Psychologia twórczości. Dr Beata Świeży

Transkrypt

1 Psychologia twórczości Dr Beata Świeży

2 TYPOWE SPOSOBY MYŚLENIA O ZDOLNOŚCIACH TWÓRCZYCH Twórcą trzeba się urodzić Twórca to szczęśliwy splot czynników genetycznych i środowiskowych Twórczość to intensywna praca jednostki nad samodoskonaleniem się Twórczość to powszechna zdolność systematycznie niszczona przez środowisko

3 Terminologia Twórczość cecha wytworu Kreatywność cecha twórcy Twórcze jest to co nowe i cenne (A. Góralski, 1990) Proces umysłowy, który produkuje nowe reakcje przyczyniające się do rozwiązywania problemów (P. G. Zimbardo, R. L. Johnson, V. McCann, 2010).

4 BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ - Wykorzystywane teorie KONCEPCJE PSYCHOANALITYCZNE (regresja w służbie ego, inkubacja) KONCEPCJE SYSTEMOWE (wgląd, łączenie modalności, tworzenie postaci) KONCEPCJE POZNAWCZE (identyfikowanie wykorzystywanych umiejętności)

5 BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ podstawowe założenia Twórczość jako cecha jest: Ciągła Naturalna Powszechna Połączeniem predyspozycji i umiejętności

6 BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ przedmiot badań Co jest twórcze? Kto jest kreatywny? Jak być kreatywnym?

7 Składniki procesu twórczego Myślenie Motywacja Percepcja Emocje Uwaga Pamięć

8 Etapy procesu twórczego preparacja - świadoma inkubacja nieświadome olśnienie uświadomienie rozwiązania weryfikacja zastanowienie się, czy to ma sens sens

9 Właściwości twórczego myślenia i narzędzia do ich mierzenia Płynność Giętkość Oryginalność Wrażliwość na problemy Elaboracja Guilford - Test niezwykłych zastosowań Zdolność do wielokrotnego redefiniowania Myślenie konwergencyjne (wertykalne) Myślenie dywergencyjne (lateralne) Tolerancja niejednoznaczności (odporność na domknięcie) np. w teście Twórczego Myślenia Torrance a Twórcze Myślenie w Działaniu i Ruchu Test Odległych Skojarzeń tribondy (wino, ulica, wanna)

10

11 Właściwości kreatywnego myślenia i twórców Gotowość do bycia innym i silne ego Zdolność do szybkiego uzyskiwania stanu alfa Gotowość do podejmowania decyzji Samodyscyplina i perseweracja Ambitne cele kwestionowanie przyjętych założeń ciekawość przejmowanie inicjatywy wyobraźnia, skłonności do wizualizacji zorientowanie na przyszłość brak lęku przed błędem (i ryzykiem) postrzeganie powiązań pomiędzy elementami plastyczność (zdolność do przystosowania się) zdolność do dostrzegania ogólnych schematów akceptacja dla paradoksów zdolność do wnikliwej analizy i zaskakującej syntezy

12 Modelowi twórcy (wg Gardnera) Przyjście na świat w okolicy oddalonej od ośrodków kulturalnych Typowe mieszczańskie dzieciństwo z silną dyscypliną Utrata jednego lub obojga rodziców Spotkanie innych młodych ludzi o podobnych talentach Wybór dziedziny z ograniczonej liczby możliwości Gotowość do przeciwstawiania się autorytetom 10 lat doskonalenia się w wybranej dziedzinie Badanie rejonów odległych lub uznanych za niebezpieczne Poczucie izolacji Zewnętrzna pomoc w chwili twórczego przełomu UPARTE DĄŻENIE DO CELU I SILNA MOTYWACJA

13 Dziwne reguły Im bardziej się starasz, tym trudniejsze staje się zadanie Szukając rozwiązania myśl o czymś innym Najbardziej pomysłowy jesteś pod prysznicem Przeszukuj wszystkie dostępne Ci zasoby pamięci Jeśli rozwiązanie wydaje Ci się ładne, to najprawdopodobniej jest ono tym, czego szukasz Dobrze rozważony problem znika następnego dnia Systematyczne myślenie o konsekwencjach pobudza kreatywność

14 Jak zakończyć? Czy zacząć? Ewaluacja i waluacja procesu Przeszkody w procesie twórczym: Mechanizmy niedopuszczające do rozpoczęcia twórczości Mechanizmy przedwcześnie kończące proces twórczy Mechanizmy zaburzające swobodne interakcje Mechanizmy pozbawiające twórcze interakcje możliwych pożytecznych kierunków

15 BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ - Podsumowanie Interwencje (wskazówki, instrukcje itp.) podnoszą poziom kreatywności Pobudzanie wyobraźni zwiększa pomysłowość Intuicja i wrażliwość na bodźce podprogowe wspierają kreatywność Przydatne są techniki uczące wchodzenia w stan alfa i metody biologicznego sprzężenia zwrotnego Twórczemu myśleniu sprzyja podzielność uwagi

16 BADANIA NAD TWÓRCZOŚCIĄ - Podsumowanie Nastawienia wpływają na kreatywność Osobista motywacja i zainteresowanie zadaniem silnie wpływają na oryginalność w myśleniu i działaniu Emocje pomagają w twórczym rozwiązywaniu problemów (do pewnego stopnia ) Różne problemy inaczej aktywizują cechy kreatywne - nie da się uogólnić wniosków eksperymentalnych

17 Ważne nazwiska KÖHLER czyli co robi twórcza małpa GUILFORD i 150 czynników twórczego myślenia TORRANCE i obiektywny pomiar twórczości GARDNER i twórcze inteligencje wielorakie DE BONO i jego kapelusze i buty NĘCKA i próba syntezy

18 Proces rozwiązywania problemów ZROZUMIENIE PROBLEMU Co sprawia, że mamy problem? Dlaczego (po co) chcemy go rozwiązać? Jakie są główne przyczyny problemu? Jakie kryteria są dla nas ważne przy wyborze rozwiązania? POSZUKIWANIE WARIANTÓW ROZWIĄZANIA Jakie mamy pomysły na rozwiązanie? Jak jeszcze moglibyśmy rozwiązać? Czy już kiedyś rozwiązywaliśmy coś podobnego? Jakie byłoby idealne rozwiązanie? Jak możemy to rozwiązać nie uwzględniając krępujących nas ograniczeń? WYBÓR ROZWIĄZANIA Które z zaproponowanych rozwiązań jest dla nas najlepsze w tej konkretnej sytuacji? Jakie wady ma przyjęte przez nas rozwiązanie? PLANOWANIE WDROŻENIA Jakie są kolejne kroki przy realizacji zadania? Co będzie nam potrzebne do realizacji? Kto to zrobi? Kto mu pomoże? Do kiedy to zrobią? Jakie mogą wystąpić trudności w realizacji? Jak im zapobiec lub ich uniknąć?

19 Techniki wspierające twórcze rozwiązywanie problemów 1. Chwyty heurystyczne 2. Techniki wspierające analizę problemu 3. Rozbudowanie techniki wyszukiwania rozwiązania: 1. Techniki analityczne 2. Techniki synektyczne 3. Techniki ilościowe 4. Techniki wspierające ocenę rozwiązania

20 1. Chwyty heurystyczne technika adwokata diabła wytypowana w grupie osoba lub grupa osób za wszelką cenę krytykuje analizowany wariant rozwiązania - metoda ta pomaga dostrzec wady podejmowanych decyzji nim zrobią to ich przeciwnicy technika karykatury badanie skrajnych przypadków analizowanego zjawiska, co pozwala na lepsze zrozumienie badanego problemu technika testu niekompetencji zebranie poglądów na jakieś zjawisko w grupie osób nie związanych bezpośrednio z analizowanym problemem technika znakowania wprowadzenie do badanego zjawiska czynnika znakowanego, którego obserwacja pozwala ustalić drogi przebiegu całego procesu (np. fałszywa informacja w celu poznania kanałów przepływu informacji w firmie)

21 2. Techniki wspierające analizę problemu Technika sześciu uczciwych sług tj. pożytecznych pytań: Kto? Co? Kiedy? Gdzie? Dlaczego? Jak (w jaki sposób)? Definiowanie problemu Technika Dlaczego? to systematyczne stosowanie dwóch wariantów pytań: w jaki sposób można to rozwiązać? (WJSM) to formułowanie problemu i Dlaczego chcemy to rozwiązać?

22 3. Techniki wyszukiwania rozwiązań 3.1.Techniki analityczne Analiza funkcjonalna Analiza morfologiczna System SCIMITAR Bodźce wymuszonego dopasowania Zmiany sekwencji cech

23 Zmiana sekwencji cech Do czego? Do analizy problemów, które można przedstawić jako logiczne następstwo etapów Jak? Wypisz kolejne etapy danego procesu sporządź listę sposobów, za pomocą których można ten proces zmienić (połącz, zwiększ, zmniejsz, usuń itp.) zbuduj dwuwymiarową matrycę przeanalizuj matrycę w celu odkrycia możliwych zmian zaproponuj pomysły dotyczące sposobu wprowadzenia zmian

24 Analiza morfologiczna Do czego? Do masowej produkcji pomysłów Jak? Sporządzenie listy aspektów problemu (np. typ obuwia i wiek użytkownika) Sporządzenie listy atrybutów dotyczących każdego aspektu (sandały, pantofle itd. + do 1 roku, do 3 lat, do 6 lat itd.) Analiza kombinacji poszczególnych atrybutów - tworzenie nowych produktów lub nowych możliwości

25 3. Techniki wyszukiwania rozwiązań 3.2. Techniki synektyczne Synektyka Analogia symboliczna Analogia osobista Analogia fantastyczna Circept

26 Synektyka Do czego? Wyszukiwanie oryginalnych rozwiązań Jak? Sformułuj problem stwórz kilka definicji wybierz z definicji słowa kluczowe, odpowiedzialne za definicję stwórz problem zastępczy i znajdź jego rozwiązanie przekształć absurdalne rozwiązania w ich bardziej praktyczne wersje - np. niszczenie raka

27 3. Techniki wyszukiwania rozwiązań 3.3. Techniki ilościowe Burza mózgów Burza mózgów z przerwami Burza mózgów w wersji Gordona-Little a Burza mózgów w wersji zapisywanej Alfabetyczna burza mózgów Burza pytań Kruszenie

28 Burza mózgów - wersja klasyczna Zasady: Odroczenie oceny (ale bez rezygnacji z niej!) Wytworzenie nadmiaru pomysłów (propozycji rozwiązań) - nadmiar to powyżej 20 pomysłów; około 3-4 pomysły na każdego członka grupy Zachęcanie do przechwytywania i rozwijania pomysłów innych Zachęcanie do tworzenia pomysłów szalonych i maksymalnie niekonwencjonalnych

29 4. Techniki wspierające ocenę rozwiązań Tabele zalet i wad Metoda PMI Technika zamku Krążki samoprzylepne Analiza pola sił Kruszenie Systemy wartości Drzewko decyzyjne

30 Technika 6 kapeluszy Do czego? Jako wsparcie do prowadzenia konstruktywnych dyskusji nad problemem i rozwiązaniami Jakie kapelusze proponuje De Bono? biały kapelusz - obiektywne spojrzenie na dane i informacje czerwony kapelusz - uwzględnienie emocji, przeczuć i intuicji czarny kapelusz - ocena, wyszukiwanie zagrożeń żółty kapelusz - ocena, odkrywanie możliwości i korzyści zielony kapelusz - twórcze myślenie niebieski kapelusz - kontrola procesu myślenia

31 Jak? Metoda PMI PMI - to skrót od Plusy-Minusy-Interesujące Tworzymy tabelę z powyższymi kolumnami przeglądamy się kolejnym rozwiązaniom wyszukując ich plusy, minusy i aspekty interesujące szacujemy (subiektywnie ) wagę poszczególnych PMI (określając ją np. w tabeli 10-punktowej przy czy minusy dostają - rzecz jasna - punktację ujemną sumujemy wszystkie konkretne rozwiązanie punkty, jakie dostało

32 Jak? Technika zamku Ustal limit czasu pracy grupy nad tym zadaniem oceń każdy pomysł ze względu na trzy kryteria: możliwość zaakceptowania, praktyczność, oryginalność (realna szansa na zmiany) w stosunku do każdego pomysłu masz tylko jeden głos, który możesz wykorzystać na tak lub nie w stosunku do jednego z kryteriów wszystkie głosy odnoszące się do konkretnego pomysłu sumują się (liczba głosów na tak minus liczba głosów na nie ) dwa pomysły, które uzyskały najwyższą liczbę głosów połącz w jedno rozwiązanie