Pierwsi osadnicy na Marsie już za 1 O lat? Polecą w jedną stronę, by już nie wrócić na Ziemię.

Transkrypt

1 Pierwsi sadnicy na Marsie już za 1 O lat? Plecą w jedną strnę, by już nie wrócić na Ziemię.

2

3 i'i' m Z KINA DO "'' m1>01 REAL ml...,. Ili m teth n i k l{sms lata temu, 12 kwietnia 1961 rku, pierwszy człwiek p leciał w ksms. Stał się t niespełna cztery lata d wystrze lenia pierwszeg sztuczneg satelity Ziemi (4 października 1957 rku). Zarówn lt Jurija Gagarina, jak i wystrzelenie pierwszeg satelity, były szkującymi cały świat sukcesami Związku Radzieckieg. Trwała zimna wjna między ZSRR :-;_ ' : :;,... :::-_:_::..::- L< = t'*-'l'*-"'-rł-1...!1-«i,...,.,._ BI_...,., ,...,_..,,,,,... l"lltua..._.,..,....,... MaiH Temat kładkwy i USA. Rk p lcie Gagarina knflikt kubański mał nie dprwadził d wjny grącej. W tej napiętej sytuacji między nardwej sukcesy ZSRR w ksmsie miały klsalne znacze nie- pdnsiły pd niebisa dumę i pewnść siebie ludzi radzieckich" i druzgtały mrale bywateli Zachdu. Ameryka nie mgła dpuścić" i już w rku 1969, zaledwie siem lat d ltu Gagarina, amerykański astrnauta stanął na księżycu (Neil Pd hasłem KOSMOS 2.0 Armstrng- 21 lipca 1969 r.). Wówczas wydawał się, że pdbój nu i planów eksplracji ksmsu w perspektywie mże kilkunastu lat, d ltu człwieka na Marsa. W każdym dknaliśmy bszerneg przeglądu becneg sta- najbliższych 20 lat. Pnad pół wieku d ltu Gagarina wiele ówczesnych celów pdbju ksmsu uległ przewartściwaniu, a miej sca wielkmcarstwwych, rmantycznych planów zajmują przyziemne prjekty kmercyjne, częst pdejm wane przez firmy prywatne. ksmsu w tym tempie dprwadzi w ciągu klejnych kilku, razie takiej dpwiedzi na sukces amerykański spdziewan się p ZSRR. Jednak dpier teraz, prawie pół wieku p wylądwaniu czł wieka na księżycu, mówi się mniej lub bardziej seri lcie na Marsa. I wszystk wygląda inaczej niż pół wieku temu. Nie ma już ZSRR (chć Rsja nie rezygnuje z mcarstwwych ambicji pdbju ksmsu), Ameryka gląda każdeg wydaneg dlara, a miejsce tych dwóch mcarstw próbują zająć Chiny. Sytuacja jest bardz ciekawa. Z jednej strny, największe ptęgi ksmicz ne utraciły jakby mtywację, żeby za wszelką cenę lecieć na Szkły Nauczyciele Miesięcznik Młdy Technik jest dstępny dla szkół pdstaw wych i pnadpdstawwych w prenumeracie częściw spn srwanej przez Ministerstw Nauki i Szklnictwa Wyższeg. Szkły płacają 50% ksztów prenumeraty Młdeg Technika. Dzięki tej prenumeracie Młdy Technik trafia prawie d każdej hihliteki szklnej i jest czytany przez kilkaset tysięcy uczniów. Specjalnie dla uczniów znacza my stpiefi trudnści artykułów: jeden punkt znacza, że arty kuł pwinni zrzumieć ucz niwie szkół pdstawwych, dwa punkty dpwiadają p zimwi uczniów gimnazjum, trzy punkty - pzim szkły średniej. Marsa (nie dtyczy t nwej ptęgi- Chin), z drugiej zaś strny w eksplracji ksmsu craz większe znaczenie mają kmercyj ne prjekty prywatne. P ięćdziesiąt lat temu był niewybrażal ne, żeby firmy prywatne snuły prjekty wysłania turystów lub sadników na Marsa. Mżemy mówić, że wkraczamy w nwą epkę, którą nazwaliśmy Ksms 2.0. Wiesław Marciniak Uczniwie Studenci Prenumerata MT Prenumerata MT - -50% 50% czytaj na str. 128 czytaj na str. 128

4 STAŁY KONKURS Active Reader Od stycznia 2013 rku nastąpiła w knkursie Active Reader WIELI<A ZMIANA Dawniej rzstrzygnięcia i przyznawanie nagród dbywał się c pół rku. Teraz jest t prces ciągły. P prstu1 Czytelnicy zdbywają punkty i d razu mgą je zamieniać na nagrdy wartściach wyceninych w punktach (szczegóły na strnie 126 raz na: agrdyactivereader). Teraz każdy uczestnik knkursu AR sam sbie wybiera nagrdy z bardz długiej listy1 awierającej: KSIĄZKI GRY PŁYTY MODELE NARZĘDZIA SPRZĘT AKCESORIA Nwa punktwana aktywnść! Zapraszamy d wspólneg kształtwania planu tematyczneg przyszłych wydań Młdeg Technika. Zgłaszajcie na adres redakcji prpzycje tematów artykułów1 które chcielibyście przeczytać w MT. Jeśli w ciągu jedneg rku d daty Twj eg zgłszenia1 w Młdym Techniku pjawi się artykuł lub Jemat numeru 11 zgdny z Twją prpzycj ą1 t trzymasz punkty w AR (szczegóły na strnie 127).

5 Spis treści 5/2013

6 Frunt List Facebk Cś Cię p ruszył? Chcesz p dzielić się z Redakcj ą i Czytelnikami MT swj ą pinią, wiedzą kmentarzem? Wyślij na adres : activereader@mt.cm.pl lub list na adres ul. Leszczvnwa l l, Warszawa. rlist m1es1ąca nagrda: 3 płyty wybrane z listy 100 Kłpty z zielnymi technlgiami Wielkie dzięki z a cuduw11y MT4 z ternatew 1mwenz zielu11e teclwulugie". Wmtu zwrócić uwagę, ż e dmga du siągnięcia słusznych eklgicznych celów nie jest usłana płatkami róż. Źródłem wielu perturbacji natury ek nmicznej mgą być same interwencje rządów, zakłócające zdrwe mechanizmy samregulacji gspdarki ryn kwej. Ostatni mamy wiele przykładów, że subsydia pal1stwwe prwadzą d kiyzysów w rzwju klektrów słnecznych, elektrwni wiatrwych czy LED-wych źródeł światła. Na pnykład w Chinach segment prdukcji LED-ów przeżywa duże tnzdnści. Pwstał tam w statnich latach kł 4000 fabryk prdukujących LED-y Rsły jak grzyby p deszczu dzięki preferencyjnym warunkm pdatkwania i subsydim państwwym. Celem nądu Chin jest siągnięcie w 2015 rku udzialu LED na wewnętrznym 1ynku źródel świat/a na pzimie 30%, en pnzwnli zanszczędzif. t:llt:rgię równuważ11ą spalaniu 35 whi tu11 węgla. Jed1iak guspudarstwa duwuwe są 11ie uf11e i 11ie przestawiają się w tak szybkim tewpie na LED-y (są dużu dmższe ud ku11we11c,junahiycl1 żarówek, a icl1 jakść częst pzstawia wiele d życzenia). W rezultacie zbyt LED-ów na wewnętrznym rynku chil1skim jest względnie slaby, a silna knkurencja prwadzi d wjny cenwej, w której k. 20% fabryk prdukujących LE -y pniesie klęskę i upadnie. jak widać, realizacja slusznych celów rzwju zielnych technlgii nie przebiega gładk, lecz przeciwnie - wywluje różne prblemy i napięcia. Jacek Tmaszewski d Marna j akść ilustracji Od luteg jestem prenumeratrem pisma MT Pierwszy raz wykupi/em prenumeratę czegklwiek, ale jestem zadwlny, że pism dciera szybk i bez prblemu. Prblemem natmiast jest zawartść. Pism ksztuje 1 O zl, a materiały a raczej ich jakść daje wiele d życzenia. Chdzi mi t, że artykuly są super i pisa ne bardz fajnym językiem, ale zdjęcia lub schematy zawm1t: w mtyk11łach są pn prstu dn d... Widać pikseluzę 11a zdjęciach, a schematy, przy którycl1 są jakieś pisy wyglądają tak jakby ktś w p incie składał. Nie rzumiem czemu takie wiekwe pism rbi takie cś? Nie macie grafika, alb kgś kt Wam mże te schematy nabazgrać chciażby w Inkscape, któ1y jest darmwy? Generalnie zastanawiam się nad wykupieniem t:-prnm1111t:raty pn zaknńczt:niu papit:rwt:j, tylkn jak wygląda sprawa z czytaniem tegu 11a!Padach czy innych tabletach z Andridem? Jacek Owczarek Redakcja. Czytelnik ma 1 00% racji. Jest źle. Jest jeszcze grzej, b mamy świadmść niedskna łści technicznej wielu ilustracji i w niektórych przypadkach jest t niechlujstw niejak zamierzne. Celw, w niektórych artykułach (np. dział Szkła Wynalazców) pzstawiamy dręczne rysunki au tra, aby kntakt intelektualny i emcjnalny aut ra-belfra z czytelnikiem-uczniem był autentyczny, jak pdczas lekcji przy tablicy. Odręczny rysunek wykładwcy na tablicy ma większą wartść niż wy muskany przez kreślarza, h przekazuje ekspresyjnie samą ideę. Jednak t nie tłumar:zy nas z zaniedhail jakściwych w prezentacji zdjęć. Wprawdzie MT nie jest pismem lajfstajlwym i skupia się najbardziej na przekazie treści, a więc każde zdjęcie niesie głów nie infrmację merytryczną, ale niedpuszczalne jest drukwanie zdjęć z jaskraw widcznymi pikse lami. Obiecujemy pprawę. Wydania tabletwe MT są (póki c) dstępne bezpłatnie. Kury zdechną z głdu Kiedy wiele lat temu byłem uczniem szkły pdstaw wej, nasz nauczyciel matematyki pwiedział nam legendę wynalazcy giy w szachy Nie przeprwadzał żadnych bliczei1, ale zakl1czył pwiadanie tak: Aby zaspkić żądanie mędtca-wny alazcy szachór11, tneba by bsiać kilkakrtnie wszystkie pla na Ziemi".

7 Grące tematy na Frum mt.cm.pl Dłącz d Frumwiczów Spłecznść MT kmunikuje się na Facebku MldyTechnik. Sptkasz tam swich znajmych i pznasz wielu fajnych ludzi. Kiedy czytalem w MT 3/2013 artykul p. M. Szurka i trafilem na zdanie: Masa wszystkich ziaren bylaby znacznip. większa d masy calej 7,iP.mi", pczulp.m ŻP. cmi mi się nip. zgadza i t wielp. nędńw wielk.rir:i. Zasiadlem du arkusza kalk11lacyjnegu, kt(ny puka zal że ziaren bylby niecale 2*1019 sztuk [dwa razy dziesięć d dziewiętnastej), pdczas gdy masa Ziemi t k. 6*1024 kg [sześć razy dziesięć d dwudziestej czwmtej). Pnieważ hduję kilka kur i karmię je pszenicą, wziąlem d ręki suwmim*ę i zmienylem wymimy ziatp.11. Wyszl.<iTednin 3 mm X 5 mm X 7 mm, c dajp. bjętść k. 1 O O llllll szeście1mycl1. W attykule autur prpnuje przyjąć bjętść jedneg ziarna 3 mm sześcienne, c jest niedpuszczalne, b przy tak malych ziarnach kury, które jak wiadm cierpią na kurzą śleptę, nie widzialyby pkarmu i zdechlyby mi z gldu... MT na tablecie Ś ciągnąłem aplikację MT na mjeg ipada. Bajka. r:iekaweg r:zytania w metrze na r:ały ty <lzieil. Jestem też stałym r:zytelnikiem serwisu 24/7 na smartfunie. Cdziennie z rana sprawdzam nwści i zawsze dwiaduję się czegś ciekaweg. Gratuluję. MT zasługuje teraz na tytuł m.technik, b jest w pełni nrnltimedialny. Miałem K.W. Redakcja. Dziękujemy za gratulacje. Chętnie pchwa limy się pny tt j kazji, że Wydawnictw AVT jest lidetem wydań tabletwych, wyprzedzając wszystkich kmjuwych wydawców. Otu mnki11g publikwany przez prtal Paweł Adamus Redaktr M. Szurek. C:zytelnik ma rar:ję, a jeg list <lał mi pmysł <lu ciekaweg artykułu, który psta ram się wkrótce napisać. Czy bać się wiatraków? Faklami są budwa craz większej liczby wialraków energetycznych na terenie Plski i związane z tym liczne bawy mieszkańców naszeg kraju. Pnieważ większ.<ić z tych baw jest nitmzasadnina, byliby.f1y bardz wdzięczni Panu Redaktumwi za mzważenie mżliwści publikwania w Mldym Teclrnik11" zalączneg artykulu, który wyjaśnia te sprawy Chcielibyśmy ddać, że pracując jak fizycy zawd w zajmujemy się również prblemami uzyskiwania i przetwarzania energii. dr hab. Stanisław Bednarek, prf. nadzw. UŁ dr Ryszard Wjtkiewicz Redakcja. Pu publikacji Zielnych teclmulugii" w MT 4/ dstaliśmy spr listów wyrażających różne bawy ujemne ddziaływanie elektrwni wiatrwych na eksystem. Zatem bardz na czasie jest artykuł przysłany przez naukwców, który publi kujemy w tym numerze na str Od Redakcji Autrów publikwanych listów będących prenumeratrami MT, nagradzamy płytami z najwyższej półki. Mamy pnad 100 tytułów wspaniałych albumów muzycznych. Prsimy Autrów listów, aby z listy Płyty z najwyższej półki", publikwanej w każdym wydaniu miesięcznika Audi", wybrali płytę dla siebie i napisali d redakcji ( redakcja@mt.cm.pl) list zawieraj ą cy: - tytuł wyhra1rnj płyty (Autr Listu miesiąca" ma praw d nagrdy w pstar:i 3 płyt wybranych z w/w listy); - nunier prenumeratra MT. Wybraną płytę wyślemy wraz z przesyłką najbliższeg numeru MT. LOGIC

8 Inf Zm '0 u Q) Q_ N U) Q) N E.92 c O) MARZENIA FI'.ZYKÓW Piąta siła natury drzemie w sercu Ziemi Naukwcy w CERN są dumni ze swj eg LHC:, rekrdweg pud każdym wzglttdem. Jednak ich maszyneria blednie, jeśli chdzi rzmiary, gdy zrównamy ją z akcelerat rem" wykrzystywanym przez badaczy z Amhersl Cllege z Massachusetts w USA. Skala ich pmiarów, bwiem t... r.ała kula ziem ska. Zespłwi amerykai1skich fi zyków udał sitt stwrzyć rnaptt spinów elektrnów przemiesz czających się przez warstwę ziemskieg płaszcza. Jak suge ruje Larry Hunter, szef grupy naukwców, badania te mgą dprwadzić d dkrycia zu pełnie nweg ddziaływania w naturze, piąteg p czterech znanych - grawitacji, elektr magnetyzmie, j ądrwych siłach słabych i mcnych. Ż eby był niezwyklej, ddziaływanie ma być przenszne przez dziwne cząstki zwane niecząstkami" (ang: u particles). Jeśli dla wielu brzmi t nier. fantastyr.znie, t m żna pprzestać na skrmniejszym celu tych badali - dkładnym zbadaniu właściwści i reguły funkcjnwania prawie niezna nej warstwy gelgicznej, jaką jest płasz c z Ziemi. KOSMICZNA TARCZA LASEROWA System brny antymeterytwej [!IBI!] :I Iii I _I. http ://g.gl/wf6mv Temat niewątpliwie na czasie w świetle niedawnych wydarzef1 w Czelabii1sku, w Rsji. Dwaj amerykańsr.y nankwr.y zapre zentwali knr.epr.ję lasera, który mógłby niszczyć małe asteridy, a także zmieniać rbitę biektów na bezpieczną dla Ziemi. Nazwa nwej kncepcyjnej brni ks mir.zllf j t DE-STAR - Direr.tP.d Energy Sular Targeting uf Asterids and explratin. Philip M. Lubina, fizyk i prfesr Uniwersytetu stanu Kalifrnia w Santa Barbara raz Gary B. Hughes, d pnad rku prwadzą prace nad rzwiąza niem, które składałby się z pa neli słner.znyr.h zasilająr.yr.h lasery. Ich wiązki p dbiciu ud zwierciadeł trafiałyby w aster idę. Autrzy prjektu twierdzą, GRATKA DLA GRAC2Y Kmputerwy nietperz" zamiast zwykłej myszy Mysz kmputerwa, która dzię ki magnetycznemu dpychaniu lewituje kilka centymetrów nad pwierzchnią już wkrótce trafi d sklepów. Nazywa się The Bat" nietperz", c jest lgiczne zwa żywszy, że zwierzęta te kreślane są czasem, jak latające myszy. Prjekt pwstał w pracwni Kibardin Design. Ciekawy jest pwód i cel knstrukcji. Nie chdzi bynajmniej tylk cie kawstkę i zwrócenie na siebie uwagi. Zdaniem knstruktrów,

9 ZŁOŚLIWE APPKI Andrid pełen niebezpieczeństw że DE-STAR byłby w stanie zniszczyć ksmiczne ciał rzmiarach asteridu 2012 DA14 w ciągu pół gdziny. Zdaniem prfesra Hughesa, zlm<lwanie DE-STAR nie wymaga żadnych nwych technlgii. Wyzwaniem jest jedynie skala przedsięwzięcia i zapewne finanswanie. Temat brny anty-meterytwej pjawił się p tym jak w lutym deszcz meterów nad Rsją przeraził tysiące ludzi d Jekaterynburga p C:zelabińsk. Według wstę}jnych 0Lliczef1 NASA - meter, który ekspldwał w klicach Czelabii1ska w Rsji, miał 17 metrów średnicy i masę d 7000 d 10 OOO Ln, a jeg eksplzja miała siłę 500 kiltn. Dla prównania bmba atmwa Little Ry zrzur.na na Hirszimę wybur:hła z siłą k. 15 kiltn. Całe wydarzenie <l mmentu wejścia w atmsferę d wybuchu trwał 32,5 sekundy. Energia uwlnina w trakcie eksplzji mgła siągnąć równwartść 500 kiltn. Mim dramatyzmu, wydarzenie hył niezwykle widwiskwe. W internede mżna bejrzef: wiele filmów z inwazji" na Ziemię. Zajmująca się badaniami rynku mbilneg firma Trend Mir:r zapwiada, że w 201 rku będziemy mieć <lu czynienia z pnad milinem przypadków złśliweg prgramwania na Andrida. Spśród dwóch milinów przeskanwanych aplikacji, jedna dziesiąta kazała bezużytecznymi, złśliwymi wirusami i trjanami. W lir:zbar:h bezwzględnyr:h, a}jlikacji kazał się bardz grźnym malware'em, a stwarzał duże ryzyk" z aplikacji pchdził z ficjalneg sklepu Ggle Play. C znacza, że ufający temu źródłu użytkwnicy mgli śdągaf: appki-wirnsy na swje urządzenia. Według wyników Trend Micr, 22% aplikacji nie dba prywatnść użytkwnika, wysyłając przez sieć jeg numery IMEI i ICCID, dane kntaktwe, numer telefnu, a czase111 nawet nagranie mikrfnu. Ddatkw - 32% a}jlikacji ZU}Jełnie nie liczy się z pjemnścią baterii, 24% nadmiernie pbiera dane z sieci, zaś 28% zajmuje wielkie bszary pamięci. lewitująca myszka pzwli chrnić użytkwników kmputerów przedznanymi im dbrze prblemami zwyr<lnief1 nadgarstka, które częst dtykają sby pracujące wiele gdzin przy kmputerze. Nwa mysz jest becnie testwana. Być mże zainteresuje również graczy, którym pzwli na szybsze ruchy pdczas gier teg wymagających.

10 Inf Zm '0 u Q) Q_ N U) Q) N CZARODZIEJSKI OŁÓWEK E.92 Magiczny 3Ddler rysuje w 3D [!I c O) Ś miał mżna chyba pwiedzieć, że ten wynala zek c najmniej stwrzy nwą gałąź sztuki. 3Ddler t drukarka 3D w frmie pręczneg zaczarwaneg łówka", dzięki której mżemy własnręcznie stw rzyć dwlny biekt 3D zwyczajnie rysując g plasti kiem w przeslrzeni. Słwa chyba nie są najlepszym spsbem, aby pisać działanie teg czegś. Lepiej bejrzeć na fil mie, na r:zym t plega i <llar:zeg jest takie fajne. Niektórzy mgą zacząć żałwać, że niedstatecznie przykładali się d lekcji rysunków... Twórcy 3Ddlera biecują udstępniać szkice, które pmgą w twrzeniu większych mdeli 3D. Rysując p nich, a następnie składając utwrzne elementy, da się sknstruwać jeden, duży biekt. Firma WbbleWrks, która zbierała na swój wyna lazek pieniądze na Kir:kstarterze i zebrała wielkrt nie więcej niż planwała, Lu zaintereswanie wyna lazkiem ukazał się ugrunme, zamierza uruchmić seryjną prdukcję urządzenia. Pierwsze egzemplarze ksztwać mają 50 USD. Liczba sób pdłącznych d sieci na całym świecie d rku 2025 wyniesie 5,5 miliarda. Birąc pd uwagę t, że będzie nas wtedy 7,5 miliarda, jest t naprawdę zawrtna liczba. INTERFEJS M Ó ZGOWY Szczurza telepatia" t fakt, ludzkie zastswania bliskmwią uczeni I e e Jeden szczur w Brazylii, drugi w Półncnej Karlinie w USA. I ptrafią się kmunikwać tele patycznie", a dkładnie mówiąc, dzięki implantm w krze mózgwej, które wszr:zepili im n aukwr:y z Duke University. Szczur lider, nadawca sygnału, widzi światł, które, jak t wcześniej wyćwiczn był sygnałem d naciśnięcia kreślnej dźwigni. Ś wiatł widział tyk n i miał, za pmcą jedynie impulsu elek tryczneg pmiędzy szczurzymi mózgami przekazać klegm znajdującym się w ddalnym miejscu, infrmację tym, którą dźwignię należy nacisnąć.

11 na Twitterze p wybrze papieża - w punkcie lmhninacyjnym dknali w ciągu minuty pnad 130 OOO krótkich wpisów. GRAFENOWE BATERIE Superszybkie baterie wypalane jak DVD I t się udał. Szczury-dbircy sygnałów, które nie były trenwane w prawidłwej reakcji, naciskały właściwą dźwignię, tylk za sprawą sygnału trenwaneg nadawcy. Bezpśrednia kmunikacja mózg -d-mózgu" stała się faktem. Zdaniem badar.zy z Uniwersytetu Duke, mżliwa jest tą drugą transmisja wszelkich dstępnym zmysłm zwierząt dznań - smaku, zapachu, brazu, dtyku. Mówią też mżliwym przeniesieniu bezpśrednich trans-mózgwych przekazów d świata ludzi. Mże t się stać w ciągu kilku lat. Eksperymenty, których mwa t część szerszych prac nad stwrzeniem tzw. interfejsu mózgweg, r.zyli ter.hnlgii, która pzwala r.zytaf: myśli, by np. pmór. sbm sparaliżwanym prusza(: prtezami czy ramieniem rbta. Badacze mówią także stwrzeniu czegś, c kreśla się rganicznym kmputerem, czyli sieci, w której wiele mózgów mże wspólnie rzpracwywać jakiś prblem. Grupa badawcza rzpczęła już eksperymenty na małpach, czyli wspina się p drabinie ewlucyjnej w kierunku człwieka... Baterie ładujące się setki a nawet tysiące razy szybciej niż becnie dstępne na rynku - taki przełm biecuje zespół badaczy z labratriów kalifrnijskieg uniwersytetu UCLA. Technlgia jest parta na grafenie i plega na nakładaniu warstw materiału aktywneg grubści jedneg atmu za pmcą techniki stswanej d wypalania płyt nvn. Naukwcy wykrzystali d nakładania warstwy grafenn, r.zyli baterii, na pwierzr.hnię, zwykłą wypalarkę DVD typu LightscriLe. T znacznie taf1sze rzwiązanie niż wykrzystywane w pdbnych rzwiązaniach techniki litgraficzne. Dzięki temu zwykłemu urządzeniu udał im się wytwrzyć k. st mikr-kndensatrów" (tak naukwcy nazywają grafenwe gniwa) w pół gdziny. Technlgia wypalania" baterii na pwierzchni, pzwala splata(: wzajemnie ze sbą elementy dwór.h elektrd, zamiast stswaneg <lu tej pry nakładania na siebie dwóch warstw (jak w kanapce). T znacznie pdnsi pjemnść raz szybkść ładwania. Najciekawsze w nwej technlgii jest t, że baterie te mgą być wypalane" w dmu na własny użytek. Pza swimi niezwykłymi walrami, grafenwe baterie są bidegradwalne, więc są całkwicie bezpieczne dla śrdwiska.

12 Inf Zm Z'I. UW71GAI Działa 24 gdzhmy (24/7) serwis newswy na smartfny i tablety m.mldytechnik.pl '0 u Q) Q_ N U) Q) N E.92 c O) ZIELONA ENERGIA Super bateria zabezpieczy W Teksasie ddan d użytku najwięk szą baterię na świecie. Impnująca kn strukcja autrstwa firmy Xtreme Pwer nie jest niczym innym jak wyjątkwych rzmiarów zestawem akumulatrów kwasw-łwiwyr.h. Służy <l maga zynwania energii elektrycznej z farmy wiatrwej Nrtrees Wind Farm. Pjemnść superakumulatra t 2 4 MWh. Jak się szacuje, jest w stanie przez kwadrans dslarczać d sieci ener gię mcy 36 megawatów. C ważne, bateria nie ptrzebuje czasu na rzruch. Jeśli jest naładwana, t zasila w prąd natyr.hmiast p p<lłąr.zeniu. Wielkie baterie mają w zamierzeniu amerykańskich władz zapewnić miesz kai1cm i firmm bezpieczei1stw energe tyczne, gdy jedna piąta lub nawet jedna trzecia zasilania pchdzić będzie ze źródeł dnawialnych, czyli np. siłwnie wiatrwe lub słneczne, które znane są z teg, że nie zawsze dstarczają energię w spsób stabilny. SZTUCZNE OKO Implant przywracający wzrk - czyżby wreszcie przełm? Hl O przełmwych" rzwiązaniach w dziedzinie przywraca nia ludzim wzrku słyszeliśmy już wielkrtnie. Ptem rzecz cichła, a niewidmych jakś znacząc nie ubywał. Mże nie będzie tak z najnwszym wynalazkiem - implantem siatkówk wym Alpha IMS. Zstał pracwany przez naukwców z niemieckieg Uniwersytetu w Tuhingen. Wypsażny zstał w impnując licz bę elektrd wykrywająr.yr.h światł, r. pzwala przekazy wać <lu mózgu braz niesptykanej dtychczas rzdzielczści. POJAZDY BEZZAŁOGOWE Ciężarówki bez kierwców wyruszyły na japńskie drgi Dzięki eksperymentwi japi1skiej rganizacji przemysłw-technlgicznej (NEDO) mieszkai1cy kraju kwitnącej wiśni mgą już teraz glądać na drgach samchdy bez kierwców. Próbne jazdy przeprwadzn w Tsukubie. Knstruktrzy pierwszej serii r.iężarówek nnclkrp.0.bi>i 7P 'ATiPlk>i 7>ilPł>l nni>i7clń,at i>icl>irvrh

13 Pdłącz się - nie przecz żadnej nwści ze świata techniki NANOTECHNOLOGIA Mrżąca krew wiadmść kwantwej chłdziarce Obraz transmitwany jest d chipu umieszczneg w mózgn i przetwarzany prlbnie, jak t ma miejsr.e w IJrucesie naturalnym. Według relacji usól testujących irn}jlant, widzą" IJrustukąt a w nim czaruu-liały ulraz. Pmyślan nawet regulatrze-pkrętle za uchem pacjenta, dzięki któremu mże n dstswać jasnść. Wyniki dlychczaswych peracji są dbre. Jednak nie w każdym przypadku wszczepiny implant zaczyna działać. Wrażenia uczestników prgramu, którzy nrnr.hmili" Alpha IMS, są bier.ująr.e. W trakcie testów wyknywanych na zewnątrz Lu<lynków rzpznawali linię hryzntu, dmy czy drzewa. W ncy rzpznawali samchdy na pdstawie pzycji pruszających się świateł. Testy wewnątrz budynków dały jeszcze lepsze wyniki. Pacjenci umieli rzpznać emcje u sób, z którymi rzmawiali twarzą w twarz, zauważyć takie szczegóły jak kulary lub zęby. Ptrafili także wskazać pszczególne przedmity, takie jak na przykład telefn, a nawet ruzijuznać znaczenia na drzwiach. w klumnie, jest szczędnść paliwa. Jadą bwiem w takim szyku jeden za drugim, że wykrzystują efekty dpychania pwietrza dla zmniejszenia pru jazdy klejnych aut w klumnie. Ich dległść pdczas jazdy, przy prędkści k. 80 km/h wynsiła mniej niż 4 metry, jeden u<l drugieg. Jednak autmatyczne systemy hamwania sprawiają, że nie ma niebezpieczei1stwa - czas reakcji wynsi 20 milisekund. Spójnści szyku pilnuje system czujników i kmputery pkładwe. Pzbawine kierwców ciężarówki jeżdżą na razie testw i, jak zapwiadają prwadzący eksperyment, ptrwa t jeszcze kilka lat. W pracy zbaczyć je bę hip mn7n;ci nk 7n?n rnk11 Grupa badawcza z Nardweg Instytutu Standardów I Technlgii (NIST) z USA zademnstrwała urządzenie kreślane, jak kwantwa ldówka". Chłdziarka bniża temperaturę biektów w skali makr d bardz niskich temperatur, wykrzystując nantechnlgię i efekty kwantwe. Du chłdzenia <lu }JOZimów krigenicznych używa się chipa, który, c widać na załącznym zdjęciu, bniża temperaturę miedzianej płytki. Jak zapewniają uczeni, w miejscu płytki mże znaleźć się dwlny przedmil i Leż zslanie schłdzny. Mc kwanlweg chipa prównuje się d klimatyzatra z rdzaju tych mntwanych przy knach, lecz takieg, który miałby rzmiary dużeg budynku. O tajemniczym mrżącym chipie kwantwym" wiadm na razie tyle, że składa się z 48 warstw z różnych materiałów. Urządzenie zdlne jest zmrzić d pzimu 300 millikelvinów - temperatury, którą trzymuje się zwykle przez zastswanie kąpieli w ciekłym helu. Osiąga t w 18 gdzin. W ciągu czwarteg kwartału 2012 rku d sldepów na świecie trafiła rekrdwa liczba 52,5 milina tabletów, a z danych IDC. Największy w tym udział miały ipady, aż 22,9 milina.

14 IO...I Inf Zm '0 u Q) Q_ N U) Q) N E.92 c O) INTELIGENTNY KOSZ Śmieci w górę, czyli śmieciłap w akcji [!] ' I!] Ile t razy próhwaliśmy, ze zmiennym szczęściem swich kszykarskich umiejęt nści na biurwych lub dmwym kszu na śmieci. Sknstruwany przez Minru Kurata bystry i zwinny ksz na śmieci (Smart Trash Can), który łapie je w lcie rzwiązuje prblem. Dzięki niemu każdy rzut zgniecinym papierkiem będzie za trzy punkty. Rur.bmy śmietnik wygrał nagr<lę na japiiskim festiwalu sztuk medialnych. Zapewne niejeden bserwatr wyczynów małeg śmieciłapa" zastanawia się, dla czeg nikt d tej pry na t nie wpadł. Ruchmy ksz, nie jest, jak by się wydawał, wypsażny w kamerę. Obserwacja ltu papierka t zadanie km putera biurkweg, z którym śmietnik jest zsynr.hrnizwany. C:zyli t kmputer bezprzewdw steruje kszem. PREMIERA ROKU Smartfn Galaxy S IV Flagwy Galaxy S IV zstał zaprezentwany 14 marca br. na knferenr.ji Samsung Mhile Unpar.ke<l w Nwym Jrku. Wypsażny jest w pkryty szkłem Grilla Glass 3 ekran Full HD AMULED przekątnej 5 cali i wyświetlacz MOBILNA IDENTYFIKACJA Amerykańskie wjsk chce skanwać twarze [!] (!] Amerykaf1skie władze wjskwe chcą, aby ich żh1ie rze mieli mżliwść skanwania twarzy i dczytywania linii papilarnyr.h za pmr.ą smartfnów. System ma się

15 CURIOSITY PRACUJE DZIEŃ I NOC Mars ncą - pierwsze takie ftgrafie w histrii Marsjański łazik Curisity przesłał na Ziemię pierwsze w histrii wyknane ncą ftgrafie z pwierzchni planety. Nie chdzi tylk nwść - naukwcy liczą na dkrycie flurescencyjnych minerałów. Na ftgrafii uchwycn skałę nazwie Sayuney, którą pdświetln białymi didami LED raz prmieniwaniem ultrafiletwym. Jeżeli na zdjęciach dkryte zstaną fragmenty barwach zielnej, żółtej, pmarańczwej lub czerwnej, t znaczałby dmieszki flurescencyjnych minerałów. Skanwana w pszukiwaniu świecących minerałów skała leży w klicy, w której, w najbliższych tygdniach, MSL (marsjańskie labratrium naukwe) dkna próbnych dwiertów. rzdzielczści 1920x1080 pikseli (gęstść 441 ppi). Urządzenie działa w parciu Andrida Napędza g (w zależnści d rynku) czterrdzeniwy prcesr 1,9 GHz lub śmirdzeniwy 1,6 GHz, ma 2 GB pamięci RAM raz 16, 32 lub 64 GB pamięci wbudwanej. Jest lżejszy i cieńszy d mdelu Galaxy S III. Waży 130 gramów i ma 7,9 mm grubści. Smartfn jest wypsażny w aparat rzdzielczści 13 MP, a przednia kamera mże rbić zdjęcia w jakści 2 MP. Ciekawa funkcja Dual Camera pzwala krzystać z bydwu urządzeń jedncześnie (mżliwść nagrywania materiału z bu biektywów). Galaxy S IV ma też pcję Drama Sht-w ciągu czlerech sekund rbi 100 zdjęć, aby z nich slwurzyć ptymalny braz. Nwy Galaxy S wypsażny jest w funcje pzwalające sterwać telefnem bez dtykania ekranu - Air View i Air Gesture, plusem SGS IV są też funkcje Smart Scrll i Smart Pause służące d bsługi smartfna wzrkiem za pmcą ruchu gałek cznych. Samsung psiada też S Translatr -autmatyczny tłumacz, bsługujący przetwarzanie tekstu na mwę i mwy na tekst pmiędzy dziewięcima językami (niestety nie ma języka plskieg). Opcja ta mże być używana niezależnie, ale jest też zintegrwana z głównymi aplikacjami Samsunga, m.in z kmunikatrem ChatON. PRZEŁOM W MIKROSKOPII Trójwymiarwe brazy w czasie rzeczywistym Badaczm ze szwajcarskiej szkły inżynieryjnej EPFL udał się sknstruwać urządzenie łączące technikę kmputerweg przetwarzania brazów z mikrskpią hlgraficzną. T w dziedzinie mikrskpii wielkie siągnięcie i mże znaczać rewlucję w badaniach mikr- i nan-biektów, z których składa się np. ludzki rganizm. Dzięki nwej technice, naukwcy z zespłu mikrwizji i mikrudiagnuslyki EPFL uzyskali narzędzie du wizualizacji cząstek przekrju mniejszym niż 100 nanmetrów. Zastswali w swjej knstrukcji nwy, innwacyjny systemu kalibracji, składający się z cienkiej warstwy aluminium z twrami średnicy 70 nm, występującymi, c 70 nm. Wynik zastswania ich wynalazku t trójwymiarwe brazy żyjących kmórek. C bardz ważne, nwa metda nie wymaga ingerencji w bserwwane struktury, stswania barwników i innych substancji, które zmieniają stan struktur kmórkwych. Jest t ważny krk w strnę przeprwadzania badań w czasie rzeczywistym. Badacze z EPFL we współpracy z neurbilgami przygtwali nagranie ukazujące, braz p brazie, rzwój kmórki nerwwej i wzrst jej synaps. nazywać -Smart Mbile Identity System (inteligentny system mbilnej identyfikacji) Technlgię i aplikację teg typu Pentagn zamawia u kalifrnijskiej finny technlgicznej AOptix. Firma ta pracuje już d dłuższeg czasu nad rzwiązaniami, które pzwlą identyfikwać ludzi p rysach twarzy, czach, głsie, dciskach palców. Według wstępnych dniesief1, urządzenie, które zamawiają wjskwi, ma mieć niewielkie rzmiary, umżliwiające przymcwanie d aparatu telefniczneg płączneg z Internetem. Ma też umżliwiać skanwanie twarzy z większej dległści, nie tylk w bezpśrednim kntakcie z identyfikwanym człwiekiem.

16 I I E.N Q_ Zielne technlgie BAC SIE, CZY NIE BAC WIATRAKOW? W histrii rzwju techniki nieraz zdarzył się tak, że jakieś wynalazki przestały być stswane, a p pewnym czasie wróciły d użytku w nwej frmie. Ta prawidł wść dtyczy również wiatraków. Pierwszy wiatrak zstał zbudwany przez Filna k lat temu w Alehandrii nad Mrzem Śródziemnym. Istnieją też zapiski ptwier dzające, że wiatraki działały w Babilnii, Syrii i Chinach między VI i VIII wiekiem naszej ery. W Eurpie pierwsze wiatraki zbudwan pd kniec XII wieku na terenie Belgii i półncnej Francji. Użytkwanie wiatraków na szer szą skalę rzpczęt kł st lat później w Hlandii. Są tam duże bszary płżne pniżej pzimu mrza, tzw. depresje i wiatraki napędzały pmpy d usuwania wdy z tyr:h terenów. W następnych wiekach w wielu krajach Eurpy przybywał wiatraków. Służyły ne głównie <lu mielenia zbża. Najbardziej typwą knstrukcję "\-\riatraka stanwił wiatrak kzłwy, nazywany krótk kźlakiem. Była t drewniana, czwrkątna budwla, pkryla dwuspadwym dachem i zapatrzna w cztery charakterystyczne śmigła, które nazywan skrzydła mi. W celu najlepszeg wykrzystania energii "\-\riatru, krpus wiatraka był sadzny na pinwej si i mżna g był brócić, tak żeby uzyskać maksymalną prędkść skrzydeł. Wewnątrz krpusu wiatraka, na jeg śrdkwej kndygnacji znajdwały się żarna, r:zyli kamienie młyńskie, a dlna raz górna kndygnacja służyły d prze chwywania zbża i mąki. Teg typu wiatraki pracwały na ziemiach plskich aż d lat sześćdziesiątych XX wieku, kiedy t nastąpiła pwszechna elektryfikacja kraju. Wiatraki zstały wówczas zastąpine przez młyny elektryr:zne. Tak w zarysie przedstawia się histria wiatraków. Nieliczne wiatraki z dawnych lat, które nie uległy zniszczeniu przez ząb czasu mżna glądać, jak zabytki techniki. Dziś wiatraki znwu wracają d na szeg krajbrazu. Współczesne wiatraki spełniają jednak zupełnie inną rlę niż Współczesne wiatraki nie mielą zbża lecz dstarczają energii elek trycznej i dlate g nazywane są elektrwniami wiatrwymi. dawniej. Nie mielą już zbża, lecz dstarczają energii elektrycznej i dlateg nazywane są elektrwniami wiatrwymi. W celu zapewnienia dstatecznie dużej mcy i płacalnści całeg przedsięwzięcia, długści łpat turbiny wiatrwej dr:hdzą d 45 m. Dlateg elektrwnie wiatrwe są knstruk cjami dużych rzmiarów wysk ści nawet k m, a ich budwa wzbudza wiele emcji. Głównie są t różneg rdzaju bawy właścicieli lub użytkwników działek, płżnych w najbliższym sąsiedztwie wiatraka. Najr:zęśdej wyrażane bawy dtyczą: niebezpieczeństwa urwania się łl!at turbiny, wytwarzanie hałasu 2rzez wirujące łpaty i niesłyszalnych drgań niskiej częsttliwści (infradźwięków) raz ruchmeg cienia na dużej pwierzchni gnmtu bk wialraka. Niepkój wzbudzają Leż: zmiana naturalneg kierunku wiatru przez łpaty dużej turbiny i wynikająca stąd zmiana temperatury raz dśnienia pwietrza, a także zderzenia przelatujących ptaków i nietperzy z ł patami turbiny. D listy baw mżna jeszcze ddać zagrżenie dla nisk przelatujących statków pwietrznych i pgrszenie estetyki krajbrazu. Uzasadnienie każdej z tych baw należy ceniać sbn dla knkretnej

17 knstrukr:ji i lkalizar:ji wiatraka, prównując: wytwarzany stpief1 zagrżeń z dpuszczalnymi nrmami i uwzględniając miejscwe warunki. Dla przykładu, wytwarzany pzim hałasu przez dany typ turbiny wyznacza minimalną dległść d wiatraka d budynków, przeznacznych d ciągłeg przebywania ludzi. Wiatraków nie buduje się na trasach przeltu ptaków, w rezerwatach przyrdy, czy w pbliżu ltnisk itd. Spełnienie dpwiednich warunków pzwala więc usunąć te bawy. Od szczegółwych rzważafi znar:znie ważniejsze są jednak gólne tendenr:je, na które wart zwrócić uwagę. Rzwój techniki i pprawa warunków naszeg życia są ściśle uzależnine d mżliwści wykrzystania większej ilści energii - szczególnie elektrycznej. C prawda, dąży się d jej szczędnści, wprwadzając np. energszczędne żarówki, ale mim teg zaptrzebwanie na energię wzrasta. Przyczynia się d teg większa liczba kmputerów, urządzeń elektrycznych dmweg użytku, stswanie silników większej mcy itd. W tej sytuacji prdukcja energii przez tzw. knwencjnalne elektrwnie, palane głównie węglem kamiennym lub brunatnym staje się niewystarczająca. Zwi11hzenie prdukr:ji przez te elektrwnie prwadzi d szybszeg wyczerpywania zasbów węgla i pwduje zwiększenie ilści zanieczyszczeń wysyłanych d abnsfery, m.in. dwutlenku węgla, przyczyniająceg się d efektu cieplarnianeg i niekrzystnych zmian klimatu. Budwa elektrwni atmwych jest niezwykle ksztwna i pdczas ich pracy wytwarzane są niebezpieczne dpady, dlateg te elektrwnie mają wielu przeciwników. Bardz tanim i mał s7kdliwym dla śrdwiska spsbem zaspkjenia wzrastająr:yr:h ptrzeb energetyc.znyr:h spłeczeństwa jest wykrzystanie tzw. dnawialnych żródeł energii, nazywanych też żródłarni alternatywnymi lub nieknwencjnalnymi. Główne żródła tej energii t: wiatr, pruszająca się wda, prmieniwanie słneczne i ciepł zawarte wewnątrz Ziemi. Energia uzyskiwana ze źródeł dnawialnych jest tania, pnieważ nie wymagają ne dstarczania paliwa, jak w przypadku elektrwni cieplnyr:h. Energia d tyr:h źródeł jest dstarc.zana w spsób ciqgły przez sarną przyrdę, a zwłaszcza przez Słńce i nie ulegnie zmniejszeniu w czasie setek tysięcy lat. Głównym składnikiem ksztu energii uzyskiwanej ze źródeł dnawialnych są wydatki na budwę dpwiednich urządzeń, natmiast sam kszt ich bieżącej eksplatacji jest niewielki. Trzeba jednak twarcie pwiedzieć, że żadne urządzenie d pzyskiwania energii z tych :7.ródeł, ani sam źródł nie jest idealne. Nie ma bwiem idealnych rzwiąza1i ter:hnicznyr:h stwrznyr:h przez c.złwieka - każde z nich ma kreślne zalety i wady. Niekrzystną cechą takich żródeł, jak wiatr i prmieniwanie słneczne jest isttna zależnść ilści dstarczanej energii d pgdy. Ilść energii uzyskiwanej z pruszającej się wdy prawie nie zależy d pgdy, ale ptrzebne jest dpwiednie miejsce d zbudwania zapry. Jej budwa pwduje zwykle zalanie klicznych terenów, a sama zapra mże grzić katastrfą w przypadku p11kni11da. Wykrzystanie ciepła zawarteg wewnątrz Ziemi wymaga wyknania ksztwnych i pracchłnnych dwiertów lub ułżenia długich instalacji rurwych. D bezpśrednieg przetwarzania energii słnecznej na elektryczną ptrzebne są panele, złżne z ftgniw dużej pwierzchni. Ich cena jest wyska, sprawnść niewielka, a pnadt trzeba je mcwać jedne nad drugimi na specjalnych słupach, żeby nie zajmwać zbyt duż terenu. Pdbnych przykładów mżna pdać bardz wiele. W tym mmencie nasuwa się pytanie, czy są prwadzne prace mające na celu znalezienie lepszych i vvydajniejszych źródeł energii. Odpwiedź jest pzytywna. Nie bójmy się elektrwni wiatrwych. W naszym kraju są ne jeszcze rzeczą rzadką raz nwą i dlateg budzą bawy. Kiedy wprwadzn pierwsze pciągi napędzane przez parwzy1 ludzie też się bawiali1 że dym z ich kminów przysłni światł słneczne i zapadnie wieczna nc. Naukwcy rzpatrują m.in. umieszczenie tac z ftgniwami bardz dużej pwierzchni w ksmsie na rbicie wkółziemskiej. Tam ftgniwa nie b11dą zabierały r:enneg miejsc.a i nie zasłnią ich r:hmury. Energia uzyskana z tych ftgniw byłaby przesyłana bezprzewdw za pmcą wiązek mikrfal d kreślnych punktów dbirczych na pwierzchni Ziemi, a stąd już tradycyjnie d pszczególnych użytkwników. Jedną z trudnści na drdze d realizacji teg prjektu są becnie bardz wyskie kszty wysłania ftgniw na rbitę. Inny prjekt realizwany przez kraje l Jnii Eurpejskiej nazwie ITER, plega na zbudwaniu nadająceg się d praktyczneg zastswania reaktra tennjądrweg, który nie wytwrzy szkdliwych dpadów. Paliwem dla teg reaktra będzie jedna z dmian wdru (iztp tryt), który mżna uzyskać w grmnych ilściach i tani z wdy mrskiej. Minie jednak zapewne kilkanaście lat, zanim te prjekty zstaną zastswane w praktyce. Póki c, nie bójmy się elektrwni wiatrwych. W naszym kraju są ne jeszcze rzeczą rzadką raz nwą i dlateg budzą bawy. Kiedy wprwadzn pierwsze pciągi napędzane przez parwzy, ludzie też się bawiali, że dym z ich kminów przysłni światł słneczne i zapadnie wieczna nc. Na zakńczenie wart ddać, że w Plsce z elektrwni wiatrwych uzyskuje się ułamek prcenta ptrzebnej energii elektrycznej, a w Niemczech jest t k. 10%. Na rynku dstępne są też małe, przydmwe elektrwnie wiatrwe mr:y kilku kilwatów, pzwalająr:e na zasilanie dmków jednrdzinnych lub gspdarstw. Działają również firmy zachęcające d inwestwania w budwę elektrwni wiatrwych i czerpania zysków ze sprzedaży wytwarzanej w nich energii elektrycznej. Pnieważ energia zawsze będzie w cenie, t inwestycje takie gwarantują zysk dprny na inflację. dr hab. Stanisław Bechmrek prf dr Ryszard Wjtkiewicz

18

19 Pnad pół wieku temu, gdy w ksms pleciał pierwszy człwiek, świat przyglądał się wydarzenim związanym z pdbjem ksmsu jak zawdm sprtwym, w których rywalizwały dwie drużyny - ZSRR i USA. W mentalnści bserwatrów tamtych wydarzeń wryła się świadmść, że ksms pdbija się dla prestiżu i chwały jczyzny, nie zważając na kszty. Świat się zmienił i eksplracja ksmsu weszła w nwą fazę, którą nazwaliśmy KOSMOS 2.0. Cechy charakterystyczne naszej epki t kmercjalizacj a i prywatyzacj a ksmnautyki, ambicje i prgramy ksmiczne craz większej liczby kraj ów raz pszukiwanie życia w Układzie Słnecznym i pza nim. Na kilkudziesięciu strnach dknujemy bszerneg przeglądu becneg stanu i planów eksplracji ksmsu w perspektywie najbliższych 20 lat.

20 TEMAT N U MERU Najbliższe kilkanaście lat w pdbjach ksmsu - c nas czeka E.N Q_ KOSMOS 2.0 Eksplracj a ksmsu wchdzi w k lejną fazę. Nazwa Ksms 2.0 nie jest na wyrst b już w tej chwili widzimy zjawiska i rzeczy dtychczas nie wi dziane. Należą d nich np. kmercj a lizacja i prywatyzacj a ksmnautyki 1 ambicj e i prgramy ksmiczne craz większej liczby krajów i pszukiwa nie życia i warunków mu sprzyj a jących w wielu miej scach Układu Słneczneg i pza nim. http ://g.gl/dom9g li. http ://g.gl/htwnn http ://g.gl/xiksh Tym razem, niec inaczej niż tu był np. w latach 60-tych i 70-tych, przy układaniu planów pdbju przestrzeni i ciał ksmicznych, więcej mówi się pieniądzach i phczalnych krzyściach niż prestiżu i chwale jczyzny. W statnich latach, p Stanach Zjedncznych również Chiny i Rsja głsiły, że w klicach 2030 rku zrganizują lt załgwy na Marsa (1). C z Lych szumnych zapwiedzi wyjdzie, nie wiadm. Równie dbrze mże kazać się, że pierwsi ludzie glądający czerwną planetę z bliska będą turystami wysłanymi tam przez Dennisa Tit, a nie prfesj nalnymi astrnautami". Załgwe misje na Księżyc, Marsa i inne planety, tu spektakularne przed sięwzięcia, których kszty, idące w setki miliardów dlarów, mgą pkryć agencje ksmiczne rządów USA, Chin raz Rsji, wciąż nie rzliczane wyłącznie z zysków. Firmy prywatne funkcjnują inaczej, dlateg myślą głównie turystach, płacących za udział w pdróży, bgactwach natural nych planet i asteridów, czy spnsrach, których reklamę mżna nalepić na pjazd. Ambitny prgram Cnstellatin, pwstały za prezydenta Busha, zakładał, że NASA <l 2010 r. wyr.fa z użyr.ia prmy ksmir.zne, w r. zrezyg nuje również z międzynardwej stacji rbitalnej, a wszystkie siły skupi na budwie nwej rakiety i statku, dzięki którym Amerykanie w 2020 r. p wielu dekadach pnwnie wylądują na Srebrnym Glbie. Jeśli chdzi pr my, t rzeczywiście je wycfan. ISS też zapewne wkrótce wyjdzie z użycia. C d innych planów, t już znacznie mniej pewne. Obecnie znacznie więcej niż Księżycu mówi się Marsie i planie wysłania tam załgwej misji w klicach 2035 rku. W <lzisiejszyr.h r.zasar.h, nawet tak hgate instytnr.je jak NASA, z hn<lże tem przekraczającym 20 mld dlarów rcznie, muszą liczyć się z grszem. Przykładem jest decyzja wstrzymania ltów wahadłwców pdjęta przez prezydenta Baracka Obamę, z pwdu niepłacalnści prgramu. Kszt wyniesienia na rbitę ładunku tej samej masie przez rsyjskie rakiety był nawet cztery razy niższy. Amerykanie i NASA, aby zrealizwać plany wysłania człwieka na inne ciała ksmiczne ptrzebują nwych rakiet, technlgii wynszenia na rbi tę i dalej. Dlateg trwają prace nad statkiem ksmicznym nwej generacji,

21 Ksms 2.0 I \\\I wielzadaniwy załgwy statek Orin 2. SLS rakieta knfiguracja masie 70 tn któremu nadan rbczą nazwę Space Launch System (SLS), w któreg skład wchdzą: znany już przynajmniej z licznych wizualizacji, statek załgwy Orin, testwany becnie silnik rakietwy J-2X i wiele innych technlgii nwych, ale jednak nawiązujących d znanych rzwiązali. NASA chce pwrócić d źródeł i zbudwać rakietę, która będzie przypminała Saturna V z prgramu Apll długści 110 m i ładwnści 118 tn (2, 3). Amerykal1ska agencja współpracuje też z firmami prywatnymi, statni głównie ze SpaceX Elana Muska. Statek Dragn, jej prdukcji, d prawie rku jest głównym śrdkiem transprtw-zapatrzeniwym Międzynardwej Stacji Ksmicznej (4). Amerykanm, którzy zdążyli już zapmnieć rywalizacji z ZSRR, szybk rśnie nwa pważna knkurencja - C.hiny. Pa6stw śrdka już <leka<lę temu głsił plan budwy <lu 2020 rku stałej stacji ksmicznej na rbicie Ziemi. Chil1czykum już teraz zdarza się wystrzeliwać więcej satelitów rcznie niż Stanm Zjedncznym. Niektórzy uważają, że w ciągu dwóch dekad Chiny staną się numerem 1 w dziedzinie pdbju ksmsu. Pierwszy chil1ski satelita zstał wystrzelny już w 1970 r. Wtedy też rzpczął się prgram mający dprwadzić d ltu Chi6czyka w ksms. W 1999r. C.hiny wystrzeliły bezzałgwą misję Shenzhu 1, upartą na knstrukcji rsyjskieg statku Sjuz. Cztery lata później, na pkładzie Sheuzhuu 5, pierwszy chil1- ski taiknauta dbył 14-gdzinny lt kłziemski. Klejni dwaj znaleźli się na rbicie w 2005 r. Tym samym Chiny, p Związku Radzieckim i Stanach Zjedncznych, stały się trzecim pal1stwem, które samdzielnie wynisł człwieka w przestrzeli ksmiczną. Oher:nie r:hi6skie prgramy ksmir:zne nie różnią silniki wspmagające mduł instrumentów st pień główny z silnikami J-2X -- " 3. SLS rakieta knfiguracja masie 130 tn wiewka ładwni \ adapter mdułu ładwni

22 TEMAT N U MERU E.N Q_ się skalą i amhir:jami, m l ameryka!lskir:h r:zy rsyjskir:h. D 2030 rku Chiny chcą wysłać na Marsa sn<lę, która zabierze z pwierzchni Czerwnej Planety próbki i wró ci z nimi na Ziemię. Nie dpuszcza Rsja. Planuje w ciągu najbliższych śmiu lat wydać 70 mld dlarów na prgramy ks miczne i pwrócić na człwą pzycję w tej dziedzinie. Swje plany i badania, w których birą udział także pl skie instytucje badawcze ma Unia Eurpejska (agencja ESA). Ostater:zny r:el eurpejskieg prgramu eksplra cji ukła<lu słneczneg Aurra t również - jak w przy padku strategii USA - lądwanie człwieka na Marsie, jednakże w bliższej perspektywie nacisk kładziny jest raczej na misje zautmatyzwane. Szlak na Marsa mają najpierw dbrze zbadać rbty. Agencja ESA nadal rz wija Ariane5. Plany przewidują sknstruwanie w pełni peracyjnej rakiety nśnej nwej generacji d W marcu ubiegłeg rkn wysłan na rbitę kł ziemską także pierwszą plską sn<lę ksmiczną PW-Sat (5). Wystartwała z ksmdrmu w Gujanie Francuskiej, należąceg d Eurpejskiej Agencji Ksmicznej, która dzięki plskiej sndzie mgła przetestwać swją nwą rakietę Vega. D ptęg ksmicznych dszluswać pragną Japnia, Indie, Brazylia, Krea i nawet Iran, który wysłał nie tak dawn małpę na rhitę wkółziemską. Wart pamiętać., że prgramy ksmir:zne kn ślne są w długich perspektywach czaswych, na całe <leka<ly. Na przykład prgram ltów wahadłwców, który za kńczył się niedawn, rzpczął jeszcze w 1969 rku prezydent Richard Nixn. Plany wielletnie ulegają Lakże mdyfikacjm. Z pewnych misji się rezygnuje, głównie z pwdu braku funduszy. Dlateg patrząc na kalendarium, w którym pdajemy wydarzenia najważniejsze, wart wziąć. pprawkę na zmiennść. i nieprzewidywalnść. Nasze kalendarium zawiera raczej t, czeg mżemy się spdziewać niż t, c na pewn się wydarzy. Nąjbliższe kilkanaście lat w ksmsie - kalendarium Już za kilka miesięcy Chińczycy chcą wysłać. na K<>iężyr: C.hang'e- (6). ł.azik ten ma Lyć pierwszym chii1skim wehikułem, jaki trafi na pwierzchnię naszeg najvviększeg satelity. T klej ny, p umieszczeniu sndy na rbicie księżycwej, etap chii1skiej eksplracji naszeg satelity. W ciągu następ nych lat Chiny wyślą tam klejne misje i będą budwać autmatyczną stację na Księżycu. pd kniec teg rku, p przeprwadze niu kł ltów testwych, ma się dhyć. pierwszy płatny, suhrhitalny lt pasażerski SpaceShipTw firmy Virgin Galactic (7). Cena za lt będzie wynsiła pczątkw 200 tys. dlarów. Czas trwania ltu t 2,5 gdz., z teg kilka minut w przestrze ni ksmicznej w stanie nieważkści. Lty planwane są w cyklu tygdniwym. (wrzesief1) - MAVEN, sztuczny satelita Marsa wchdzi na jeg rbitę. NASA stawia mu za zadanie przeprwadzenie hada!l górnyr:h 2O1 3 2O13 2O Plski satelita PW-Sat 6. Chiński łazik księżycwy Chang'e 3 7. SpaceShip'I'w Virgin Galactic

23 Ksms Statelt Orin - wizualizacja 10. Hayabusa na pwierzchni planetidy - wizualizacja warstw atmsfery planety. Dwa miesiąr.e później miejsce na urlicie czerwnej planety ma zająć MangalYaan (8), snda indyjskiej agencji ksmicznej ISRO. pierwszy, testwy lt wielzadaniweg 2O14 statku załgweg Orin (9). Wyniesiny zstanie w przestrze1i ksmiczną przez ciężką rakietę Delta IV, bez załgi. Nrmalne załgwe lty Orina planwane są dpier w kresie p 2020 rku, gdy pwstanie SLS, nwy system transprtu ksmiczneg NASA. HayaLusa 2, snda japuf1skiej agencji 2O14 ksmicznej JAXA, ma pulrać prólki gruntu z pwierzchni planetidy. Pwrót z próbkami na Ziemię planwany jest na 2020 r. Jak pinfrmwał szef Indyjskiej 2O15 Organizacji Badai1 Ksmicznych, Madhavan Nair, Indie zamierzają wysłać człwieka w ksms właśnie w 2015 rku. Jeśli djdzie t d skutku, t państw t stanie się r.zwartym p {JSA, ZSRR i Chinach, krajem, który samdzielnie pdjął załgwą wyprawę w ksms (11). Start BepiClmb, wspóh1eg prjektu 2O15 Eurpejczyków z ESA i japńskiej agencji JAXA, planwany pierwszy sztuczny satelita Merkureg. Cała misja przewiduje dwukrtne przelty bk Wenus i czterkrtne bk Merkureg. Wejście na rbitę wkół Merkureg w styczniu P wejściu na rbitę snda rz<lzieli się na <lwie r.zęśr.i: Merr.my Planetary Orbiter i Mercury Magnetuspheric Orbiter (12). W styczniu teg rku wystartuje rsyjska misja Luna-Glb (13), która będzie 2O15 pierwszą z czterech misji mających dprwadzić d pwslania na pwierzchni Księżyca aulmalycznej bazy. Na pkładzie statku Luna-Glb znajdwać się będzie 120 kilgramów sprzętu naukweg, dzięki któremu rsyjsr.y naukwr.y bę<lą mgli <lknaf. ek<>perymentów atmsferycznych i pmiarów pyłów. Pu tym jak pierwsza snda zbierze już dpwiednie dane, Rsjanie planują wysłać klejną misję, tym razem wypsażną w lądwnik. Autmatyczny łazik ma wylądwać na płudniwym biegunie Księżyca i przez rk badać znajdujące się w tamtej klicy kratery. Planwane pbranie próbek gruntu 2O16 z pwierzr.hni planeti<ly (101955) 1999 RQ36 przez amerykaf1ską sndę USIRIS-REx. Planwany pwrót na Ziemię z próbkami w 2023 rku. T prawdpdbny czas "'-'Y- - 2O15 17 słania na Księżyc kmercyjnych snd pszukujących minerałów. Mżliwe też, że przygtwujących d budwy stałej bazy. Dwadzieścia milinów nagrdy daje firma Ggle temu, kt d 2015 rku wyśle na Księżyc zrbtyzwaną sndę, przemieśr.i się p pwierzr.hni satelity przynajmniej 500 metrów i prześle wideu u wyskiej rzdzielczści. Du rywalizacji zgłsił się już 25 prywatnych firm. Snda nazwana przez NASA InSight (14) 2O16 ma być klejnym eksplratrem Marsa. W dróżnieniu d Curisity, InSigl1t będzie sndą stacjnarną, która wwiercić się ma głębk w marsjański grunt i dstarczyć infrmacji tym, c kryje się pd pwierzr. h nią. Rbt zstanie wypsażny w instrumenty

24 hadawr.ze, które pmgą w sznkanin dpwiedzi na pytania dtyczące frmwania się skalistych planet, takich jak np. Ziemia czy Mars. Prjekt sndy piera się na knstrukcji Phenixa, rbta wysłaneg przez NASA na Marsa w 2008 rku. 2O17 Snda NASA nazwie Slar Orbiter (15) rzpczyna bserwacje Sł01ka i przestrzeni międzyplanetarnej. Przewiduje się zbliżenia d Słńca na dległść 0,28 j.a. Wielkrtne przelty hk Wenus psłnżą d zmiany nar.hylenia rhity sndy d płaszczyzny eklivtyki. 2O18 w tym rku na Księżycu ma wylądwać pierwsza grupa rsyjskich ksmnautów (16). T tylk jedna z wielu planwanych przez Rsjan misji. Pnwna eksplracja Księżyca ma być krkiem w kierunku załgwych ltów na Marsa, które planuje Rsja, pdbnie jak inne mcarstwa ksmiczne Ek<>plrar.ję Marsa rzpr.zną dwa łaziki, jeden vrzygtwany vrzez eurpejską ESA, drugi przez rsyjską agencję Rsksms. Cały prgram nazwie ExMars (17) składać się ma z dwóch misji - bejmującej rbiter i lądwnik, planwanej na 2016 r. raz drugiej misji, wspmnianych łazików. 2O18 Hiptetyczny start misji kmercyjnej na Marsa. Dennis Tit, który w rku 2001 rku zapłacił 20 mln dlarów za turystyczny lt na Międzynardwą Stację Ksmiczną, zavrvnwał niedawn, aby na misję marsjańską wysłać parę - mężczyznę i kbietę. Fundusze, kł 20 miliardów dlarów pwinny zstać zebrane d 2014 rku. Z punktu widzenia krzyslnej pzycji Marsa względem Ziemi, start pwinien mieć miejsce 5 stycznia 2018 rku lub w ciągu następnych kilku dni. Na pdbnie krzystne ułżenie r.zekaf. trzeha hyłhy aż d 2m1 rku. P 228 dniach ltu statek zbliżyłby się d Marsa na k. 160 kilmetrów i }JO dalszych 273 dniach }JO<lróży pnwróciłby na Ziemię (18). Startuje misja ESA i NASA nazwie 202 O Euclid (Euklides). Na rbicie kłsłnecznej umieszczny zstanie teleskp mający badać ciemną materię i energię we Wszechświecie (19). D teg rku ma pwstaf. Tiangng, chiiiska rbitalna stacja ksmiczna (20) O Trudn ją kreślać jak knkurencyjną wbec ISS, pnieważ ta ma d teg czasu przestać funkcjnwać. Chii1skie labratrium mże być wówczas jedyną stacją na ziemskiej rbicie. W tych latach pwinna wystar O 22 twać misja w kierunku Eurpy, księżyca Jwisza, który niezwykle interesuje hadaczy ze względu na wielki r.ean wdy, znajdująr.y się pd ldwą vwierzclmią i mżliwść znalezienia w nim życia. Są różne kncepcje eksplracji. Amerykanie chcą wysłać tam sndę krążącą w układzie Jwisza (prjekt Clipper), niczym Cassini wkół Saturna. Eurpejczycy z ESA chcieliby lądwnika na pwierzchni Eurpy raz satelity na rbicie Ganimedesa (JUICE). Nie jest jeszcze ustalne dkładnie jak wyglądać będzie ta misja. Być mże hędzie t kilka różnych misji (21).