Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze

Transkrypt

1 Gruczoły - zespoły komórek nabłonkowych o specjalizacji wydzielniczej Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze Gruczoły zewnątrzwydzielnicze kierują wydzielinę do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające Elementy składowe: odcinki (jednostki) wydzielnicze przewody wyprowadzające Trzustka DuŜe gruczoły zewnątrzwydzielnicze tworzą odrębne narządy (ślinianki, trzustka, wątroba) złoŝony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki trzustkowe Langerhansa). Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających. wyspa trzustkowa Pęcherzyk trzustkowy komórki wydzielnicze komórki śródpęcherzykowe blaszka podstawna Komórki śródpęcherzykowe naleŝą do przewodu wyprowadzającego (wstawki), która częściowo wchodzi w głąb pęcherzyka Komórki wydzielnicze pęcherzyka trzustkowego to typowe komórki produkujące białka Produkują i wydzielają enzymy trawienne: proteazy lipazy amylazę nukleazy rozkładające wszystkie rodzaje substancji wysokocząsteczkowych (główne enzymy trawiące treść pokarmową w jelicie)

2 Wątroba jest nie tylko duŝym gruczołem, ale przede wszystkim metabolicznym centrum organizmu Przewody wyprowadzające: wstawki (nabłonek jednowarstwowy niski sześcienny) przewody śródzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy sześcienny) przewody międzyzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy walcowaty) przewody główne (nabłonek jednowarstwowy walcowaty) Komórki przewodów wydzielają alkaliczny płyn, zobojętniający kwaśną treść pokarmową przechodzącą z Ŝołądka do dwunastnicy Zrazik wątrobowy śyła centralna przestrzeń wrotna z triadą komórki wątrobowe (hepatocyty) ułoŝone w blaszki zatoki wątrobowe (naczynia włosowate) Ŝyła centralna przestrzenie wrotne z triadą: - tętnica międzyzrazikowa - Ŝyła międzyzrazikowa - przewód Ŝółciowy Hepatocyt z uwagi na róŝnorodne funkcje ma dobrze rozwinięte wszystkie organelle komórkowe Główne funkcje hepatocytu: produkcja białek osocza produkcja cholesterolu i lipoproteidów produkcja kwasów i barwników Ŝółciowych synteza/rozkład glikogenu (regulacja poziomu glukozy) unieczynnianie trucizn i leków (detoksyfikacja) Budują ją jednostki strukturalne - zraziki wątrobowe

3 zatoka wątrobowa (naczynie) Bieguny hepatocytu: biegun naczyniowy (wchłanianie i wydzielanie) sąsiedni hepatocyt biegun Ŝółciowy (kanalikowy) (wydzielanie) Biegun naczyniowy: mikrokosmki wydzielanie białek, lipoproteidów, glukozy wchłanianie produktów trawienia z krwi Biegun kanalikowy: kanalik Ŝółciowy połączenia międzykomórkowe wydzielanie Ŝółci Kom. śródbłonka zatoka Zatoki wątrobowe (typ naczyń włosowatych) szerokie, nieregularne ściana zbudowana z komórek śródbłonka z duŝymi otworami brak blaszki podstawnej pełna przepuszczalność GRUCZOŁY DOKREWNE Typy sygnalizacji międzykomórkowej hormon naczynia krwionośne komórki docelowe endokrynny (dokrewny) parakrynny autokrynny Ogólna charakterystyka gruczołów dokrewnych: brak przewodów wyprowadzających komórki dokrewne liczne kapilary o ścianie okienkowej brak podjednostek wydzielniczych (wyjątek: tarczyca)

4 Przysadka mózgowa Przysadka łączy się z podwzgórzem, gdzie znajdują się grupy komórek neurosekretorycznych (jądra podwzgórza). Produkowane przez nie hormony transportowane są aksonami do płata przedniego i tylnego. część obwodowa (płat przedni) PODWZGÓRZE KOMÓRKI DOCELOWE część gruczołowa część nerwowa (płat tylny) Płat przedni przysadki komórki: Do płata przedniego przekazywane są statyny i liberyny, regulujące aktywność wydzielniczą komórek tego płata kwasochłonne somatotrofy hormon wzrostu mammotrofy prolaktyna zasadochłonne kortykotrofy kortykotropina (ACTH) tyreotrofy tyreotropina (TSH) gonadotrofy folitropina (FSH) i lutropina (LH) Do płata tylnego przekazywane są dwa hormony (wazopresyna i oksytocyna), które tam dostają się do naczyń krwionośnych k.zasodochłonne k.kwasochłonne Płat tylny przysadki: aksony komórek neurosekretorycznych podwzgórza pituicyty (odmiana astrocytów) kapilary Tarczyca zbudowana jest z podjednostek wydzielniczych: pęcherzyków tarczycowych wypełnionych koloidem W płacie tylnym przekazywane są z aksonów do kapilarów dwa hormony: oksytocyna ADH (wazopresyna)

5 Pęcherzyk tarczycowy: wyścielony jednowarstwowym nabłonkiem o zmiennej wysokości (komórki pęcherzykowe) wypełniony płynem bogatym w białka (koloid) opleciony siecią kapilarów Komórki pęcherzykowe nieaktywne - płaskie aktywne - sześcienne lub walcowate Etapy produkcji hormonów tarczycowych (T3 i T4) faza wydzielania: produkcja i wydzielanie do koloidu tyreoglobuliny faza jodowania: dołączanie jodu do tyreoglobuliny (w koloidzie) faza resorbcji: pobieranie jodowanej tyreoglobuliny do komórek, trawienie jej w lizozomach i uwalnianie produktów (T3 i T4) do kapilarów Komórki C (okołopęcherzykowe) zlokalizowane na obwodzie pęcherzyków, produkują kalcytoninę aktywne nieaktywne Nadnercze składa się z kory i rdzenia o odmiennym pochodzeniu, budowie i funkcji Kora nadnerczy wykazuje obecność trzech warstw o róŝnym układzie komórek w. kłębkowata KORA w. pasmowata RDZEŃ KORA w. siatkowata medulla

6 Komórki kory nadnerczy produkują hormony sterydowe Hormony kory nadnerczy W. KŁĘBKOWATA Charakterystyka komórek produkujących hormony sterydowe (=steroidogenne) bogata gładka siateczka śródplazmatyczna mitochondria o rurkowatych grzebieniach krople lipidowe w cytoplazmie mineralokortykosterydy (np. aldosteron) W. PASMOWATA glikokortykosterydy (np. kortyzol) W. SIATKOWATA androgeny nadnerczowe Rdzeń nadnerczy Wysepki trzustkowe (Langerhansa) to ograniczone skupiska komórek dokrewnych rozsiane w miąŝszu trzustki komórki chromochłonne (produkują adrenalinę i noradrenalinę) komórki zwojowe naczynia krwionośne B A Typy komórek Typ % Lokalizacja w wyspie Produkowany hormon A B D PP 15% 80% 4% 1% obwodowa centralna rozsiane rozsiane glukagon insulina somatostatyna polipeptyd trzustkowy D PP

7 Cztery małe przytarczyce są zlokalizowane w torebce otaczającej tarczycę Elementy składowe: komórki główne (produkują parathormon) komórki oksyfilne wysepki tkanki tłuszczowej naczynia krwionośne włókna nerwowe włókna srebrochłonne Szyszynka rozwija się z fragmentu centralnego układu nerwowego dlatego obecne w niej komórki są przekształconymi komórkami nerwowymi lub glejowymi Elementy składowe: pinealocyty (produkują melatoninę) komórki śródmiąŝszowe (zmodyfikowane astrocyty) kapilary Szyszynka ma połączenie nerwowe z narządem wzroku i reguluje rytm dobowy organizmu Szyszynka światło System rozproszonych komórek dokrewnych (DNES, APUD) System komórek dokrewnych rozmieszczonych w róŝnych narządach i posiadających wspólne cechy: pochodzenie: z tkanki nerwowej produkowane hormony: peptydy i aminy biogenne Krypta jelitowa Komórka APUD Naczynie włosowate Komórka Panetha Komórka APUD

8 Lokalizacja komórek systemu: 1. Centralny układ nerwowy komórki neurosekretoryczne podwzgórza pinealocyty komórki dokrewne przysadki 2. Gruczoły dokrewne komórki C (tarczyca) komórki główne (przytarczyce) komórki A, B, D, PP (wysepek Langerhansa) kom. chromochłonne (rdzeń nadnerczy) 3. Nabłonki wyścielające: naskórek (komórki Merkla) przewód pokarmowy i jego gruczoły drogi oddechowe