrost liczby ludości orz rozwój przemysłu i gospodrki powodują wzrost zieczyszczei środowisk turlego. Gwłtowie rośie ilość produkowych odpdów rożego pochodzei [Iżykowsk-Kujw 203, Kuboń 203]. Rosąc ilość odpdów komulych powstjących w gospodrstwch domowych i zkłdch przemysłowych powodują degrdcję przyrody. Rosące koszty utylizcji odpdów komulych powodują powstwie ieleglych skłdowisk śmieci [Bieiek i ii 204]. Rd Uii Europejskiej w 999 roku wydł dyrektywę r 999/3/ WE w sprwie skłdowi odpdów. Zgodie z dyrektywą pństw człokowskie powiy pod- 57

2 Iżyieri Ekologicz / Ecologicl Egieerig Vol. 47, Iżyieri 206 Ekologicz / Ecologicl Egieerig Vol. 47, 206 jąć wszelkie dziłi mjące celu zmiejszeie zrówo ilości odpdów i poprwy odzysku surowców wtórych między iymi poprzez selektywą zbiórkę odpdów i wprowdzeie systemów sortowi skłdowiskch. Dziłi mją celu zmiimlizowie egtywych skutków oddziływi odpdów (szczególie iebezpieczych) ludzi i środowisko [Czrocki 203, Boer i Boer 2007, Kotovicová 200]. Od mometu przystąpiei Polski w 2004r. do wspóloty Uii Europejskiej, zostliśmy rówież zobowiązi do dostosowi krjowego systemu gospodrki odpdmi do dyrektyw wydych przez wspólotę. Zostliśmy zobowiązi do wdrożei odpowiedich ustw i iych któw ormtywych w celu dostosowi do dyrektyw uych [Bieik i ii 204, Kozłowsk 2006]. Postępowie z odpdmi tereie szego krju w drodze trspozycji dyrektywy regulowe jest ustwą z di 4 grudi 202r. (Dz.U. [Dz] pkt 2, 203), któr weszł w życie 23 styczi 203r. [Jkubus i Ttuśko 205, Czrocki 203]. Ustw wprowdz istote zmiy w systemie gospodrki odpdmi, wyzczo zostł ow metodyk postępowi z odpdmi, zgodie z którą drzędym celem jest zpobiegie ich powstwiu [Jkubus i Ttuśko 205]. Podto zgodie z rtykułem 05 ustwy, odpdy przed umieszczeiem ich skłdowisku powiy być poddwe procesowi fizyczego, chemiczego, termiczego lub biologiczego przeksztłci, w tym segregcji, w celu ogriczei zgrożei dl życi i zdrowi ludzi, zmiimlizowi egtywego oddziływi środowisko orz ogriczeie ilości lub objętości skłdowych odpdów [Czrocki 203]. Problem gospodrowi odpdmi w zgodzie z zsdmi zrówowżoego rozwoju jest szeroko opisywy w literturze [Kuboń 203, 2008, 2007, Korzeiowski 999, 200, Rosik-Dulewsk 2003, Żkowsk 2003, 2008, Szołtysek 2009]. Obowiązujące przepisy prwe określją jso zsdy postępowi z odpdmi, jedkże jwżiejsze jest dążeie do ogriczi ich powstwi [Mystowski 2008, Koller 996]. Aby moż było zrelizowć złożoe cele potrzebe jest wielokierukowe dziłie w zkresie edukcji społeczej [Pwul i Sobczyk 20]. Segregowie odpdów poszczególe frkcje w gospodrstwch domowych stowi dl duży problem. Jk podje Jkubus i Ttuśko [205] wiedz społeczeństw, dzięki propgowiu iformcji jest wystrczjąc. Jest wiele czyików wpływjących decyzję o segregowiu odpdów, począwszy od fisowych, skończywszy świdomości dbi o środowisko. Istote stje się więc określeie wg poszczególych czyików determiujących decyzję ludzi o spełieiu swojego społeczego obowiązku. CEL, ZAKRES I METODYKA BADAŃ Przeprowdzo we wprowdzeiu liz potwierdz potrzebę relizcji bdń dotyczących czyików które determiowły podjęcie decyzji przez osoby, które regulrie segregują odpdy w domowych gospodrstwch. W bdich ie brły udziłu osoby ie segregują odpdów. Celem prcy jest idetyfikcj zbioru czyików szczegółowych i główych, które zdecydowły o segregcji odpdów przez respodetów, porówywie ich prmi i uszeregowie według mlejącego wpływu podjętą decyzję. Wżość poszczególych czyików główych (zwierjących w sobie wgi czyików szczegółowych), wyzczoo korzystjąc z metody porówywi prmi, iczej tzw. Alityczej Hierrchizcji Procesu (Alytic Hierrchy Process AHP). Metod AHP oprcow zostł w 970 roku przez merykńskiego bdcz T. L. Sty ego [986] i łączy w sobie elemety mtemtyki z psychologią [Wmle i i. 2009, Doloi 2008, Ayg 2007]. Metod t ułtwi hierrchizcje czyików przypdku wielokryterilych problemów decyzyjych poprzez ich redukcję do serii porówń prmi. Czyiki główe i szczegółowe (wrz z określoą wżością) określe są przez ekspertów z dej brży, co w efekcie pozwl określeie liczbowej miry wżości lizowym czyikom [Osuch i ii 205, Rybcki i Durczk 202]. Dl zrelizowi celu prcy przeprowdzoo bdi wśród 30 osób, które deklrują segregowie swoich odpdów poszczególe frkcje. Określli oi czyiki szczegółowe, które wpłyęły decyzję o segregowiu odpdów. Nstępie czyiki szczegółowe pogrupowo w czyiki główe, których łącz liczb zgodie z przyjętą metodyką, powi oscylowć w gricch 5-9. Określeie wruków brzegowych co do liczby czyików pozwl uikąć iekosekwecji porówń prmi. Pojedyczy czyik ie może być rówocześie porówywy z więcej iż 7±2 iymi czyikmi, poiewż uiemożliwi to ich rozróżieie [Sty 986, 990, 200]. W kolejym 58 58

3 Iżyieri Ekologicz / Ecologicl Egieerig Vol. 47, 206 etpie uczesticy bdń przydzielili określoą liczbę z puli 00 puktów, kżdemu z czyików główych. Wyzczoe ocey tworzą mcierz porówń K, o wymirze, gdzie jest liczbą wszystkich porówywych czyików. Są oe uszeregowe kolejo w główkch wierszy i kolum mcierzy. Jej elemetmi są ocey, wpisywe przecięciu i-tego wiersz z j-tą kolumą, rówie : 2 Ki i K 22 2 i2 2 gdzie: i, j =, 2,...,. j 2 j Kj j K 2 K i, () Kżd z mcierzy porówń prmi powi spełić wruek 2:, (2) gdzie: i, j =, 2,...,. Procedur ustli rkigu czyików główych poleg uormowiu kolummi mcierzy K, do mcierzy K, według zpisu 3: Ki K gdzie: 2 i 2 22 i2 2 ji Kj j 2 j j K 2 i K (3), (4) i Nstępie wyzcz się średie wrtości wg kryteriów w K, w kżdym z wierszy uormowej mcierzy K, według rówi 5. i= wk =, (5) gdzie: i, j =, 2,...,. W rezultcie powyższych obliczeń kżdy czyik główy m tyle różych wg w K ilu respodetów uczesticzyło w bdich. W związku z tym koiecze jest określeie wgi globlej w K, i dl czyik K i, zgodie z rówiem 6: gdzie: wk j= wki =, (6) w K, i jest wgą globlą i-tego czyik, w K wg cząstkow i-tego czyik główego d przez j-tego uczestik bdń, liczb uczestików bdń. WYNIKI I ANALIZA BADAŃ W wyiku przeprowdzoych bdń otrzymo zbiór hierrchizowych czyików główych (zwierjących w sobie wgi czyików cząstkowych), które miły zsdiczy wpływ proces podjęci decyzji o segregowiu odpdów poszczególe frkcje. Czyiki (przedstwioo w tbeli ) obejmują zrówo mterile i ie mterile spekty cłego procesu decyzyjego, kolejość ich umieszczei w tbeli był losow. Respodeci dokoli ocey puktowej przyjętych do hierrchizcji czyików główych, ich wyiki zostły przedstwioe w tbeli 2. Kżdy z uczestików bdi przydzielił określoą liczbę z puli 00 puktów dl kżdego z czyików główych, które wpłyęły podjęcie decyzji o segregowiu odpdów. Wrtość «0» w oceie puktowej respodeci dwli tym czyikom główym, które ie miły żdego wpływu podjętą przez ich decyzję, tomist «00» jeśli podjęcie decyzji mił wyłączie jede czyik główy. Doko przez kżdego uczestik idywidul oce puktow czyików główych Tbel. Czyiki główe procesu decyzyjego Tble. Mi criteri of the decisio-mkig process Symbol czyik K3 K4 K5 K6 K7 K8 kry fisowe Nzw czyik iższ opłt śmieciow obiżeie zużyci surowców turlych ogriczeie ilości odpdów trfących skłdowisko ochro środowisk turlego tńsze produkty z recykligu oszczędość eergii efektywiejszy odzysk surowców wtórych 59

4 Iżyieri Ekologicz / Ecologicl Egieerig Vol. 47, 206 Tbel 2. Puktow oce wżości czyików główych Tble 2. Evlutio of the mi criteri Lp. Puktow oce kryteriów główych K3 K4 K5 K6 K7 K8 R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R Tbel 3. Hierrchizcj czyików główych Tble 3. Hierrchiztio of the mi criteri Lp. R R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9 R0 R R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9 R20 R2 R22 R23 R24 R25 R26 R27 R28 R29 R30 Hierrchi czyików główych >> >> K3 = K4 = K5 = K6 = K7 = K8 K3 >> K4 >> K8 >> K5 >> = = K6 = K7 >> K3 = K4 >> = K5 = K6 = K7 = K8 K5 >> K4 >> K3 >> = K7 >> = K6 = K8 >> >> K6 = K7 >> K3 = K4 = K5 = K8 >> K5 >> K8 >> = K3 = K4 = K6 = K7 K5 >> >> = K3 = K4 = K6 = K7 = K8 K8 >> K5 = K6 >> = K3 >> = K7 >> K4 K4 = K8 >> K5 >> >> K3 = K6 = K7 >> K5 >> K3 >> = K4 = K7 >> = K6 = K8 K3 = K4 = K5 >> K8 >> = = K6 = K7 K3 = K5 = K6 >> = K4 = K7 >> = K8 K5 >> >> K8 >> K3 = K4 = K7 >> K6 >> K5 >> K3 = K7 = K8 >> = = K4 = K6 = >> K3 = K4 = K5 = K6 = K7 = K8 = K4 = K5 >> K3 >> = K6 = K7 = K8 >> K8 >> = K4 = K5 >> K3 = K6 = K7 = K5 >> K7 >> = K6 >> K3 = K4 = K8 >> K4 = K5 >> = K3 = K6 = K7 = K8 K5 >> = = K3 = K4 = K6 = K7 = K8 >> K4 >> K3 = K6 >> = K5 = K7 = K8 K5 >> = K4 >> = K3 = K6 = K7 = K8 = K4 >> = K3 = K7 >> K5 = K8 >> K6 K5 >> K3 = K4 = K7 >> = = K6 = K8 K5 >> K8 >> K7 >> K6 >> = = K3 = K4 K3 = K5 = K8 >> = = K4 >> K6 = K7 = = K7 = K8 >> K4 = K5 >> K3 = K6 K3 = K4 = K5 = K8 >> K6 >> = K7 >> K5 >> K4 = K7 >> K8 >> = K3 >> K6 >> >> = K3 >> K4 = K5 >> K6 = K7 = K8 pozwl ich hierrchizcję (tb. 3). Zk «>>» opisuje róże poziomy w hierrchii lizowych czyików główych, tomist zk «=» wyrż ich rówy poziom Dl uczestik R jwyżej umieszczoym w hierrchii jest czyik, z im czyik, stępie K3, który jest rówozczy z czyikmi K4, K5, K6, K7 i K8, które są z rzem czyikmi jmiej istotymi i miły jmiejszy wpływ podjęcie decyzji o segregowiu odpdów przez uczestik R. Korzystjąc z hierrchiczego ukłdu przyjętych czyików główych, zprezetowych w tbeli 3, dokoo porówń tworząc mcierz porówń prmi. Do lizy pr czyików posłużoo sie sklą oce, któr zostł zmieszczo w tbeli 4. Otrzym mcierz porówń prmi pozwolił przedstwieie wrtości wg cząstkowych hierrchizowych czyików główych. Kżde z ich posid tyle wg cząstkowych ilu w rgowiu uczesticzyło respodetów. Dl uczestik ozczoego symbolem R jistotiejszym czyikiem który wpłyął decyzję o segregowiu odpdów, z wgą 0,42 jest czyik, tj.: kry fisowe. Ntomist dl użytkowik R5 jwżiejszym czyikiem (wg 0,38) był iższ opłt śmieciow (). Rówie 6 (przedstwioe w metodyce) pozwoliło wyzczei wrtości globlych wg czyików główych cłego procesu decyzyjego. 60

5 Iżyieri Ekologicz / Ecologicl Egieerig Vol. 47, 206 Tbel 4. Przyjęt skl oce procesu porówywi prmi Tble 4. Adopted evlutio scle of process of comprig i pirs Różic w puktcji Oce Tbel 5. Cząstkowe wgi czyików główych Tble 5. Prtil importce of the mi criteri Lp. Cząstkowe wgi czyików główych K3 K4 K5 K6 K7 K8 R 0,56 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 R2 0,07 0,07 0,22 0,22 0,09 0,07 0,07 0,9 R3 0,09 0,38 0,09 0,09 0,09 0,09 0,09 0,09 R4 0,08 0,08 0,08 0,09 0,40 0,08 0,08 0,08 R5 0,2 0,27 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 R6 0,07 0,50 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 R7 0,07 0,08 0,07 0,07 0,49 0,07 0,07 0,07 R8 0,2 0, 0,2 0, 0,2 0,2 0, 0,20 R9 0,09 0,2 0,09 0,20 0,2 0,09 0,09 0,20 R0 0,09 0,09 0,0 0,0 0,35 0,09 0,0 0,0 R 0,08 0,08 0,20 0,20 0,6 0,09 0,09 0,2 R2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 R3 0, 0,2 0,2 0,4 0,7 0,0 0,2 0,2 R4 0,08 0,08 0,08 0,08 0,46 0,08 0,08 0,08 R5 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 R6 0,07 0,9 0,2 0,9 0,9 0,07 0,07 0,07 R7 0,0 0,35 0,09 0,0 0,0 0,09 0,09 0,0 R8 0,2 0,8 0,09 0,09 0,8 0,2 0,2 0,09 R9 0,08 0,42 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 R20 0,06 0,06 0,06 0,06 0,56 0,06 0,06 0,06 R2 0,08 0,40 0,08 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 R22 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 R23 0,2 0,8 0,2 0,8 0,09 0,09 0,2 0,09 R24 0,09 0,09 0,5 0, 0,29 0,09 0,09 0,09 R25 0,07 0,07 0,07 0,07 0,33 0,07 0,0 0,2 R26 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 R27 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 R28 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 R29 0,08 0,08 0,08 0,08 0,42 0,08 0,08 0,08 R30 0,2 0,20 0,2 0,2 0,2 0, 0, 0, Czyikiem o jwiększej globlej wdze (0,2) jest świdomość ochroy środowisk turlego (K5). Njmiejszą wgę (0,09) tomist uzyskł czyik K6, tj. tńsze produkty z recykligu. Rys.. Wrtości wg czyików główych procesu decyzyjego Fig.. Vlues of importce of the mi criteri of the decisio-mkig process WNIOSKI Przeprowdzoe bdi i liz wyików pozwlją sformułowie stępujących wiosków:. Świdomość i wiedz osób segregujących odpdy jest wysokim poziomie, co potwierdz fkt, że podjęcie decyzji o segregowiu wyższy wpływ mił chęć dbi o środowisko turle, iż czyiki fisowe. 2. Zróżicowie opłty śmieciowej z odpdy segregowe i iesegregowe miło istoty wpływ liczbę osób segregujących odpdy, co potwierdz wysok wg (0,7) czyik iższej cey z segregowe odpdy. 3. Nleży podjąć dziłi w celu uświdmii społeczeństw temt korzyści wyikjących z segregcji i recykligu odpdów, gdyż jk wyik z lizy, jiższe wskźiki osiągęły czyiki związe z iższym kosztem eergii i tńszymi produktmi z recykligu. LITERATURA. Ayg Z A hybrid pproch to mchie-tool selectio through AHP d simultio. Itertiol Jourl of Productio Reserch, 45/9, Bieiek J., Njm E., Romński L., Moledowski F., Grbowski J., Kończyło M., 204. Aliz odpdów komulych zbierych przez wybre zkłdy zgospodrowi odpdów. Iżyieri Rolicz, 2(50), Boer E., Boer W., St i perspektywy. Gospodrk odpdmi komulymi w Niemczech. Przegląd Komuly, 5,

6 Iżyieri Ekologicz / Ecologicl Egieerig Vol. 47, Czrocki S., Pluszkiewicz J., 203. Struktur i skłd odpdów skłdowisku w Woli Suchożebrskiej. Iżyieri Rolicz, 4(48), Doloi H Applictio of AHP i improvig co structio productivity from mgemet perspective. Costructio Mgemet d Ecoomics, 26, Iżykowsk-Kujw M Zgospodrowie odpdów budowlych z których korzystmy. Iżyieri Ekologicz, Köller H Kreislufwirtschfts ud Abfllgesetz. Abfllwirtschft i Forschug ud Prxis. Bd 77. Erich Schmidt Verlg, Berli. 8. Korzeiowski A., Skrzypek M., 999. Ekologistyk zużytych opkowń. Bibliotek Logistyk. 9. Korzeiowski A, Skrzypek M., Szyszk G., 200. Opkowi w systemch logistyczych. ILiM, Pozń. 0. Kotovicová J Skłd i segregcj odpdów komulych gospodrstw domowych mist Blsko. Ifrstruktur i Ekologi Tereów Wiejskich, 8/2, Kozłowsk B Wpływ zmi prw odpdowego system gospodrki odpdmi. Zrządzie gospodrką odpdmi: gospodrowie odpdmi w świetle obowiązującego prw. Wydwictwo Futur zleceie Polskiego Zrzeszei Iżyierów i Techików Sitrych, Oddził Wielkopolski Pozń. 2. Kuboń M Gospodrk opkowimi jko podstwowy elemet ifrstruktury logistyczej gospodrstw roliczych. Iżyieri Rolicz, 8(96), Kuboń M Koszty gospodrki opkowimi w gospodrstw o różym typie produkcji roliczej. Iżyieri Rolicz, 4 (02), Kuboń M., Kurzwski, D Gospodrk odpdmi opkowiowymi przykłdzie wybrych gospodrstw Polski połudiowej. Iżyieri Rolicz, 2(43), Mystowski E Rdy odpdy. Podlski Ośrodek Dordztw Roliczego w Szepietowie. 6. Osuch A., Osuch E., Rybcki P., Szulc R., Szwedzik K Selekcj i hierrchizcj kryteriów procesu decyzyjego moderizcji prku mszy gospodrstw rolych metodą AHP. Logistyk uk, 5, Pwul M., Sobczyk W. 20. Edukcj ekologicz w zkresie gospodrki odpdmi jko rzędzie relizcji zrówowżoego rozwoju. Problemy Ekorozwoju, 6 (), Rosik-Dulewsk Cz Podstwy gospodrki odpdmi. PWN, Wrszw. 9. Rybcki P., Durczk K Hierrchizcj kryteriów ocey jkości procesów serwisowi mszy roliczych metodą porówywi. Iżyieri Rolicz, 2(36), Sty T.L. 986.Axiomtic foudtio of the lytic hierrchy process. Mgemet Sciece. 32/7, Sty T.L Derivig the AHP -9 Scle from First Priciples ISAHP, Bere - Switzerld, Sty T.L How to mke decisio: The lytic hierrchy process. Europe Jourl of Opertiol Reserch, 48., Szołtysek J Logistyk zwrot. Pozń, Istytut Logistyki i Mgzyowi. 24. Wmle D.J.D. d W.C. Wedley, Nodiscrimitig Criteri i the AHP: Removl d Rk Reversl. Jourl of Multi-Criteri Decisio Alysis, 5, Żkowsk H Odpdy opkowiowe. Cetrly Ośrodek Bdwczo-Rozwojowy Opkowń, Wrszw. 62