ZAGRO ENIE BEZPIECZE STWA LOTÓW NA LOTNISKU W D BLINIE W ASPEKCIE KOLIZJI STATKÓW POWIETRZNYCH Z PTAKAMI

Transkrypt

1 P R A C E N A U K O W E P O L I T E C H N I K I W A R S Z A W S K I E J z. 103 Transport 2014 Janusz wiklak Wysza Szkoa Oficerska Si Powietrznych ZAGROENIE BEZPIECZESTWA LOTÓW NA LOTNISKU W DBLINIE W ASPEKCIE KOLIZJI STATKÓW POWIETRZNYCH Z PTAKAMI Rkopis dostarczono: marzec 2014 Streszczenie: Niniejszy artyku zawiera wyniki bada i wnioski kocowe z projektu badawczego realizowanego na lotnisku wojskowym w Dblinie. By to pierwszy projekt w Polsce powicony problematyce kolizji statków powietrznych z ptakami. Lotnisko w Dblinie zostao wybrane, poniewa znajduje si w pobliu ujcia rzeki Wieprz do Wisy, jednym z waniejszych szlaków migracji ptaków [1]. Gównym celem projektu byo opracowanie metod ochrony statków powietrznych przed zagroeniami ze strony ptaków. Badania zostay przeprowadzone przy uyciu metody transektu i skanowania wybranej powierzchni lotniska. Róne metody byy uzasadnione potrzeb analizy iloci, dynamiki i rozmieszczenia ptaków na lotnisku. Podczas bada odnotowano 104 gatunków ptaków, w iloci okoo od Najczstszymi z nich byy: szpak Sturnus vulgaris (31,0 %), kawka Corvus monedula (18,3 % ), gawron Corvus frugilegus (15,9 % ), czajka Vanellus Vanellus (6,2%). Ponadto stwierdzono, e szpaki stanowiy najwiksze zagroenie dla bezpieczestwa lotów. Wynikao to z ich stosunkowo wysokiej frekwencji na pasie startowym i w jego pobliu. Szpaki tworzyy ogromne stada (okoo 300 osobników). Analiza koncentracji ptaków w zalenoci od wysokoci lotu, pory dnia, roku, czci lotniska stanowiy podstaw do opracowania krytycznych faz lotu i odpowiednich procedur profilaktycznych. Sowa kluczowe: kolizje z ptakami, bezpieczestwo lotów WSTP Problem bezpieczestwa lotów jest niezmiernie istotn kwesti funkcjonowania lotnictwa. Jak wskazuj wnioski z przeprowadzonych analiz jednym z czynników, który wpywa negatywnie na bezpieczestwo lotów, jest potencjalna moliwo kolizji statków powietrznych z ptakami, szczególnie na lotnisku i w jego pobliu. Pomimo stosowania rónorodnych metod, majcych na celu minimalizowanie moliwoci kolizji statków powietrznych z ptakami, okazuje si, e oferowane sposoby nie daj oczekiwanych rezultatów [2]. Dlatego rozwaany problem w dalszym cigu jest otwarty i wymaga kontynuacji bada. Jako teren bada, wybrano lotnisko wojskowe w Dblinie, gdy

2 36 Janusz wiklak statystyki na tym lotnisku odnotowuj wiksz ilo tego typu zdarze ni na innych lotniskach wojskowych w Polsce [3, 4]. W ramach realizacji projektu, midzy innymi, ustalono preferencje siedliskowe odnoszce si do aktywnoci ptaków w wymiarze bezporednim (pyta lotniska), okrelono krytyczne fazy lotu statków powietrznych w kontekcie aktywnoci ptaków na polu wzlotów oraz w pobliu lotniska. Wskazanie najbardziej niebezpiecznych faz lotu statków powietrznych, w konfrontacji z map aktywnoci ptaków pozwolio wycign wnioski, suce do opracowania procedur profilaktycznych dla pilotów i organizatorów lotów. W oparciu o przygotowan map i badania w terenie dokonano analizy poszczególnych elementów lotniska oraz otoczenia lotniska w promieniu kilku kilometrów pod wzgldem moliwoci i celowoci prowadzonych obserwacji aktywnoci ptaków, bada awifauny i inwentaryzacji rolinnoci wystpujcej na badanym obszarze. Po wykonanej analizie lotnisko i jego otoczenie podzielono na kilkanacie czci (sektorów), którym przypisano atrybuty istotne z punktu widzenia dalszych bada. Liczebno i rozmieszczenie ptaków okrelano na podstawie metody kartograficznej (liczenie ptaków na powierzchni próbnej) i metody transektowej (liczenie ptaków wzdu wyznaczonych transektów w rónych typach zbiorowisk rolinnych). 1. CZYNNIKI WPYWAJCE NA WZROST POPULACJI PTAKÓW NA LOTNISKU W DBLINIE W czasie planowania budowy lotniska w Dblinie nie brano pod uwag sytuacji ornitologicznej w rozwidleniu Wisy i Wieprza. Doprowadzio to do fatalnej lokalizacji lotniska w kontekcie obecnego oddziaywania ptaków na samoloty. Elementem takiego oddziaywania jest równie blisko stawów rybnych w Rykach, Podlodowie, Sobieszynie oraz Bkowcu, Baranowie i Uu. W pobliu obiektu s take ulokowane miejsca atrakcyjne dla ptaków, takie jak znajdujce si na terenie gminy yrzyn (woj. lubelskie) jezioro Piskory (203 ha). W okolicach lotniska znajduje si zbiornik wód zrzutowych Zakadów Azotowych w Puawach (20 ha). Na sytuacj dalszego otoczenia lotniska wpywaj wdrówki ptaków w dolinie Wieprza i Wisy. Podczas licze w punkcie obserwacyjnym koo wsi Kaliszany (stycze 2008) wykazano obecno okoo 23,3 tys. osobników z blisko 30 gatunków ptaków siewkowatych. Najliczniejsze okazay si czajki. Stanowiy one prawie 49% wykazanych ptaków, a tylko 2,5% poród nich byo kulikami wielkimi. W Dblinie funkcjonuje dua, jednake trudna do oszacowania populacja gobi skalnych (miejskich). Stada ptaków wykorzystuj opuszczone obiekty np. wiea cinie stacji kolejowej. W bezporedniej bliskoci lotniska hoduje si gobie domowe. W pobliu lotniska zlokalizowano 2 kolonie gawrona na osiedlach: Lotnisko (247 gniazd) i Masów (40 gniazd). Liczenia transektowe wykonane w styczniu 2009 r. w obrbie osiedla Lotnisko okreliy skad zespou ptaków miasta w pobliu lotniska w okresie zimy. Z liczby 2203 ptaków najliczniejsze (37%) byy gawrony, kawki (28%) oraz gobie domowe (4%).

3 Zagroenie bezpieczestwa lotów na lotnisku w Dblinie w aspekcie kolizji 37 Pozostae ptaki naleay do pozostaych 18. gatunków ptaków Wróblowych [3]. W kontekcie problematyki bezpieczestwa lotów naley podkreli wysoki odsetek gobi domowych. Przeprowadzone obserwacje terenowe wykazay istnienie wielu czynników i miejsc zwabiajcych ptaki. Z ptaków, które znane s jako sprawcy kolizji na lotniskach Europy rodkowej naley wymieni: krukowate, siewkowate i mewy [2]. Najwaniejsze czynniki materialne to: koszenie powierzchni trawiastych lotniska, obecno zasobów pokarmu uytecznego dla ptaków (w tym zasobów pochodzenia antropogenicznego), obecno zasobów wody, obecno licznie rozmieszczonych czatowni, moliwo gniazdowania w obrbie lotniska i jego bezporednim otoczeniu (z uwagi na wystpowanie licznych niszy gniazdowych) oraz moliwo tworzenia zbiorowych noclegowisk celem gromadnego spdzenia nocy na obszarze lotniska [5,6]. Fot. 1. Zagroenia ze strony ptaków na lotnisku wojskowym w Dblinie czajki i szpaki (fot. G. Grzywaczewski) Najpowaniejszym sporód czynników zwabiajcych ptaki (bo odnoszcym si do kilkunastu gatunków ptaków) jest koszenie trawy na terenach lotniskowych i przylotniskowych. Zabieg koszenia trawy zwabi 90,1% z 7154 wykazanych tam osobników oraz 15 (30,6%) z 43 gatunków tam obserwowanych. Poza faktem zwikszenia dostpu do pokarmu dla szerokiego spektrum gatunków poprzez koszenie, podczas bada stwierdzono, e na lotnisku w Dblinie wystpuj take inne zasoby pokarmowe zwabiajce równie ptaki w sposób bezporedni. S to na przykad blisko póhektarowe zakrzaczenia róy pomarszczonej Rosa rugosa, zlokalizowane w czci obiektu nieopodal wschodniego kraca drogi startowej. Ciepo z instalacji podziemnych gwarantowao tam topnienie niegu na okoo 20 m 2. Jednorazowo notowano tam stada liczce kawek i gawronów. Co dawao zagszczenie erujcych osobników w ilociach 1,75-2,25 osobników/ m 2. Krukowate, gównie kawki, penetroway

4 38 Janusz wiklak nieszczelne kontenery na mieci. Miejsca obfite w wod zwabiay ptaki na lotnisko w Dblinie. Byy one wykorzystywane do zaspokajania pragnienia, erowania oraz gniazdowania. Jedn z kategorii okresowo wystpujcej s wypenione wod zagbienia. W Dblinie obecno czatowni na lotnisku przywabiaa pustuki, myszoowy, myszoowy wochate, srokosze, gsiorki. Wskazanym ptakom czatownie suyy do wyczekiwania na zdobycz i ataków na ni. Obserwowane na lotnisku ptaki uytkoway, jako czatownie, elementy infrastruktury lotniska, zwizane z betonow drog startow. Byy to: znaki oznaczenia stref krytycznych drogi startowej, znaki krawdzi drogi startowej, radiolatarnie TACAN, radiolatarnie ILS, lampy nawigacyjne i owietleniowe, fotokomórki, maszty anten radiostacji, kontenery, wysokie lampy owietleniowe przy gównym stanowisku postoju samolotów. Jako czatownie wykorzystywane byy równie blaszane znaki i chorgiewki wyznaczajce krawdzie trawiastej drogi startowej. 2. ROZKAD STOPNIA ZAGROENIA W ZALENOCI OD ZAGSZCZENIA PTAKÓW Na podstawie iloci obserwowanych ptaków wyróniono nastpujce poziomy zagroenia na lotnisku w Dblinie i okresy ich wystpowania (III 2 miesic i dekada) (tab. 1, rys. 1): zagroenie niskie (ZN) <400 ptaków pojedyncze daty, zagroenie rednie () ptaków I-III 2, V-VI, IX 3 -X 2, XI 3 -XII zagroenie wysokie (ZW) ptaków X 3 -XI 2, zagroenie bardzo wysokie () >1200 ptaków III 3 -IV, VII-IX 2 Poziom zagroe na lotnisku w Dblinie w latach w zalenoci od miesica Tabela 1 ZN ZN ZW ZW ZW

5 Zagroenie bezpieczestwa lotów na lotnisku w Dblinie w aspekcie kolizji Zagroenie rednie Zagroenie wysokie Zagroenie bardzo wysokie Rys. 1. Rozkad zagroe w poszczególnych miesicach wg liczebnoci ptaków na lotnisku w Dblinie Z rysunku 1 wynika, e okres bardzo wysokiego zagroenia przypada na miesice letnie, a wic okres najwikszej intensywnoci lotów. Na powyszym rysunku pominito zagroenie niskie (poniej 400 osobników), poniewa wystpowao ono bardzo sporadycznie jedynie w kilku pojedynczych obserwacjach. W wietle wykonanych bada behawioralnych najpowaniejsze zagroenie dla ruchu lotniczego, na lotnisku wojskowym w Dblinie, stanowi szpaki. Wynika to z ich wysokiej frekwencji stwierdzonej w czasie wykonanych obserwacji oraz formowania duych stad ( osobników). Analizujc dane zobrazowane na rysunku 1 mona stwierdzi, e w zasadzie w cigu caego roku wystpuje poziom redniego zagroenia, co oznacza przebywanie prawie codziennie okoo od 400 do 800 ptaków. Bardzo istotnym rozkadem rozmieszczenia ptaków ze wzgldu na okrelenie krytycznych faz lotu jest rozkad wysokociowy oraz rysunek przedstawiajcy miejsca koncentracji ptaków. Ze wstpnej analizy wynika (rys. 2 i 3), e bardzo due zagroenie stanowi ptaki podczas startu w kierunku pónocno-zachodnim, poniewa zaobserwowano ich koncentracj na wysokociach 5-50 m na przedueniu drogi startowej. Startujcy samolot w miejscu koncentracji jest w fazie wznoszenia po starcie ( metrów, w zalenoci od typu). Kolejnym miejscem koncentracji ptaków, która przecina trajektorie samolotów, jest teren znajdujcy si po poudniowej stronie drogi startowej. W tym miejscu samoloty wykonuj manewr do ldowania zwizany z krgiem nadlotniskowym. Dlatego naley skupi wysiek na zastosowaniu wszelkich metod majcych na celu eliminacje ptaków z tego obszaru. Ponadto, znaczna cz miejsc koncentracji ptaków jest zlokalizowana w rejonie ujcia rzeki Wieprz do Wisy, gdzie wykonywane s operacje krgu nadlotniskowego.

6 40 Janusz wiklak Wysokopowyej5m Wysokodookoo5 Rys. 2. Rozmieszczenie ptaków w okolicy drogi startowej pod wzgldem wysokoci Rys. 3. Miejsca koncentracji ptaków na lotnisku i w jego okolicy w okresie wiosenno-letnim

7 Zagroenie bezpieczestwa lotów na lotnisku w Dblinie w aspekcie kolizji 41 krg nadlotniskowy krg nadlotniskowy Rys. 4. Krytyczne fazy lotu w rejonie krgu nadlotniskowego Dlatego naley skupi wysiek na zastosowaniu wszelkich metod majcych na celu eliminacje ptaków z tego obszaru. Ponadto, znaczna cz miejsc koncentracji ptaków jest zlokalizowana w rejonie ujcia rzeki Wieprz do Wisy, gdzie wykonywane s operacje krgu nadlotniskowego. start w kierunku 298 (koncentracja ptaków na przedueniu drogi startowej), szczególnie w okresach: kwiecie i lato oraz wczesna jesie (patrz wyniki bada), szczególnie w okresie koszenia trawy; wykonywanie manewru odejcia z nad drogi startowej do ldowania z kierunkiem 298 na wysokoci poniej 200 m; podejcie do ldowania z kierunkiem 118 ; start i rejon pierwszego zakrtu krgu nadlotniskowego w kierunku 118, szczególnie w okresie letnim; rozoenie startu migowcowego w kierunku poudniowym okoo 200 poniej 200 m. Powysze wnioski powinny by uwzgldnione zarówno podczas okresowych szkole personelu lotniczego z problematyki dziaa profilaktycznych, zwizanych z minimalizowaniem ryzyka kolizji statków powietrznych z ptakami, jak równie naley je bra pod uwag w czasie organizacji i wykonywania lotów.

8 42 Janusz wiklak 3. ZALECENIA DLA ORGANIZATORÓW LOTÓW Istotnym zagadnieniem jest uwzgldnianie stopnia zagroenia w zalenoci od pory roku, doby oraz miejsc koncentracji ptaków podczas planowania i wykonywania lotów. Badania terenowe wykazay, e istnieje okres zagroe ze strony podwyszonej frekwencji wszystkich ptaków oraz okres zagroe ze strony ptaków krukowatych w okresie jesiennozimowym. Okresami szczególnie wysokiej frekwencji ptaków (tab. 1) i tym samym wyszego ryzyka kolizji okazay si nastpujce przedziay czasowe: III dekada marca II dekada kwietnia wcznie, III dekada lipca- III dekada wrzenia, III- dekada padziernika I dekada listopada. Zagroenie wynikajce z przelotów stad krukowatych w okresie jesienno-zimowym z terenu lotniska na noclegowiska zlokalizowane przy ujciu rzeki Wieprz do Wisy. Z obserwacji wynika, e wikszo przelotów odbywa si od godziny okoo do zachodu soca. W cigu caego roku (a w wymienionych okresach w szczególnoci) zaleca si nastpujce dziaania profilaktyczne: 1. Stosowa wzmoone dziaania odstraszajce majce na celu zmniejszenie obecnoci ptaków na lotnisku w miejscach szczególnie wpywajcych na krytyczne fazy lotu. Plan patrolu naley sporzdza w oparciu o sytuacj ornitologiczn lotniska, biece obserwacje oraz informacje od pilotów. 2. Naley rozway moliwo redukcji wykonywanych operacji nadlotniskowych (krgi, loty na maej wysokoci, atakowanie celów na ziemnych nad lotniskiem). 3. Przy wykonywaniu operacji nadlotniskowych piloci winni uwzgldnia map koncentracji ptaków. 4. W odprawie przedlotowej powinna uczestniczy osoba odpowiedzialna za dziaania odstraszajce w danym dniu, która powinna przedstawi biec sytuacj ornitologiczn, prognozowane miejsca koncentracji ptaków oraz plan patrolu. Zaogi wykonujce loty powinny wzmóc obserwacj szczególnie miejsc koncentracji ptaków i uwzgldnia moliwo potencjalnej kolizji. 5. W okresie jesienno zimowym od poowy wrzenia do poowy marca, od godziny do zachodu Soca, naley ograniczy loty na wysokociach do 300 m w rejonie pooonym na poudniowy zachód od lotniska do ujcia rzeki Wieprz do Wisy. Ponadto naley, okresowo w zalenoci od czasu przelotu ptaków (od okoo 14), ograniczy starty w kierunku wschodnim. W przypadku koniecznoci wykonywania takich operacji kady start naley poprzedza dziaaniami odstraszajcymi ptaki. W dziaaniach tych uwzgldnia take informacje przekazywane przez zaogi, które powinny wzmóc obserwacj ptaków. 6. Piloci powinni by ostrzegani na bieco o zaobserwowanych ptakach. Dlatego patrol powinien by wyposaony w rodki cznoci umoliwiajce wymian informacji pomidzy patrolem, pilotem operacyjnym i kontrolerem lotniska. 7. Kontroler powinien wstrzyma starty i ldowania w sytuacji pojawienia si ptaków w sektorze startu i podejcia do ldowania. Operacje powietrzne mona wznowi po ustpieniu zagroenia kolizji. 8. Co najmniej raz w roku piloci, a podchorowie przed rozpoczciem szkolenia w powietrzu, powinni uczestniczy w szkoleniu zwizanym z problematyk ryzyka

9 Zagroenie bezpieczestwa lotów na lotnisku w Dblinie w aspekcie kolizji 43 kolizji statków powietrznych z ptakami i innymi zwierztami. Zakres szkolenia powinien obejmowa: sposoby rozpoznawania gatunków ptaków typowych dla lotnisk na poziomie podstawowym (klucze do oznaczania ptaków); behawior wystpujcych gatunków; rodzaje podstawowych technik odstraszania ptaków; skutki zderze statku powietrznego z ptakami i innymi zwierztami; zdarzenia zaistniae na lotnisku spowodowane kolizjami statków powietrznych z ptakami i innymi zwierztami; sytuacja ornitologiczna lotniska; fazy krytyczne lotu w zalenoci od cyklu sezonowego i dobowego ptaków; system zarzdzania ryzykiem kolizji z ptakami i innymi zwierztami obowizujcy na lotnisku; procedury postpowania w przypadku wystpienia zagroenia spowodowanego ptakami i innymi zwierztami, w tym procedury raportowania zdarze. 4. PODSUMOWANIE Wyniki bada przeprowadzonych w ramach projektu oraz dowiadczenia innych lotnisk wskazuj potrzeb powoania zespou ds. zarzdzania ryzykiem kolizji statków powietrznych z ptakami i innymi zwierztami na szczeblu bazy lotniczej. Jak wynika z praktyki na lotniskach wojskowych jest bardzo rónie w zalenoci od znaczenia lotniska, rodzaju statków powietrznych - problematyk obecnoci ptaków na lotnisku zajmuj si przewanie wyznaczone do tego osoby w ramach dodatkowych obowizków. Dziaania tych osób czsto s nieskoordynowane. W ostatnich latach na niektórych lotniskach wojskowych pracuje sokolnik, który gównie zajmuje si odstraszaniem ptaków podczas lotów. Jednak na wielu lotniskach brak jest takiej osoby i dziaania profilaktyczne ograniczaj si do wykorzystania biernego armatki gazowej oraz startu i ldowania z wczonym reflektorem. Ponadto w ramach swoich etatowych obowizków problematyk unikania kolizji statków powietrznych z ptakami zajmuj si inspektorzy ds. bezpieczestwa lotów. Biorc pod uwag wymienione uwarunkowania wydaje si zasadne wyrane okrelenie skadu zespou ds. zarzdzania ryzykiem kolizji statków powietrznych z ptakami i innymi zwierztami. W skad takiego zespou powinni wchodzi przedstawiciele bazy lotniczej, jako organu zarzdzajcego lotniskiem, przedstawiciele personelu latajcego i inynieryjno-lotniczego z jednostki lotniczej stacjonujcej na danym lotnisku oraz osoby odpowiedzialne za dziaania odstraszajce ptaki podczas lotów (sokolnik, jeli wystpuje, pirotechnik, inne osoby przeszkolone odpowiedzialne za odstraszanie ptaków czasie lotów). Zespó powinien mie okrelone zadania, kompetencje i obowizki. W zalenoci od stopnia ryzyka kolizji oraz typów statków powietrznych zespó moe by etatowy lub nieetatowy. Dopuszcza si moliwo skadu, w którym tylko niektóre osoby bd na etacie. Przewodniczcym zespou powinien by inspektor ds. bezpieczestwa lotów lub czciej

10 44 Janusz wiklak kompetentna osoba cywilna zatrudniona na utworzonym w tym celu etacie. Czonkowie zespou powinni przej odpowiednie szkolenie. Obecnie osoby odpowiedzialne za profilaktyk kolizji statków powietrznych z ptakami przechodz tylko dorany instrukta. Osoba wchodzca w skad zespou powinna mie co najmniej nastpujc wiedz i umiejtnoci: umiejtno rozpoznawania gatunków ptaków typowych dla lotnisk na poziomie podstawowym z wykorzystaniem dostpnej literatury krajowej (klucze do oznaczania ptaków); behawior wystpujcych gatunków oraz znajomo sytuacji ornitologicznej lotniska. znajomo podstawowych technik zarzdzania ryzykiem kolizji z ptakami; podstawowy zakres wiedzy zawierajcy problematyk infrastruktury lotniskowej, zasad i przepisów ruchu lotniczego, techniki lotniczej; Osoby odpowiedzialne za dziaania profilaktyczne w czasie lotów powinny posiada dodatkowe umiejtnoci: monitorowania sytuacji ornitologicznej w czasie lotów; planowania patrolu w odniesieniu do planowanych lotów; doboru technik odstraszania w zalenoci od biecej sytuacji ornitologicznej lotniska i rodzaju wykonywanych operacji lotniczych; efektywnego wykorzystania technik odstraszania; sporzdzania raportu z patrolu; wspópracy z odpowiednimi osobami funkcyjnymi sub lotów (kontrolerem lotniska, pilotem operacyjnym lotów, innymi). Bibliografia 1. Busse P. (red.) : May sownik zoologiczny. Ptaki. Wiedza Powszechna, Warszawa. 2. Battistoni V., Montemaggiori A., Iori P.: Beyond Falconry Between Tradition And Modernity: A New Device For Bird Strike Hazard Prevention At Airports. 3. wiklak J., Grzywaczewski G., Kitowski I., Krop S.: Ryzyko kolizji statków powietrznych z ptakami w aspekcie sytuacji ornitologicznej lotniska w Dblinie cz. II. Journal of Aeronautica Integra Dzik T. and Kiernicki A.: Ptaki - uytkownicy przestrzeni powietrznej, PSP Nr Dolbeer R.A, Wright S.E. (2006): Wildlife strikes to civil aircraft in the United States U.S. Dept. Of Agriculture. Federal Aviation Administration. National Wildlife Strike Database Serial Report Klich E.: Bezpieczestwo lotów w transporcie lotniczym. Wydawnictwo Naukowe In-stytutu Technologii Eksploatacji. Radom HAZARDS OF FLIGHT SAFETY AT THE DEBLIN AIRPORT IN A CONTEXT OF BIRD STRIKES Summary: The first project in Poland devoted to study on bird strikes at military airfields was conducted from 2007 to The studies were carried out at the Deblin airfield, Eastern Poland. This airfield was chosen since it is located close to the valley of the Vistula River, one of the most important pathways of birds migration. The main aim of this project was to develop methods of aircraft protection against threats from birds. The studies were carried out using two methods. One by transect and the other one by selected sector scanning. Different methods were justified by the need of analysis of quantity, dynamics and birds distribution at the airfield, on the other hand, there was a need to recognize factors that influenced birds

11 Zagroenie bezpieczestwa lotów na lotnisku w Dblinie w aspekcie kolizji 45 behavior in scope of aircraft movements in the examined area. During the research, it was recorded, that 104 species of birds in the number about of were observed. The most frequent ones were starling Sturnus vulgaris (31.0%), jackdaw Corvus monedula (18.3%), rook Corvus frugilegus (15.9 %), lapwing Vanellus vanellus (6.2%). Moreover it was found, that starlings constituted the most serious threat. It resulted from their relatively high attendance at the runway and creating huge flocks (about 300 individuals). The most dangerous seemed to be rooks. The flocks consisted of 3-6 thousand individuals. Possible repellent techniques concerning of the Deblin military airfield were discussed. The analysis of the birds concentration depending on the altitude, part of the day, year, part of the airfield constituted a base to work out critical flight phase and appropriate procedures to prevent bird strikes. Keywords: collisions with birds, flight safety

12