Gruczoły układu pokarmowego

Transkrypt

1 Ślinianki złożone gruczoły o budowie zrazikowej zbudowane z: - odcinków (jednostek) wydzielniczych (pęcherzyki surowicze, cewki śluzowe) - przewodów wyprowadzających Gruczoły układu pokarmowego Główne składniki śliny: woda jony: K+, Cl-, Na+, HCO3rodanki enzymy - amylaza ślinowa (ptialina) - lipaza - peroksydaza - kalikreiny białka antybakteryjne - lizozym - laktoferyna - histatyna - cystatyna - białka bogate w prolinę - IgA wąskie przestrzenie pomiędzy strukturami gruczołowymi na terenie zrazików zajęte przez: czynniki wzrostowe (EGF) - sieć naczyń włosowatych - włókna nerwowe (głównie autonomiczne) przegrody międzyzrazikowe tkanka łączna, śluz (glikoproteidy bardzo bogate w cukrowce) wyprowadzające, naczynia, nerwy Cewka śluzowa: komórki wydzielnicze śluzowe kom. mioepitelialne - spłaszczone jądra, przypodstawnie - aparat Golgiego - siateczka szorstka - ziarna wydzielnicze (słabo się barwią) komórki wydzielnicze surowicze (półksiężyc surowiczy) komórki mioepitelialne blaszka podstawna kom. pęcherzykowe Pęcherzyk surowiczy: komórki wydzielnicze (surowicze = produkujące białka) - piramidowe, zasadochłonne - okrągłe jądra komórkowe - szorstka siateczka, aparat Golgiego, ziarna wydzielnicze - kanaliki międzykomórkowe komórki mioepitelialne blaszka podstawna Komórki surowicze produkują prawie wszystkie białka śliny i wydzielają IgA Wydzielina surowicza (wodnista): woda, jony, białka (enzymy) Wydzielina śluzowa (gęsta, lepka): woda, jony, mucyny Obrazy z mikroskopu elektronowego Półksiężyc surowiczy komórki surowicze komórki śluzowe czapeczka z komórek surowiczych na końcu cewki śluzowej produkuje białka, m.in. lizozym i EGF szczególnie dobrze rozwinięte w śliniance podżuchwowej najprawdopodobniej jest to artefakt powstający podczas utrwalania

2 pęcherzyk sur. wstawka cewka śl. Przewody wyprowadzające: wstawka wewnątrz zrazika prążkowany międzyzrazikowy w tkance łącznej pomiędzy główny zrazikami Śródzrazikowe wyprowadzające ślinianki: - wstawka - prążkowany śródzrazikowe prążkowany międzyzrazikowy główny Wstawka: nabłonek jednowarstwowy sześcienny wymiana jonów Cl - /HCO3 - produkcja laktoferyny, lizozymu i EGF Przewód międzyzrazikowy: nabłonek jednowarstwowy walcowaty wielorzędowy Przewód prążkowany: nabłonek jednowarstwowy walcowaty prążkowanie przypodstawne wymiana jonów Na + /K +, Cl - /HCO3 - wydzielanie jonów metali ciężkich jonów rodankowych i IgA produkcja laktoferyny, kalikrein i EGF wstawka prążkowany Przewód główny: nabłonek wielorzędowy wielowarstwowy walcowaty wielowarstwowy płaski (ujście) Przewody (szczególnie wstawki i prążkowane) odpowiadają za ostateczny skład śliny. Anatomiczne typy ślinianek: Ślinianka przyuszna surowicza (tylko pęcherzyki surowicze) długie wstawki nieliczne grupy adipocytów

3 Ślinianka podjęzykowa Ślinianka podżuchwowa mieszana ze znaczną przewagą komponenty śluzowej (tylko cewki śluzowe) słabo rozwinięte półksiężyce surowicze w przewodach prążkowanych najsłabsze prążkowanie lub jego brak mieszana z przewagą komponenty surowiczej (80% pęcherzyki surowicze, 20% cewki śluzowe) dobrze rozwinięte półksiężyce surowicze długie prążkowane wysepki tkanki tłuszczowej (zwiększają się z wiekiem) Unerwienie gruczołów ślinowych gr. von Ebnera unerwienie autonomiczne przywspółczulne i współczulne najsilniejszy wpływ komponenty przywspółczulnej na wydzielanie śliny (mediator: acetylocholina) układy przywspółczulny i współczulny NIE działają antagonistycznie gruczoł wargowy VIP Małe gruczoły ślinowe gr. wargowe zlokalizowane w błonie podśluzowej jamy ustnej, rzadziej w blaszce właściwej złożone nie są otoczone torebką, przeważnie brak budowy zrazikowej surowicze, śluzowe, mieszane wstawki wyprowadzające (nabł. jednowarstwowy walcowaty) na terenie ślinianek znajdują się także perykariony komórek zwojowych gruczoły von Ebnera - surowicze pozostałe gruczoły językowe i gruczoły podniebienne - śluzowe gruczoły wargowe i policzkowe mieszane Trzustka to złożony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki trzustkowe Langerhansa). Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających. wysepki trzustkowe śródzrazikowe odcinki zewnątrzwydzielnicze naczynie tkanka łączna międzyzrazikowa międzyzrazikowe naczynia śródzrazikowe wysepki trzustkowe pęczek nerwowy odcinki zewnątrzwydzielnicze ciałko Paciniego

4 Komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) to typowe komórki produkujące białka i wykazujące wyraźną polaryzację - jej efektem jest dwubarwność komórek i całego pęcherzyka Pęcherzyk trzustkowy komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) komórki śródpęcherzykowe blaszka podstawna siateczka szorstka, Golgi kwasochłonne ziarna wydz. kanaliki międzykomórkowe kom. pęcherzykowe kom. śródpęcherzykowe Komórki śródpęcherzykowe należą do przewodu wyprowadzającego (wstawki), która częściowo wchodzi na teren pęcherzyka Pęcherzyk otaczają naczynia włosowate blaszka podstawna Produkty wydzielnicze komórek pęcherzykowych Proenzymy: (aktywowane w jelicie cienkim) trypsynogen chymotrypsynogen prokarboksypeptydaza proelastaza proteazy profosfolipaza A2 Aktywne enzymy: Inne: alfa-amylaza lipaza trójglicerydowa DNaza RNaza esterazy Komórki śródpęcherzykowe są morfologicznie i czynnościowo podobne do komórek wstawki kofaktor lipazy inhibitor trypsyny kwaśny proteoglikan Przewody wyprowadzające: wstawki (nabłonek płaski do niskiego sześciennego) śródzrazikowe (nabłonek sześcienny) wstawka śródzrazikowy międzyzrazikowe (nabłonek walcowaty): - kom. główne (najliczniejsze, podobne do komórek przewodów śródzrazikowych) - kom. podstawne (niezróżnicowane) - kom. szczoteczkowe - kom. dokrewne kom. śródpęcherzykowe Komórki nabłonkowe wstawek i przewodów śródzrazikowych transportują jony i wydzielają zasadowy, bogaty w dwuwęglany płyn (neutralizacja kwaśnej treści pokarmowej). główne - nabłonek walcowaty o podobnym składzie komórkowym - warstwa tkanki łącznej - warstwa mięśniówki gładkiej

5 Wątroba świnia człowiek przestrzenie wrotne jest nie tylko dużym, złożonym gruczołem, ale przede wszystkim metabolicznym centrum organizmu Funkcje: przemiany metaboliczne substancji endo- i egzogennych produkcja białek osocza produkcja lipidów produkcja i wydzielanie żółci magazynowanie witamin i Fe udział w eliminacji patogenów i starych erytrocytów W wątrobie niektórych zwierząt (np. świni) zraziki są oddzielone tkanką łączną. W wątrobie ludzkiej brak ciągłych przegród łącznotkankowych, ale zraziki można wyodrębnić dzięki specyficznej architekturze miąższu wątrobowego. Wątrobę budują jednostki strukturalne - zraziki wątrobowe Klasyczny zrazik wątrobowy przestrzeń wrotna T PŻ Ż przestrzenie wrotne komórki wątrobowe (hepatocyty) ułożone w blaszki zatoki wątrobowe (naczynia włosowate) Blaszki hepatocytów i zatoki są otoczone siecią włókien srebrochłonnych przestrzenie wrotne (tkanka łączna) z triadą): - tętnica międzyzrazikowa - żyła międzyzrazikowa - żółciowy międzyzrazikowy Hepatocyty stref 1 i 3 różnią się aktywnością metaboliczną i cechami morfologicznymi: Różne sposoby podziału miąższu wątrobowego Strefa 3 Strefa 1: (wysoka aktywność) duże mitochondria z licznymi grzebieniami, obfita siateczka szorstka, dużo glikogenu 1. klasyczny zrazik wątrobowy 2. zrazik wrotny (Malla) 3. gronko wątrobowe Strefa 3: (niska aktywność) małe mitochondria z rzadkimi grzebieniami, obfitsza siateczka gładka, mało glikogenu, wczesne zmiany degeneracyjne Osią gronka wątrobowego są naczynia okołozrazikowe Strefy gronka wątrobowego: 1 bogata w tlen (aktywnego metabolizmu) 2 pośrednia (zmiennego metabolizmu) 3 uboga w tlen (niskiego metabolizmu) przepływ krwi Strefa 1 Strefa 2 tlen detoksyfikacja uwalnianie glukozy glikoliza rozkład kw. tłuszcz. synteza kw. tłuszcz. naczynie okołozrazikowe Nakładające się na siebie strefy gronka wątrobowego można odnieść do obszarów klasycznego zrazika: strefa 1 = obszar wokół przestrzeni wrotnej (okołowrotny) - na obwodzie zrazika strefa 3 = obszar wokół żyły centralnej (okołocentralny)

6 Hepatocyt siateczka szorstka W związku z jego wieloma różnorodnymi funkcjami, jest najbogatszą w organelle komórką organizmu siateczka gładka aparat Golgiego mitochondria lizosomy peroksysomy ziarna glikogenu drobne krople lipidowe Funkcje hepatocytu: metabolizm cukrowców: obrót glukoza-glikogen, glukoneogeneza metabolizm lipidów: rozkład chylomikronów, synteza cholesterolu i fosfolipidów, produkcja i wydzielanie VLDL synteza białek osocza produkcja i wydzielanie żółci detoksyfikacja funkcja dokrewna: produkcja insulinopodobnych czynników wzrostu (ILGF1 i 2, dawniej somatomedyn), erytropoetyny i cytokin wydzielanie IgA Bieguny hepatocytu: Hepatocyty mogą być dwujądrzaste zatoka (naczynie) biegun naczyniowy wchłanianie i wydzielanie sąsiedni hepatocyt biegun żółciowy (kanalikowy) wydzielanie żółci Biegun naczyniowy: mikrokosmki obfita siateczka szorstka wchłanianie produktów trawienia (obecnych w krwi spływającej z przewodu pokarmowego) wydzielanie glukozy, białek, lipoproteidów Przestrzeń okołozatokowa Dissego: pomiędzy biegunami naczyniowymi hepatocytów a ścianą zatoki (śródbłonkiem) zatoka Biegun żółciowy: kanalik żółciowy (symetryczne wpuklenia błon komórkowych) z mikrokosmkami połączenia międzykomórkowe (uszczelnienie i wzmocnienie kanalika) liczne diktiosomy i lizosomy wydzielanie żółci i IgA Zatoki wątrobowe odmiana kapilarów o nieciągłej ścianie szerokie, nieregularne komórki śródbłonkowe z otworami o różnej wielkości brak blaszki podstawnej pełna przepuszczalność Komórki związane ze ścianą zatok wątrobowych: komórki Browicza-Kupffera lipocyty komórki ziarniste hepatocyty zatoki przestrzeń okołozatokowa (Dissego) naczynia okołozrazikowe śródbłonek światło zatoki przestrzeń Dissego mikrokosmki

7 kom. ziarnista Krążenie krwi w wątrobie kom. Kupffera komórki (dawn. Browicza-) Kupffera makrofagi rezydujące w wątrobie: fagocytują bakterie, uszkodzone komórki, stare erytrocyty; produkują cytokiny wpływające na funkcje hepatocytów, komórek śródbłonkowych i komórek ziarnistych koórki gwiaździste (kom. Ito) specyficzna odmiana miofibroblastów, magazynują lipidy i wit. A; regulują przepływ krwi przez zatoki, w warunkach patologicznych produkują włókna kolagenowe (zwłóknienie wątroby marskość) komórki ziarniste limfocyty NK komórka gwiaździsta tętnica wątrobowa żyła wrotna tętnice międzypłatowe żyły międzypłatowe tętnice międzyzrazikowe żyły międzyzrazikowe tętnice okołozrazikowe żyły okołozrazikowe tętniczki wlotowe żyłki wlotowe zatoki wątrobowe żyły centralne żyły podzrazikowe żyły wątrobowe Wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe kanaliki żółciowe przewodziki żółciowe (cholangiole) - niski nabłonek sześcienny: cholangiocyty i kom. owalne międzyzrazikowe żółciowe - nabłonek sześcienny do walcowatego: cholangiocyty Pozawątrobowe drogi żółciowe wątrobowe prawy i lewy wątrobowy wspólny pęcherzykowy pęcherzyk żółciowy żółciowy wspólny Budowa ściany: nabłonek jednowarstwowy walcowaty (komórki jasne, pojedyncze kom. dokrewne i szczoteczkowe) blaszka właściwa mięśniówka gładka warstwa włóknista/surowicza Komórki jasne: mikrokosmki połączenia międzykomórkowe mitochondria w górnej i dolnej części Funkcja: resorbcja wody i jonów Cholangiocyty wydzielają alkaliczny płyn bogaty w wodorowęglany Komórki owalne to komórki macierzyste wątroby: mogą się namnażać i różnicować w komórki nabłonkowe przewodów i hepatocyty mięśniówka warstwa włóknista Pęcherzyk żółciowy nabłonek i układ warstw jak w przewodach pozawątrobowych liczne fałdy błony śluzowej nieliczne małe gruczoły śluzowe w blaszce właściwej