Gruczoły zewnątrzi. wewnątrzwydzielnicze

Transkrypt

1 Gruczoły - zespoły komórek nabłonkowych o specjalizacji wydzielniczej Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze Gruczoły zewnątrzwydzielnicze kierują wydzielinę do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające Elementy składowe: odcinki (jednostki) wydzielnicze przewody wyprowadzające Małe gruczoły zewnątrzwydzielnicze: w ścianach przewodu pokarmowego i dróg oddechowych DuŜe gruczoły zewnątrzwydzielnicze tworzą odrębne narządy (ślinianki, trzustka, wątroba) Ślinianki złoŝone gruczoły o budowie zrazikowej zbudowane z: - odcinków wydzielniczych (pęcherzyki surowicze, cewki śluzowe) - przewodów wyprowadzających Główne składniki śliny: woda jony: K +, Cl -, Na +, HCO 3 - enzymy (amylaza ślinowa) białka antybakteryjne cukrowce (składnik śluzu) Pęcherzyk surowiczy: komórki wydzielnicze (surowicze - produkujące białka) komórki mioepitelialne (kurczliwe) blaszka podstawna Wydzielina surowicza: woda, jony, białka 1

2 Cewka śluzowa: komórki wydzielnicze (śluzowe) komórki surowicze (półksięŝyc surowiczy) komórki mioepitelialne blaszka podstawna Wydzielina śluzowa (gęsta, lepka): woda, glikoproteidy o znacznej zawartości cukrowców Przewody wyprowadzające: cewka śl. wstawka wewnątrz zrazika przewód prąŝkowany pęcherzyk sur. wstawka przewód międzyzrazikowy w tkance łącznej pomiędzy zrazikami przewód główny przewody śródzrazikowe przewód prąŝkowany przewód międzyzrazikowy przewód główny Wstawka: nabłonek jednowartwowy sześcienny transportuje jony (głównie chlorkowe i dwuwęglanowe) Przewód międzyzrazikowy nabłonek jednowarstwowy wacowaty wielorzędowy Przewód prąŝkowany: nabłonek jednowarstwowy walcowaty prąŝkowanie przypodstawne transportuje jony (głównie sodowe, potasowe i metali cięŝkich) Przewód główny nabłonek wielorzędowy wielowarstwowy walcowaty Ślinianka podjęzykowa Ślinianka przyuszna surowicza (tylko pęcherzyki surowicze) śluzowa (tylko cewki śluzowe) 2

3 Ślinianka podŝuchwowa Trzustka złoŝony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki trzustkowe Langerhansa). Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających. mieszana (80% pęcherzyki surowicze, 20% cewki śluzowe) Pęcherzyk trzustkowy komórki wydzielnicze komórki śródpęcherzykowe blaszka podstawna Komórki śródpęcherzykowe naleŝą do przewodu wyprowadzającego (wstawki), która częściowo wchodzi w głąb pęcherzyka Komórki wydzielnicze pęcherzyka trzustkowego to typowe komórki produkujące białka Produkują i wydzielają enzymy trawienne: proteazy lipazy amylazę nukleazy rozkładające wszystkie rodzaje substancji wysokocząsteczkowych (główne enzymy trawiące treść pokarmową w jelicie) Wątroba jest nie tylko duŝym gruczołem, ale przede wszystkim metabolicznym centrum organizmu Przewody wyprowadzające: wstawki (nabłonek niski sześcienny) przewody śródzrazikowe (nabłonek sześcienny) przewody międzyzrazikowe (nabłonek walcowaty) przewody główne (nabłonek walcowaty) Komórki przewodów wydzielają alkaliczny płyn, zobojętniający kwaśną treść pokarmową przechodzącą z Ŝołądka do dwunastnicy Budują ją jednostki strukturalne - zraziki wątrobowe 3

4 Zrazik wątrobowy śyła centralna przestrzeń wrotna z triadą komórki wątrobowe (hepatocyty) ułoŝone w blaszki zatoki wątrobowe (naczynia włosowate) Ŝyła centralna przestrzenie wrotne z triadą: - tętnica - Ŝyła - przewód Ŝółciowy Hepatocyt z uwagi na róŝnorodne funkcje ma dobrze rozwinięte wszystkie organelle komórkowe Główne funkcje hepatocytu: produkcja białek osocza produkcja cholesterolu i lipoproteidów produkcja kwasów i barwników Ŝółciowych synteza/rozkład glikogenu (regulacja poziomu glukozy) unieczynnianie trucizn i leków (detoksyfikacja) zatoka (naczynie) Bieguny hepatocytu: biegun naczyniowy (wchłanianie i wydzielanie) sąsiedni hepatocyt biegun Ŝółciowy (kanalikowy) (wydzielanie) Biegun naczyniowy: mikrokosmki wydzielanie białek, lipoproteidów, glukozy wchłanianie produktów trawienia z krwi Biegun kanalikowy: kanalik Ŝółciowy połączenia międzykomórkowe wydzielanie Ŝółci zatoka 4

5 Zatoki wątrobowe (typ naczyń włosowatych) szerokie, nieregularne ściana zbudowana z komórek śródbłonka z duŝymi otworami brak blaszki podstawnej pełna przepuszczalność Komórki związane ze ścianą zatok wątrobowych: komórki BrowiczaKupffera (wewnątrz) - są to makrofagi, pełnią funkcje śródbłonek obronne lipocyty (na zewnątrz) magazynują lipidy i witaminę A komórka Kupffera lipocyt przestrzeń okołozatokowa KrąŜenie krwi w wątrobie tętnice wątrobowe Wewnątrzwątrobowe drogi Ŝółciowe tętnice międzypłatowe Ŝyły międzypłatowe tętnice międzyzrazikowe Ŝyły międzyzrazikowe tętnice okołozrazikowe Ŝyły okołozrazikowe zatoki wątrobowe kanalik Ŝółciowy S Ŝyła wrotna INV IV PV przewodziki Ŝółciowe (nabłonek płaski/sześcienny) S Ŝyły centalne Ŝyły podzrazikowe kanaliki Ŝółciowe (wpuklenia błon komórkowych) CV międzyzrazikowe przewody Ŝółciowe (nabłonek sześcienny) Ŝyły wątrobowe IV przewodziki Ŝółciowe międzyzrazikowy przewód Ŝółciowy przewody wątrobowe przewód pęcherzykowy - pęcherzyk Ŝółciowy przewód Ŝółciowy wspólny Pozawątrobowe drogi Ŝółciowe i pęcherzyk Ŝółciowy Gruczoły męskiego układu rozrodczego Pęcherzyki nasienne błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym błona podśluzowa warstwa mięśni gładkich produkują płyn bogaty w fruktozę 5

6 Gruczoł krokowy (prostata) torebka gruczoły podśluzówkowe gruczoły śluzówkowe cewka moczowa gruczoły główne Komórki gruczołowe prostaty produkują płyn bogaty w białka (w tym enzymy proteolityczne) Gruczoły opuszkowo-cewkowe Gruczoł mlekowy Odcinek wydzielniczy: komórki wydzielnicze komórki mioepitelialne blaszka podstawna produkują śluz wydzielanie apokrynowe kropli lipidowych GRUCZOŁY DOKREWNE Komórki wydzielnicze wydzielają: białka mleka (egzocytoza) tłuszcze mleka (wydzielanie apokrynowe) 6

7 Typy sygnalizacji międzykomórkowej za pośrednictwem hormonów naczynia komórki hormon krwionośne docelowe Ogólna charakterystyka gruczołów dokrewnych: brak przewodów wyprowadzających komórki dokrewne liczne kapilary o ścianie okienkowej brak podjednostek wydzielniczych (wyjątek: tarczyca) endokrynna (dokrewna) parakrynna (lokalna) Na hormon reagują tylko komórki posiadające odpowiednie receptory Przysadka mózgowa Przysadka łączy się z podwzgórzem, gdzie znajdują się grupy komórek neurosekretorycznych (jądra podwzgórza). Produkowane przez nie hormony transportowane są aksonami do płata przedniego i tylnego. jądra wielkokomórkowe PODWZGÓRZE jądra drobnokomórkowe część gruczołowa część nerwowa (płat tylny) Z jąder drobnokomórkowych do płata przedniego przekazywane są hormony Uwalniające i hamujące, które regulują aktywność wydzielniczą komórek tego płata Z jąder wielkokomórkowych do płata tylnego przekazywane są dwa hormony, które tam dostają się do naczyń krwionośnych Płat przedni przysadki komórki: kwasochłonne somatotrofy hormon wzrostu (GH) mammotrofy prolaktyna (PRL) zasadochłonne kortykotrofy kortykotropina (ACTH) tyreotrofy tyreotropina (TSH) gonadotrofy folitropina (FSH) i lutropina (LH) 7

8 Tarczyca zbudowana jest z podjednostek wydzielniczych: pęcherzyków tarczycowych wypełnionych koloidem Płat tylny przysadki: aksony komórek neurosekretorycznych podwzgórza pituicyty (odmiana astrocytów) kapilary W płacie tylnym przekazywane są z aksonów do kapilarów dwa hormony: oksytocyna ADH (wazopresyna) Pęcherzyk tarczycowy: wyścielony jednowarstwowym nabłonkiem o zmiennej wysokości (komórki pęcherzykowe) wypełniony płynem bogatym w białka (koloid) opleciony siecią kapilarów Komórki pęcherzykowe nieaktywne - płaskie aktywne - sześcienne lub walcowate Etapy produkcji hormonów tarczycowych (T3 i T4) faza wydzielania: produkcja i wydzielanie do koloidu tyreoglobuliny faza jodowania: dołączanie jodu do tyreoglobuliny (w koloidzie) faza resorbcji: pobieranie jodowanej tyreoglobuliny do komórek, trawienie jej w lizozomach i uwalnianie produktów (T3 i T4) do kapilarów Komórki C (okołopęcherzykowe) zlokalizowane na obwodzie pęcherzyków produkują kalcytoninę aktywne nieaktywne 8

9 Cztery małe przytarczyce są zlokalizowane w torebce otaczającej tarczycę Nadnercze składa się z kory i rdzenia o odmiennym pochodzeniu, budowie i funkcji Elementy składowe: komórki główne (produkują parathormon) komórki oksyfilne (bogate w mitochondria, degenerujące) wysepki tkanki tłuszczowej naczynia krwionośne Kora nadnerczy wykazuje obecność trzech warstw o róŝnym układzie komórek w. kłębkowata KORA w. pasmowata RDZEŃ KORA w. siatkowata medulla Komórki kory nadnerczy produkują hormony steroidowe Hormony kory nadnerczy W. KŁĘBKOWATA Charakterystyka komórek produkujących hormony steroidowe: bogata gładka siateczka śródplazmatyczna mitochondria o rurkowatych grzebieniach krople lipidowe w cytoplazmie mineralokortykosterydy (np. aldosteron) W. PASMOWATA glikokortykosterydy (np. kortyzol) W. SIATKOWATA androgeny nadnerczowe (np. DHEA) 9

10 Rdzeń nadnerczy Wysepki trzustkowe (Langerhansa) to ograniczone skupiska komórek dokrewnych rozsiane w miąŝszu trzustki komórki chromochłonne (produkują adrenalinę i noradrenalinę) komórki zwojowe naczynia krwionośne B A Typy komórek Typ % Lokalizacja w wyspie Produkowany hormon A B D PP 10-35% 55-80% 5% 1% obwodowa centralna rozsiane rozsiane glukagon insulina somatostatyna polipeptyd trzustkowy D PP Szyszynka rozwija się z fragmentu centralnego układu nerwowego dlatego obecne w niej komórki są przekształconymi komórkami nerwowymi lub glejowymi Elementy składowe: pinealocyty (produkują melatoninę) komórki podporowe (zmodyfikowane astrocyty) kapilary 10

11 System rozproszonych komórek dokrewnych (DNES, APUD) Szyszynka ma połączenie nerwowe z narządem wzroku i reguluje rytm dobowy organizmu Szyszynka światło System komórek dokrewnych rozmieszczonych w róŝnych narządach i posiadających wspólne cechy: pochodzenie: z tkanki nerwowej produkowane hormony: peptydy i aminy biogenne Lokalizacja komórek systemu: 1. Centralny układ nerwowy komórki neurosekretoryczne podwzgórza pinealocyty komórki dokrewne przysadki 2. Gruczoły dokrewne komórki C (tarczyca) komórki główne (przytarczyce) komórki A, B, D, PP (wysepek trzustkowych) kom. chromochłonne (rdzeń nadnerczy) 3. Rozproszone komórki dokrewne w nabłonkach wyścielających: przewód pokarmowy i jego gruczoły drogi oddechowe 11