edycja Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Monika Czajkowska Anna Hartman Raport 2019 Autorzy:

Transkrypt

1 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport 2019 Sprawdzian Kompetencji Trzecioklasisty edycja Autorzy: Monika Czajkowska Anna Hartman

2 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Sprawdzian Kompetencji Trzecioklasisty edycja 2

3 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport ze Sprawdzianu Kompetencji Trzecioklasisty Omnibus 2019 Monika Czajkowska Anna Hartman 1. Wprowadzenie 2 2. Informacje o badaniu Omnibus Cele badania Konstrukcja narzędzi badawczych Konstrukcja zadań w części polonistycznej Konstrukcja zadań w części matematycznej Konstrukcja zadań w części przyrodniczej 6 3. Ogólne wyniki badania Wyniki badania w części polonistycznej Wyniki ze sprawdzianu podstawowego Wyniki ze sprawdzianu dodatkowego Wyniki badania w części matematycznej Wyniki ze sprawdzianu podstawowego Wyniki ze sprawdzianu dodatkowego Wyniki badania w części przyrodniczej Wyniki ze sprawdzianu podstawowego 40 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Spis treści 4. Podsumowanie 46 1

4 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów 1. Wprowadzenie W 2019 r. Ogólnopolski Sprawdzian Kompetencji Trzecioklasisty Omnibus odbył się po raz czwarty. Udział w nim był dobrowolny i bezpłatny. Warunkiem uczestnictwa było zgłoszenie klasy za pośrednictwem strony internetowej przez dyrektora szkoły. W tym roku po raz pierwszy uczniowie mieli szanse zmierzyć się nie tylko z zadaniami z języka polskiego i z matematyki, ale też przyrody. W tej edycji rekomendowanym terminem przeprowadzenia sprawdzianu przyrodniczego był 24 kwietnia 2019 r. Na rozwiązanie zadań sprawdzianu przyrodniczego uczniowie mieli 45 minut. Rekomendowany termin przeprowadzenia części polonistycznej i matematycznej sprawdzianu to kwietnia. W pierwszym dniu sprawdzano umiejętności polonistyczne, w drugim umiejętności matematyczne uczniów kończących I etap edukacyjny. Na rozwiązanie zadań w każdej części uczniowie mieli po 90 minut Ponieważ trzecioklasiści mogą mieć trudności z koncentracją uwagi i pracą przez tak długi czas, przyjęto, że nauczyciel może w trakcie sprawdzianu zrobić maksymalnie dwie przerwy; czas ich trwania nie był wliczany do czasu pisania sprawdzianu. Po zakończonym sprawdzianie nauczyciel oceniał prace swoich uczniów zgodnie z otrzymanym kluczem, a następnie przez platformę internetową wprowadzał wyniki do systemu. Po wprowadzeniu wyników nauczyciel otrzymywał raport podstawowy, który zawierał informacje na temat osiągnięć poszczególnych dzieci w zakresie kompetencji polonistycznych i matematycznych oraz przyrodniczych. Ponadto nauczyciel otrzymywał rekomendacje (przeznaczone dla niego i dla rodzica). Dostosowano je do procentowych wyników uzyskanych przez uczniów. Rekomendacje dla nauczyciela zawierały sugerowane metody pracy z całą klasą oraz z poszczególnymi uczniami. W założeniu miały one pomóc nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej w takim zaplanowaniu zajęć w ostatnich miesiącach roku szkolnego, aby mógł on możliwie jak najlepiej przygotować dzieci do łagodnego przejścia na kolejny etap edukacyjny. Wskazane byłoby, aby nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej wspólnie z nauczycielami języka polskiego, matematyki i przyrody, przejmującymi uczniów w klasie IV, dokonali analizy wyników i omówili zalecenia zamieszczone w rekomendacjach. Rekomendacje dla całego zespołu uczniowskiego mogą też posłużyć nauczycielowi do planowania pracy w kolejnych latach z uczniami, którzy we wrześniu rozpoczną naukę w szkole. W rekomendacjach dla rodziców sugerowano działania (m.in. gry, zabawy, sytuacje dydaktyczne), które można podejmować poza szkołą, aby wspomagać rozwój dziecka. Niezwykle ważna jest rzeczywista współpraca nauczyciela z rodzicami (zwłaszcza w przypadku uczniów, którzy napotykają trudności). Tylko dobrze zaplanowane wspólne działania nauczyciela i rodziców mogą przynieść oczekiwane efekty. Udział dzieci w takich przedsięwzięciach, jak badanie Omnibus, jest ważne z punktu widzenia ucznia i nauczyciela. Dziecku umożliwia sprawdzenie swoich umiejętności w nowych warunkach; ponadto uczy radzenia sobie ze stresem i niepewnością. W pewnym stopniu przygotowuje do egzaminów, które uczeń będzie zdawał na dalszych etapach edukacyjnych. Nauczycielowi dostarcza informacji o zachowaniu dzieci w sytuacjach nowych, o sposobach podejścia do zadań, czasami nieco innych (pod względem treści i formy) niż te, które były na zajęciach. Badanie informuje też o skuteczności stosowanych przez nauczyciela metod i form pracy. Wskazuje obszary, w których uczniowie wykazują pewne deficyty, i te, w których mają umiejętności na wysokim poziomie. Skłania nauczyciela do refleksji dydaktycznej nad swoją pracą i dostarcza mu wskazówek do dalszej pracy. Należy pamiętać, że nie można oceniać efektów pracy dziecka czy nauczyciela wyłącznie na podstawie Omnibusa. Sprawdzian ten jest tylko jednym z narzędzi, które pozwalają na określenie mocnych i słabych stron ucznia. W celu zdiagnozowania trudności lub uzdolnień trzecioklasisty należy dokładnie przeanalizować również inne jego prace i obserwować jego aktywność w różnych, konkretnych działaniach. Równie ważne jest zwrócenie uwagi na zróżnicowany poziom odporności emocjonalnej 2

5 na sytuacje trudne i stresowe u dzieci. Dziecko mniej odporne emocjonalnie może osiągać niższe wyniki w sprawdzianach, mimo że podczas codziennych zajęć bez trudu radzi sobie z podobnymi zadaniami. Nie należy też porównywać wyników badania Omnibus z wynikami podobnych badań przeprowadzonych przez rozmaite instytucje. Każde z takich badań miało inne cele. W każdym z nich nacisk położony był na badanie innych obszarów umiejętności polonistycznych, matematycznych i przyrodniczych. Inne były też warunki, w których przeprowadzano badania (np. inna liczba zadań, inny czas na ich wykonanie, inna dostępność środków dydaktycznych). To powoduje, że prowadzenie jakichkolwiek porównań ogólnych wyników tych badań jest nieuprawnione. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

6 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów 2. Informacje o badaniu Omnibus 2.1. Cele badania Głównym celem badania było określenie stopnia opanowania przez uczniów klas III umiejętności z zakresu edukacji polonistycznej, matematycznej i przyrodniczej, określonych w podstawie programowej dla I etapu edukacyjnego, które są niezbędne w dalszej edukacji i w życiu codziennym. W przypadku edukacji polonistycznej są to umiejętności skoncentrowane wokół rozumienia czytanego tekstu, analizowania przeczytanego tekstu, redagowania wypowiedzi pisemnej (z uwzględnieniem poprawności gramatycznej i ortograficznej). Są to również umiejętności opisane w podstawie programowej z zakresu kształcenia językowego. Do najważniejszych, szczegółowych umiejętności matematycznych należą m.in.: liczenie, rachowanie, dostrzeganie prawidłowości, rozwiązywanie zadań tekstowych, rozpoznawanie figur geometrycznych, wykonywanie pomiarów. Są one konieczne do kształtowania i rozwijania umiejętności złożonych, czyli modelowania matematycznego, tworzenia strategii rozwiązywania zadań i prowadzenia rozumowań preferowanych w matematyce, stanowiących cel kształcenia matematycznego. Bardzo ważne są umiejętności rozwiązywania problemów oraz zdolność do uczenia się, więc przyjęto, że w trakcie rozwiązywania zadań matematycznych uczeń będzie miał możliwość korzystania z różnych pomocy dydaktycznych przygotowanych przez nauczyciela. Ważne jest bowiem, w jakim stopniu uczniowie radzą sobie w sytuacjach problemowych, czy chcą i potrafią korzystać z pomocy dydaktycznych przy rozwiązywaniu zadań. Nauczyciel mógł przygotować zestaw pomocy osobno dla każdego dziecka lub dla kilkorga dzieci. Jednak w tym drugim przypadku musiał tak zorganizować pracę uczniów, aby mogli oni skorzystać ze środków dydaktycznych w dowolnym momencie, nie przeszkadzając sobie wzajemnie. Autorzy badania sugerowali, aby w trakcie części matematycznej uczniowie mieli dostęp do pomocy dydaktycznych, takich jak: fasolki, patyczki, tasiemki, czyste kartki papieru, modele figur geometrycznych, model zegara, nożyczki i klej. Ponadto obowiązkowo każdy uczeń musiał mieć do dyspozycji: długopis, ołówek, gumkę i linijkę. W zakresie kształcenia przyrodniczego sprawdzano stopień opanowania umiejętności opisanych w podstawie programowej. Uczniowie, kończąc edukację w klasie III, powinni opisywać życie w wybranych ekosystemach, nazywać charakterystyczne elementy typowych krajobrazów Polski. Trudności nie może sprawiać im również odróżnianie krajobrazów. Problemem nie powinno też być nazywanie zwierząt oraz roślin typowych dla poszczególnych regionów Polski oraz niektórych zwierząt egzotycznych. Trzecioklasiści mają posiadać ogólną wiedzę dotyczącą budowy ludzkiego ciała. Ważne jest także, czy uczniowie potrafią wskazywać i podejmować elementarne działania na rzecz ochrony przyrody. Istotne są też wiadomości związane z zasadami racjonalnego odżywiania się. Zgodnie z założeniami badanie miało ocenić umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze uczniów. Dlatego sprawdzian musiał zawierać odpowiednio dużą liczbę zadań. Mniejsza ich liczba skutkowałoby niemożnością rzetelnej oceny umiejętności uczniów. Zatem trzecioklasiści musieli mieć odpowiednio dużo czasu na ich rozwiązanie. Z drugiej strony, sprawdzian miał być przeprowadzony w warunkach możliwie najbardziej przyjaznych dzieciom. Dlatego dopuszczalne było zrobienie, w trakcie pisania przez dzieci każdej części sprawdzianu jednej przerwy lub dwóch przerw. O ich liczbie i długości decydował nauczyciel, w zależności od stopnia zmęczenia lub znużenia uczniów. Ze względu na duże różnice rozwojowe dzieci nauczyciel mógł też przedłużyć czas pisania sprawdzianu o 15 minut tym uczniom, którzy mieli trudności z pisaniem, lub przeczytać teksty zadań matematycznych tym, którzy mieli trudności z czytaniem. W badaniu zaproponowano dwa zestawy zadań (dla grup A i B), które sprawdzały te same umiejętności w tych samych obszarach (te same zadania, lecz inny układ odpowiedzi w zadaniach zamkniętych). Dzięki tak zaplanowanemu sprawdzianowi uczniowie mieli okazję, by samodzielnie podjąć się rozwiązania zadań, a nauczyciele mogli z większą dozą zaufania ocenić faktyczny poziom ich umiejętności. 4

7 W trakcie badania Omnibus ważna była postawa nauczyciela obserwacja każdego dziecka, serdeczność i wrażliwość, właściwa reakcja na dziecięcy niepokój i niepewność. W sytuacjach dla dziecka stresowych czasami wystarczy, aby nauczyciel tylko podszedł do zdenerwowanego ucznia i na przykład powiedział: Spokojnie, Janku. Wiem, że sobie poradzisz. Ważne jest więc, aby zadbał o możliwie najlepszą atmosferę, aby uczniowie skupiali się na pracy merytorycznej i nie koncentrowali się na innych czynnikach. Ponieważ w prawie każdej klasie są uczniowie uzdolnieni polonistycznie lub matematycznie, którzy szybciej i sprawniej od innych wykonują zadania, autorzy badania przygotowali również sprawdziany dodatkowe, osobno z edukacji polonistycznej i matematycznej. Autorom zależało na tym, aby uczniowie, którzy wykonają zadania ze sprawdzianu podstawowego, zmierzyli się z zadaniami trudniejszymi Konstrukcja narzędzi badawczych Konstrukcja zadań w części polonistycznej Umiejętności polonistyczne uczniów badane były w czterech obszarach: czytanie (w tym również umiejętności związane z analizą tekstu), pisanie (w tym również umiejętności związane z redagowaniem wypowiedzi), gramatyka (osiągnięcia z zakresu kształcenia językowego), ortografia (przestrzeganie poprawności ortograficznej). Należy zaznaczyć, że kompetencje polonistyczne są bardzo ze sobą powiązane. Zaproponowane narzędzie badawcze pozwalało ocenić umiejętności w różnych obszarach, uwzględniając w kryteriach oceny realizacji zadania to, by np. błędy ortograficzne nie wpływały na negatywną ocenę poziomu rozumienia treści. Sprawdzian podstawowy składał się z 14 zadań. W niektórych zadaniach sprawdzane były umiejętności z różnych obszarów. Łącznie uczeń mógł otrzymać w sprawdzianie podstawowym maksymalnie: 16 punktów w obszarze czytanie (w tym również analiza tekstu), 8 punktów w obszarze pisanie (w tym również redagowanie kilkuzdaniowej wypowiedzi, krótkiego opisu, form użytkowych), 16 punktów w obszarze gramatyka (znajomość zasad gramatyki oraz umiejętność ich stosowania) i 10 punktów w obszarze ortografia (przestrzeganie poprawności ortograficznej). W sumie uczeń w części polonistycznej mógł otrzymać 50 punktów. W sprawdzianie podstawowym użyto dwóch wersji A i B. Zadania różniły się kolejnością odpowiedzi oraz ich układem. Sprawdzian dodatkowy składał się z 7 zadań, które podobnie jak w sprawdzianie podstawowym pozwalały sprawdzić jednocześnie różne kompetencje. Sprawdzian dodatkowy był trudniejszy. W sumie uczeń mógł otrzymać w nim maksymalnie: 10 punktów w obszarze czytanie (w tym również za analizę tekstu), 9 punktów w obszarze pisanie (także za redagowanie wypowiedzi literackiej i użytkowej), 10 punktów w obszarze gramatyka (kompetencje językowe) oraz 7 punktów w obszarze ortografia (przestrzeganie poprawności ortograficznej), co oznacza, że maksymalnie w sprawdzianie dodatkowym uczeń mógł otrzymać 36 punktów. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus Konstrukcja zadań w części matematycznej Umiejętności matematyczne uczniów badane były w czterech obszarach: sprawność rachunkowa, geometria, rozumowania matematyczne, zadania tekstowe. Sprawdzian podstawowy składał się z 15 zadań. Podobnie jak w latach poprzednich za pomocą trzech zadań sprawdzano sprawności rachunkowe; czterech umiejętności geometryczne; czterech umiejętności prowadzenia rozumowań matematycznych; kolejnych czterech umiejętności rozwiązywania zadań tekstowych. Za pomocą sprawdzianu podstawowego badano poziom opanowania umiejętności określonych w obecnie obowiązującej podstawie programowej. Za rozwiązanie zadań z każdego obszaru uczeń mógł otrzymać maksymalnie 10 punktów (łącznie 40 punktów). W sprawdzianie podstawowym użyto dwóch wersji A i B. Kolejne zadania w obu wersjach były wobec siebie odpowiednie sprawdzały te same umiejętności i nie różniły się istotnie stopniem trudności. 5

8 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Sprawdzian dodatkowy składał się z 8 zadań (po 2 z każdego obszaru). Za rozwiązanie zadań z każdego obszaru uczeń mógł otrzymać maksymalnie 5 punktów (łącznie 20 punktów). Zadania w sprawdzianie dodatkowym były znacznie trudniejsze niż w sprawdzianie podstawowym. Miały nietypową formę, wymagały badania zależności, łączenia ze sobą różnych informacji lub rozpatrywania różnych możliwości. Przeznaczone były dla uczniów uzdolnionych matematycznie, którym rozwiązywanie trudniejszych zadań sprawia przyjemność, a uzyskanie właściwego wyniku przynosi satysfakcję. W badaniu użyto tylko jednej wersji sprawdzianu dodatkowego Konstrukcja zadań w części przyrodniczej Sprawdzian przyrodniczy składał się, podobnie jak dwa pozostałe, z zestawów zadań w dwóch wersjach A i B. Uczeń łącznie mógł otrzymać 20 punktów. Zestaw obejmował 8 zadań. Ich forma była różnorodna. Sprawdzian zawierał zadania zamknięte i otwarte. Urozmaicona była również ich szata graficzna: rysunek, zdjęcia, tabela, schemat. Zadania pozwalały sprawdzić różnorodne kompetencje ucznia. Każde z zadań w obu wersjach było identyczne sprawdzało te same umiejętności i nie różniło się stopniem trudności. Różnice dotyczyły tylko rozwiązań technicznych czy graficznych, np. układu kolejności odpowiedzi czy rysunków, rozmieszczenia elementów na zdjęciu. 6

9 3. Ogólne wyniki badania 3.1. Wyniki badania w części polonistycznej Wyniki ze sprawdzianu podstawowego Sprawdzian podstawowy w części polonistycznej pisało uczniów z całej Polski. Odsetek uczniów piszących sprawdzian podstawowy w podziale na województwa został przedstawiony na wykresie Wykres Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

10 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Wykres Średnie wyniki procentowe uczniów z podziałem na województwa zaprezentowane zostały na wykresie Za wszystkie zadania w części polonistycznej uczeń mógł uzyskać 50 punktów. Średni wynik wszystkich uczniów biorących udział w badaniu to 38,16 p. Najwyższy wynik uzyskali uczniowie z województw świętokrzyskiego i podkarpackiego, a najniższy uczniowie z województw lubuskiego i kujawsko-pomorskiego. 8

11 Na wykresie przedstawiono procentowy rozkład punktów zdobytych w badaniu umiejętności polonistycznych w sprawdzianie podstawowym. Wykres Rozkład ten wskazuje, że dla większości uczniów zadania w tym sprawdzianie nie były trudne. Maksymalną liczbę punktów (50) zdobyło 456 uczniów, co stanowi 3,8% badanych. Średnia dotycząca umiejętności we wszystkich obszarach wyniosła 38,16 punktów. Średnią zdobytych punktów w poszczególnych obszarach można odczytać z tabeli. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus 2019 Tabela Obszar umiejętności Średnia zdobytych punktów Liczba punktów możliwych do zdobycia Czytanie 12,10 16 Pisanie 6,12 8 Gramatyka 12,31 16 Ortografia 7,

12 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Tabela Zadanie Liczba punktów możliwych do zdobycia Średnia zdobytych punktów 1 6 5, , , , , , , , , , , , ,04 Na poniższym wykresie pokazano wyniki uczniów w poszczególnych obszarach. W niektórych zadaniach sprawdzano umiejętności z dwóch i więcej obszarów. Wykres

13 Tabela CZYTANIE Tabela Wskaźniki łatwości Interpretacja wskaźnika łatwości (łatwość zadania) 0,00 0,19 bardzo trudne 0,20 0,49 trudne 0,50 0,69 umiarkowanie trudne 0,70 0,89 łatwe 0,90 1,00 bardzo łatwe Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie 1.a 1 0,94 Zadanie 1.b 1 0,89 Zadanie 1.c 1 0,87 Zadanie 1.d 1 0,93 Zadanie 1.e 1 0,83 Zadanie 1.f 1 0,81 Zadanie ,65 Zadanie ,73 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus 2019 Zadanie ,64 Zadanie ,71 Czytanie ze zrozumieniem to najważniejsza umiejętność stanowiąca bazę do zdobywania kolejnych kompetencji. W tym obszarze uczeń mógł zdobyć w sprawdzianie podstawowym łącznie 16 punktów. Średni wynik procentowy 12,10 wskazuje, że zadania z tego obszaru okazały się dla uczniów łatwe (0,76). Bardzo łatwe dla badanych były zadania 1a i 1d, w których należało wskazać imiona głównych bohaterów opowiadania (piszący otrzymali 94% punktów możliwych do zdobycia) i określić problem, który nurtował głównego bohatera (93% poprawnych odpowiedzi). Zadanie zagwarantowało uczniom dobry start, zachęcając do realizacji dalszych poleceń. Należy zwrócić uwagę, że zadanie to sprawdzało jedną z elementarnych umiejętności w zakresie czytania wskazaną w podstawie programowej dla klas I III. Piszący nie mieli też trudności z określeniem miejsca akcji (zad. 1b wskaźnik łatwości 0,89). Pozostałe zadania w tej grupie dotyczyły przedstawionych 11

14 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów w tekście wydarzeń i piszący również dobrze poradzili sobie ze wskazaniem poprawnych odpowiedzi (1c 0,87,1e 0,83, 1f 0,81). Umiarkowanie trudne okazały się zadania, które wymagały udzielenia odpowiedzi w oparciu o analizę tekstu. W zadaniu 2. wskaźnik łatwości wyniósł 0,65. Polecenie do zadania wskazywało, by uczeń wyszukał w tekście, jakie elementy graficzne wykorzystano do ozdobienia życzeń. Za poprawne wskazanie wszystkich elementów uczniowie mogli otrzymać 3 punkty. 475 uczniów udzieliło odpowiedzi w pełni poprawnej. Pozostali wskazywali 2 elementy graficzne lub 1 element graficzny. 276 badanych nie udzieliło odpowiedzi. Utracili szansę zdobycia kilku punktów. Tekst był bardzo bliski doświadczeniom dzieci. Tematem były urodziny koleżanki oraz przesyłanie życzeń przy użyciu urządzeń technicznych czy społecznych komunikatorów. Tekst zawierał też elementy wychowawcze, wskazując, że najlepszą formą jest osobiste złożenie życzeń. Zadanie 3. wiązało się właśnie z wyszukaniem w tekście informacji o tym, czego życzył Franek Oldze. Należało wypisać z tekstu wstępnego 5 przykładów życzeń. W pełni poprawnej odpowiedzi udzieliło 46% badanych. Część uczniów wypisała 4, 3, 2 życzenia lub 1 życzenie. Wskaźnik łatwości tego zadania wyniósł 0,73. Mieści się w grupie zadań łatwych. Czytanie sprawdzano także zadaniem 4. Polecenie składało się z dwóch części. Najpierw uczeń powinien, korzystając z tekstu i własnych doświadczeń, wyjaśnić znaczenie związku frazeologicznego: olśniła go myśl, a następnie napisać, jakie działanie w związku z tym podjął bohater. Łatwość zadania wyniosła 0,64. Okazało się umiarkowanie trudne. Część uczniów nie realizowała drugiej części zadania. Uczniowie powinni dokładnie czytać polecenia. Umiejętność czytania ze zrozumieniem oceniano również w zadaniu 5. Piszący mieli ustalić zgodną z tekstem kolejność zapisanych zdarzeń. 62% uczniów ustaliło poprawnie kolejność wszystkich wydarzeń. Pozostali potrafili wskazać poprawnie pierwsze i ostatnie wydarzenie. Łatwość zadania wyniosła 0,71. Na kształcenie tych umiejętności należy zwrócić szczególną uwagę. Wszystkie umiejętności z obszaru czytanie sprawdzane zadaniami tego sprawdzianu zostały opisane w podstawie programowej, a ich opanowanie jest konieczne na tym etapie kształcenia. Kompetencje związane z czytaniem należy nadal rozwijać i doskonalić. 12

15 PISANIE Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie ,87 Zadanie ,65 Zadanie ,83 Zadanie ,77 Zadanie ,84 Zadania sprawdzianu podstawowego sprawdzały także umiejętności z obszaru pisanie. W sumie w tym obszarze uczeń mógł za poprawne wykonanie zadań otrzymać 8 punktów. Średnia uzyskanych punktów to 6,12. Wskaźnik łatwości w tym obszarze wyniósł 0,77, więc zadania mieszczą się w grupie zadań łatwych. Wynik znacznie podniosła ocena za estetyczne i czytelne pismo. W zadaniu 6. uczniowie zapisywali pod obrazkiem właściwą wypowiedź, którą wybierali spośród podanych w poleceniu. 87% piszących poprawnie wykonało to zadanie. W zadaniu 13.1 piszący redagowali krótką wypowiedź, która wymagała napisania zaproszenia. Jeśli uczeń uwzględnił w wypowiedzi wszystkie elementy, czyli: kto zaprasza?, kogo zaprasza?, na co zaprasza?, kiedy zaprasza?, gdzie zaprasza? uzyskał 2 punkty. Wymóg ten spełniło 50% badanych. Jeżeli uczeń pominął 1 element spośród wymienionych, wtedy wypowiedź nie zawierała wszystkich wymaganych w poleceniu elementów, była niepełna i uczeń otrzymywał za jej zredagowanie 1 punkt. Łatwość tego kryterium w tym zadaniu wyniosła 0,65. Zredagowanie zaproszenia okazało się umiarkowanie trudne. Łatwość kryterium czwartego, czyli ocena estetyki i czytelności pisma, wyniosła 0,83. W tym obszarze sprawdzana była także umiejętność redagowania opisu (zad. 14.1) oraz czytelność i estetyka pisma (zad. 14.4). Uczniowie pisali opis (zad. 14.1). Powinni byli nie tylko zrealizować temat podany w poleceniu, ale także logicznie uporządkować wypowiedź i spełnić wymóg objętości (5 zdań). 56% trzecioklasistów uwzględniło wszystkie wymagania. Łatwość tego kryterium to 0,77. Liczna grupa uczniów nie podjęła próby napisania opisu. Uczniowie ci utracili szansę na zdobycie punktów za kompetencje językowe w obszarze gramatyka i za ortografię. Osiągnięcia badane w zakresie pisania należą do podstawowych umiejętności kształconych na tym etapie edukacji. Ze względu na duży wysiłek związany z pisaniem dłuższych wypowiedzi należy proponować uczniom tematy ciekawe i bliskie ich doświadczeniu. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

16 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów GRAMATYKA Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie ,69 Zadanie 8 2 0,60 Zadanie ,83 Zadanie ,94 Zadanie ,79 Zadanie ,73 Zadanie ,73 Zadanie ,68 Umiejętności z obszaru gramatyka były oceniane na podstawie realizacji kilku zadań pisemnych. Sprawdzały kompetencje językowe uczniów. Za poprawne ich wykonanie uczeń mógł uzyskać łącznie 16 punktów. Średni wynik wskazuje, że większość badanych posiada wymagane na tym etapie edukacyjnym umiejętności gramatyczne (zna podstawowe zasady gramatyczne i potrafi je stosować). Bardzo łatwe okazało się zadanie 10., w którym uczniowie mieli zapisać dowolne wyrazy składające się z podanej liczby liter. Łatwe było dla badanych zadanie 9., w którym trzecioklasiści mieli wyznaczyć granice wyrazów i zapisać poprawne zdanie. Współczynnik łatwości wyniósł 0,83. Nie przysporzyło uczniom trudności zadanie 12., w którym powinni byli podzielić tekst na zdania, wyznaczając granice poszczególnych wypowiedzi. Zadanie to osiągnęło łatwość 0,73. W grupie zadań łatwych znalazły się także zadania 11. i 13. W zadaniu 11. trzecioklasiści dzielili 3 podane wyrazy na sylaby. 65% piszących uzyskało za rozwiązanie tego zadania maksymalną liczbę punktów (3). Pozostali poprawnie dzielili na sylaby 2 wyrazy lub 1 wyraz. Około 5% badanych nie podjęło próby podziału wyrazów na sylaby. W zadaniu 13. oceniono kompetencje językowe uczniów redagujących zaproszenie. Punkt otrzymywali uczniowie, którzy zredagowali treść zaproszenia bezbłędnie lub popełnili 1 błąd językowy. Punkty otrzymało 73% piszących. Umiarkowanie trudne (współczynnik łatwości 0,73) okazało się zadanie 7. sprawdzające jedną z elementarnych umiejętności, czyli umiejętność ustalenia kolejności alfabetycznej wyrazów. W tym zadaniu uczniowie powinni ułożyć w kolejności alfabetycznej podane nazwiska pisarzy. Nie wszyscy w tej grupie otrzymali maksymalną liczbę punktów (2 p.) za wykonanie zadania. Część uczniów nie radziła sobie z ustaleniem kolejności imion rozpoczynających się na tę samą literę. Dopuszczono popełnienie 1 pomyłki i wtedy uczeń otrzymywał 1 punkt. Należy ćwiczyć tę umiejętność przy każdej okazji, jest bowiem niezbędna w samokształceniu (korzystanie z encyklopedii, słowników itp.), ale również w codziennych sytuacjach (układanie spisów, list itp.). Umiarkowanie trudne było też zredagowanie dłuższej wypowiedzi (opisu) bezbłędnej pod względem językowym lub z 1 błędem językowym. Łatwość wyniosła 0,68. 14

17 ORTOGRAFIA Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie ,83 Zadanie ,79 Zadanie ,88 Zadanie ,80 Zadanie ,73 Zadanie ,62 W obszarze ortografia uczeń mógł otrzymać łącznie 10 punktów. Wynik procentowy poprawnych zapisów w tym obszarze jest podobny w stosunku do wyników w pozostałych obszarach. Zdecydowanie lepiej poradzili sobie uczniowie ze stosowaniem zasad poprawności ortograficznej w tym sprawdzianie niż uczniowie piszący sprawdzian dodatkowy. W sprawdzianie głównym współczynnik łatwości tego obszaru wyniósł 0,76, czyli umiejętności okazały się łatwe, a w sprawdzianie dodatkowym umiarkowanie trudne (współczynnik łatwości 0,51). Trzecioklasiści dobrze radzili sobie z zapisywaniem zdań, rozpoczynaniem zdania wielką literą czy odwzorowaniem podanych wyrazów z jednoczesną zmianą ich formy. Te zadania okazały się dla piszących łatwe. Zadanie 14 polegało na zredagowaniu opisu. Oceniano w nim między innymi umiejętność stosowania w praktyce wielu zasad poprawności ortograficznej nie tylko rozpoczynania zdania wielką literą, ale też np. poprawności ortograficznej pisowni wyrazów z rz ż, ó u, ch h itd. Wynik za umiejętności ortograficzne był również na podobnym poziomie w zadaniu 13., które polegało na napisaniu zaproszenia. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus Wyniki ze sprawdzianu dodatkowego Należy przypomnieć, że ta część sprawdzianu była dobrowolna. Sprawdzian dodatkowy w części polonistycznej pisało 355 uczniów. Przyjmując za podstawę obliczeń liczbę uczniów piszących sprawdzian dodatkowy z zakresu kompetencji polonistycznych, procentowy rozkład uczniów w podziale na województwa zamieszczono na wykresie

18 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Wykres Wykres

19 Za wszystkie zadania w części polonistycznej w sprawdzianie dodatkowym uczeń mógł uzyskać 36 punktów. Najwyższy średni wynik punktowy uzyskali uczniowie biorący udział w sprawdzianie dodatkowym w województwie warmińsko-mazurskim (wynik w tym województwie to efekt tego, że sprawdzian dodatkowy pisała tylko 1 osoba i osiągnęła 36 punktów), a najniższy uczniowie z województwa lubelskiego. Średni wynik punktowy za wykonanie zadań w tym sprawdzianie wyniósł 24,33 p. Wykres Na wykresie zestawiono procentowy rozkład punktów zdobytych w badaniu umiejętności polonistycznych w sprawdzianie dodatkowym. Maksymalną liczbę 36 punktów w sprawdzianie dodatkowym otrzymało 9 uczniów. Stanowi to 2,5% rozwiązujących zadania tego sprawdzianu. 2% piszących uzyskało 0 punktów. Na wykresie przedstawiono średnie wyniki polonistycznego sprawdzianu dodatkowego w odniesieniu do czterech obszarów. Najwyższe wyniki osiągnęli uczniowie w obszarze czytanie, najniższe w obszarze ortografia. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

20 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Wykres Tabela Obszar umiejętności Tabela Liczba punktów możliwych do zdobycia Średnia zdobytych punktów Łatwość obszaru Czytanie 10 7,56 0,76 Pisanie 9 5,86 0,65 Gramatyka 10 7,31 0,73 Ortografia 7 3,57 0,51 Wskaźniki łatwości Interpretacja wskaźnika łatwości (łatwość zadania) Zadania 0,00 0,19 bardzo trudne ,20 0,49 trudne 5.2, 7, 7.1, 7.3 0,50 0,69 umiarkowanie trudne 1a, 4.2, 5, 6, 6.3, 7.2, 7.4 0,70 0,89 łatwe 1, 1b, 1c, 1d, 1e, 2, 3, 4, 4.1, 5.1, 6.1, 6.2, 6.4 0,90 1,00 bardzo łatwe Po przeprowadzonym badaniu okazało się, że nie było w sprawdzianie zadań bardzo łatwych i bardzo trudnych. Większość mieściła się w grupie zadań umiarkowanie trudnych i łatwych. Za wszystkie zadania piszący mogli uzyskać 36 punktów. 18

21 CZYTANIE Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie 1.a 1 0,67 Zadanie 1.b 1 0,80 Zadanie 1.c 1 0,74 Zadanie 1.d 1 0,79 Zadanie 1.e 1 0,89 Zadanie 1. łącznie 5 0,78 Zadanie ,74 Stopień opanowania umiejętności z obszaru czytanie sprawdzano zadaniami 1.a e oraz zadaniem 2. Za każde z tych zadań uczniowie mogli otrzymać 5 punktów, czyli za czytanie można było zdobyć 10 punktów. Wskaźnik łatwości zadań w tym obszarze wyniósł 0,76. W zadaniu 1. badani, analizując tekst literacki, mieli wskazać miejsce akcji wydarzeń oraz udzielić odpowiedzi dotyczących przedstawionych wydarzeń. Zadania: 1b,1c,1d i 1e okazały się łatwe. Procent poprawnych odpowiedzi wahał się od 74% do 89%. Umiarkowanie trudne było zadanie 1.a, w którym uczniowie mieli wskazać miejsce akcji. Poprawną odpowiedź zaznaczyło 67% trzecioklasistów. Pozostali najprawdopodobniej nie znali znaczenia terminu: akcja. Zadanie 2. znalazło się w grupie zadań łatwych (wskaźnik łatwości 0,74). Wymagało dokładnego przeczytania ze zrozumieniem tekstu. Następnie uczeń miał wyszukać 5 zasad, których należy przestrzegać, wybierając się do teatru i w czasie pobytu w teatrze. Poprawna odpowiedź obejmowała zasady, które zostały bezpośrednio wskazane w tekście lub wynikały z kontekstu, np. wypowiedzi czy zachowania bohaterów. Za pełną i zgodną z tekstem odpowiedź uczeń mógł otrzymać 5 punktów. Taką liczbę punktów uzyskało około 49% badanych. Część piszących wskazywała: 4, 3, 2 zasady lub 1 zasadę, otrzymując odpowiednią liczbę punktów. Jeśli uczeń wpisał zasady niezgodne z tekstem, nie otrzymywał punktów. Dodatkową trudność stanowiło w tym zadaniu samodzielne zredagowanie krótkiej wypowiedzi. Jednak poprawność językowa, ortograficzna czy interpunkcyjna nie podlegały w tym zadaniu ocenie. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

22 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów PISANIE Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie ,82 Zadanie ,71 Zadanie ,82 Zadanie ,48 Zadanie ,65 Pisanie sprawdzano zadaniami: 5., 6. i 7. Zadania sprawdzające umiejętności z obszaru pisanie okazały się dla uczniów trudne (zad. 7.) i umiarkowanie trudne (zad. 5. i 6.). Wskaźnik łatwości zadań w tym obszarze wyniósł 0,65. Łatwość zadania 5. wyniosła 0,58. Zadanie okazało się umiarkowanie trudne. W obszarze pisania współczynnik kryterium pierwszego (5.1) wyniósł 0,82. Oznacza to, że piszący dobrze poradzili sobie z poprawnym uzupełnieniem zdań. Słabiej wypadły umiejętności z zakresu ortografii, co miało wpływ na punktację za całość zadania. Zadanie 6. mieści się w grupie zadań umiarkowanie trudnych (wskaźnik łatwości 0,68). Za całe zadanie uczeń mógł uzyskać 7 punktów, w tym 4 punkty w obszarze pisanie. Polecenie dotyczyło napisania w imieniu Kuby i Buby życzeń dla babci z okazji Dnia Babci. Redagując wypowiedź, należało uwzględnić: kto składa życzenia?, komu składa życzenia?, z jakiej okazji?, czego życzy? W wypowiedzi istotne elementy to: zwrot do adresata, treść życzeń, podpis osoby składającej życzenia. Za spełnienie tych wymagań uczeń mógł otrzymać 3 punkty. Maksymalną liczbę punktów za to kryterium w zadaniu 6. otrzymało 52% piszących. Pozostali nie uwzględniali wszystkich elementów. A około 8% badanych nie podjęło się napisania życzeń. Należy zwrócić uwagę uczniom, że taka decyzja skutkuje utratą punktów za całość zadania, więc także za poprawność językową i ortografię. Warto podjąć próbę zrealizowania polecenia. Trudne było przede wszystkim zadanie 7., które polegało na zredagowaniu wypowiedzi w formie listu. Za zadanie to łącznie można było uzyskać 8 punktów, w tym 4 punkty w obszarze pisanie. Zadanie sprawiło uczniom sporo trudności. Wskaźnik łatwości za kryterium pierwsze (7.1) wyniósł 0,48. Temat wypowiedzi był bardzo bliski doświadczeniom trzecioklasistom: W liście do koleżanki lub kolegi napisz, czy lubisz oglądać przedstawienie teatralne (np. w teatrze, w telewizji, w szkole, w świetlicy). Uzasadnij, dlaczego lubisz lub dlaczego nie lubisz. Twój list powinien się składać z co najmniej siedmiu zdań. Realizacja tematu nie była zadowalająca. Trzecioklasiści nie zwrócili uwagi, że polecenie składa się z dwóch części i przedstawiali swoje stanowisko, ale zapominali, że należało je też uzasadnić. Wobec tego realizacja tematu nie była w pełni zgodna z poleceniem. Często taki błąd jest wynikiem pobieżnego przeczytania tematu. Największą trudność sprawiło jednak uczniom zachowanie formy listu. Tylko 28% piszących uwzględniło wszystkie podstawowe wyznaczniki listu. Około 11% piszących napisało wypowiedź nie na temat, a 23,6% badanych nie podjęło próby napisania listu i tym samym pozbawiło się możliwości otrzymania punktów także za poprawność językową i ortografię. W zadaniu 7. oceniano również estetykę i czytelność pisma. Wskaźnik łatwości tego kryterium 7.4 wyniósł 0,65. 20

23 GRAMATYKA Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie 3 5 0,82 Zadanie ,75 Zadanie ,71 Zadanie ,50 W obszarze gramatyka sprawdzano kompetencje językowe. Posłużyły do tego zadania: 3., 4.1, 6.2, 7.2. Łatwość w tym obszarze wyniosła 0,73. Zadanie 3. nie przysporzyło uczniom kłopotu. Trzecioklasiści radzili sobie dobrze ze wskazaniem wyrazów o określonej liczbie liter, głosek czy sylab. Wskazywali wyrazy składające się z tej samej liczby liter i głosek. Około 68% uczniów uzyskało maksymalną liczbę punktów za to zadanie, czyli poprawnie odpowiedziało na 5 pytań. Pozostali udzielili częściowo poprawnej odpowiedzi na 4, 3, 2 pytania lub 1 pytanie, uzyskując mniejszą liczbę punktów wskazaną w kluczu. W zadaniu 4. piszący dobrze radzili sobie z bezbłędnym zapisaniem zdania, czyli wyznaczeniem granicy wyrazów oraz zakończeniem zdania właściwym znakiem interpunkcyjnym. Wskaźnik łatwości wyniósł 0,75, więc ta część zadania okazała się łatwa. Część uczniów spełniła tylko niektóre wymagania wskazane w klucza. Najniższy wynik w zakresie kompetencji językowych uzyskali uczniowie w zadaniu, które polegało na zredagowaniu listu na temat podany w poleceniu. Umiarkowanie trudne (wskaźnik łatwości 0,50) okazały się umiejętności sprawdzane zgodnie z wymaganiami kryterium drugiego w zadaniu 7. (7.2). Uczniowie powinni napisać list bezbłędny pod względem gramatycznym lub popełnić tylko 1 błąd językowy. Wypowiedź powinna składać się z co najmniej 7 zdań i być zgodna z tematem. Za całkowite spełnienie tych wymagań uczniowie otrzymali 2 punkty. Zdobyło je 39% badanych. Pozostali uczniowie popełnili 2 lub 3 błędy językowe i uzyskali tylko 1 punkt. Lepszy wynik w zakresie kompetencji językowych uzyskali uczniowie w zadaniu 6. (6.2), w którym mieli zredagować życzenia dla babci. Wypowiedź była zdecydowanie krótsza niż list. Wskaźnik łatwości wyniósł w tym obszarze 0,71. Z napisania listu zrezygnowało 84 uczniów, a z napisania życzeń 30 uczniów. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

24 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów ORTOGRAFIA Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Wskaźnik łatwości Zadanie ,66 Zadanie ,34 Zadanie ,55 Zadanie ,41 W obszarze ortografia sprawdzano umiejętność przestrzegania zasad poprawności ortograficznej. Umiejętność ich stosowania badano w zadaniach: 4.2, 5.2, 6.3 i 7.3. Łatwość tego obszaru wyniosła 0,51, czyli umiejętności były dla piszących umiarkowanie trudne. Najtrudniejsze okazało się zadanie 5. Łatwość kryterium drugiego, sprawdzającego ortografię, wyniosła 0,34. Oznacza to, że umiejętność okazała się trudna. Wynik jest zaskakujący, ponieważ uczniowie mieli wpisać 3 wyrazy rozpoczynające 3 zdania, a więc zastosować wielką literę na początku zdania. To elementarna umiejętność, a sprawiła uczniom kłopot. Wyrazy w ramce były zapisane małą literą i najprawdopodobniej uczniowie automatycznie przepisywali je w tej formie, ignorując uwagę zawartą w poleceniu: Pamiętaj o poprawnym zapisie zdań. W dłuższej wypowiedzi (zadanie 7.3) za zachowanie poprawności ortograficznej uczniowie otrzymali 41% punktów możliwych do zdobycia. Umiejętność okazała się jedną z trudniejszych do opanowania. Za zapisanie listu w pełni poprawnie pod względem ortograficznym lub popełnienie 1 błędu uczeń mógł otrzymać 2 punkty, a za popełnienie nie więcej niż 3 błędów 1 punkt. Wypowiedź powinna się składać z 7 zdań. Uczmy dzieci, że jeśli redagują samodzielną odpowiedź i mają wątpliwość dotyczącą poprawności zapisu wyrazu, niech zastąpią go innym. Lepiej poradzili sobie uczniowie, redagując życzenia. W krótkiej wypowiedzi łatwość tej umiejętności wyniosła 0,55, czyli była umiarkowanie trudna. Podobny stopień trudności (łatwość 0,66) osiągnęli uczniowie w obszarze ortografia w zadaniu 4.2. Należy koniecznie ćwiczyć umiejętność rozpoczynania zdania wielką literą. 22

25 3.2. Wyniki badania w części matematycznej Wyniki ze sprawdzianu podstawowego Sprawdzian podstawowy w części matematycznej badania pisało uczniów z całej Polski. Procentowy udział trzecioklasistów z poszczególnych województw zamieszczono na wykresie Największy odsetek stanowili uczniowie z województwa mazowieckiego, a najmniejszy z województw świętokrzyskiego i opolskiego. Wykres Za rozwiązanie zadań w części matematycznej trzecioklasista mógł uzyskać maksymalnie 40 punktów (po 10 punktów w każdym z badanych obszarów). Średni wynik punktowy ucznia biorącego udział w badaniu to 26,0 p. (65%). Najwyższe średnie wyniki uzyskali uczniowie z województw: podkarpackiego (27,8 p.; 69,4%), małopolskiego (27,8 p.; 69,4%) i świętokrzyskiego (27,7 p.; 69,1%), a najniższe z województw: zachodniopomorskiego (23,8 p.; 59,45%), lubuskiego (23,7 p.; 59,2%) i kujawsko-pomorskiego (22,5 p.; 56,3%). Szczegółowe dane przedstawiono na wykresie Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

26 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Wykres Na wykresie przedstawiono procentowy rozkład punktów zdobytych w badaniu umiejętności matematycznych w sprawdzianie podstawowym. Wykres

27 Rozkład wyników jest lewoskośny; oznacza to, że sprawdzian był dość łatwy dla uczniów. Ok. 75% z nich otrzymało co najmniej 20 punktów, zaś połowa co najmniej 28 punktów. Niecałe 2,5% dzieci uzyskało 5 punktów lub mniej, zaś ok. 21% uczniów 35 punktów lub więcej. Maksymalną liczbę punktów (40 p.) otrzymało 303 uczniów, czyli 2,5% wszystkich piszących sprawdzian podstawowy. W tabeli i na wykresie zestawiono średnie wyniki ze sprawdzianu podstawowego w podziale na obszary. Za rozwiązanie zadań z każdego obszaru uczeń mógł uzyskać maksymalnie 10 punktów. Tabela Obszar umiejętności Średnia punktów Liczba punktów możliwych do zdobycia Zadania tekstowe 7,19 10 Geometria 6,71 10 Sprawność rachunkowa 6,69 10 Rozumowania matematyczne 5,39 10 Wykres Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus 2019 Najlepiej trzecioklasiści poradzili sobie z zadaniami tekstowymi. Duża grupa dzieci poprawnie rozwiązała zadania wymagające sprawności rachunkowych i zadania geometryczne. Natomiast pewne trudności, podobnie jak w latach ubiegłych, sprawiły dzieciom zadania, w których należało przeprowadzić rozumowania matematyczne. Są to zadania trudniejsze, często nietypowe, w których nie można zastosować gotowego sposobu postępowania. Nie należy jednak unikać takich zadań, ponieważ rozwijają one umiejętności kluczowe dla edukacji matematycznej. W tabeli zamieszczono wskaźniki łatwości zadań i ich interpretacje, pomocne przy analizie wyników. 25

28 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Tabela Wskaźniki łatwości Interpretacja wskaźnika łatwości (łatwość zadania) Zadania 0,00 0,19 bardzo trudne ,20 0,49 trudne 10., 13., 15. 0,50 0,69 umiarkowanie trudne 1., 7., 9., 11., 12. 0,70 0,89 łatwe 2., 3., 4., 5., 6., 8., 14. 0,90 1,00 bardzo łatwe

29 ZADANIA TEKSTOWE Rozwiązywanie zadań tekstowych jest ważną umiejętnością kształtowaną na pierwszym etapie edukacyjnym. Aby rozwiązać takie zadanie, uczeń musi najpierw zrozumieć opisaną sytuację, potem wydzielić informacje istotne z punktu widzenia postawionego pytania, zazwyczaj (ale nie zawsze) zapisać odpowiednie działanie, wykonać je, a następnie zweryfikować i zinterpretować uzyskane rozwiązanie matematyczne w sytuacji wyjściowej. A zatem dziecko, rozwiązując zadanie tekstowe, musi się wykazać szeregiem drobnych, szczegółowych umiejętności. W sprawdzianie podstawowym były cztery zadania, za pomocą których sprawdzano poziom opanowania umiejętności rozwiązywania zadań tekstowych. Trzy z zadań z tego obszaru okazały się łatwe dla uczniów (wskaźniki łatwości mieszczą się w przedziale od 0,70 do 0,89), jedno umiarkowanie trudne (wskaźnik łatwości mieści się w przedziale od 0,50 do 0,69). Średnie wyniki punktowe za każde z tych zadań oraz wskaźniki łatwości podano w tabeli Warto zauważyć, że dzieci nie napotykały większych trudności z rozwiązaniem typowych zadań tekstowych, nawet wtedy, gdy zadania te były złożone łańcuchowo i wymagały wykonania kilku obliczeń. Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Zadanie 5. dotyczyło obliczeń pieniężnych. Wymagało rozumienia zwrotów: o tyle mniej, o tyle więcej. Było to zadanie dwukrokowe. Najpierw należało ustalić, jaką kwotą dysponuje każdy z bohaterów zadania, a następnie obliczyć, ile razem mieli pieniędzy. Pełne, poprawne rozwiązanie tego zadania przedstawiło 65,3% dzieci, a 9,7% zastosowało poprawną metodę, jednak popełniło błąd rachunkowy. Kolejne 12,8% uczniów wykonało poprawnie tylko pierwszy krok na drodze do rozwiązania zadania. Prawie 2% w ogóle nie podjęło próby jego rozwiązania. Zadanie 6. było zadaniem nietypowym, z nadmiarem danych. Wymagało ono selekcji informacji i wybrania tylko tych, które były istotne z punktu widzenia postawionego pytania. Poprawne rozwiązanie przedstawiło 73,8% uczniów, a 3,6% zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błąd rachunkowy. Prawie co piąte dziecko obrało błędną metodę rozwiązania tego zadania, a 1,3% nie podjęło próby jego rozwiązania. Nieco trudniejsze od poprzednich zadań okazało się zadanie 8., które składało się z dwóch części. Pierwsza dotyczyła obliczeń zegarowych, druga obliczeń kalendarzowych. Z ustaleniem, która godzina będzie po upływie 3 kwadransów od godziny (grupa A) lub (grupa B), poradziło sobie 74,7% uczniów. Prawie 65,9% dzieci poprawnie określiło, która z dwóch osób jest starsza i o ile miesięcy, gdy znane były daty urodzin tych osób. Najwięcej trudności sprawiło uczniom zadanie 11. Było to zadanie złożone łańcuchowo, o rozbudowanej fabule. Aby je rozwiązać, uczeń musiał przede wszystkim ustalić, jakie kroki trzeba kolejno wykonać. Ponadto musiał wykazać się umiejętnością odczytywania informacji zamieszczonych na schematycznej mapce. Na jej podstawie miał wyznaczyć długości dwóch dróg i obliczyć, która z nich jest krótsza i o ile kilometrów. Pełne, poprawne rozwiązanie tego zadania podało 42,7% dzieci. Prawie 12,9% zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błąd rachunkowy. Około 17,1% dzieci po- Wskaźnik łatwości Zadanie ,28 0,76 Zadanie ,51 0,76 Zadanie ,40 0,70 Zadanie ,99 0,66 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

30 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów prawnie obliczyło długości obu dróg i na tym poprzestało albo wskazało, która droga jest krótsza, ale nie obliczyło o ile kilometrów albo obliczyło różnicę długości dróg, ale nie wskazało, która droga jest krótsza. Około 11,5% uczniów poprawnie wyznaczyło długość tylko jednej drogi. Natomiast 10,7% obrało błędną metodę, a 5,2% w ogóle nie podjęło próby rozwiązania tego zadania. 28

31 GEOMETRIA W klasach I III dzieci powinny nabyć odpowiednio dużo doświadczeń geometrycznych, głównie poprzez manipulowanie konkretnymi przedmiotami (np. wycinanie, klejenie, zginanie, stawianie budowli z klocków), obserwowanie zachodzących zamian i rozmawianie o nich. Dwa zadania z tego obszaru okazały się dla uczniów łatwe (wskaźniki łatwości mieszczą się w przedziale od 0,70 do 0,89), a dwa umiarkowanie trudne (wskaźniki łatwości mieszczą się w przedziale od 0,50 do 0,69). Średnie wyniki punktowe oraz wskaźniki łatwości każdego zadania z obszaru geometria podano w tabeli Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Najlepszy wynik w zadaniach z tego obszaru uzyskali uczniowie w zadaniu 3. Zdecydowana większość dzieci wykazała się umiejętnością mierzenia długości narysowanego odcinka za pomocą linijki. Ta część zadania okazała się dla uczniów bardzo łatwa (wskaźnik łatwości 0,93). Nieco trudniejsza dla trzecioklasistów była druga część zadania, w której należało narysować odcinek dłuższy od narysowanego odcinka o wskazaną liczbę centymetrów (wskaźnik łatwości 0,82). Próby rozwiązania pierwszej części zadania nie podjęło jedynie 0,4% dzieci, a drugiej tylko 1%. Rozwiązanie zadania 2. wymagało od uczniów umiejętności rozpoznawania na rysunku podstawowych figur geometrycznych, również zachodzących na siebie. Większość dzieci poprawnie rozpoznała na rysunku wszystkie prostokąty (wskaźnik łatwości 0,73). Pewne trudności napotkały dzieci z rozpoznaniem wszystkich trójkątów (wskaźnik łatwości 0,66). Zadanie 9. dotyczyło obliczeń w geometrii. Dzieci miały obliczyć obwód prostokątnej chusteczki oraz różnicę długości jej boków. Bezbłędnie obwód tej chusteczki obliczyło 56,4% trzecioklasistów, przy czym 55,8% zapisało odpowiednie działanie, a pozostali podali tylko wynik. Prawie 12,7% uczniów zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błąd rachunkowy. Różnicę długości boków chusteczki bezbłędnie wyznaczyło 73,5% dzieci, przy czym 68,5% zapisało odpowiednie działanie i bezbłędnie je wykonało, a 5% podało tylko wynik. Ok. 3,7% w ogóle nie podjęło próby obliczenia obwodu tej chusteczki, a prawie 8,0% różnicy długości jej boków. Najtrudniejszym zadaniem z obszaru geometria okazało się zadanie 7. Było to zadanie z lukami. Na podstawie rysunku dzieci miały ustalić długości dwóch pozaginanych drucików, obliczyć, o ile centymetrów jeden z drucików jest dłuższy od drugiego, a następnie uzupełnić podany tekst. Pełne, poprawne rozwiązanie podało 38% dzieci. Ok. 13% poprawnie ustaliło długość tylko jednego drucika, a następnie prawidłowo wykonało dalsze obliczenia, adekwatnie do wyznaczonych przez siebie długości obu drucików. Z kolei 9% dzieci dobrze ustaliło długości obu drucików i na tym poprzestało lub błędnie określiło, który drucik jest dłuższy i o ile centymetrów. Wskaźnik łatwości Zadanie ,39 0,70 Zadanie ,75 0,87 Zadanie ,59 0,53 Zadanie ,98 0,66 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

32 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów SPRAWNOŚĆ RACHUNKOWA Jedną z podstawowych umiejętności nabywanych przez uczniów w klasach I III jest sprawność rachunkowa w zakresie czterech działań arytmetycznych. Tę umiejętność sprawdzano za pomocą trzech zadań. Uczniowie, którzy uczestniczyli w sprawdzianie, wykazali się sprawnością rachunkową na dość dobrym poziomie. Jedno zadanie z tego obszaru okazało się dla nich łatwe (wskaźniki łatwości mieszczą się w przedziale od 0,70 do 0,89), a dwa umiarkowanie trudne (wskaźnik łatwości mieści się w przedziale od 0,50 do 0,69). Średnie wyniki punktowe za każde z nich oraz wskaźniki łatwości podano w tabeli Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Z tego obszaru najłatwiejsze dla trzecioklasistów okazało się zadanie 4. Za pomocą tego zadania sprawdzano stopień opanowania mnożenia i dzielenia dwóch liczb oraz rozumienia zależności między tymi działaniami. Aby odpowiedzieć na cztery pytania (z których każde miało formę zamkniętą z pięcioma odpowiedziami), dziecko musiało wykonać sześć przykładów: 8 = 40, 56 : = 7, 4= 32, : 9 = 8, 7 = 28, 54 : = 9. W pierwszym pytaniu dziecko miało podać, jaką liczbę należy wpisać w okienko w działaniu 4= 32. Właściwego wyboru dokonało 82% uczniów. Odsetki wskazań innych liczb są niewielkie i w każdym przypadku nie przekraczają 5%. Drugie pytanie dotyczyło liczby, jaką należy wpisać w okienko w działaniu : 9 = 8. Tutaj poprawnej odpowiedzi udzieliło 80% i, podobnie jak w przypadku poprzedniego pytania, odsetki wskazań innych liczb są nieduże. Kolejne pytanie dotyczyło działania, w okienko którego należy wpisać liczbę 6. Tu również odsetek poprawnych odpowiedzi był na poziomie 80%. Ostatnie pytanie dotyczyło działań, w których okienka należy wpisać tę samą liczbę. Poprawną odpowiedź wybrało 75%. Ok. 7% dzieci odpowiedziało, że jednakową liczbę należy wpisać w okienka w działaniach: 56 : = 7 oraz 54 : = 9. Każda z pozostałych odpowiedzi została wybrana przez mniej niż 5% uczniów. W zadaniu 1. dziecko spośród sześciu podanych liczb miało wybrać największą liczbę i najmniejszą liczbę oraz wyznaczyć ich różnicę. Ok. 54,5% dzieci wybrało odpowiednie liczby, zapisało właściwe działanie i poprawny wynik. Prawie 1% uczniów podało tylko poprawny wynik, bez zapisu działania, a ok. 14,5% zapisało właściwe działanie i na tym poprzestało lub wykonało je błędnie. Nieco ponad 5,6% dzieci opuściło to zadanie. Najtrudniejsze w obszarze sprawność rachunkowa okazało się zadanie 12. Miało ono formę łamigłówki. Jego rozwiązanie wymagało od ucznia sprawnego wykonywania rachunków, a także umiejętności posługiwania się danymi przedstawionymi w tabelce. Dziecko musiało też ustalić kolejność wypełniania pustych pól. Prawie połowa dzieci, które podjęły próbę rozwiązania tego zadania, poprawnie wypełniła cztery puste pola tabeli. Spora grupa dzieci wpisała właściwe trzy lub dwie liczby. Ok. 9% trzecioklasistów opuściło to zadanie. Wskaźnik łatwości Zadanie ,24 0,62 Zadanie ,17 0,79 Zadanie ,27 0,57 30

33 ROZUMOWANIA MATEMATYCZNE Jedną z najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w szkole podstawowej jest myślenie matematyczne. Jest ono określane jako umiejętność prowadzenia elementarnych rozumowań preferowanych w matematyce. Należy zauważyć, że każde z zadań obszaru rozumowania matematyczne jest nietypowe i wymaga łączenia różnych elementów wiedzy. Często aby rozwiązać zadanie nie można zastosować gotowego schematu postępowania, lecz trzeba wypracować własną strategię jego rozwiązania. W klasach I III warto jednak zachęcać do rozwiązywania takich zadań, niezależnie od porażek uczniów i popełnianych przez nich błędów. Wskazane jest też stosowanie różnych zabaw i gier matematycznych, a także łamigłówek matematycznych i logicznych, które sprzyjają rozwijaniu umiejętności prowadzenia rozumowań preferowanych w matematyce. Poziom opanowania umiejętności prowadzenia rozumowań matematycznych był sprawdzany za pomocą czterech zadań. Jedno z zadań z tego obszaru okazało się łatwe dla uczniów (wskaźnik łatwości mieści się w przedziale od 0,70 do 0,89), a trzy trudne (wskaźniki łatwości mieszczą się w przedziale od 0,20 do 0,49). Średnie wyniki punktowe oraz wskaźniki łatwości każdego z zadań tego obszaru podano w tabeli Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Najwyższy wynik uzyskali uczniowie w zadaniu 14. W tym zadaniu, znając wiek jednej z trzech osób i niektóre zależności między wiekiem tej osoby i wiekiem każdej z dwóch pozostałych osób, należało ustalić, ile lat ma każda z nich i podać jeszcze jedną, inną zależność. Poprawnie wiek dwóch osób ustaliło 76,8% dzieci, a wiek tylko jednej 14,4%. Wskazaną zależność poprawnie określiło 69,5% uczniów. Zadanie 13. było zadaniem nietypowym. Dziecko, znając cenę jednostkową małego zeszytu, cenę jednostkową dużego zeszytu i koszt ich zakupu miało podać, ile kupiono małych i ile dużych zeszytów. W zadaniu była podana informacja, że zadanie ma dwa różne rozwiązania i należy podać oba. Obie możliwości przedstawiło 33% trzecioklasistów, a jedną 27,5%. Ok. 11,7% dzieci w ogóle nie podjęło próby rozwiązania tego zadania. Jednym z dwóch najtrudniejszych zadań w obszarze rozumowania matematyczne i całym sprawdzianie okazało się zadanie 10. W tym zadaniu, wiedząc, że iloczyn dwóch liczb jest równy 18 i ich różnica jest równa 7 (grupa A) lub że iloczyn dwóch liczb jest równy 24 i ich różnica jest równa 2 (grupa B), należało podać te liczby oraz obliczyć ich sumę. Pełne rozwiązanie przedstawiło 27,6% dzieci. Ok. 26,7% ustaliło obie liczby, ale nie obliczyło ich sumy, zaś 1,2% podało tylko sumę liczb, ale nie zapisało tych liczb ani odpowiedniego działania. Ok. 15,4% uczniów nie podjęło próby rozwiązania zadania. Drugim najtrudniejszym zadaniem było zadanie 15., które dotyczyło pomiaru objętości cieczy. W zadaniu tym były podane zależności między pojemnością szklanki, małej butelki i dużej butelki. Dziecko, wiedząc, ile szklanek wody mieści się w jednej małej butelce oraz ile małych butelek wody mieści się w jednej dużej butelce, miało ustalić, ile najmniej szklanek wody potrzeba, aby przelać do nich wodę Wskaźnik łatwości Zadanie ,83 0,42 Zadanie ,94 0,47 Zadanie ,37 0,79 Zadanie ,25 0,42 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

34 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów z kilku małych butelek (pierwsza część), oraz ile najmniej szklanek wody potrzeba, aby przelać do nich wodę z kilku dużych butelek (część druga). W zadaniu była sugestia, aby w rozwiązaniu posłużyć się rysunkiem. Poprawne, pełne rozwiązanie pierwszej części zadania przedstawiła ponad połowa dzieci (55,5%). Ok. 1,4%% zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błędy rachunkowe. Ok. 18,4% uczniów opuściło tę część zadania. Drugą część zadania poprawnie wykonało 33,0% dzieci, a 4,1% popełniło błąd rachunkowy. Prawie co czwarty trzecioklasista nie podjął próby rozwiązywania tej części zadania Wyniki ze sprawdzianu dodatkowego Sprawdzian dodatkowy w części matematycznej pisało 304 uczniów, co stanowi 2,5% wszystkich uczniów piszących sprawdzian z matematyki. Gdy przyjmiemy za podstawę obliczeń liczbę uczniów piszących sprawdzian dodatkowy z matematyki, widzimy, że najwięcej trzecioklasistów było z województw: mazowieckiego (21%), małopolskiego (18%) i dolnośląskiego (14%). Z województw: kujawsko-pomorskiego, opolskiego, lubuskiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego wzięło udział co najwyżej po kilkoro uczniów. Dlatego w analizach dotyczących porównania wyników w poszczególnych województwach nie zostały one uwzględnione. Procentowy rozkład uczniów w podziale na województwa zamieszczono na wykresie Wykres Za rozwiązania zadań w części matematycznej w sprawdzianie dodatkowym uczeń mógł uzyskać maksymalnie 20 punktów (po 5 punktów w każdym z badanych obszarów). Średni wynik ucznia biorącego udział w sprawdzianie dodatkowym wynosi 9,11 punktów (45,6%). Spośród województw, w których co najmniej 10 uczniów wzięło udział w sprawdzianie dodatkowym, najwyższy średni wynik uzyskali uczniowie z województw mazowieckiego (13,14 p.; 65,7%) i wielkopolskiego (12,67 p.; 63,3%). Zbiorcze wyniki zostały przedstawione na wykresie

35 Wykres Na wykresie przedstawiono procentowy rozkład punktów zdobytych w badaniu umiejętności matematycznych w sprawdzianie dodatkowym. Należy pamiętać, że uczniowie, którzy zdecydowali się na pisanie sprawdzianu dodatkowego, rozwiązywali zadania bezpośrednio po realizacji zadań ze sprawdzianu podstawowego. Trzeba zatem brać pod uwagę w tej sytuacji naturalne zmęczenie dzieci i znacznie ograniczony czas ich pracy. Maksymalną liczbę punktów ze sprawdzianu dodatkowego z matematyki otrzymało 11 uczniów (ok. 4% piszących ten sprawdzian), a 19 punktów 8 uczniów (ok. 3% piszących ten sprawdzian). Co piąte dziecko rozwiązujące zadania w sprawdzianie dodatkowym otrzymało 15 punktów lub więcej. Jest to dobry wynik, zważywszy, że w tej części badania zadania miały znacznie wyższy stopień trudności niż zadania ze sprawdzianu podstawowego. Były to zadania nietypowe, wieloetapowe i wymagające łączenia ze sobą różnych informacji. A zatem dzieci, które osiągnęły taki wynik, wykazują się uzdolnieniami matematycznymi, które trzeba pielęgnować i rozwijać. Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

36 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Wykres W tabeli i na wykresie zestawiono średnie wyniki ze sprawdzianu dodatkowego w każdym z badanych obszarów. Za rozwiązanie zadań z każdego obszaru uczeń mógł uzyskać maksymalnie 5 punktów. Analiza wyników pokazuje, że znacząca grupa uczniów rozwiązujących zadania dodatkowe posiada sprawności rachunkowe na odpowiednim poziomie. Dobrze radzi sobie z zadaniami tekstowymi oraz z zadaniami wymagającymi prowadzenia rozumowań preferowanych w matematyce. Tegoroczni trzecioklasiści nieco gorzej poradzili sobie natomiast z zadaniami geometrycznymi. Tabela Obszar umiejętności Średnia punktów Liczba punktów możliwych do zdobycia Zadania tekstowe 2,77 5 Sprawność rachunkowa 2,73 5 Rozumowania matematyczne 2,00 5 Geometria 1,

37 Wykres W tabeli zestawiono wskaźniki łatwości zadań i ich interpretacje, pomocne przy analizie wyników. Tabela Wskaźniki łatwości Interpretacja wskaźnika łatwości (łatwość zadania) Zadania 0,00 0,19 bardzo trudne ,20 0,49 trudne 2., 3., 7., 8. 0,50 0,69 umiarkowanie trudne 1., 4., 5., Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus ,70 0,89 łatwe 6., 0,90 1,00 bardzo łatwe

38 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów ZADANIA TEKSTOWE Najlepiej trzecioklasiści poradzili sobie z zadaniami z obszaru zadania tekstowe. Były to zadania złożone. Nie tylko wymagały zrozumienia opisanej sytuacji, ale także ustalenia kolejnych kroków rozwiązania i stworzenia odpowiedniego modelu matematycznego. Jedno z zadań z tego obszaru okazało się trudne dla uczniów (wskaźnik łatwości mieści się w przedziale od 0,20 do 0,49), a jedno łatwe (wskaźnik łatwości w przedziale od 0,70 do 0,89). Średnie wyniki punktowe za każde z nich oraz wskaźniki łatwości podano w tabeli Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Fabuła zadania 3. dotyczyła zakupów. Było to zadanie kilkukrokowe, wymagające umiejętności wykonywania obliczeń pieniężnych. Dziecko musiało ustalić cenę kilograma winogron, wiedząc, ile kilogramów jabłek i ile kilogramów winogron kupił bohater zadania, jaki banknot dał kasjerce i ile złotych reszty otrzymał oraz jaka była cena kilograma jabłek. Prawie 40% uczniów podało pełne poprawne rozwiązanie tego zadania, a 3,9% zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błąd rachunkowy. Ok. 10,5% obliczyło koszt zakupu 4 kg winogron i na tym poprzestało. Ok. 31,6% dzieci rozwiązało zadanie błędnie, a 14,5% nie podjęło próby jego rozwiązania. Zadanie 6. dotyczyło pomiaru temperatury. Uczniowie mieli podane temperatury, jakie były o godzinie 6.00 w trzech miastach. Wśród podanych miast w dwóch odnotowano temperatury ujemne, a w jednym temperaturę dodatnią. Uczniowie mieli ustalić, w którym mieście była najniższa temperatura oraz obliczyć różnicę temperatur między dwoma wskazanymi miastami. Właściwą nazwę miasta, w którym odnotowano najniższą temperaturę, podało 77,6% dzieci. Ok. 11,8% wpisało nazwę innego miasta, a 10,2% nie podjęło próby rozwiązania tego zadania. Poprawnie różnicę temperatur obliczyło 62,2% uczniów. Ok. 27,3% obliczyło ją błędnie, a pozostali opuścili zadanie. Wskaźnik łatwości Zadanie ,37 0,45 Zadanie ,40 0,70 36

39 SPRAWNOŚĆ RACHUNKOWA Zadania z obszaru sprawność rachunkowa w sprawdzianie dodatkowym wymagały nie tylko sprawnego wykonywania obliczeń, ale także ustalania strategii rozwiązywania zadania. Oba zadania z tego obszaru okazały się umiarkowanie trudne dla uczniów (wskaźniki łatwości mieszczą się w przedziale od 0,50 do 0,69). Średnie wyniki za każde z zadań z obszaru sprawność rachunkowa podano w tabeli Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany W zadaniu 1. uczeń miał wykonać dwa skomplikowane działania, zgodnie z kolejnością wykonywania działań. Pierwszy przykład (24 : 4 2) poprawnie wykonało 63,5% dzieci. Prawie 7% uczniów zrobiło w tym przykładzie typowy błąd, wykonując najpierw mnożenie 4 2, a potem dzielenie 24 : 8. Ok. 22,3% popełniło w tym przykładzie inne błędy, a ok. 7,2% nie podjęło próby jego rozwiązania. W drugim przykładzie ( : 7) odsetek poprawnych odpowiedzi był równy 41,4%. Co czwarty uczeń wykonał najpierw dodawanie , a potem dzielenie 63 : 7, otrzymując w wyniku liczbę 9. Ok. 23,7% dzieci popełniło w drugim przykładzie inne błędy, a ok. 9,2% opuściło go. W zadaniu 5. również należało wykonać dwa skomplikowane działania, a następnie porównać wyniki i ustalić, który z nich jest większy i o ile. Pełne, poprawne rozwiązanie tego zadania przedstawiło 40,5% dzieci, a 13,8% zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błędy rachunkowe. Ok. 3,6% uczniów poprawnie wykonało oba działania, podało, który wynik jest większy, ale nie podało o ile, a 1% poprawnie wykonało oba działania, podało, o ile się one różnią, ale nie wskazało, który wynik jest większy. Ok. 2,6% trzecioklasistów wykonało tylko dwa działania, a 5,3% jedno z nich i na tym poprzestało. Co piąty uczeń, który przystąpił do sprawdzianu dodatkowego, zrobił to zadanie błędnie, a 11,8% nie podjęło próby jego rozwiązania. Wskaźnik łatwości Zadanie ,05 0,53 Zadanie ,69 0,56 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

40 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów ROZUMOWANIA MATEMATYCZNE Średnie wyniki punktowe za każde z zadań z obszaru rozumowania matematyczne oraz wskaźniki łatwości podano w tabeli Jedno z zadań z tego obszaru okazało się umiarkowanie trudne dla uczniów (wskaźnik łatwości mieści się w przedziale od 0,50 do 0,69), a jedno trudne (wskaźnik łatwości mieści się w przedziale od 0,20 do 0,49). Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Zadania z obszaru rozumowania matematyczne wymagały prowadzenia elementarnych rozumowań preferowanych w matematyce. Nie można było ich rozwiązać za pomocą gotowego schematu postępowania. W zadaniu 4. zadań uczniowie, znając wagę jednego psa oraz zależności pomiędzy wagą tego psa i innych dwóch psów, mieli ustalić wagę jednego z dwóch pozostałych psów (zadanie 4a) oraz obliczyć różnicę wag tych dwóch psów (zadanie 4b). Podane zależności były skomplikowane i dziecko musiało włożyć duży wysiłek intelektualny, aby zrozumieć opisaną sytuację. Zadanie to było zadaniem w formie zamkniętej, a w każdym przykładzie było 5 odpowiedzi do wyboru. W pierwszym przykładzie poprawną odpowiedź podało 60,2%, a w drugim 42,1%. Zadanie 7. dotyczyło rozmieniania pieniędzy. Uczniowie mieli ustalić, ile wszystkich monet będzie miał bohater zadania, jeśli cztery monety jednozłotowe wymieni na monety 2-złotowe, a pozostałe sześć monet jednozłotowych rozmieni na monety 20-groszowe. Pełne, poprawne rozwiązanie tego zadania przedstawiło 26,1% dzieci, a 4,9% zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błędy rachunkowe. Ok. 8,2% uczniów wykonało poprawnie tylko jeden lub dwa kroki na drodze do rozwiązania zadania i na tym poprzestało, a co trzeci uczeń rozwiązał zadanie błędnie. Prawie co czwarte dziecko, które przystąpiło do testu dodatkowego, w ogóle nie podjęło próby jego rozwiązania. Wskaźnik łatwości Zadanie ,02 0,51 Zadanie ,98 0,33 38

41 GEOMETRIA Średnie wyniki punktowe za każde z zadań z obszaru geometria w sprawdzianie dodatkowym oraz wskaźniki łatwości podano w tabeli Oba zadania z tego obszaru okazały się trudne dla uczniów (wskaźniki łatwości mieszczą się w przedziale od 0,20 do 0,49). Tabela Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Zadania z obszaru geometria w sprawdzianie dodatkowym wymagały nie tylko umiejętności wykonywania obliczeń z geometrii, ale przede wszystkim specyficznego widzenia. Zadania te były złożone, wieloetapowe, wymagające wykonywania przekształceń geometrycznych w myśli. W zadaniu 2. uczniowie musieli wyobrazić sobie, w jaki sposób, zgodnie z podanym opisem, przekształcono kwadrat o danym obwodzie w prostokąt, którego obwód też był znany, a następnie wyznaczyć długości boków tego prostokąta. Co czwarty trzecioklasista, który rozwiązywał zadania sprawdzianu dodatkowego, rozwiązał je poprawnie. Ok. 2,3% dzieci zastosowało poprawną metodę, ale popełniło błąd rachunkowy. Prawie 15% zakończyło rozwiązywanie zadania po obliczeniu długości boku kwadratu. Ok. 36,2% rozwiązało zadanie błędnie, a 21,4% nie podjęło próby jego rozwiązania. Zadanie 8. było w formie zamkniętej. Uczeń musiał policzyć, ile jest wszystkich kwadratów i ile jest wszystkich trójkątów na przedstawionym rysunku. Rysunek był dość skomplikowany figury nachodziły na siebie lub kilka figur tworzyło inną (np. cztery jednakowe trójkąty prostokątne tworzyły kwadrat). Poprawnie liczbę kwadratów wyznaczyło 44% uczniów. Natomiast napotkali oni znacznie więcej trudności z ustaleniem liczby trójkątów poprawny wynik podało zaledwie 21% uczniów. Należy jednak zauważyć, że było to ostanie zadanie w sprawdzianie dodatkowym. A zatem przy interpretacji wyników należy uwzględnić naturalne zmęczenie dzieci (które wcześniej rozwiązywały zadania sprawdzianu podstawowego) i ograniczenie czasowe. Wskaźnik łatwości Zadanie ,96 0,32 Zadanie ,65 0,33 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

42 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów 3.3. Wyniki badania w części przyrodniczej Wyniki ze sprawdzianu podstawowego Sprawdzian podstawowy w części przyrodniczej pisało uczniów z całej Polski. Rozkład uczniów piszących sprawdzian podstawowy w podziale na województwa został przedstawiony na wykresie Wykres Średnie wyniki procentowe uczniów z podziałem na województwa zaprezentowane zostały na wykresie Za wszystkie zadania w części przyrodniczej uczeń mógł uzyskać 20 punktów. Średni wynik wszystkich uczniów biorących udział w badaniu to 16,64 p. Najwyższy wynik uzyskali uczniowie z województw podkarpackiego 17,29 p. i podlaskiego 17,02 p., czyli około 86,54% punktów możliwych do zdobycia, a najniższy uczniowie z województwa kujawsko-pomorskiego 15,70 p., czyli 78,5% punktów możliwych do zdobycia. 40

43 Wykres Wykres Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus 2019 Rozkład ten wskazuje, że dla większości uczniów zadania w sprawdzianie przyrodniczym nie były trudne. Maksymalną liczbę punktów zdobyło 1498 uczniów, co stanowi 14% badanych. Łatwość sprawdzianu wynosi 0,83. 41

44 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Wykres Tabela Wskaźniki łatwości Interpretacja wskaźnika łatwości (łatwość zadania) 0,00 0,19 bardzo trudne 0,20 0,49 trudne 0,50 0,69 umiarkowanie trudne 0,70 0,89 łatwe 0,90 1,00 bardzo łatwe Po opracowaniu wyników osiągniętych przez uczniów rozwiązujących zadania sprawdzianu przyrodniczego, uzyskano w zakresie łatwości zadań dane zaprezentowane poniżej. Tabela Wskaźniki łatwości Interpretacja wskaźnika łatwości (łatwość zadania) 0,00 0, ,20 0, ,50 0,69 7 0,70 0,89 3, 4, 5, 8 0,90 1,00 1, 2, 6, 42

45 TABELE PRZEDSTAWIAJĄCE WYNIKI UZYSKANE ZA ROZWIĄZANIA ZADAŃ W SPRAWDZIANIE PRZYRODNICZYM. Tabele Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Zadanie pierwsze polegało na tym, by na podstawie przedstawionego obrazka wywnioskować, czy przedstawia las, park czy ogród. Uczniowie nie mieli problemów z udzieleniem poprawnej odpowiedzi. Odpowiedź wskazywały elementy przyrody ożywionej charakterystyczne rośliny, np. drzewa (kasztanowiec, dąb) jak również inne elementy na tle przyrody (ławeczki, kosze, wybrukowane ścieżki). Łatwość zadania 0,98 wskazuje, że było bardzo łatwe. Zapewniło też uczniom dobry start w rozwiązaniu pozostałych zadań sprawdzianu. Trudności nie sprawiło zadanie 2. Okazało się, że uczniowie potrafią opisać życie w wybranych ekosystemach, np. w parku, i wiedzą, które zjawiska są charakterystyczne dla określonej pory roku. Kierując się elementami przyrody widocznymi na obrazku (kasztany, żołędzie), trzecioklasiści wskazali właściwą porę roku jesień. Łatwość tego zadania 0,92. Wskaźnik łatwości Zadanie ,98 0,98 Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Wskaźnik łatwości Zadanie ,92 0,92 Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Wskaźnik łatwości Zadanie ,82 0,80 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus 2019 W grupie zadań łatwych znalazło się również zadanie 3. Polegało na wpisaniu do tabeli, po odniesieniu się do zamieszczonego obrazka, 3 nazw roślin i 3 nazw zwierząt. Sprawdzało umiejętność wyróżniania i nazywania zwierząt i roślin typowych dla Polski. 40,14% piszących wpisało 6 poprawnych nazw. 26,8% badanych potrafiło podać 5 poprawnych nazw roślin i zwierząt. Pozostali trzecioklasiści wpisywali niepełną odpowiedź i umieszczali w tabeli cztery, trzy czy dwie właściwe nazwy. Łatwość zadania wyniosła 0,80. Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Wskaźnik łatwości Zadanie ,77 0,77 Łatwość zadania 4. wyniosła 0,77. Zadanie sprawdzało umiejętność określenia charakterystycznych elementów typowych krajobrazów i na tej podstawie wskazania, jaki to jest krajobraz. Wśród zdjęć zamieszczonych w zadaniu większość badanych zaznaczyła zdjęcie, które przedstawiało krajobraz nizinny. Niecałe 15% piszących pomyliło krajobraz nizinny z górskim. Nieliczni mylili krajobraz nizinny z krajobrazem morskim. 43

46 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Zadanie 5. dotyczyło znajomości działań na rzecz ochrony przyrody we własnym środowisku. Sprawdzało, czy uczeń wie, że należy segregować śmieci, oszczędzać wodę, czy rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych i wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje człowiek. W zadaniu 5. badani powinni przeanalizować 5 wypowiedzeń wskazujących na działania dzieci na rzecz przyrody. Następnie podkreślić imiona tych dzieci, które dbają o przyrodę. Łatwość zadania wyniosła 0,73. Około 55% uczniów udzieliło odpowiedzi w pełni poprawnej, czyli podkreśliło imiona trojga dzieci. Pozostałe odpowiedzi były niepełne i częściowo poprawne (uczniowie podkreślali 2 imiona dzieci bądź 1 imię). Niewielka grupa uczniów nie podjęła się rozwiązania tego zadania. Zadanie 6. nie przysporzyło uczniom trudności. Okazało się najłatwiejszym zadaniem w sprawdzianie przyrodniczym. Łatwość wyniosła 0,99.Trzecioklasiści potrafili rozpoznać i nazwać zwierzęta egzotyczne. Umiarkowanie trudnym było w tym sprawdzianie zadanie 7. Łatwość tego zadania jest równa 0,69. Obydwie zasady potrafiło wskazać 64% badanych. Niecałe 10% piszących poprawnie wskazywało jedną z zasad. Pozostali udzielali nieprecyzyjnych odpowiedzi, wskazując jednocześnie właściwe i niewłaściwe zasady, lub nie podejmowali próby udzielenia odpowiedzi. Spora grupa uczniów nie zna zasad racjonalnego odżywiania się. Część badanych uznała, że właściwą zasadą odżywiania się jest zastąpienie drugiego śniadania drożdżówkami czy pączkami. Wielu uczniów nie wiedziało, że normą dla zachowania zdrowia powinno być zjedzenie śniadania przed wyjściem do szkoły. Byłoby to niepokojące, gdyby wynikało z codziennych doświadczeń dzieci. Warto zadbać o to, by trzecioklasiści dokładnie poznali podstawowe zasady racjonalnego odżywiania się i wpływu ich przestrzegania na zachowanie zdrowia. Wskaźnik łatwości Zadanie ,18 0,73 Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Wskaźnik łatwości Zadanie ,98 0,99 Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Wskaźnik łatwości Zadanie ,38 0,69 44

47 Zadanie Maksymalna liczba punktów Średni wynik uzyskany Ostatnie, 8. zadanie w części przyrodniczej wymagało nazwania podstawowych organów wewnętrznych człowieka. W pełni poprawną odpowiedź uzyskano od 6863 uczniów. To znaczy, że około 64% piszących poprawnie nazwało 3 organy: płuco, serce i żołądek. Uczniowie ci otrzymali maksymalną liczbę punktów przyznawanych za rozwiązanie tego zadania. Pozostali otrzymywali 2 punkty lub 1 punkt w zależności od liczby poprawnie nazwanych organów. Zaledwie 29 uczniów w stosunku do piszących nie podjęło próby udzielenia odpowiedzi. Łatwość zadania wyniosła 0,87. Wyniki, które osiągnęli piszący za rozwiązanie zadań w sprawdzianie przyrodniczym są zadowalające. Uczniowie wykazali, że opanowali wiedzę i umiejętności określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Wskaźnik łatwości Zadanie ,60 0,87 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

48 Raport Omnibus 2019 Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów 4. Podsumowanie Pogłębiona analiza wyników pozwala stwierdzić, że umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze u zdecydowanej większości uczniów są na odpowiednim poziomie. Wykres % 85% 80% 75% 70% 65% 60% Średnie wyniki procentowe wg przedmiotów sprawdzian podstawowy 65% 76% 83% Matematyka J.polski Przyroda Wyniki uczniów wskazują, że osiągnięcia w części polonistycznej z zakresu czytania oraz kompetencji językowych (gramatyka) są zadowalające. Nadal należy je rozwijać. Niektóre umiejętności z zakresu pisania przysporzyły uczniom trudności. Zwłaszcza zredagowanie wypowiedzi użytkowej, np. zaproszenia. Umiejętność ta wymaga dalszych ćwiczeń. Powinniśmy też zwrócić uwagę na kształcenie umiejętności poprawnego pisania. Przestrzeganie poprawności ortograficznej okazało się umiarkowanie trudne. Należy ćwiczyć tworzenie krótkich i dłuższych wypowiedzi pisemnych oraz utrwalać zasady poprawności ortograficznej, wykorzystując ciekawe formy zadań. Atrakcyjne formy pracy dodatkowo zmotywują uczniów. Ogólne wyniki, jakie osiągnęli uczniowie w części matematycznej, można uznać za zadowalające. Większość uczniów ma dobrze opanowane drobne, szczegółowe umiejętności matematyczne, wymienione w podstawie programowej. Spora grupa dzieci potrafi również łączyć te umiejętności i rozwiązywać zadania złożone i trudniejsze. Należy jednak pamiętać, że edukacja matematyczna nie powinna koncentrować się tylko na wyćwiczeniu określonego algorytmu czy rozwiązaniu konkretnego zadania, ale na rozwijaniu myślenia matematycznego i twórczego podchodzenia do problemów. Ważne jest też, aby w klasach I III uczniowie wykonywali dużo manipulacji na realnych przedmiotach, aby nabyli odpowiednio dużo doświadczeń i rozwijali intuicje geometryczne. Najwyższe wyniki osiągnęli uczniowie w części przyrodniczej. Wykazali się wiedzą w zakresie odróżniania typowych krajobrazów, nazywania zwierząt i roślin charakterystycznych dla określonych regionów naszego kraju. Nie mieli trudności z rozpoznawaniem zwierząt egzotycznych. Wykazali się również ogólną wiedzą dotyczącą budowy ludzkiego ciała. Cieszy także to, że potrafili określić, które działania są korzystne na rzecz ochrony przyrody. Większą uwagę należy poświęcić na wskazywanie uczniom zasad racjonalnego odżywiania i ich wpływu na zdrowie. 46

49 Wyniki sprawdzianu są ważną informacją dla nauczycieli, rodziców i samych dzieci. By jednak sprawdzian spełnił założone cele, warto pamiętać o kilku zasadach, o których piszemy poniżej. Najważniejszym czynnikiem motywującym dzieci jest wskazywanie im ich mocnych stron. Nie oznacza to zdawkowego: Brawo!, lecz skupienie się na faktycznych, bardzo konkretnych, informacjach, np.: Rozumiesz znaczenie wyrazów w zdaniu ; Poprawnie zapisujesz kolejne elementy instrukcji. Tak omawiając sprawdzian, należy podawać dzieciom przykłady potwierdzające nasze sądy. Chcemy przecież, aby dzieci nabyły umiejętność samodzielnego dokonywania ewaluacji efektów swojego uczenia się, a nie opierały się tylko i wyłącznie na zewnętrznym osądzie osoby dorosłej. Z drugiej strony, informacje o obszarach rozwoju należy przekazywać w taki sposób, aby dziecko miało jasność co do tego, że nie ono jest oceniane, tylko jego sposób wykonania zadania. Nauczyciel musi przedstawić od razu informację o tym, jak tę umiejętność doskonalić. Nie wystarczy stwierdzenie: Pracuj więcej!. Potrzebne są konkretne komunikaty w rodzaju: Przeczytaj przepis, a potem wspólnie zastanowimy się, według jakiej zasady zbudowana jest kolejność zdań ; Przeczytam ci jeszcze raz zadanie, a ty przedstaw tę sytuację, używając żetonów. Podobnie należy omówić sprawdzian z rodzicami dziecka, którzy zwykle z dużym niepokojem czekają na wyniki. Należy wskazać mocne strony dziecka, a potem omówić trudności, pokazać, jak pracować z dzieckiem w domu, aby mogło ono pokonać te trudności. Warto zachęcić rodziców do współpracy i wspierać metodycznie (np. wskazując literaturę lub pomagając w doborze ćwiczeń). Rodzice powinni też wiedzieć, że dzieci rozwijają się różnie, dlatego sprawdzian i jego wyniki nie przesądzają o dalszym rozwoju kariery szkolnej ucznia. Nie oznacza to, że nie należy z dzieckiem pracować. Dla rodzica najważniejsze może okazać się to, aby zrozumiał, że najlepszą metodą wspierania dzieci poza szkołą jest współtworzenie kultury uczenia się, opartej na refleksyjnej obserwacji świata. Wynik punktowy to tylko jeden z czynników oceny dziecka. Ze względu na różnice rozwojowe należy również brać pod uwagę wysiłek dziecka oraz jego podejście do stawianych mu zadań. Jeżeli wiemy, że uczeń ma problemy np. z poprawnym pisaniem, ale pracuje nad tym i efekty są już widoczne, to mimo że wynik nadal nie jest wysoki należy docenić pracę ucznia, wspierać go, choćby mówiąc: Widzę, że bardzo się starasz. Zauważam, ile wysiłku wkładasz w przygotowanie do zajęć. Pisanie to umiejętność, którą się rozwija, a ja widzę rozwój tej umiejętności u ciebie. Będziemy dalej pracować i na pewno przyniesie to efekt. Taka motywacja jest dziecku bardzo potrzebna, ponieważ powinno ono wiedzieć, że nauczyciel towarzyszy mu w procesie rozwoju umiejętności. Wyniki uczniów osiągnięte w sprawdzianie nie mogą być jedyną podstawą oceny pracy nauczyciela, ponieważ należy brać pod uwagę również inne czynniki (środowisko, wcześniejsze doświadczenia edukacyjne itp.). Jednak dla nauczyciela zawsze jest to okazja do refleksji nad własną pracą i powinien potraktować sprawdzian jako punkt wyjścia do poszukiwania inspiracji dla własnego rozwoju. Jeżeli na przykład w tej samej szkole, w równoległych klasach, wyniki są bardzo różne, warto omówić problem na radzie pedagogicznej i wspólnie, w przyjaznej atmosferze, zastanowić się nad przyczyną (być może jeden z nauczycieli stosuje metody, które sprzyjają lepszemu przyswajaniu wiedzy i nabywaniu nowych umiejętności w konkretnym obszarze wtedy warto się od niego uczyć). To sprawi, że szkoła będzie środowiskiem autentycznego wsparcia dla wszystkich dzieci, ich rodziców i nauczycieli. Reasumując warto przeprowadzać sprawdziany w klasach I III, tylko trzeba organizować je w sposób przyjazny dla dzieci, rodziców i samych nauczycieli. Wyniki sprawdzianów powinny być analizowane pod kątem określenia mocnych i słabych stron dziecka i stanowić podstawę do indywidualizacji pracy z małym uczniem wspierania go w pokonywaniu trudności i rozwijania jego uzdolnień. Nie można zapominać o rodzicach, którzy powinni być partnerami nauczyciela przy pracy z dzieckiem. Serdecznie dziękujemy nauczycielom i dyrektorom szkół za zaangażowanie przy realizacji sprawdzianu Omnibus Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport Omnibus

50 Grupa MAC S.A. ul. Witosa 76, Kielce Umiejętności polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze trzecioklasistów Raport 2019