JAKOŚĆ KAPITAŁU LUDZKIEGO OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO THE QUALITY OF HUMAN CAPITAL IN RURAL AREAS OF MALOPOLSKA

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Jakość kaptału ludzkego EKONOMISTÓW obszarów ROLNICTWA wejskch województwa I AGROBIZNESU małopolskego Rocznk Naukowe tom XV zeszyt 5 3 Monka Jaworska Unwersytet Rolnczy m. Hugona Kołłątaja w Krakowe JAKOŚĆ KAPITAŁU LUDZKIEGO OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO THE QUALITY OF HUMAN CAPITAL IN RURAL AREAS OF MALOPOLSKA Słowa kluczowe: kaptał ludzk, welowymarowa analza porównawcza, małopolska Key words: human captal, Multvarate analyss of comparatve, malopolska Abstrakt. Celem badań było określene pozomu kaptału ludzkego obszarów wejskch województwa małopolskego przy wykorzystanu wybranych metod konstruowana mernków syntetycznych oraz porównane otrzymanych rezultatów. W badanach nad jakoścą kaptału ludzkego, a zwłaszcza w przestrzennych analzach porównawczych pomocne jest stosowane metod statystyk welowymarowej, pozwalające na wyznaczene mary syntetycznej. Mary te zastępują lczny zbór cech obektu jedną zmenną zagregowaną. Take podejśce umożlwa ocenę badanego obektu za pomocą jednej wartośc, a także pozwala na porządkowane analzowanych obektów pod względem rozpatrywanego zjawska. Wybrano dwe metody konstrukcj zmennej syntetycznej porównano otrzymane według nch wynk. Przedmot badań stanow 22 gmny wejske województwa małopolskego. Do konstrukcj syntetycznej mary nfrastruktury przyjęto 8 zmennych dagnostycznych opsujących jakość kaptału ludzkego. Wstęp Obecne coraz częścej spotkać można sę z pojęcem kaptału ludzkego oraz zasobów wedzy, główne w kontekśce gospodark opartej na wedzy (ang. knowledge-based economy). Są to bardzo stotne czynnk rozwoju, które w znacznym stopnu warunkują funkcjonowane ne tylko przedsęborstw, ale także całych gospodarek. Kaptał ludzk odgrywa ważną rolę równeż w rozwoju regonów. W ostatnch latach pojawa sę coraz węcej prac dotyczących tego kaptału, jego wpływu na nnowacyjność konkurencyjność. Zasoby ludzke odgrywają decydującą rolę w budowanu konkurencyjnośc gospodarek oraz podmotów gospodarczych. Tematyka ta rozpatrywana jest w różnych obszarach ekonom wzbudzając coraz wększe zanteresowane teoretyków praktyków. Materał metodyka badań Materał empryczny do badań stanowły dane pochodzące z Banku Danych Lokalnych (BDL) GUS. Zbór fnalny cech dagnostycznych wytypowano uwzględnając krytera merytoryczne, formalne statystyczne. Zmenne uwzględnone w badanu opsują jakość czynnka ludzkego w województwe małopolskm. Uwzględnając przesłank formalne wybrano zmenne merzalne, dostępne kompletne. Model przyjęty do badań opsywany przez wybrane zmenne zawera nformacje o badanym zjawsku w poszczególnych gmnach. Do oceny pozomu tego złożonego zjawska wykorzystano dzewęć zmennych: (X ) udzał ludnośc w weku przedprodukcyjnym w lczbe ludnośc ogółem, (X 2 ) udzał osób w weku produkcyjnym w lczbe ludnośc ogółem, (X 3 ) udzał osób w weku poprodukcyjnym w lczbe ludnośc ogółem, (X 4 ) udzał czytelnków bblotek wśród meszkańców, (X 5 ) lczba fundacj stowarzyszeń przypadająca na 000 meszkańców, (X 6 ) udzał osób prowadzących dzałalność gospodarczą, w lczbe ludnośc w weku produkcyjnym,

2 32 Monka Jaworska (X 7 ) udzał wydatków na pomoc społeczną w wydatkach gmny ogółem, (X 8 ) lczba organzacj kulturowych przypadająca na tys. meszkańców, (X 9 ) lczba organzacj pozakulturowych na tys. meszkańców. Spośród przyjętych do analzy cech pęć ma charakter destymulant, są to: X 3, X 7. Pozostałe są stymulantam 2. Zweryfkowany zestaw zmennych objętych analzą, podstawowe nformacje o nch oraz wynk weryfkacj statystycznej zestawono w tabel. Zmenne poddano weryfkacj statystycznej. Do analzy wybrano take cechy, dla których współczynnk zmennośc V(X) przekraczał wartość 0%. Ze względu na zbyt nską wartość współczynnka zmennośc zmenna X 2 udzał osób w weku produkcyjnym w lczbe ludnośc ogółem została z analzy taksonomcznej wyłączona. Analzując macerz współczynnków korelacj Pearsona dla zmennych usunęto cechy nadmerne ze sobą skorelowane. Tabela. Charakterystyk statystyczne zmennych dagnostycznych Table. Statstcal characterstcs of dagnostc varables Wyszczególnene/Specfcaton Zmenne/Varable X X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X 8 X 9 Wartość średna/average 23,6 5,2 3,6 2, 7,9 7,0 0,6 0,6 Odchylene standardowe/standard devaton 2,962 2,502 4,724 0,886 2,569 3,299 0,554 0,548 Współczynnk zmennośc/coeffcent of varaton 0,26 0,64 0,346 0,426 0,324 0,94 0,976 0,935 Wartość maksymalna/maxmum value 24,4 6,8 22,2 2,8 0,4 6,8,8,4 Wartość mnmalna/mnmum value 9,6 3,5 6,7 2, 7,2 2,5 0,7 0,7 Źródło: opracowane własne W pracy przyjęto następujące dwe metody konstruowana taksonomcznych mernków:. Mara rozwoju Hellwga. W metodze Hellwga współrzędne wzorca przyjmowane są jako: z 0j = max (z ) dla stymulant oraz z 0j = mn (z ) dla destymulant. Po określenu wzorca rozwoju ustalane są odległośc taksonomczne (eukldesowe) mędzy poszczególnym jednostkam przestrzennym a obektem wzorcowym. Syntetyczna mara rozwoju dla każdej jednostk opsana jest wzorem: d o m = o, =,2,, n () d o gdze: m mara rozwoju, d o odległość eukldesowa każdego z do z 0j (wzorca rozwoju), d o krytyczna (granczna) odległość danej jednostk od wzorca. Wykorzystane we wzorze () welkośc wyrażone są jako: d o o = m ( z j= z jo oj 2 ) d = d o +, 0 2S 0 przy czym: d 0 n = n do o, = S n ( do o d o n 2 0 = ) = Destymulanta cecha dzałająca hamująco, której pożądane są nższe wartośc. 2 Stymulantam są te zmenne dagnostyczne, które dzałają w sposób pobudzający, tzn. wyższy pozom rozwoju badanego zjawska charakteryzuje sę wększą wartoścą.

3 Jakość kaptału ludzkego obszarów wejskch województwa małopolskego Bezwzorcowa mara syntetyczna. Wartośc znormalzowane zmennej X j uzyskano za pomocą metody untaryzacj zerowanej według formuły o postac [Kukuła 2000]: z x mn x =, ( =,2,...,22; j =,2,...,3) max x mn x gdze: z unormowane wartośc przekształconych zmennych dagnostycznych, take, że: max z =, mn = 0, (j =,2,..., s). z Kolejnym krokem w uzyskanu syntetycznego mernka jest dokonane agregacj zmennych unormowanych z uwzględnenem ważnośc każdej ze zmennych. Dla rozwązana na ogół kontrowersyjnego problemu ważena zmennych potraktowano je jako równoprawne, przypsując m dentyczne jednostkowe wag. W celu wyznaczena zmennej syntetycznej dla poszczególnych obektów zastosowano jedną z najczęścej wykorzystywanych formuł z grupy metod bezwzorcowych, jaką jest funkcja agregująca opsana według wzoru: Q ω j z, ( =,2,, n) = s j= gdze: Q wartość zmennej syntetycznej dla -tego obektu (gmny), ω waga j-tej zmennej dagnostycznej, wartość zmennej znormalzowanej. z Wynk Dzęk zastosowanu omówonych metod dokonano herarchzacj obszarów wejskch według wartośc m oraz Q, jako wartośc mernków syntetycznych opsujących wybrane elementy wpływające jakośc życa w poszczególnych gmnach. W obrębe uporządkowanych zborów wydzelono 6 rozłącznych podzborów skupających obekty podobne w następujący sposób: I grupa (pozom bardzo wysok) złożona z gmn, dla których: mn Q + 5max Q ; max Q, 6 II grupa (pozom wysok) złożona z gmn, dla których: + 2 mn Q + 4 max Q ; mn Q 5 max Q, 6 6 III grupa (pozom średnowysok) złożona z gmn, dla których: + 3 mn Q + 3 max Q ; 2 mn Q 4 max Q, 6 6 IV grupa (pozom średno-nsk) złożona z gmn, dla których: + 4 mn Q + 2 max Q ; 3 mn Q 3 max Q, 6 6 V grupa (pozom nsk) złożona z gmn, dla których: + 5 mn Q + max Q ; 4 mn Q 2 max Q, 6 6 VI grupa (pozom bardzo nsk) złożona z gmn, dla których: 3 Q mn Q ; 5mn Q + maxq 6 Zestawene wynków przedstawono grafczne (rys. 2) oraz tabelaryczne (tab. 2 3). 3 por. Kukuła K., Próba waloryzacj województw ze względu na zagospodarowane turystyczne oraz środowsko naturalne.fola Turstca, 993, nr 4

4 34 Monka Jaworska Ośw ęcm Mechów Kraków ŚWIĘTOKRZYSKIE Brzesko Tarnów Legenda/Descrpton: nr grupy (lczba gmn)/ no of LEGENDA group (number of Nr communes) gupy (lczba gm (3) 2 (7) 3 (5) 4 (33) 5 (46) 6 (8) PODKARPACKIE Rabka Now y Sącz Krynca Zakopane Rysunek. Gradacja obszarów wejskch ze względu na pozom jakośc kaptału ludzkego według syntetycznego mernka rozwoju Hellwga m Fgure. Gradaton of rural areas accordng to the level of human captal by m Źródło: opracowane własne Tabela 2. Grupy gmn wejskch województwa małopolskego ze względu na wartość mary rozwoju Hellwga m Table 2. Group of rural muncpaltes, value m Grupa/ Podzał gmn według m /Dvson of communes by m Group I Łapanów, Uśce Gorlcke, Żegocna II Dębno, Czorsztyn, Gnojnk, Trzcana, Polanka Welka, Lpnca Murowana, Kroścenko nad Dunajcem III Bolesław, Radzemce, Mucharz, Nowe Brzesko, Welka Weś, Koścelsko, Zelonk, Tymbark, Lanckorona, Nowy Targ, Łapsze Nżne, Babce, Osek, Zaberzów, Bały Dunajec IV Ropa, Czernchów, Stryszów, Sękowa, Bystra Sdzna, Gdów, Moglany, Szczurowa, Iwkowa, Wśnowa, Drwna, Tomce, Mchałowce, Poronn, Łabowa, Łużna, Bukowna Tatrzańska, Jabłonka, Raba Wyżna, Spytkowce, Budzów, Bochna, Lpnca Welka, Zembrzyce, Spytkowce, Kłaj, Brzeźnca, Ochotnca Dolna, Czarny Dunajec, Kamenca, Sepraw, Borzęcn, Lubeń V Przecszów, Mszana Dolna, Lszk, Lsa Góra, Racławce, Tokarna, Wetrzychowce, Skrzyszów, Kamonka Welka, Konusza, Jodłownk, Ośwęcm, Gromnk, Podegrodze, Lmanowa, Jordanów, Rzezawa, Klucze, Rytro, Pcm, Zawoja, Weprz, Chełmec, Palecznca, Gręboszó w, Łącko, Werzchosławce, Trzycąż, Koszyce, Gorlce, Igołomna Wawrzeńczyce, Jerzmanowce Przegna, Bolesław, Słopnce, Pleśna, Nawojowa, Racechowce, Nedźwedź, Mędrzechów, Gołcza, Łososna Dolna, Iwanowce, Tarnów, Słaboszów, Moszczenca, Laskowa VI Grybów, Dobra, Gródek nad Dunajcem, Korzenna, Bskupce, Szerzyny, Rzepennk Strzyżewsk, Charsznca, Szaflary, Kocmyrzów Luborzyca, Olesno Stryszawa, Łukowca, Sułoszowa, Radgoszcz, Lpnk, Kozłów, Ksąż Welk Źródło: opracowane własne

5 Jakość kaptału ludzkego obszarów wejskch województwa małopolskego 35 Trzebna Wolbrom Mechów Kraków Proszow ce ŚWIĘTOKRZYSKIE Tarnów Legenda/Descrpton: nr grupy (lczba gmn)/ no of LEGENDA group (number of Nr communes) grupy (lczba gmn) (2) 2 (3) 3 (2) 4 (49) 5 (34) 6 (3) Ośw ęcm Brzesko PODKARPACKIE Wadow ce Myślence Rabka Krynca Zakopane Rysunek 2. Gradacja obszarów wejskch ze względu na pozom jakośc kaptału ludzkego według syntetycznego mernka Q Fgure 2. Gradaton of rural areas accordng to the level of human captal by Q Źródło: opracowane własne Tabela 3. Grupy gmn wejskch województwa małopolskego ze względu na wartość mary Q Table 3. Group of rural muncpaltes, value Q Grup/ Podzał gmn według Q /Dvson of communes by Q Group I Łapanów, Uśce Gorlcke II Trzcana, Czorsztyn, Żegocna Kroścenko nad Dunajcem, Zelonk, Welka Weś, Tymbark, Łabowa, Radzemce, Lpnca III Murowana, Dębno, Koścelsko, Lanckorona, Gnojnk, Tomce, Mucharz, Poronn, Ropa, Wśnowa, Bolesław, Bystra Sdzna, Babce, Iwkowa, Polanka Welka Gdów, Budzów, Bały Dunajec, Kamenca, Nowy Targ, Moglany, Słopnce, Czernchów, Sepraw, Nowe Brzesko, Szczurowa, Stryszów, Lpnca Welka, Zaberzów, Bukowna Tatrzańska, Mchałowce, Spytkowce, Łapsze Nżne, Podegrodze, Sękowa, Kamonka Welka, Kłaj, Brzeźnca, IV Jabłonka, Chełmec, Tokarna, Jordanów, Osek, Nedźwedź, Racławce, Drwna, Spytkowce, Lsa Góra, Raba Wyżna, Nawojowa, Mszana Dolna, Lubeń, Jodłownk, Ochotnca Dolna, Bolesław, Bochna, Łużna, Lszk, Gromnk, Pcm, Lmanowa, Łącko, Zembrzyce, Skrzyszów Laskowa, Zawoja, czarny Dunajec, Weprz, Rytro, Łososna Dolna, Gręboszów, Gołcza, Klucze, Grybów, Rzezawa, Ośwęcm, Konusza, Borzęcn, Korzenna, Jerzmanowce Przegna, V Werzchosławce, Przecszów, Wetrzychowce, Tarnów, Pleśna, Słaboszów, Racechowce, Iwanowce, Trzycąż, Gorlce, Gródek nad Dunajcem, Łukowca, Pałecznca, Igołoma Wawrzeńczyce, Bskupce, Dobra, Mędrzechów, Moszczenca Szaflary, Koszyce, Kocmyrzów Luborzyca, Rzepennk Strzyżewsk, Szerzyny, Olesko, VI Sułoszowa, Radgoszcz, Charsznca, Lpnk, Ksąż Welk, Kozłów Źródło: opracowane własne

6 36 Monka Jaworska Wnosk W wynku zastosowana wybranych metod porządkowana lnowego otrzymano rankng gmn wejskch województwa małopolskego pod względem pozomu jakośc życa. Wynk te pozwolły zdentyfkować opsywany pozom zróżncowana badanych obektów. Informacje te mogą meć stotne znaczene do wyznaczena kerunków rozwoju zapewnena długookresowego rozwoju, zarówno na pozome lokalnym, jak regonalnym. Najwyższy pozom jakośc życa występował w gmnach Łapanów, Uśce Gorlcke oraz Żegocna (według perwszej zastosowanej metody). Średna wartość wskaźnka m wynosł 0,3. W 45% gmn wartość mernka była wyższa od średnej, co śwadczyło o wysokm pozome jakośc kaptału ludzkego na badanych obszarach. Średna wartość wskaźnka Q wynosła 2,455. W sześćdzesęcu gmnach wartość ta jest wyższa od średnej. Współczynnk zmennośc wynosły odpowedno 0,50 0,2. Z przeprowadzonych analz wynka, ż zgodność układów kolejnoścowych według dwóch wybranych metod była wysoka. Śwadczył o tym współczynnk korelacj rang Spearmana, który osągał wartość r s = 0,905. Wartość współczynnka korelacj wskazuje węc, że analzę jakośc kaptału ludzkego wybranych do badań obektów można prowadzć z wykorzystanem obu ocenanych metod. Wybór metody warunkowany jest zatem nnym celam nż ukerunkowane na klasyfkację ze względu na wartość zmennej syntetycznej. Może być on zwązany z pracochłonnoścą, kosztochłonnoścą lub czasochłonnoścą prowadzonych badań, a także wynkać z wymagań stawanych przed nośnoścą nformacyjną zmennej syntetycznej. Lteratura Hellwg Z. 968: Zastosowane metody taksonomcznej do typologcznego podzału krajów ze względu na pozom rozwoju oraz zasoby strukturę wykwalfkowanych kadr, Przegląd Statystyczny, nr 4. Kukuła K. 993: Próba waloryzacj województw ze względu na zagospodarowane turystyczne oraz środowsko naturalne, Fola Turstca, nr 4. Kukuła K. 2000: Metoda untaryzacj zerowanej, PWN, Warszawa. Summary The purpose of ths paper s to estmate level of qualty of human captal of rural n malopolske provnce. For ths purpose t was used multdmensonal statstcal analyss allowng to descrbe complex effect wth help of one varable, so called value of synthetc varable (Hellwg s method, addtve aggregaton functon). Adres do korespondencj dr nż. Monka Jaworska Unwersytet Rolnczy m. Hugona Kołłątaja w Krakowe Katedra Statystyk Matematycznej al. A. Mckewcza 2, 30-4 Kraków tel. (2) e-mal: rrjawors@cyf-kr.edu.pl