GRUCZOŁY ŚLINOWE STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY. Ślina. Główne składniki śliny

Transkrypt

1 Ślina GRUCZOŁY ŚLINOWE (1200 ml/24 godz.) produkowana jest przez duże gruczoły ślinowe (ślinianki) i małe gruczoły ślinowe obecne w ścianie jamy ustnej i w języku ślinianka podjęzykowa ślinianka podżuchwowa ślinianka przyuszna I STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY Funkcje śliny: nawilżanie jamy ustnej i kęsów pokarmowych rozpuszczanie substancji smakowych (niezbędne do ich interakcji z receptorami smakowymi) regulacja ph wnętrza jamy ustnej wstępne trawienie (głównie wielocukrowców) kontrola flory bakteryjnej jamy ustnej pobudzanie odnowy i regeneracji nabłonka (jamy ustnej, a także przełyku i żoładka) ochrona błony śluzowej przed uszkodzeniem przez czynniki chemiczne ochrona szkliwa przed demineralizacją Główne składniki śliny Główne składniki śliny, c.d. Woda (ok. 90%) Jony Substancje proste Enzymy Mucyny,, Ca 2+, Cl -, HCO 3-, PO 4 3-, rodanki glukoza, mocznik, cholesterol amylaza lipaza peroksydaza kalikreiny MG1, MG2 rozkłada wielocukrowce w niewielkich ilościach, rozkłada lipidy wykazuje aktywność bakteriobójczą peptydazy uczestniczące w tworzeniu bradykininy główny składnik wydzieliny śluzowej: wysokocząsteczkowe kwaśne glikoproteidy (0,25-1,0 MDa) z bardzo dużą ilością krótkich łańcuchów cukrowcowych (50-80%), silnie wiążą jony Ca 2+ Białka przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe Immunoglobuliny Czynniki wzrostowe lizozym laktoferryna histatyny cystatyny białka bogate w prolinę katelicydyny defenzyny IgA EGF, TGF własności przeciwbakteryjne własności przeciwbakteryjne białka bogate w histydynę, własności przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne inhibitory niektórych peptydaz, własności przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe własności przeciwbakteryjne, gromadzą jony wapniowe i stymulują remineralizację szkliwa peptydy o własnościach bakteriobójczych białka bakteriobójcze pobudzają wzrost i regenerację nabłonków Ślinianki złożone gruczoły o budowie zrazikowej zbudowane z: - odcinków (jednostek) wydzielniczych (pęcherzyki surowicze, cewki śluzowe) - przewodów wyprowadzających kom. mioepitelialna wąskie przestrzenie pomiędzy strukturami gruczołowymi zajęte przez: - sieć naczyń włosowatych - włókna nerwowe (głównie autonomiczne) Pęcherzyk surowiczy piramidowe komórki wydzielnicze (surowicze = produkujące białka) - zasadochłonna cytoplazma - szorstka siateczka - aparat Golgiego - ziarna wydzielnicze - kanaliki międzykomórkowe komórki mioepitelialne blaszka podstawna zakończenia nerwowe (autonomicznego u.n.): nadblaszkowe i podblaszkowe Siateczka szorstka RER Wydzielina surowicza (wodnista): woda, jony, białka blaszka podstawna podblaszkowe nadblaszkowe zakończenia nerwowe 1

2 kom. mioepitelialna półksiężyc surowiczy Cewka śluzowa jasne, piramidowe/sześcienne komórki Wydzielina surowicza (wodnista): woda, jony, białka Komórki surowicze produkują prawie wszystkie białka obecne w ślinie i wydzielają IgA produkowane przez plazmocyty obecne w tkance łącznej wydzielnicze (śluzowe) - przypodstawnie spłaszczone jądra - aparat Golgiego - siateczka szorstka - ziarna wydzielnicze (słabo się barwią) komórki wydzielnicze surowicze (półksiężyc surowiczy) komórki mioepitelialne blaszka podstawna zakończenia nerwowe (autonomicznego u.n.): nadblaszkowe i podblaszkowe Półksiężyc surowiczy: fakt czy artefakt? Wydzielina śluzowa (gęsta, lepka): skład: woda, jony, mucyny ułatwia przemieszczanie kęsów tworzy warstwę chroniącą śluzówkę przed uszkodzeniem chemicznym, a szkliwo przed demineralizacją przy mikrouszkodzeniach szkliwa pobudza remineralizację komórka śluzowa czapeczka z komórek surowiczych na końcu cewki śluzowej produkuje białka, m.in. lizozym i EGF jak powstaje? - wynik procesu rozwojowego: kom. śluzowe powstają z pierwszego odcinka wstawki, pierwotny pęcherzyk tworzy półksiężyc (?) - artefakt będący skutkiem utrwalania (?) PRZED UTRW ALENIEM PO UTRWALENIU kom. śluzowa Przewody wyprowadzające: Komórki surowiczo-śluzowe występują w niektórych pęcherzykach i półksiężycach surowiczych produkują zarówno białka, jak i mucyny zawierają ziarna wydzielnicze o niejednorodnej gęstości (to widać tylko w ME) cewka śl. półksiężyc (komórki surowiczo-śluzowe) wewnątrz zrazika prążkowany pęcherzyk sur. komórki śluzowe cewki międzyzrazikowy w tkance łącznej pomiędzy główny zrazikami przewody śródzrazikowe prążkowany międzyzrazikowy surowiczo-śluzowe ziarna wydzielnicze główny 2

3 Wstawka: Przewód prążkowany: nabłonek jednowarstwowy sześcienny (niski) komórki ubogie w organele komórki mioepitelialne (w początkowym odcinku) wymiana jonów Cl/HCO 3 (alkalizacja śliny) produkcja laktoferyny, lizozymu, EGF Cl - HCO 3 - Cl - prążkowany zmienna średnica (zwężenia i rozszerzenia) nabłonek jednowarstwowy walcowaty prążkowanie przypodstawne wymiana jonów Na/K, wydzielanie jonów metali ciężkich, jonów rodankowych i IgA produkcja laktoferyny, kalikrein i EGF prążkowany IgA Na+ prążkowany rodanki Pb 2+ Wstawki i przewody prążkowane odpowiadają za ostateczny skład śliny i jej hypoosmolarność. Saliwon (jednostka czynnościowa): odcinek wydzielniczy + + prążkowany Przewód międzyzrazikowy: nabłonek jednowarstwowy walcowaty wielorzędowy Przewód główny: nabłonek wielorzędowy wielowarstwowy walcowaty wielowarstwowy płaski (ujście) surowicze (tylko pęcherzyki surowicze) komórki surowicze produkują m.in. białko gustynę, stymulujące odnowę kubków smakowych długie wstawki grupy adipocytów (zwiększają się z wiekiem) produkują ok. 25% śliny Ślinianki przyuszne Ślinianki podjęzykowe Ślinianki podżuchwowe mieszane, z przewagą komponenty śluzowej (tylko cewki śluzowe) słabo rozwinięte półksiężyce surowicze produkują ok. 5% śliny mieszane z przewagą komponenty surowiczej (80% pęcherzyki surowicze, 20% cewki śluzowe) dobrze rozwinięte półksiężyce surowicze długie przewody prążkowane wysepki tkanki tłuszczowej (zwiększają się z wiekiem) najbardziej wydajne produkują ok. 70% śliny 3

4 Porównanie częstości występowania dwóch typów komórek wydzielniczych i długości przewodów wyprowadzających w poszczególnych śliniankach Komórki wydzielnicze: surowicze śluzowe Przewody: wstawki przewody prążkowane przewody międzyzrazikowe przyuszna podżuchwowa podjęzykowa Małe gruczoły ślinowe zlokalizowane w błonie podśluzowej jamy ustnej, rzadziej w blaszce właściwej złożone nieotoczone torebką, przeważnie brak budowy zrazikowej surowicze, śluzowe, mieszane wstawki przewody wyprowadzające (nabł. jednowarstwowy walcowaty) gruczoły von Ebnera - surowicze pozostałe gruczoły językowe i gruczoły podniebienne - śluzowe gruczoły wargowe i policzkowe mieszane bogate unerwienie autonomiczne przywspółczulne i współczulne najsilniejszy wpływ na wydzielanie śliny ma układ przywspółczulny (neuroprzekaźnik: acetylocholina) układy przywspółczulny i współczulny NIE działają antagonistycznie Unerwienie gruczołów ślinowych gruczoł wargowy VIP Budowa stawu (diarthrosis) Torebka stawowa: warstwa włóknista (tkanka łączna zbita) okostna warstwa włóknista torebki stawowej błona maziowa jama stawu z płynem stawowym na terenie ślinianek znajdują się także nieliczne perykariony komórek zwojowych błona maziowa: tkanka łączna wiotka - makrofagi (synowiocyty A) - fibroblasty (synowiocyty B) Na powierzchni synowiocyty tworzą zwartą warstwę naczynia krwionośne chrząstka stawowa (szklista) jama szpikowa kość Staw skroniowo-żuchwowy Staw skroniowo-żuchwowy ma odmienny charakter od większości stawów: kość skroniowa górna komora dolna komora głowa wyrostka kłykciowego żuchwy torebka stawowa Staw skroniowo-żuchwowy umożliwia wielokierunkowe ruchy żuchwy powierzchnie stawowe pokrywa tkanka łączna włóknista (z tkanki łącznej włóknistej) dzieli jamę stawu na dwie komory torebka stawowa przyrośnięta do obwodu krążka niemożliwy przepływ płynu między komorami torebka stawowa o luźnym utkaniu nie ulega przerwaniu nawet przy znacznych przemieszczeniach stawu kość skroniowa głowa wyrostka kłykciowego żuchwy 4

5 Rejon stawowy głowy wyrostka kłykciowego żuchwy Krążek stawowy dolna komora jamy stawu tkanka łączna włóknista (powierzchnia stawowa) warstwa bogatokomórkowa* chrząstka włóknista zwapniała chrząstka szklista kość wyrostka kłykciowego *warstwa bogatokomórkowa zawiera fibroblasty odpowiedzialne za odnowę powierzchni stawowej zbudowany z tkanki łącznej włóknistej włókna kolagenowe, niewielka ilość sprężystych i siateczkowych uwodniona istota podstawowa (zwiększa mechaniczną odporność krążka) fibroblasty łączące się długimi wypustkami brak naczyń krwionośnych (nieliczne naczynia tylko na obwodzie, gdzie przyczepia się torebka stawowa) 5